Book Title: Yoga aur Sandhi Pida Author(s): Ratanchandra Varma Publisher: Z_Umravkunvarji_Diksha_Swarna_Jayanti_Smruti_Granth_012035.pdf Catalog link: https://jainqq.org/explore/211789/1 JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLYPage #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga aura saMdhipIr3A D DaoN0 ratanacandra varmA ema. bI. bI. esa., epha. Ara. sI. esa. saMdhiyA~ manuSya zarIra kA Avazyaka aMga haiM, jisase vaha calAyamAna, kriyAzIla va lacIle zarIra kA mAlika hotA hai / bacapana va yuvAvasthA meM ve svAbhAvika rUpa se, pUrNarUpa se ghumAvadAra apanI prapanI banAvaTa ke anusAra hote haiM, parantu jaise-jaise zrAyu DhalatI jAtI hai, saMdhiyoM kI svAbhAvika cikanAhaTa kama hotI jAtI hai, mAMsapeziyA~ va taMtue~ kar3aka hotI jAtI haiM, jisase ki saMdhiyoM kA ghumAva kama hotA jAtA hai aura pIr3A bhI utpanna hone lagatI hai / yaha umara kA takAjA hai| hara manuSya ko kama jyAdA isa sthiti kA sAmanA karanA par3atA hai / yaha bhI satya hai ki yoga ke abhyAsa se yaha sthiti kAphI arse taka TAlI jA sakatI hai / yoga hameM zArIrika, mAnasika, sAmAjika va AdhyAtmika svAsthya pradAna karatA hai, jisase ki hama sampUrNa rUpa se svastha raha sakate haiM / saMdhiyoM ko calAyamAna rakhane ke lie nimna zarIra ke aMzoM kI zrAvazyakatA hotI hai 9. majabUta haDDiyA~ va unake cikane sire- saMtulita AhAra, tvarita pAcanakriyA, upayukta raktasaMcAra dvArA haDDiyoM ko pauSTika padArtha va zuddha vAyu paryApta mAtrA meM upalabdha hotI hai / vikArayukta rasa kA niSkAsana sucAru rUpa se sampanna hotA hai| isa prakAra haDDiyA~ majabUta rahatI haiM aura unake sire cikane bane rahate haiM / 2. lacIlApana, mAMsapeziyoM kI tAkata va unakI kasAvaTa barakarAra banI rahatI / DhalatI umara para bhI prAsana, prANAyAma dvArA lacIlApana va saMdhiyoM kA pUrNa ghumAva kAyama rahatA hai / 3. saMdhiyoM kA niyaMtraNa dimAga va nalikAvihIna graMthiyoM ke srAva se hotA hai / yoga ke abhyAsa se hamArA dimAga kriyAzIla va custa rahatA hai / hamArI paMcajJAnendriyA~ va paMcakarmendriyA~ bhI sucAru rUpa se kArya karatI rahatI haiN| hamAre piTyUTarI, thAyarAIDa, pairA thAIrAIDa va eDrInala graMthiyA~ bhI yoga se prabhAvita hotI haiM va saMdhiyoM ko calAyamAna rakhane meM sahAyaka hotI haiM / 4. saMdhiyoM ko calAyamAna rakhane ke lie zakti kA bharapUra zrAyAma prati zrAvazyaka hai / prANAyAma hameM zakti pradAna karatA hai, jisakA upayoga hai--saMdhiyA~ zarIra ko kriyAzIla karane meM pratyanta sahAyaka hotI haiM / 5. zarIra kA bharapUra upayoga karane para use vizrAma kI bhI AvazyakatA hotI hai / binA vizrAma ke koI bhI mazIna jaldI TUTa jAtI hai / isalie zarIra ko krama se tanAva va vizrAma milanA zrAvazyaka hai | yoga dvArA hama zarIra ko icchApUrvaka tanAvarahita kara sakate haiN| ise Asanastha tama Atmastha mana taba ho sake Azvasta jama Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama khaNDa / 250 yoga-nidrA kahate haiM, zavAsana se bhI ye lAbha hameM milate haiN| nidrA acchI pAtI hai evam zarIra bilkula tanAvarahita ho jAtA hai, saMdhiyoM ko bhI vizrAma mila jAtA hai| isa prakAra saMdhiyoM kI Ayu baDhatI hai va jIvana ke tanAva ko sahana karane kI zakti va bala milatA hai aura maukA pAne para kisI bhI bhayaMkara sthiti kA sAmanA karane meM madada milatI hai / 'yogaH karmasu kauzalam / ' kuzala kArya karane meM svastha saMdhiyoM kI ati AvazyakatA hai| 'zarIramAdyaM khalu dharmasAdhanam' / svastha-zarIra se hI dharma kI sAdhanA sambhava hai / isalie aSTAMga-yoga ke pahale cAra aMga svastha-zarIra nirmANa para hI jora dete haiN| isalie yogasAdhanA se svastha-zarIra svAbhAvika rUpa se prApta ho jAtA hai| -varmA yUniyana haoNspiTala, 120, dhAraroDa, indaura | arcanArcana 10