Kuvalayamala Part 2

SR No.: 002778
Original Sutra Author: Udyotansuri
Author: A N Upadhye
Publisher: Bharatiya Vidya Bhavan
Publication Year: 1970
Total Pages: 368
Language: Sanskrit, English
Classification: Book_Devnagari & Literature
File Size: 12 MB

Page 242

-IV. § 4 : Verse 15]
कुवलयमालाकथा ४
* 67
1 हेण मम जलब हिः क्षिप्तमत्स्यस्येव क्षणमात्रमपि न सुखावकाशः, तथा तव मातुः पुरीजनस्य च । अतस्त्वया 1 त्वरितमागत्य निजदर्शनपाथसा पाथोदेनेव पादपो वियोगतप्तो ऽहं निर्वाप्यः' इति । कुमारेण जगदे । 'प्रिये, अस्माकमेष गुरुनियोगस्तत् किं कर्तव्यम् ।' तथोक्तम् । 'यत्तुभ्यं रोचते तदाचरणीयमेव । ततः कुमारः समुत्थाय महेन्द्रेण साकं श्रीविजय सेनमिति विज्ञपयामास । 'देव, ममायातस्य बहवो दिवसा अभवन्, उत्कण्ठितौ च पितरौ, अतः प्रसादं विधाय मां प्रैषयत ।' ततो नृपतिना विसृष्टः सांवत्सरेण निवेदिते " मुहूर्ते कुमारः कृतमाङ्गल्य विधिर्वहन्नासिकादत्ताग्रपादो निर्मितजिननमस्कृतिर्जयकुञ्जरं गजमारुह्याने कसे- 6 वकलोकपरिकलितो महेन्द्रेण सह प्रमुदितचित्तः पुरीतो निर्गत्य बाह्यभुवि प्रस्थान मङ्गलं विदधे ।
12
9
12
§ साप्यथो मातरं नत्वा तत्त्वालोकनबद्धधीः । पूर्णा हर्षविषादाभ्यां प्रोवाच नृपतेः सुता ॥ १ ॥ देहच्छायेव देहेन पत्या यास्याम्यहं सह । मातस्त्वदंहिसेवाया वियोगस्तु सुदुःसहः ॥ २ ॥ मद्रोषिता लता मातर्विना जलनिषेचनम् । पाण्डिमानमुपेष्यन्ति यथा प्रोषितयोषितः ॥ ३ ॥ मातर्मदीयविरहे कलापकलितः किल । कलापी तालसुभगं केनायं नर्तयिष्यते ॥ ४ ॥ जनन्युवाच किं वत्से धत्से खेदं स्वचेतसि । नरेश्वरसुता यत्त्वं दृढवर्मसुतप्रिया ॥ ५ ॥ तत्पुत्रि मा कृथाः खेदं हर्षस्थाने ऽस्य कः क्षणः । स्वर्धुनीस्नानसंप्राप्तौ को हि पङ्के निमज्जति ॥ ६ ॥ इत्युक्त्वा तनुजां कोडं स्वमारोप्य सवाष्पढक् । चुम्बित्वा च शिरोदेशे जनन्येवमशिक्षयत् ॥ ७ ॥ वत्से चेत्वं गुणश्रेणिमीह से स्वस्य सर्वदा । तद्भर्तृमन्दिरप्राप्ता ब्रूयाः प्रियमसंशयम् ॥ ८ ॥ कार्यश्वप्रभृतिषु गौरवार्हेषु गौरवम् । त्वयानुकूलया भाव्यं सपत्नीष्वपि संततम् ॥ ९ ॥ तदपत्यानि दृश्यानि निजानीवाश्रितेषु च । कृपा कार्या न तु क्वापि गर्वः सर्वप्रतीपकः ॥ १० ॥ भुक्ते भर्तरि भोक्तव्यं स्वप्यं च शयिते सति । नीचैर्लोचनया स्थेयं नीरङ्गीस्थगितास्यया ॥ ११ ॥ 1 दुःखिते दुःखिता पत्यौ सुखिते सुखिता भवेः । कोपवत्यपि मा कोपं विदधीथाः कदाचन ॥ १२ ॥ कदापि पतिपादारविन्दद्वय विलोकनम् । न हेयं सर्वदा सर्वसतीमार्गे ऽयमद्भुतः ॥ १३ ॥
15
18
15
18
21
१३ ) इति शिक्षां शिरसि चारोप्य पितरौ प्रणस्य परिजनमभिपृच्छय कुवलयमाला ततः कुमारान्ति- 21 कमागता । ततो ऽन्यदिने कुमारः कुवलयमालया समं प्रचलितः सन् जातानुकूलपवनः श्रुतवामखरस्वरः सव्यसमुत्तीर्णैकवर्णशुनकः सर्वत्र समुच्चारितचारुवचनो व्यचिन्तयदिति । 'भगवति प्रवचनदेवते, यदि 24 तातं निरामयं पश्यामि राज्यं च प्राप्नोमि परिवर्धते सम्यक्त्वं [तदा] कुवलयमालया समं प्रव्रज्यामा - 24 श्रयामि, तद्दिव्यज्ञानेन परिज्ञाय तादृशमुत्तमं शकुनं देहि, येन मे निर्वृतिः स्यात् । ' इति यावच्चिन्तयनस्ति तावत्पुरस्तस्य मणिकनकनिर्मितं प्रलम्बितमुक्तावचूलमातपत्रं केनाप्युपनीय विज्ञप्तम् । 'देव, अस्य 27 भूपस्य जयन्तीपुरीपतिर्ज्येष्ठो भ्राता जयन्ताभिधो वसुधाधवः । तेन त्वद्धेतवे देवताकृताधिष्ठानं छत्ररत्नं 27 प्रेषितम्' इति । कुमारेण चिन्तितम् । 'अहो, प्रवचन देव्याः प्रभावः, येन प्रथममेव प्रधानं शकुनम्' इति ध्यात्वा तच्च स्वीकृत्य कुमारो राज्ञा पौरजनेन चानुगम्यमानो महता सैन्येन परिवृतः कियतीं भुवं परि30 गतः प्रोवाच । 'महाराज, व्यावृत्य धवलगृहमलंक्रियताम् । पौरजनाश्च निवर्तध्वम्, यतो दुरे भवति 30 विजयापुरी ।' ततस्तेषु व्यावृत्तेषु कुमारः सपरीवारो गच्छन् कतिपयैरपि प्रयाणकैः सह्यशैलसमीपं संप्राप । अत्रान्तरे केनाप्यागत्य विज्ञप्तम् । 'नाथ, अत्र सरस्तीरे देवायतने महामुनिरेको ऽस्ति' । इत्याकयं कुमारः 33 कुवलयमालया समं तत्र गत्वा मुनिं नत्वा सविनयं जगाद । 'भगवन्, भवन्तः स्वीकृतनवत्रता इव विभाव- 33 यामस्तत्र को हेतुः । ततो मुनिमतल्लिका निवेदितुमारेभे ।
समस्ति लाट देशान्तः पारापुर्यां नरेश्वरः । सिंहः प्राज्यतमस्थामा भानुनामास्ति तत्सुतः ॥ १४ ॥ चित्रकर्मप्रियः प्रायः सोऽहं क्रीडनकौतुकी । अन्यदा तत्पुरी बाह्योद्यानभूमिमुपागतः ॥ १५ ॥
36
36
2 ) Bom. इति. 5 ) P श्रुतप्रसाद for अतः रसाद. 15 ) B मंदिरं प्राप्ता. P निवृत्ति: 29 ) B कियंतीं 33 ) B adds इति (on the margin) after इव.
3
४) तत्र च विचरता मया कलाचार्य एको दृष्टः । तेनोक्तम् । 'कुमार, चित्रपटममुं मल्लिखितं निरीक्ष्य निवेद्यतां यदयं रम्यो न वा' इति । ततस्तदालोकनेन मया चिन्तितम् । 'तत्किमपि पृथिव्यां नास्ति यदत्र 39 न लिखितमस्ति' इति विस्मयस्मेरमानसं मां निरीक्ष्य तेनोक्तम् । 'कुमार, मयात्र सकलमपि संसार - 39 विस्तारस्वरूपं चित्रितमस्ति, यन्मनुष्यजन्मनि यत्तिर्यग्भवे यन्नरके यत्रिदिवे विविधं दुःखं सुखं चानुभूतं तत्सर्वमप्यस्ति, अत्र तावन्मोक्षो ऽपि, यत्र न जरा न मृत्युर्न व्याधिर्न चाधिः ।' एवं कुमार, तेन निवेदिते
9
24 ) Pom. च, P Bom [ तदा ]. 25 >