SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 483
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ३६४ स्वामिकार्तिकेयानुप्रेक्षा [गा० ४७७"विस्फुलिङ्गनिभे नेत्रे भूर्वका भीषणाकृतिः । कम्पः खेदादिलिङ्गानि रौद्रे बाह्यानि देहिनाम् ॥” “क्षायोपशमिको भावः कालश्चान्तर्मुहूर्तकम् । दुष्टाशयवशादेतदप्रशस्तावलम्बनम् ॥” तथा चारित्रसारे । 'इदं रौद्रध्यानचतुष्टयम् , कृष्णनीलकापोतलेश्याबलाधानं प्रमादाधिष्ठानम् । प्राक् प्रमत्तात् पञ्चगुणस्थानभूमिकमन्तर्मुहूर्त कालम् अतःपरं दुर्धरत्वात् क्षायोपशमिकभावं परोक्षज्ञानत्वात् औदयिकभावं वा भावलेश्याकषायप्रधानत्वात् नरकगतिफलम्' इति । तथा च तच्चतुर्विधं रौद्रध्यानं तारतम्येन मिथ्यादृष्ट्यादिपञ्चगुणस्थानवर्तिजीवसंभवम् । तच मिथ्यादृष्टीनां नरकगतिकारणमपि बद्धायुष्कं विहाय सम्यग्दृष्टीनां तत्कारणं न भवति। कुतः । सदृष्टीनां विशिष्टभेदज्ञानबलेन तत्कारणभूततीव्रसंक्लेशाभावादिति ॥ ४७६ ॥ अथार्तरौद्रध्यानपरिहारेण धर्मध्याने प्रवृत्तिं दर्शयति बिण्णि वि असुहे झाणे पाव-णिहाणे य दुक्ख-संताणे। तम्हां दूरे वजह धम्मे पुणे आयरं कुणह ॥ ४७७ ॥ [छाया-द्वे अपि अशुभे ध्याने पापनिधाने च दुःखसंताने । तस्मात् दूरे वर्जत धर्मे पुनः आदरं कुरुत ॥] वर्जख भो भव्या, यूयं त्यजत दूरे अत्यर्थ दूरं भृशं परिहरत । के । द्वे अपि अशुभे ध्याने, आर्तरौदाख्ये ध्याने द्विके त्यजत । किं कृत्वा । ज्ञात्वा विदित्वा । कथंभूते द्वे । पापनिधाने दुरितस्य स्थाने, च पुनः, दुःखसंताने नरकतिर्यग्गतिदुःखोत्पादके पुनः आदरं सत्कारं कुरुष्व भो भव्य, विधेहि । क्व । धर्मे धर्मस्थाने आदरं स्वं कुरुष्व ॥ ४७७ ॥ को धर्मः इत्युक्ते, धर्मशब्दमभिधत्ते धम्मो वत्थु-सहावो खमादि-भावो ये दस-विहो धम्मो। रयणत्तयं च धम्मो जीवाणं रक्खणं धम्मो ॥४७८ ॥ [छाया-धर्मः वस्तुस्वभावः क्षमादिभावः च दशविधः धर्मः । रत्नत्रयं च धर्मः जीवानां रक्षणं धर्मः ॥1 वस्तूनां स्वभावः जीवादीनां पदार्थानां खरूपो धर्मः कथ्यते । निजशुद्धबुद्धैकखभावात्मभावनालक्षणो वा धर्मः। च पुनः, रौद्रध्यान नरकगतिका कारण है, किन्तु बद्धायुष्कोंको छोड़कर शेष सम्यग्दृष्टियोंके होनेवाला रौद्रध्यान नरक गतिका कारण नहीं है, क्योंकि भेदज्ञानके बलसे सम्यग्दृष्टियोंके नरकगतिका कारण तीव्र संक्लेश नहीं होता। ज्ञानार्णव नामक ग्रन्थमें कहा है-'क्रूरता, मन वचन कायकी निष्ठुरता, ठगपना, निर्दयता ये सब रौद्रके चिह्न हैं ॥ नेत्रोंका अंगारके तुल्य होना, भ्रकुटिका टेढ़ा रहना, भीषण आकृति होना, क्रोधसे शरीरका काँपना और पसेव निकल आना, ये सब रौद्रके बाह्य चिह्न होते हैं ॥ ४७६ ॥ आगे आर्त और रौद्रध्यानको छोड़कर धर्मध्यान करनेकी प्रेरणा करते हैं । अर्थहे भव्य जीवों, पापके निधान और दुःखकी सन्तान इन दोनों अशुभ ध्यानोंको दूरसे ही छोड़ो और धर्मध्यानका आदर करो ॥ भावार्थ-आचार्य कहते हैं कि आर्त और रौद्र ये दोनों अशुभ ध्यान पापके भण्डार हैं और नरकगति व तिर्यश्च गतिमें ले जानेवाले होनेसे दुःखोंके कारण हैं । अतः इन्हें छोड़कर धर्मध्यानका आचरण करो ॥ ४७७ ॥ आगे धर्मका स्वरूप कहते हैं । अर्थ-वस्तुके खभावको धर्म कहते हैं । दस प्रकारके क्षमा आदि भावोंको धर्म कहते हैं । रत्नत्रयको धर्म कहते हैं और जीवोंकी रक्षा करनेको धर्म कहते हैं ॥ भावार्थ-यहाँ आचार्यने धर्मके विविध स्वरूपोंको बतलाया है । जीव आदि पदार्थोंके स्वरूपका नाम धर्म है । जैसे जीव शुद्ध बुद्ध चैतन्य खरूप है । यही चैतन्य उसका धर्म है । अग्निका स्वरूप उष्णता है। यही उसका धर्म है । तथा उत्तम १ ल म स ग णच्चा। २ब पुणु। ३ म अ । ४ म रक्खणे। : Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.002713
Book TitleKartikeyanupreksha
Original Sutra AuthorSwami Kumar
AuthorA N Upadhye, Kailashchandra Shastri
PublisherParamshrut Prabhavak Mandal
Publication Year2005
Total Pages594
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari, Religion, & Spiritual
File Size15 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy