Book Title: Viral Vidyapurush Harivallabh Bhayani
Author(s): Kumarpal Desai
Publisher: ZZ_Anusandhan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229729/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ virala vidyApuruSa zrIharivallabha bhAyANI kumArapALa desAI samagra dezamAM gujarAta vizeSa samRddha che, enA hastapratomAM sacavAyelA vipula jJAnarAzithI. samasta dezamAM gujarAta sauthI raMka che, eNe karelI e vipula sAhityasamRddhinI upekSAthI. ApaNA hastapratabhaMDAromAM paDelI hajAro hastaprato abhyAsI-saMzodhakanI rAha joIne beThI che. AvI hastaprato jJAnabhaMDAranI dIvAla mAthI bahAra Ave ane gujarAtano jJAnaprakAza graMtharUpe pragaTa thAya te mATe AjIvana citA sevanAra zrI harivallabha bhAyANInI vidAyathI gujarAtamAM koI rIte na purAya tevo zUnyAvakAza sarjAyo che. vidyAjagatamAM teo 'bhAyANIsAheba'ne nAme vizeSa jANItA, paNa e mAtra jJAnopAsanAnA ja mArgadarzaka tarIke nahIM, ekaniSTha saMzodhaka ke nIvaDelA sarjakane jIvanopAsanAnuM amRta ApanArA hatA. madhyakAlIna gujarAtI sAhityanA abhyAsa ane saMzodhana mATe ema avirata puruSArtha karyo. A sAhitya saMzodhita thaIne prakAzita pAme tene mATe satata prayAsa karatA. navA navA yuvAnone saMzodhana kAryamA preravA barAbara jotaratA. ane vakhatovakhata protsAhana ApavuM te emanuM kAma. kyAreka vidyArthI pramAdavaza kAma na karato hoya to mIThI Takora karIne vidyArthIne pharI AgaLa vadhAratA. gujarAtanA aneka saMzodhakone bhAyANIsAhebanuM mArgadarzana maLyuM che. emanA avasAnathI gujarAtanI sAhitya saMzodhana "pravRttine kaLa na vaLe tevo AMcako lAgyo che. - gujarAtanA A vidyA- tapasvIe anekavidha vidyAzAkhAomAM samRddha pradAna kartuM che. bhASAvijJAnanuM kSetra hoya ke prAkRta apabhraMza sAhitya hoya, vivecana hoya ke saMpAdana hoya, paNa je viSayamAM bhAyANIsAhebanI pratibhAno sparza thato, tyAM UMDANa ane utkRSTatA ekasAthe saMvAda sAdhatAM mULa teo saMskRtanA vidyArthI saMskRtamAM ane ardhamAgadhI viSaya sAthe ema. e. thayA hatA, paNa emanI vidyAono vyApa satata vadhato gayo. prAkRta ane apabhraMza bhASAonA tajjJa banyA. navamI zatAbdinA kavi svayaMbhUdeva - racita apabhraMza Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 bhASAnA rAmAyaNaviSayaka mahAkAvya 'paumacariya' para mahAnibaMdha lakhIne DokTareTanI padavI meLavI. e pachI A kSetranAM emanAM saMpAdano AMtararrASTriya khyAti to pAmyAM, kiMtu tethIya vizeSa navI dizAdRSTi ApavAmAM sahAyaka banyAM. 'apabhraMza vyAkaraNa', 'vyutpatti vicAra' ane 'thoDoka vyAkaraNavicAra' jevA graMthomAM bhASAvijJAnI tarIkenI emanI pratibhAnAM darzana thAya che. 'kamaLanA taMtu' ke 'taraMgavatI' jevI madhyakAlIna gujarAtI kRtionAM saMpAdanamAM emano saMzodhaka tarIkeno navonmeSa pragaTa thAya che. gujarAtI vivecananA kSetrane aneka pustakothI emaNe samRddha kayuM. prAcIna sAhityathI mAMDIne Adhunika sAhityanI chellAmAM chellI gatividhi sAthe emano paricaya hoya. emanI prajJAno Avo akhaMDa vistAra joIe tyAre Azcarya thAya. pAzcAtya vivecananA adyatana pravAhono UMDo abhyAsa dharAvatA ane chelAmAM chellA upalabdha graMtho ke lekhI vize lakhatA rahetA apabhraMzanA duhAthI mAMDIne posTamaoNDarnijhama ane sTrakcarAlijhama vize lekho lakhatA hoya. kaThina vyAkaraNagraMthothI mAMDIne zRMgArarasika muktakono anuvAda paNa bhAyANIsAheba pAsethI maLyo che. bauddha jAtaka kathAonA anuvAdano graMtha 'kamaLanA taMtu' maLe che. bhAyANIsAheba jarmana, marAThI, baMgALI, tamiLa bhASAo jANatA hatA. prAraMbhamAM teo aMgrejImAM lakhatA hatA. lokasAhityamAM paNa emane UMDo rasa. 'lokasAhitya : saMpAdana ane saMzodhana' nAmanA zAstrIya pustake lokasAhityanA abhyAsIone navI dizA ApI che. saMskRta prAkRta ane apabhraMza muktakonA amara sAhitya vArasAne emaNe 'gAthAmAdhurI', 'muktakamAdhurI' jevAM pustakomAM saMgrahita karyo che. 1940mAM 'prasthAna 'mAM emano prathama lekha chapAyo tyArathI mAMDI A varSanA navembara mahinA sudhI emanI vidyAyAtrA cAlu rahI. gujarAtImAM lakhIne mAtRbhASAne nyAla karI. bhAyANIsAheba pAse jeTalI kuMDI sAhityacarcA thaI zake eTalI ja sAhajikatAthI temanA janmasthaLa mahuvAnI, apabhraMza bhASAnA duhAnI ke e pachI prAkRta saMskRta muktakonI carcA thaI zake. AvA bhAyANIsAhebane raNajitarAma suvarNacaMdraka, dilhIno sAhitya akAdamIno evorDa, premAnaMda sAhityasabhAno caMdraka, gujarAta sAhitya akAdamIno Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 evorDa vagere aneka evorDathI navAjavAmAM AvyA hatA. joke hakIkatamAM to bhAyANIsAhebane maLelA evorDathI vAstavamAM evorDane sanmAna hAMsala thayu cha ! prakAMDa pAMDitya hovA chatAM paMDitAIno lezamAtra bhAra nahIM. koIpaNa viSaya ke graMtha paratve gahana vicAra karanArA emanA caherA para sadAya gulAbI hAsya pharakatuM hoya ! A sarasvatIputrano vidyAprema eTalo ke koI vidyArthI mArgadarzana mATe Ave to potAne game tevU jarUrI kAma bAjue mUkIne ene bhaNAvavA lAgI jAya. nAnakaDI jijJAsA laIne janAra navAsavA vidyArthIne e premathI AvakAra ApatA, pAse besADatA, emanAM patnI caMdrakalAbahena emanuM Atithya karatA ane pustakonI duniyA vacce beThelA bhAyANIsAheba enA muddAne pakaDIne sAMgopAMga carcA karatA. rAta-divasa emane satata eka ja ciMtA gherAyelI rahetI ke ApaNA bhASA-vArasAnu zuM thaze ? A hastapratonAM jJAna- zuM thaze ? prAcInanI upekSA ane saMzodhananI khaMtano abhAva emane korI raheto hato. emanI A vedanA jyAre pragaTa thatI, tyAre bhAyANIsAhebanA avAjamAM judo raNako saMbhaLAto, emanI nikhAlasa vedanA hRdayane tatkALa sparzI jatI. prAkRta-apabhraMza sAhityanA vidvAna ane prakAMDa paMDita bhAyANIsAhebanI vidAya pachI Aje bhASA-sAhitya ane saMzodhananA kSetrane AvarI le tevI pratibhA dekhAtI nathI. vidyAkSetre rAMka gujarAta emanI vidAyathI raMka banI gayu. abhyAsIo ane vidvAno sAthe carcA cAlatI hoya tyAre bhAyANIsAheba ekAeka UbhA thaIne e viSayamA pragaTa thayekheM koI viziSTa ke adyatana pustaka laI Ave. enAM pRSTho kholIne emAMthI samajAve. vaLI e saMzodhakane upayogI hoya to jarI lAgatI jherokSa paNa temaNe karAvI rAkhI hoya. Avo hato emano vidyAprema. laMDana ke perisanI yunivarsiTImAM tame bhAratIya bhASAnA abhyAsIne maLavA jAva to teo gujarAtamAM vasatI be vyaktinI pRcchA kare. eka te zrIdalasukhabhAI mAlavaNiyA ane bIjA zrIharivallabha bhAyANI. laMDanamA tame vidvAna prA. rAITane maLatA ho athavA paeNrisamAM DaoN. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 227. mAdAma kAyA ke DaoN. nalinI balabIrane maLatA ho to e badhA potAnA hRdayamAM sthApelA gurusama bhAyANIsAhebarnu smaraNa kare. emanuM pradAna AMtararASTrIya khyAti pAmyuM hatuM. laMDananI yunivarsiTInI 'skUla oNpha orienTala ainDa Aphrikana sTaDijha' taraphathI temane mAnArha evA phelopadathI sanmAnita karavAmAM AvyA hatA. bhAyANIsAheba pAse hRdayavijayI hAsya hatuM, emanuM khaDakhaDATa hAsya vAtAvaraNamAM guMjatuM rahetuM. kyAreka eTaluM badhuM hase ke emano cahero lAlaghUma banI jato. paNa A hAsyarasAyaNathI bhAyANIsAheba sahunA priya banatA. e hAsyane kAraNe koI samartha vidvAnane maLI rahyAno sAmI vyaktino bhaya ke Dara jato. A mahAna bhASAvidane satata evI icchA rahetI ke gujarAtamAM prAkRtaapabhraMza bhASAnI akAdamI sthapAya. gujarAtI bhASA jemAMthI UtarI AvI tevI A be bhASAonI ghaNI sAhityika samRddhi upekSita. rahI che. emAMya apabhraMza bhASAno abhyAsa gujarAtamAM avazya thavo ja joIe. Ane mATe emaNe prayAsa karyA hatA. paraMtu avidyAnA araNyamA vidyAnI AvI sUkSma paNa mahattvanI vAta kyAMthI saMbhaLAya ? vidyArthI jue eTale bhAyANIsAhebane vahAla phUTe. teo enA abhyAsanI ciMtA kare. vidyAbhyAsa vadhAravAmAM Arthika mUMjhavaNa hoya to ene mATe Arthika vyavasthA paNa karI Ape. pariNAme A vidyApuruSe vidyAnA keTalAya dIvaDAomAM tela sIMcyuM che. emanI A vidyopAsanAne kAraNe teono vidvAna jaina AcAryo sAthe gADha saMparka raheto. jaina AcAryo paNa AvA jJAnI puruSa sAthe jJAnacarcA karatA. keTalAka jaina AcAryo sAthe to emane hRdayano saMbaMdha. AcAryazrI vijayapradyumnasUrIzvarajI ane A. zrI vijayazIlacaMdrasUrIzvarajI sAthe teonI vidyAkIya pravRttio cAlatI ja hoya. 'anusaMdhAna' nAmanuM saMzodhanalekho dharAvataM eka utkRSTa traimAsika A. zrI zIlacaMdrasarIzvarajI-sAthe rahIne saMpAdita karatA hatA ane gujarAtamAM zAstrIya saMzodhanone prakAzamAM lAvatA hatA. koInoya patra Ave to ene tarata posTakArDathI pratyuttara pAThave. vaLI Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 eka posTakArDamAM vAta adhUrI rahe to e anusaMdhAnamAM bIjuM posTakArDa ane jarUra hoya to trIju posTakArDa paNa lakhe. 'emanuM ghara eTale abhyAsIonuM tIrtha.' 'eka ja kSaNe e guru ane gurUNAm guru hoI zake che.' emanAmAM vidvattAnI bhArobhAra saujanya hatuM. jIvananA aMta sudhI e kAryarata rahyA. chelle muMbaInI nANAvaTI hospiTalanA bichAnethI paNa lakhatA hatA ! 'vAgvyApAra', 'zodha ane svAdhyAya', 'zabdakathA', 'anuzIlano', 'kAvyamAM zabda', 'vyutpattivicAra', 'racanA ane saMracanA' jevA vidvattAsabhara graMthonA saMzodhaka tarIke teo smaraNIya raheze. emanI cha dAyakAnI vidyAyAtrAno virAma e vidyApravRttionA bhAvi sAme praznArtharUpa banI jaze to ?