Page Text
________________
२२४
कुन्दकुन्दविरचितः
[अ० २, गा० ९०भणिताः पृथिवीप्रमुखा जीवनिकाया अथ स्थावराश्च त्रसाः।
अन्ये ते जीवाज्जीवोऽपि च तेभ्योऽन्यः ॥ ९० ॥ य एते पृथिवीप्रभृतयः षड्जीवनिकायास्त्रसस्थावरभेदेनाभ्युपगम्यन्ते ते खल्बचेतनखा. दन्ये जीवात् , जीवोऽपि च चेतनखादन्यस्तेभ्यः । अत्र षड्जीवनिकायात्मनः परद्रव्यमेक एवात्मा स्वद्रव्यम् ।। ९० ॥ अथ जीवस्य स्वपरद्रव्यप्रवृत्तिनिमित्तलेन स्वपरविभागज्ञानाज्ञाने अवधारयति
जो णवि जाणदि एवं परमप्पाणं सहावमासेज । कीरदि अज्झवसाणं अहं ममेदं ति मोहादो ॥ ९१ ॥ यो नैव जानात्येवं परमात्मानं स्वभावमासाध ।
कुरुतेऽध्यवसानमहं ममेदमिति मोहात् ।। ९१ ॥ यो हि नाम नैवं प्रतिनियतचेतनाचेतनवस्वभावेन जीवपुद्गलयोः स्वपरविभागं पश्यति स अध अथ । कथंभूताः थावरा य तसा स्थावराश्च त्रसाः । ते च किंविशिष्टाः । अण्णा ते अन्ये भिन्नास्ते कस्मात् । जीवादो शुद्धबुद्धकजीवस्वभावात् । जीवो वि य तेहिंदो अण्णो जीवोऽपि च तेभ्योऽन्य इति । तथा हि-टङ्कोत्कीर्णज्ञायकैकस्वभावपरमात्मतत्त्वभावनारहितेन जीवेन यदुपार्जितं त्रसस्थावरनामकर्म तदुदयजनितत्वादचेतनत्वाच्च त्रसस्थावरजीवनिकायाः शुद्धचैतन्यस्वभावजीवाद्भिन्नाः । जीवोऽपि च तेभ्यो विलक्षणत्वाद्भिन्न इति । अत्रैवं भेदविज्ञाने जाते सति मोक्षार्थी जीवः स्वद्रव्ये प्रवृत्ति परद्रव्ये निवृत्तिं च करोतीति भावार्थः ॥ ९० ॥ अथैतदेव भेदविज्ञानं प्रकारान्तरेण द्रढयति-जो णवि जाणदि एवं यः कर्ता नैव जानात्येवं पूर्वोक्तप्रकारेण । कम् । परं षड्जीवनिकायादिपरद्रव्यं, अप्पाणं निर्दोषिपरमात्मद्रव्यरूपं निजात्मानम् । किं कृत्वा । सहावमासेज शुद्धोपयोगलक्षणनिजशुद्धस्वभावमाश्रित्य कीरदि अज्झवसाणं स पुरुषः करोत्यध्यवसानं परिणामम् । केन रूपेण । अहं ममेदं ति अहं ममेदमिति । चेतनालक्षण जीवसे अन्य अचेतन पुद्गलपिंडरूप हैं, [च और [जीवः अपि] जीवद्रव्य भी निश्चयसे [तेभ्यः] उन त्रस स्थावररूप छह प्रकारके भेदोंसे [अन्य] जुदा टंकोत्कीर्ण ज्ञायकस्वरूप है । भावार्थ-जो कुछ कमैजनित सामग्री है, वह सब परद्रव्यरूप है । उससे निवृत्त होकर निजद्रव्यमें ही प्रवृत्ति करनी चाहिये । ९० ॥ आगे जीवके स्वद्रव्यमें प्रवृत्ति करनेसे भेदविज्ञान होता है, और परद्रव्यमें प्रवृत्ति करनेसे स्वपरभेदविज्ञानका अभाव होता है, यह दिखलाते हैं यः] जो जीव [एवं] पूर्वोक्त प्रकारसे अर्थात् चेतन और अचेतन स्वभावोंका निश्चयकरके [स्वभावं आसाद्य सच्चिदानंदरूप शुद्ध नित्य आत्मीकभावको उपादेयरूप अंगीकार कर [परं] पुद्गलको [आत्मानं] तथा जीवको स्व और परके भेदकर [न जानाति] नहीं जानता है, वह [मोहात्] राग, द्वेष, मोहसे [अहं इदं] मैं शरीरादिस्वरूप हूँ, [मम इदं] मेरे ये शरीरादि हैं, [इति] ऐसा [अध्यवसानं] मिथ्या परिणाम [कुरुते] करता है । भावार्थ-जो जीव स्वरूपको अंगीकारकर स्वपरका भेद नहीं जानता
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 003289 |
| Book Title | Pravachanasara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | A N Upadhye |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | 1964 |
| Total Pages | 612 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 16 MB |