________________
મેાક્ષ પ્રત્યે પ્રવર્તન એ યાગ છે
૧૩૭
ફાયદો થાય છે ખરા; વળી કોઈ આસન સાથે પ્રાણાયામ અર્થાત્ ચેાથા અંગના સ્વીકાર કરે છે. રૂઢિગત રીતે પ્રથમ આંગ-(પાંચ આચારદિ) યમ, ખીજું અંગ – નિયમની (ભક્તિ આદિની) સાધના કરે છે. આમ આ પ્રથમનાં ચાર અંગોની ભિન્ન ભિન્નપણે કે એકાંગી સાધનાપદ્ધતિએ જોવા મળે છે. પ્રત્યાહાર, ધારણા, ધ્યાન અને સમાધિ આ પાછળનાં ચાર અંગેાને તા કેવળ યાગીએ જ સિદ્ધ કરે છે. ગૃહસ્થ, ભૂમિકા પ્રમાણે નિવૃત્તિ અને રુચિ અનુસાર અષ્ટાંગયોગની અલ્પાધિક સાધના કરી શકે છે અને ધ્યાનમાર્ગમાં તે ઉપયાગી છે.
૦ અષ્ટાંગયેાગની સરળ અને સક્ષિપ્ત સમજ
૧ યમ ઃ આ પહેલું અંગ છે, તેમાં જીવનશુદ્ધિના પાંચ આચાર કહ્યા છે. તે અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય અને અપરિગ્રહ વ્રત છે.
૨ નિયમ : ૫'ચાચારની વિશુદ્ધિ અને દૃઢતા માટે પાંચ નિયમ છે. શૌચ, સંતાષ, તપ, સ્વાધ્યાય અને ઈશ્વરપ્રણિધાન (પ્રાર્થના).
૩ આસન : આસના ઘણા પ્રકારનાં છે, તેમાં પદ્માસન ઉત્તમ છે. સાધકે નિશ્ચળ અને સુખકર આસન રાખવું.
૪ પ્રાણાયામ : પ્રાણાયામના વિવિધ પ્રકારો છે. શ્વાસપ્રશ્વાસની ગતિના અને અન્ય પ્રાણના સંયમ પ્રાણાયામના અભ્યાસથી સિદ્ધ થાય છે,
૫ પ્રત્યાહાર : ઇંદ્રિયના વિષયાથી પાછું વળવુ'. તેને સંક્ષેપ કરવા કે ગેાપવવી તે પ્રત્યાહાર છે. અંતરમુખતારૂપ છે.
૬ ધારણા : આંતર-બાહ્ય કોઈ પદાર્થનું અવલંબન લઈ ચિત્તને સ્થિર કરવું.
૭ ધ્યાન : ધ્યેયને અવલખિત ચિત્તને એકાગ્ર કરવું તે. તેના સગુણ અને નિર્ગુણ એમ બે પ્રકાર છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
