Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
THE YUKTIDIPIKA
on the SAMKHYAKARIKA Corrections and Emendations in the Text
BY
DR. V. RAGHAVAN (continued from vol. XV. 1958-59)
Three insalments of corrections and emendations to the text of the Yuktidīpikā, the valuable commentary on the Sāṁkhyakārikās, were offered in the previous issues of this Journal (XII, XIV and XV; 1954-55, 1957-58, 1958-59). Following the same plan as in the previous contributions on this subject, a further instalment, the concluding one, of corrections, emendations and notes are offered here, as a result of further study of the Text.
Corrections, emendations, notes
Page 107
Line Text 24 तत् कृतः
भोक्त 6 महतोऽहङ्कारो विद्यत
इति पक्षः
108
तत्कृतः भोक्तृ महतोऽहङ्कारो न भिद्यत इति पक्षः See the statement immediately following this तन्मात्राणि
6 तन्नात्राणि ____10 किं लक्षणा
109
16
आह्न
18 जन्यते किं 20 किञ्चातः etc.
किंलक्षणा आह जन्यते । किं etc. For clarity of the line,
it may be thus pun
ctuated: किञ्चातः ? तद् यदि तावत् स्वरूपलाभः,
क्रियतेऽर्थग्रहणमिति,
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page
Line 21
Text प्राप्तम् । etc.
22 किञ्च भेदान्
27 इत्यवयव6 दोषप्रसङ्गात्।
110
6 व्यक्तव्यक्ती 13 बुद्धिक्षमौ 28 वृत्तिवृत्तिर्मतो
111
6 प्रत्युक्तः।
इति कृत्वा, 6 तदप्युक्तम् 10 कल्पनानुपपत्तेः
Corrections, emendations, notes The line nay be puno
ctuated thus: प्राप्तम् अर्थग्रहणप्रतिबन्धस्यान्धकारस्य
व्युदासः । तदप्ययुक्तम् , विप्रतिषेधात् ; A semicolon may be
placed after this. इति ; अवयवSubstitute semicolon for
danda. व्यक्त्यव्यक्ती वृद्धिक्षयौ वृत्तिवृत्तिमतः, Remove daņda and put a
semicolon. . Put a fullstop here. . यदप्युक्तम् Put a semicolon after
this. Remove danda. Put danda here. नोदकादयः, व्याकारा चित्त व्यक्त्यव्यक्ती सन्ततिः। अथ च स्यादेतदन्यैवासौ धर्मादिरूपं न्यूनतामधर्मादिरूपं वृत्तिभेदः तदा धर्मः ० निर्वतकः A semicolon may be
placed after this. The comma is to be deleted. .
शक्य वक्तुम् । विप्रकृष्टत्वात्
नादादयः 18 व्याकाराचित्त० 22 व्यक्तव्यक्ती 27 सन्ततिरथ च 28 स्यादेतनन्यैवासी 1 धर्मादिरूपां 2 न्यूनताधर्मादिरूपं 6 वृक्तिभेदः 14 तदाधर्मः 17 . निवर्तकः
ज्ञानाद्यङ्गभूतश्च
112
प्रथमः,
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
116
Page Line Text
Corrections, emendations, notes 18 (अनु)ष्ठानसाधनो ० साधनः।
20 योऽज्ञानादीनाम् यो ज्ञानादीनाम् 113 27 तथा यतमानादिकः तथाऽयतमानादिकः 114 ___ प्रवर्तयितुमेवम् प्रवर्तयितुम् । एवम् ___10 • आनर्थक्यम् । प्रागुक्तं, ० आनर्थक्यं प्रागुक्तम् । 11 संज्ञाः।
Delete danda. उच्यते,
उच्यन्ते वैकारिकाणि चैन्द्रियः वैकारिकाणि चेन्द्रियाणि । ऐन्द्रियः etc. . 22 तदभेदात्
तभेदात् -23 सत्त्वमेव सत्त्वेन भेद etc. सत्त्वमेव सत्त्वे न भेदं etc. .. . 26 भेदत्वेन
भेदकत्वेन - 118 4 . (अ)संभवः Pat a daņda after this.
सामर्थ्य-अप्रतिषेधात् सामर्थ्यप्रतिषेधात् . 8 तन्मात्राणि
A comma may be put
____after this. एकरूपत्वात् , A daņda may be put here. 14 यदि भौतिकानि इन्द्रि- If नैषां should stand, भौतिकानि याणि स्युः नैषां should be अभौतिकानि or as
previously suggested स्यु: may be न स्युः । If भौतिकानि should stand, नैषां
should be तेषां। 121 6 कस्मिन्ना
कस्मिन्नर्थे 122 2 • आनर्थकम् ० आनर्थक्यम् 11 कारणान्तर
करणान्तर । 17 एकार्थकारिणो एकार्थकारिणोः 22 इन्द्रियवृत्तिग्रहणम् इन्द्रियवृत्तिः ग्रहणम् 24 ताद्रूप्यापगमो वर्तमान- तादूप्यापगमः। वर्तमानकालता etc.
कालता etc.
ग्रहणस्यानुभवात्तु ग्रहणस्य ; अनुभवात्तु etc. 25 त्रिकालविषया
त्रिकालविषयता
122
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
गमात्
Page Line Text
Corrections, emendations, notes 1221 28) अथ कर्मेन्द्रियाणां का Delete this: this is a 1288 11 वृत्तिरित्युच्यते। repetition and has
strayed up from next
para, line 16 below. 12321 एवमुत्कृष्टः सर्गउ त्सर्गः Repeated ; delete ; see
next line.' 22 स इन्द्रियार्थो नान्यः- Delete dash and put
___danda. 23 (वा) शितपीत ० (वा) अशितपीत० 24 • प्रीतिर्नयनाभिनिष्पत्ति ० ० प्रीति: तनया० 26 • वृत्तिनिर्देशः सर्गक्रमानु- Put comma after निर्देश:
and danda after अनुगमात् । 28 नेन्द्रियवृत्तिपूर्वकत्वात् न; इन्द्रिय etc. . . 124 9 पूर्वशब्देन
See karika 30, p. 129. 19 अभिदधानं
अभिदधानः 22 वृत्तिवृत्तिमत्योः ० मतोः 23 अन्यत्वस्य
अनन्यत्वस्य 27 करणपर्वणे
करणपर्वणि 125
प्राणी (?) 8 धर्मान्तरं
धर्म्यन्तरं 9 धर्मोऽयं
धर्म्ययं 13 त पुनः
न पुनः 29 प्रणति
प्रणतिः 126 1 प्रणतोऽयं
प्रणतेयं प्राणिविषयः
प्राणविषयः 18 प्राणपानी
प्राणापानौ Many doubtful and difficult lines and
words on this page. उत्कर्षति
Put a daņda after this. 1279 व्याख्याता
व्याख्याताः 17 अहङ्कारवस्था
अहङ्कारावस्था 24 कर्मेन्द्रिव.
कर्मेन्द्रिय.
6 प्राणः
2
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
या::
Page Line Text
Corrections, emendations, notes 128 11 यो न रक्षति यो हि रक्षति or योऽभिरक्षति । No
___place here for न। __18 विविदिषन्तव्यं विविदिषितव्यं
24,26 The quotation here is an Ārya verse. 1293 प्रणतिधर्मादि प्रणतिधर्मादि 6 ख्याति
अख्याति एतद् वक्तुम् । Remove daņda and put
comma. 130 19 This line printed as running prose is a
quotation in Anuştubh verse and is a continuation of the Anuştubh quoted
immediately before. 29 निर्दिष्टाः
निर्दिष्टा 1316 अपदिष्टम्
उपदिष्टम् 21 आरभते
आरभेते 1336,6 See p. 108, 11. 2.3. 12 प्रसङ्गः,
प्रसङ्गः क्रियाकालविरोधः। Delete danda; put semi
__colon. 18,14 -अनुपपत्तिः। Put semicolon in place
_of danda. .. 14 अनवस्था वा, अनवस्था वा। 134 13 पञ्चकर्मेन्द्रियाणि Written twice; delete
one. 14 आनर्थक्यम् । Delete stroke. परिशेषबुद्धेः
Put a comma after this. 18 अपार्थकमित्युच्यते अपार्थकमिति । उच्यते 27 प्राप्यकारि।
Delete danda. 28 प्रत्ययवशात् - Delete dash. 1356 ‘शेषाणि तु' 'शेषाण्यपि' is the reading of
YD; see below l.15. 9 योगिनां च संप्राप्त-- योगिनां च; delete danda
विशेषाणाम्। after विशेषाणां
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page Line Text
Corrections, emendations, notes 12 सर्वेषामेव
Delete dash. 17 विकुर्वन्ति
विषयीकुर्वन्ति 21 अपिशब्दमाचार्योऽधिजगे। Delete danda after अधिजगे सम्भावनार्थमपि च etc. and put it after सम्भाव
नार्थम् । 'अपि च' starts a
fresh sentence. 1864 स्मरणे (जागरणे ?) Delete 'the word in
brackets. 12 स्यादियं मम सदबुद्धिः स्यादियमसद्बुद्धिः - 18 बाधोऽस्ति
बाधास्ति 139 _____9 विषय (?) Query may be deleted. 140 2 (उप) कार्यानुपकारकान् (उप) कार्योपकारकान् संसर्गि
संसर्ग141 4,6 यद् अन्येषामाचार्याणामभि- see p. 108 above, the view प्रेतम्
___of Varsaganya. 25 विष्कम्भः
अविष्कम्भः (१) 142 ___ 9 अलक्ष्येऽपि घातश्च अलक्ष्येऽभिघातश्च मजाशुक्राणां
Put a daņda after this." 144
1 The query after andadhāraṇa may be
deleted. 146 18 सामर्थे
सामर्थ्य 17 अर्थसिद्धो
अर्थसिद्धौ 146 3 बीजदेशगमने बीजदेशागमने (१)
9 प्रेताञ्जनसिद्धमाल्यादिवत् Read गन्ध in place of सिद्ध सम्बन्धः।
Delete danda. न चाग्रहणं
A comma may be put
after this. 19 स्यादेकदेशस्तु
स्यात् , एक 19,20 निमित्तावशेषाद् निमित्ताविशेषाद् 1474 पुरुषार्थालिङ्गस्य पुरुषार्थाल्लिङ्गस्य 148 17 अनुत्पत्ति
अनुत्पत्तिः
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
ये मां
Page Line Text
Corrections, emendations, notes 18 ऋषेरुहः
ऋषेव्यूहः 24 तिरश्चांच
Put a daņda after this. 149 6 कललाद्याः।
Delete danda. 10 येमां 160 1 मावान्तरणेति
मावान्तरेणेति 19 Delete query in this line. 25 For Ambhas and Āmbhasika, see below
___p. 155, 11. 13, 26. 161 11 ऐश्वर्यादभिघातः अविधातः 14 तदयुक्तम्
तदयुक्तम् ; . 16 प्रकृतिलयाय। Delete daņda and put
comma. तथेतराणि
यथेतराणि, 17 अदृष्टत्वात्
Put a daņda here. 152 22 इतरेतराभावः
इतरेतराभिभवः 163 . 3 तमोमोह
तमो-मोह9 अभूतं प्रमाणं
अभूतप्रमाणं Before this, something
is missing. 16 क्रोधश्चतुर्थः etc. The 3rd is missing. 24 जिलाक्षिनिरीक्षितो(?) नापि निरीक्षितेनापि 17 विशं (8)
Delete query. 18 धर्मकामेषु
धर्मार्थकामेषु (१) 26 स्वसंस्कारविषययोगात् Read विशेष instead of विषय. 165 8 भूम्यपरिज्ञानात्
भूमिपरिज्ञानात् 9.10 योग्यस्मितादि
This must be construed
as योगी अस्मितादि 16 निवृत्तिः
निर्वृतिः । 26 भोक्तृत्वम्
अभोक्तृत्वम् 166 16 प्रहातव्यः ।
Delete danda. 18 भूम्यन्तरे प्रवृत्तिः अप्रवृत्तिः 1673 °सामर्थ्येन
सामर्थ्य न प्रादुर्भावः
Put a comma after this. किन्तर्हि
12 पूर्वः
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page Line Text
Corrections, emendations, notes 8 तदनभिधानात् तदनुविधानात् ; cf. 1. 25 below. 26 तस्मान्न
तस्मात् 27 करणम्
कारणम् 16821 प्रधानमावाशादी प्रधानभाववादी 22 अपसिद्धत्वात्
अप्रसिद्धत्वात् 1692ff. See pp. 18-19.
9-10 Same verse quoted on p. 18. 160 __1 सति पूर्वदोष सति वा सति पूर्वदोषे असति वा .. 9 पुत्रद्वार
पुत्रदार29 -प्रभृतीनां चान्यथा -प्रभृतीनां च ; अन्यथा 161 __ 1 कार्यों निहितदण्डेन वा कार्यः ; निहित etc. 16 नवविषयेभ्यः
नव विषयेभ्यः 17 संशिता
संशिताः 162 2 अव्यावृतत्वात्
अव्यावृत्तत्वात् 4 प्राप्नुवन्ति
प्रापयन्ति (१) 168 13 शक्ति
Put a daņda after this. तुष्टिम् (१)
Delete query. . 164 8 षसिद्धि etc. See p. 144, 1. 18 166 16 cf. p. 152, 1. 12 166
18 अभिव्याहारसङ्गः • भङ्गः (१) 16 कामोपतापात् , गौतम- Shift the comma to the परिभवात्
___end of परिभवात् 17 • भावोपपत्तिः
०त्तेः 8 अवादि.
अण्वादि . 4 आह-प्रवृत्तः आह । न प्रवृत्तः 9 परारिम्भः
परार्थ आरम्भः 14 परस्परोकारित्वं
परस्परोपकारित्वं 16 संघातत्वादित्याह संघातत्वादिति 'आह' should go to
the next paragraph as it opens a purvapakşa argument.
. 168
169
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page
170
172
173
174
Line Text
16 यदुक्तं
18 पौरिकः
23 नोच्छेद
26
10
2
9
11 शक्यमवक्तुमित्युच्यते ।
12 तावद्ग्रहणात् शुद्धं 13 केवल
अपूर्वभव इति
17
7
०
अयुक्तमेव
दृष्टान्तः ।
ज्ञानम् -
14
पूर्व संस्कार -
धर्माधर्मो
ध्रुत्रममलमभयमंत्र
12 अथवा
वचनात्,
9
असम्भवात्,
Corrections, emendations, notes
आह-यदुक्तं
For this Samkhya teacher, see below p. 175,
1. 16.
न, उच्छेद •
०
अयुक्तम् । एवं Delete danda.
2 कपिलमुनिना समाख्यातम् in big antique is to be in ordinary roman. Substitute
comma by a
danda. A separate paragraph
may be begun with this word.
Substitute comma by semicolon.
Delete dash and put danda. After this an 'आह' may be inserted to show a purvapakṣa being introduced. 'प्राकू' printed here may be deleted.
शक्यं वक्तुमिति, उच्यते—
From ‘उच्यते ' it is reply.
तावदग्रहणात् शुद्धम् ;
केवलम् ।
अपुनर्भवइति ।
पूर्वसंस्कार
धर्माधर्मौ
Put a danda after अभयम् अत्र begins a fresh sentence.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 Page 116 Line TERE Corrections, emendations, notes 26 पुनरेकाएश (8) पुनरेकदेशे क्षालयन्ति शाल्पन्ति 1 ऑकस्मिकत्वं Put a comma after this. 2 शास्त्रप्रदामनुत्पद्यते * उपपद्यते 2-3 शिष्यानाममावासप्रसङ्गात् deg आयासप्रसङ्गात् 6 सति कार्यकारणसंप्रयोगे If it is सति, then it should दुःखामाममवृत्रिं be safet; if Sagift should stand, it should be stala 7 शिष्यु शिष्य9 देशमाय Remove dash. 11 अप्रवृत्तत्वात् अग्रे प्रवृत्तत्वात् 20 विद्यासपयुक्ता विद्या सूपयुक्ता 21 आगमकालेन etc. Four must be enumerated here; actually only there are found. 11 सत्य 118 सर्वस्य (Concluded)