________________
तृतीयं परिशिष्टम् (३)
प्रबन्धशतकारि - महाकवि - श्रीरामचन्द्रस्य नूतनकाव्यनिर्मिति विषये दर्पोक्तिः
(अ) नदः - ( सरोषम् )
सूत्रधार - ( सावष्टम्भम् ) अत्रार्थे स्वयमेव कविना दुर्मेधसां मुखबन्धः कृतः । काव्यैर्यत्र कविप्रथा धनक्रीतैरपि प्राप्यते
अपि च-
परोपनीतशब्दार्थाः स्वनाम्ना कृतकीर्तयः ।
निबन्धारोऽधुना तेन विश्रम्भस्तेषु कः सताम् ॥
(आ) सूत्रधारः - ( विहस्य ) प्रकरणस्यास्य सरसतायां किमुच्यते । यतः -- प्रबन्धानाधातु नवभणितिवैदग्ध्यमधुरान्
कवीन्द्रा निस्तन्द्राः कति नहि मुरारिप्रभृतयः । ऋते रामोन्नान्यः किमुत परकोटो घटयितु
रसान् नाट्यप्राणान् पटुरिति वितर्को मनसि नः ।।
प्रश्नन्तस्तदपि प्रबन्धकुसुमान्याजन्म विद्यामहे
कुप्यामो व्यसने चिरं विचरते, कस्मै परस्मै वयम् ॥ - मल्लिका ९.७, ८
गुम्फक्लेशमुपासितु कृतधिया कस्तत्र काले क्रमः ।
नद :
(इ) सूत्रधारः - ( सप्रमोदम् )
अपरं च -
Jain Education International
प्रवन्धा इक्षुवत्प्रायो हीयमानरसाः क्रमात् । कृतिस्तु रामचन्द्रस्य सर्वा स्वादुः पुरः पुरः ॥
नटः- भाव, एतस्यां रामचन्द्रकृतौ संभाव्यते कोऽपि सामाजिकानां रसास्वादः ।
सूत्रधार :- मारिष, संभाव्यत इति किमुच्यते । यतः - प्रबन्धानाधातुं नवभणितिवैदग्ध्यमधुरान्
कविः काव्ये राम: सरसवच सामेकवसतिः
कवीन्द्रा निस्तन्द्राः कति नहि मुरारिप्रभृतयः । ऋते रामान्नान्यः किमुत परकोटो घटयितुं
रसान् नाट्यप्राणान् पटुरिति वितर्को मनसि नः ॥
प्रबन्धा इक्षुववत् प्रायो हीयमानरसाः क्रमात् । कृतिस्तु रामचन्द्रस्य सर्वा स्वादुः पुरः पुरः ॥
-
-- कौमुदी १.३-४
( विमृश्य ) भाव, अयं कविः स्वयमुत्पादक उताहो परोपजीवकः ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
