Page Text
________________
प्राकृतव्याकरणे
नावर्णात् पः ।। १७६ ॥
अवर्णात् परस्यानादेः यस्य लुग् न भवति । 'सवहो । सावो अनादेरित्येव । `परउट्ठो ।
अवर्ण के आगे होने वाले, अनादि प् का लोप नहीं होता है । उदा० - सवहो । सावो । ( प ) अनादि होने पर हो ऐसा होता है। प् आदि होगा, तो वह जैसा ही रहता है । उदा०, पर उठो ।
अवर्णो यश्रुतिः ।। १८० ॥
कणचजेत्यादिना ( १.१७७ ) लुकि सति शेषः अवर्णः अवर्णात् परो लघुप्रयत्नतरयकारश्रुतिर्भवति । तित्थयरो । सयढं । नयरं । मयंको कयग्गहो । कायमणी । रययं । पयावई । रसायलं । पायालं । मयणो । गया। नयणं । दयालू । लायणं । अवर्ण इति किम् । सउणो । पउणी । पउरं । निहओ । निनमो । वाऊ । कई । अवर्णादित्येव । 'लोस्स । देअरो ।
राईवं ।
क्वचिद्
भवति । पियइ ।
'कगचज' इत्यादि सूत्र से ( क् ग् इत्यादि का ) लोप होने पर, शेष अथगं यदि अवर्ण के आगे हो तो लघु प्रयत्न से उच्चारित 'य' जैसी ( उस अवर्ण की ) श्रुति होती है ( यानी लघु प्रयत्न से उच्चारित य जैसा वह अवर्णं सुनाई देता है ) । उदा० - तित्थयरोलायण्णं । अ-वर्णं ऐसा क्यों कहा ? कारण क् ग् इत्यादि का लोप होने पर यदि शेष वर्णं अ-वर्णन हो, तो उसकी य-श्रुति नहीं होती है । उदा० ) सउणो ं कई । अवर्ण के आगे होने पर ही ( शेष अ-वर्ण की व श्रुति होती है; पीछे अवर्ण न हो, तो प्रायः य श्रुति नहीं होती है । उदा०-- ) लोअस्स, देअरो । क्वचित् पोछे अ-वर्ण न होने पर भी शेष अ-वर्ण को य श्रुति होती है । उदा० ) - पियइ ।
कुब्जकर्षरकीले कः खोपुष्पे ॥ १ ८१ ॥
एषु कस्य खो भवति पुष्पं चेत् कुब्जाभिधेयं न भवति । खुज्जो । खप्परं । ओ | अपुष्प इति किम् । बंधेउं कुज्जयपसूणं । आषैन्यत्रापि । कासितं खासिअं । कसितं खसिअं ।
कुब्ज, कपर, कील शब्दों में, क का ख होता है; ( कुब्ज शब्द का ) यदि कुब्ज नामका फूल ऐसा अर्थ हो, तो कुब्ज शब्द में ( क का ख ) नहीं होता है । १. क्रमसे:- शपथ शाप । २. परपुष्ट । ३. काचमणि । ४. पाताल । ५. क्रम से... शुकनि ( शकुन ) । प्रगुण । प्रचुर । राजीव । निहत । निनत ( नि +
नत ) | वायु । कवि | कपि ।
६. क्रमसे - लोकस्य । देवरः । ७. पिबति ।
४ प्रा० व्या●
Jain Education International
८. बदवा कुब्जक- प्रसूनम् ।
४९
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001871 |
| Book Title | Prakrit Vyakarana |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | K V Apte |
| Publisher | Chaukhamba Vidyabhavan |
| Publication Year | 1996 |
| Total Pages | 462 |
| Language | Prakrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari, Grammar, P000, & P050 |
| File Size | 22 MB |