________________
સંવછરી પ્રતિક્રમણ
ક
ક્કી
છે
- II
પ્રતિક્રમણ એટલે શું અને તેની સમજ
स्वस्थानात्परस्थानं प्रमादस्यवशाद् गत: ।
तत्रैव क्रमणं भूयः प्रतिक्रमणमुच्यते ॥ અર્થ–આત્મા પ્રમાદનાવશથી પિતાના (ક્ષમાદિરૂપ) સ્થાનમાંથી (કષાયાદિ ભાવ રૂ૫) પરસ્થાનમાં ગયે હોય, તો તેવા આત્માને પાછો પોતાના સ્થાનમાં (ક્ષમાદિ ભાવમાં) લાવ તેનું નામ “પ્રતિક્રમણ છે.
ત =એટલે પાછું, મળ =એટલે હઠવું. એને સ્થૂલ અર્થ એ છે કે પાપથી પાછા હઠવાની ક્રિયા તેનું નામ પ્રતિકમણ, આ અર્થ પ્રતિ
ક્રમણ શબ્દને થશે. હવે પાછા હઠવું કહ્યું તે શેનાથી પાછા હઠવું? તેને જવાબ ઉપર લેક આપે છે, તેને આપણે સ્પષ્ટતાથી સમજીએ.
જીરાન-એટલે આત્મા પિતાના સમ્યગૂ, શ્રદ્ધા, જ્ઞાન, ચારિત્ર અને અપ્રમાદિ આત્મિક ભાવમાં ત્રિવિધ રીતે ત્રિકરણ ભાવે રમણકરે, શુભયોગમાં રહે. સ્વ-ભાવ દશામાં રહે છે. આ આત્માનું સ્વસ્થાન કહેવાય.
પરથાન–સ્વસ્થાનમાં જણાવેલી બાબતોથી પ્રતિપક્ષી ગણતા ભાવોમાં અથવા પરભાવ દશામાં અર્થાત વિરાધક ભાવમાં રમણ કરવું તે. આરંભ-સમારંભ અને પાપની સંસારીક પ્રવૃત્તિઓમાં ત્રિવિધ રોગને જોડવા, અશુભાગમાં રહેવું એ બધી પરભાવ દશા છે.
જ છે. - ભગવાન શ્રી મહાવીરના સાધુઓ વક્ર અને જડ સ્વભાવના હેવાથી તેમને અતિચાર- પૂરો સંભવ હોવાથી પ્રતિક્રમણ ધર્મ હોય છે. એટલે એમને પાપ દેષોની આલોચના-પ્રાયશ્ચિત્ત નિમિત્તે ૧. આ શબ્દનાં પડિકમણું, પડકમણું એવાં અપભ્રષ્ટ નામાન્ત
રેપણુ પણ થયાં છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
