Book Title: Vitanda
Author(s): Aestere A Soloman
Publisher: Z_Jinvijay_Muni_Abhinandan_Granth_012033.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211914/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vitaNDA kathA (be pakSo vaJcanI carcA) nA traNa prakAra nyAya sUtrakAre gaNAvyAche-vAda, jalpa, ane vitaNDA / vAdanA adhikArI vItarAga hoya che, tezro satyanirNayArtha vAdakare che, hAra-jItano savAla temane mana khAsa mahatvano nthii| vAdamAM pakSa aneprati-pakSa sAmasAmA raz2a karavA mAM Ave che ane pramAraNa ane tarka temAM chala, jAti ane nigraha sthAna jevI yuktiprono upayoga thAyato paNa samAna paNe to nahIM ja (pramANa tarkasAdhanopAlambheH siddhAntaviruddhaH paJcAvayavopapannaH pakSa pratipakSaparigraho vAda:nyAyasUtra 1-2-1) jalpanI paddhati paraNa vAda jevIja che, temAM paraNa pramANa ane tarka dvArA svapakSanU khaMDana karavAno prayatna karavAmAM Ave che; paNa temAM virodhIno parAbhava karavAnU mukhya prayojana hoi chala, jAti ane nigraha sthAnano samAna paNe upayoga thAya cha / (yathoktopapannachalajAtinigrahasthAnasAdhanopAlambhI jalpaH--nyAyasUtra 1-2-2) teja jalpa pratipakSanI sthApanA vinAno hoya to vitaNDA bane cha / jyAre carcA mAM utarelo akavAdI potAnA matanu sthApana karato ja nathI, mAtra prativAdInA matanU khaMDana khaMDana karathA kare che tyAre te vitaNDA kare che prema kahevAya che (sa pratipakSa sthApanAhIno vitaNDA-nyAyasUtra 1-2-3) / AnA para bhASya vAtsyAyana spaSTatA kare che ke vaitANDikane paNa potAnopakSa to hoya ja che, kevala te tenu sthApana karavA pravRttathatonathI ane thetI ja sUtrakAre vitaNDA pratipakSahIna che prema na kahe tAM pratipakSasthApanAhIna cha prema kahya cha / udghotakara ane vAcaspati paraNa saMmata tathA spaSTatA kare che ke grAmAM vaitANDika no avo Azaya hoya che ke virodhInA mata ke pakSanUkhaMDana karavAthI potAno pakSa potAnI mele siddha thai jaze; vaitANDikano potAno pakSa hoya ja che paNa tenu pratipakSanA khaMDana thI svatantrapaNe sthApana karavAmAM Avatu na thii| uddyotakare oka mata noMdhyo che je pramANe vitaNDAnu lakSaNa 'dUSaNa mAtra' hatu / uddyota kare Ako pratiSedha karayo che kAraNa ke vaitANDikane paNa jenu khaMDana karavAnu che te pakSa, a pakSanI viparyayAtmakatA, prativAdI ane vAdI tarIke pote ATalI hakIkato to svIkAravIja rahI ane dUSaNamAtra aTalu lakSaNa hoya to AnI upapatti thatI na thii| (jupro nyAyavArtika, pR. 163; tAtparya TIkA, pR. 330) / paNa caraka saMhitA (pR. 225) mAM paNa vitaNDAnu 'parapakSe doSavacanamAtrameva' zrevu lakSaNa Apyu cha tethI prema kahI zakAya ke vitaNDA re duSaNa mAtra je grevI paraMparA hovI joiye| vitaNDAti paddhatino jemA upayoga karavAmAM pAzyo che tevA granthI no abhyAsa karatAM jaNAya che ke A vaitANDiko kevala doSadarzI nathI paNa sUkSma vicAraka cha jemane koI jJAnanu prAmANya mAnya Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vitaNDA [ 241 nathI ane tethI temane potAno koI mata ke vAda na thii| virodhIna khaMDana karatAM jA dalIlIno greDapayoga kare che temAMma kadAca koI adA mata ke pakSano sIdho ke prADakataro svIkAra thato hoya to paNa pA vaitAnDikane abhipreta to na thI ja / koI AmatanI sthApanA karavA pravRtta thAya to zreja vaitANDika anu khaMDana karavA tatpara bane ane tyAre ne anAthI viruddha matano svIkAra karato jaNAya / jayarAzibhaTTanAM tatvopaplavasiMha para dRSTipAta karatAM A saheje samajAya cha / satkArya vAdanu khaMDana karatA vaitANDikane asatkAryavAda mAnya cha ama lAge paNa zreja vaitANDika asatkArya vAdanu paNa khaMDana kare che, anetyAre tene satkAryavAda mAnya hoya grevu lAge cha / vAstavamAM tene aMka paNa mAnya nathI ane pratItya samutpAda ke vivartavAda ke koI paNavAda mAnya na thii| tene pramANika paNe prema lAge che ke koI jJAna ne pramANa bhUta mAnI zakAya tema na thii| tethI koI vAda te zI rIte sthAyI zake ke svIkArI zake ! prameyanI sthApanA pramANa para AdhArita che ane pramANana sAcU lakSaNa prApI zakAya to ja pramAgAnI sthApanA thaI zake paNa pramANana koI paraNa lakSaNa doSa rahita (-tarkazAstrane mAnya siddhAnto pramANe paraNa) jaraNAtu nathI tethI prameyanI sthApanA zakya banato na thii| A saMjoga mAM parama tatva aMge ke bIjU paNa kazukaheva zakya na thii| bayAM laukika ane zAstrIya vyavahAra avicArita ramaNIya cAle che [ sallakSaNa nibaMdhanaM mAnavyavasthAnam, mAnanibandhanA ca meyasthitiH, tadabhAve tayoH sadvyavahAra viSayatvaM kathaM [svayameva].."-tattvopaplavasiMha, pR. 1; tadevamupaplUteSveva tattveSU avicArita-ramaNIyA sarvevyavahArA ghaTante-pR. 125 vitaNDA-paddhatino svIkAra saMjaya velaThThiputra (buddhanA samakAlIna), jayarAzibhaTTa (8vIM sadI), mAdhyamiko ane zrIharSa (12vIM sadI) jevA advaita vedAntIyonI vicAra-sarariga ane pratipAdana mAM jovA male che, prA loko kevala doSadarzI hatA ane sUkSma vicAraka na hotA prema to koI kahI zake tema nthii| tethI ApaNe mAnavA prerA Ise chIgre ke vitaNDAnu pratipArana je rIte nyAya-grathomA karavAmAM Avyuche te puratunathI ane uddyotakara, vAcaspati bagere zre vitaNDAnu sAcu rahasya pakaDayu na thii| jayaMta jevA pAsethI yahA yA paratve badhAre vivaraNa prApta thatu na thii| paNa udayane (10vIM sadI) potAnI parizuddhi mAM sAnAtaninA matano ullekha karayo che je pramANe kathA catuvidha che kAraNa ke vitaNDA be prakAranI chatemAMvAda ke jalpanAM lakSaNo hoya re anusaar| prauDhagauDa naiyAyika mate catastraH kathAH / sa pratipakSa sthApanAhIno vitaNDA' (nyAyasUtra 1-2-3) inyatra jalpavada vAdasyApi parAmarzAt / puruSAbhiprAya nurodhena caturthodAharaNasyApi upapatta rIti sAnAtaniH-parizuddhi 1.2.1-History of Nasya Nyaya in Mithila, P. 1 -dinezacandra bhaTTAcArya, darabhaMgA, 1658-mAM thI ughRta) / zaMkara mizra (16vIM sadI) paNa vAdi vinoda (pR. 2) mAM A mata no ullekha karaco cha / sAnAtanine mate vAdI vAdanAM lakSaNa jemAM che tethI kathA (carcA) mA potAnA koI pakSanU sthApana krc| binA para pakSanU khaMDana mAtra kare ye zakya cha ja / nyAya pariddhimAM veMkaTanAthe (13vIM sadI) paNa vitaNDAnAM be prakAra che-vAdI vItarAga ke viji gISu hoya gre pramANe---tevA mata no ullekha karaco cha, jo ke veMkaTanAtha pote A matanI sAthe saMmata thatA nathI kAraNa ke satyanirNayanI aMkhanA bAlo vItarAga pratipakSanA khaMDana mAtra thI saMtuSTa na ja thAya / tene to jene aMge carcA thaI rahI che gre vastunA svarUpano pratIti ipTa che (ke citta, vitaNDAya:mapi vItara gavijigISubhedAd bhedamAhuH-nyAyaparizuddhi, pR. 166) / duSaNamAtraM vitaNDA, parapakSe dopavacanamAtramevaalakSaNo to pApo joyAM ja cha / tethI va mAnavAnI preraNA thAya cha ke pAvA lakSaNo prAcIna kAla Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 ] prestere gre. solomana, kI malatA hoya ane bIju bAjune vitaNDA paddhati thI pravRtta thanAra ucca kakSAnAM cintakonA grathoM jJeya to badhA vaitANDika kevala doSadarzI na hoi zake / temane bIjo paraNa aka prakAra hovo joine--sUkSma vicAraka (Crilical Philosophers) kahI zakAya tevA ono| vItarAga vaitANDika tattvopaplavavAdI cintaka hoi zake, jene Sceptic kahI zakAya / tene jJAna prAmANya mAnya na thI ane tethI te koI matanu sthApana karI zakato na thii| jayarAzibhaTTa pAvA cintaka cha / AvAja bIjA keTalAka cintaka ne prema lAge che ke laukika pramANo thI parama jJAnanI prApti zakya na thii| mAdhyamiko ane zrI harSa vagere advaita vedAntI pro yA koTinA ciMtakoM che / te o parama tattva svIkAre che paNa tenu sthApana laukika pramANo thI zakya na thI tevI temanI dRr3ha mAnyatA cha / tattva je cha tevU laukika pramANo thI jJAna thaI zakatu na thI ane jenu jJAta thAya che teva te hoi zake nahIM kAraNa ke prA pramANenI aApasI mAnyatA ja doSa rahita na thI / parA prajJA thI teno sAkSAtkAra thai zake paNa lokika rIte te jJAnanI prApti ke gre tattva vivaraNa zakya na thii| bIjU bAjoM jayarAzi jevA tattvopaplavavAdI koija jJAnanI satyatA svIkAratA na thI ane tethI koI tattva viSe kazu kahe vA taiyAra na thI / vitaNDAno vyavahAra mAM upayoga sAmA pakSa ne phaTakAravA mATe, bhuDo kADhI nAkhavA mATeja moTe bhAge thato hoya cha / potAnI vyavasthita rAta kA sivAya sAmeno mANasa je bole tenu khaMDana karava te vitaNDA / vitaNDAno aAja artha nyAyanA grathAmAM utarI Avyo che / pramANika paNe vitaNDAno Azraya lenAra baha pochA hovA ne kAraNe pA pAsa lagabhaga bhalAi gayU dharmakIti jevA bauddha naiyAyika ane akalaMka hemacaMdrAcArya vagere jaina naiyAyiko vitaNDAne kathAno prakAra mAnanA taiyAra na thIM kAraNa ke aMka pakSa ne temAM koi mataja hoto na thI (javo vAda nyAya, pra. 72; nyAya-vinizcaya 2-282-384: pramANamImAMsA 2-1-3 ) / caraka saMhitAmAMvAda-(vigRhya kathA) nA be prakAra gaNAvyA che-jalpa ane vitaNDA-pratipakSa raja karavAmAM grAve ke na grAve te anusAra / ane dUvaraNamAtra jevAM lakSaNo sahI rajU karelA abhiprAyana mamarthana karavAmAM kAMika aMze madada rUpa thAya che / sAnAtani zrevitaNDAnA be prakAra mAnya rAkhelA tethI vizeSa samarthana mala che / te sivAya vitaNDAnA pA pAsA aMge nyAya-grathomA bhAgyeja kazI sAmagrI male che / potAno pakSa na hovAnu kAraNa gre paNa hoi zAke ke koi jJAnanuprAmANya siddha karI zakAtu na thI tethI koi tattva viSe vAstavamAM kazujAraNI zakAya sahI; athavA to parama tattva laukika pramANenI maryAdAnI bahAra che tethI tene viSe laukika pramANoM dvArA kazapratipAdana karI zakAta na thI. ane laukika pramANoM dvArA je jJAna prApta thai zake che te temane abhyupagamo pramANe paNa doSa rahita cha prema to na ja kahevAya / sAma potAno pakSa na hovAna prAmANika kAraNa hoi ne keTalAka citakoM grevitaNDA-paddhatino Azraya liidho| vitaNDAni A kakSAno bhAgyeja koI naiyAyika vicAra karayo / naiyAyikoM ano koi paNa carcA mAM be pakSa hoya, vagere vagere-zre nizcita cokkA mAM rahI ne ja vivecana karaca ane vAda prakAranI vItarAganI vitaNDA svIkAranArano avAja adhioMghATamAM DralI gayo / tema chatAM tattvopaplavasiMha jevA graMthonI paddhati samajavAmAM ane temanA kartAna mUlyAMkana karavAmAM yA madada rUpa thAya che /