Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra paraMparAnuM akhaMDa pratinidhitva [ & ] zrImad vijayAna dasUrIzvare sthAnakavAsIsa'bhata muhapattibaMdhana ane sUtti sthApana e bannenA tyAga karyo. huM pote paNa ema mAnu chuM ke muhapattinuM aikAntika baMdhana e vastutaH zAstrasa Mmata tema ja vyavasAya nathI. e ja rIte ema paNa mAnuM chuM ke AdhyAtmika vikAsakramamAM adhikArI-vizeSa vAste mUrti-upAsanAnuM samucita ane zAstrIya sthAna che. tema chatAM e prasiddha sUrIzvaranA smAraka aMkamAM emanA e azanI smRti nimitte A lekha lakhI rahyo nathI, kAraNa ke eka to e carcA have hu rasaprada rahI nathI; tema ja jainetara ane atihAsika vAcakAne emAMthI kAMI vadhAre jANavA jevuM maLe ema paNa Aje dekhAtuM nathI. tethI uparanA mathALA nIce huM eka evA muddAnI saMkSepamAM carcA pharavA dhAruM chuM ke jenI sAthe ukta sUrIzvaranA saMbaMdha paNa hatA ane je muddo atihAsika dRSTie khAsa agatyanA hAI sarvasAdhAraNa vAcake vAste ekasarakhA upayogI che. dhArmika bhAvanA jyAre sAMpradAyika rUpa dhAraNa karI le che tyAre te bahu ALI banI jAya che, emAM satyadarzana ane nirbhayatAne aza dbAI jAya che. tethI sAMpradAyika ke vastutaH dhArmi ka kAI eka muddAnI carcA, aitihAsika dRSTie karavA jatAM paNu, keTalAka vAcakonA manamAM sAMpradAyika bhAvanI gaMdha AvavAnA sAva che, e mArA dhyAna bahAra nathI. vaLI AjakAla pratiSThita thayelI atihAsika dRSTine nAme agara tenI ADamAM sAMpradAyika bhAvatuM poSaNa karavAnI pravRtti vidvAna ke vicAraka gaNAtA lekhamAM paNa jyAM tyAM dekhAya che. e badhAM bhayasthAne chatAM huM prastuta carcAmAM UtaruM chuM te eka ja khAtarIthI, ane te e ke jeo asAMpradAyika agara sAMpradAyika kharekhara vicArakA haze, je sAhitya ane tihAsanA abhyAsI haraze temane mArI A carcA kadI sAMpradAyika bhAvathI raMgAyelI nahi ja bhAse. jaina paraMparA, jene A sthaLe huM vIrapara'parA lagImAM nAnAmoTA krAMTA-upAMTA game teTalA hAya, zvetAMbara, diga Mkhara ane sthAnakavAsI-e traNa ja kahuM chuM, tenA atyAra paNa e madhA saMkSepamAM kriyAmAM AvI jAya
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 ] ciMtana ane darzana che. bhagavAna mahAvIra pahelAM paNa jaina paraMparAnuM astitva etihAsika dRSTie siddha che. te paraMparAne virapUrva paraMparAnA nAmathI oLakhIe. bhagavAna mahAvIre e pUrvaparaparAne jIvanamAM pacAvI, tenuM yogya ane samucita saMzodhana, parivartana, parivahaMna karI pitAnI jIvanasAdhanAne pariNAme ene je rUpa ApyuM te vIraparaMparA. A paraMparAnI bhavya imArata aneka sadazA upara UbhI thayelI che ane tene ja baLe te atyAralagI eka thA bIjA rUpamAM jIvita che. ahIM vicAraNIya muddo e che ke vIraparaMparAnA prathamathI atyAralagImAM jeTalA phAMTA ItihAsamAM ApaNI najare paDe che ane atyAre je ke jeTalA phAMTA ApaNI sAme che te badhAmAM vIraparaMparAnuM pratinidhitva echuM ke vatuM eka yA bIjA rUpamAM hovA chatAM te badhA phAMTAmAMthI kayA phoTAmAM ke kyA phirakAmAM enuM pratinidhitva vadhAre akhaMDapaNe sacavAI rahyuM che ? vIraparaMparAnA traNe phirakAonA zAstronuM tulanAtmaka tema ja aitihAsika mAruM vAcana-ciMtana ane e traNe ya phirakAone upalabdha AcAra-vicAranuM mAruM yathAmati avakana mane ema kahe che ke vIraparaMparAnuM akhaMDa pratinidhitva zvetAmbara paraMparAmAM bAkInI be paraMparAo karatAM vizeSa pUrNapaNe ane vizeSa yathArthapaNe sacavAI rahyuM che. mArA A maMtavyanI puSTimAM huM ane TUMkamAM AcAra, upAsanA ane zAstra e traNe aMze upara vicArakenuM dhyAna kheMcIza. digaMbara, zvetAmbara ke sthAnakavAsI kaI paNa phirakAnI dhArmika pravRtti ane pracArane itihAsa tapAsIzuM te ApaNe ema nahi kahI zakIe ke amaka phirakAe vIraparaMparAnA prANusvarUpa ahiMsAnA siddhAMtane meLo karyo che ke te siddhAMtane samarthana ane pracAramAM pitAthI banatuM karavAmAM jarAya macaka ApI che. ApaNe e sagaurava kabUla karavuM joIe ke ahiMsAnA samarthana ane tenA vyAvahArika pracAramAM traNe phirakAnA anuyAyIoe pitapotAnI Dhabe eka ja sarakho phALo Ape che. tethI ahiMsA siddhAMtanI daSTie mArA uparyukta maMtavyanuM samarthana huM nathI karato, paNa e ja ahiMsA tatvanA prANa ane kalevaravarUpa anekAMta siddhAMtanI daSTie meM prastuta praznanI chaNAvaTa karI che. e to harakeI abhyAsI jANe che ke traNe phirakAnA dareka anugAmI anekAMta ke syAdAda vAte eka ja sarakhuM abhimAna, mamatva ane Adara dharAve che. tema chatAM prastuta prazna para jovAnuM prApta e thAya che ke e anekAMtadaSTi kayA phirakAnA AcAramAM, upAsanAmAM agara zAstromAM vadhAre pUrNapaNe sacavAyelI che agara sacavAya
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIrapara paranuM akhaMDa pratinidhitva [33e che. tyAM lagI vAdavivAda, dArzanika carcAo, dArzanika khaDana-maMDana ane kalpanALane saMbaMdha che tyAM lagI to anekAMtanI carcA ane tenI pratiSThA traNe phirakAomAM eka ja sarakhI che ane mAnya che. dA. ta. jaDa ke cetana, sthUla ke sukSma kaI paNa vastunA svarUpano prazna Ave te traNe phirakAnA abhijJa anuyAyIo bIjA dArzanike sAme potAnuM maMtavya nityAnitya, bhedabheda, ekAneka Adi rUpe eka ja sarakhI rIte anekAMtadaSTie sthApavAnA; athavA jagakartAne prazna Ave ke karma-punarjanmane prazna Ave to paNa traNe phirakAnA abhinna anugAmIo eka ja sarakhI rIte pitAnI anekAMtadaSTi ke. A rIte jainetara darzana sAthenA vicArapradezamAM vIraparaMparAnA dareka anugAmInuM kArya anekAMtaSTinI sthApanA pUratuM bhinna nathI, adhUruM nathI ke ochuMvatta paNa nathI. tema chatAM vIraparaMparAnA e traNe phirakAomAM AcAra -khAsa karIne muni AcAra ane temAMya muni saMbaMdhI mAtra vastrAcAranI bAbatamAM anekAMtadaSTine upayoga karI tapAsIzuM to ApaNane spaSTa jaNAze ke kaI paraMparAmAM vIraparaMparAnuM akhaMDa pratinidhitva sacavAI rahyuM che. upasanA--khAsa karI mUrti-upAsanAne laI anekAMtadaSTie tapAsIzuM te paNa ApaNane samajAze ke kaI paraMparAmAM anekAMtadaSTine vArase jANe ke ajANe vadhAre akhaMDapaNe sacavAI rahyo che. chevaTe ApaNe zAstronA traNeya phirakAvata, vArasAnI dRSTie paNa prastuta prazna vize vicArIzuM. (1) AdhyAtmika vikAsanI vividha bhUmikAone sparza karatA jainatvanI sAdhanAnA svataMtra vicArathI tapAsatAM agara traNe phirakAnA upalabdha samagra sAhityanuM ekaMdara telana karatAM e to spaSTa dIvA jevuM dekhAya che ke munirvastrAcAra saMbaMdhI sacela ane acela bane dharmomAMthI bhagavAna mahAvIra ke temanA jevA chatara munionA samagra jIvanamAM agara to temanA jIvananA mahattvanA bhAgamAM ala-dharmanuM sthAna hatuM. A daSTie nagnatva ke aceladharma, je digaMbara paraMparAne mukhya aMza che te, sAce ja bhagavAna vIranA jIvanano ane temanI paraMparAne paNa eka upAdeya aMza che, paraMtu potAnA AdhyAtmika sAdhanA-kSetramAM dareka ekSuvanuM baLa dharAvatA yathArtha sAdhakane samAvezavAnI vIranI udAra dRSTi agara vyavahAru anekAMtadaSTino vicAra karIe. te ApaNane e spaSTa samajAze ke e mahAvIra sarva sAdhaka adhikArI vAte ekAtika nagnatvane Agraha rAkhI dharmazAsanane lekagrAhya pracAra aTakI ke karI na ja zake. temanA pitAnAM AdhyAtmika baLa ne Adarza game teTalI parAkASTAe pahoMcyAM hoya, chatAM temane je pitAnuM dharmazAsana pracAravuM ke cirajIvita rAkhavuM 28
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 ] darzana ane ciMtana iSTa hoya to temaNe potAnI jAta paratve uccatama Adarzane vyavahAra rAkhIne paNa sahagAmI ke anugAmI bIjA sAdhake vAste (je mULaguNamAM ke mUlAcAramAM ejyamaya hoya te) vastra, pAtra Adi pUla vastuo vize maryAdita chUTa mUke ja chUTa; agara madhyamamArgI niyamana rAkhe ja ke. manuSya svabhAvanA, anekAnta dRSTinA ane dharmapaMtha-samanvayanA abhyAsI vAste e tattva samajavuM saheluM che. je A daSTi DIka heya te ApaNe ema kahI zakIe ke bhagavAna vIre pitAnA dharmazAsanamAM acela-dharmane prathama sthAna ApIne paNa sAthe sAthe sacela-dharmane maryAdita sthAna ApeluM. digaMbara paraMparA jyAre kharA muninI zarata tarIke nagnatvane akAntika dAvo kare che tyAre te vIranA zAsananA eka aMzane ati Adara karavA jatAM bIjA sala-dharmanA aMzane avagaNI anekAMtadaSTine vyAdhAta kare che. tethI UlaTuM, zvetAMbara ke sthAnakavAsI paraMparA saela-dharmamAM mAnavA chatAM, tenuM samarthana ane anusaraNa karavA chatAM, aladharmanI avagaNanA, anAdara ke upekSA karatI nathI; balka te bane paraMparAo digaMbaratvanA prANarUpa acela-dharmanuM pradhAnapaNuM svIkArIne ja adhikArIvizeSa para sacela dharmanI paNa agatyatA jue ane sthApe che. A uparathI ApaNe traNe phirakAonI dRSTi tapAsIzuM te spaSTa jaNAze ke vastrAcAranI bAbatamAM digaMbara paraMparA anekatadaSTa sAcavI zakI nathI, jyAre bAkInI be paraMparAoe vicAraNAmAM paNa vastrAcAra para anekAMtadaSTi sAcavI che ane atyAre paNa teo te dRSTine ja pive che. traNe phirakAnA upalabdha sAhityamAM atihAsika dRSTie nirvivAdapaNe sauthI vadhAre prAcIna manAtA zvetAMbarIya aMga sAhityamAM ane temAM sauthI vadhAre prAcInatAnA aMze. dharAvanAra AcArAMga sUtramAM ApaNe ala ane sacela bane dharmonuM vidhAna joIe chIe. A banne vidhAnamAM eka prathamanuM ane bIjuM pachInuM che ema mAnavAne kaze ja purA nathI, tethI UlaTuM acela ane sacela dharmanAM banne vidhAna mahAvIrakAlIna che ema mAnavAne aneka purAvAo che. AcArAMga. mAMnA parathI vidhI dekhAtAM e banne vidhAne ekabIjAnI eTalAM najIka che tema ja ekabIjAnAM evAM pUraka che ane te banne vidhAne eka ja UMDI AdhyAtmika dhUnamAMthI evI rIte phalita thayelAM che ke temAMthI ekane lepa karavA jatAM bIjAne cheda uDI jAya ane pariNAme banne vidhAno mithA kare, tethI e AcArAMganA prAcIna bhAgane daSTie atihAsika tapAsatAM paNa huM nirvivAdapaNe evA nizcaya upara Avyo chuM ke acela-dharmanI bAbatamAM vIraparaMparAnuM pratinidhitva jo pramANamAM vizeSa yathArthapaNe ane vizeSa akhaMDa
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIraparaMparAnuM akhaMDa pratinidhitva 307 paNe sacavAyuM hoya to te digaMbara phirakAmAM nahi, paNa zvetAMbara ane sthAnakavAsI phirakAmAM che. (2) have ApaNe upAsanAnI bAbata laIvIraparaMparAnA pratinidhitvane prastuta prazna carcAe. e kahevAnI bhAgye ja jarUra che ke vIraparaMparAnA aneka mahatvanA aMzamAM mUrti-upAsanAne paNa sthAna che. A upAsanAnI dRSTie sthAnakavAsI phirake te vIraparaMparA-bahiSkRta ja che, kAraNa ke te Amika paraMparA, yuktivAda, AdhyAtmika yogyatA ane anekAndaSTi e badhAne inkAra karI eka yA bIjA koI paNa prakAranI mUti-upAsanAmAM mAnato nathI. tethI upAsanAnI bAbatamAM zvetAMbara ane digaMbara be phirakA vacce ja vicAravAnuM prApta thAya che. emAM saMdeha nathI ke digaMbara-paraMparAsaMmata nagna mUrtinI upAsanA vItarAgavanI saguNa upAsanA vAte vadhAre baMdhabesatI ane nirADaMbara hAI vadhAre upAdeya paNa thaI zake, paraMtu A bAbatamAM paNa digaMbara paraMparAnuM mAnasa, vicAraNu ane vyavahAranI daSTie, akAntika ja che. zvetAmbara paraMparAnA AcAra-vicAra ane cAlu purAtana vyavahArane tapAsIzuM te ApaNane jaNAze ke eNe vicAramAM ke vyavahAramAM nagna matinI upAsanAmAMthI bahiSkAra karyo ja nathI. tethI ghaNuM jUnA vakhatathI atyAralagInA zvetAMbarIya paMthanI mAlikInAM maMdire ka tIrthomAM nagna mUrtinuM astitva, tenuM pUjana-arcana nirvirodhapaNe cAlatuM ApaNe joIe chIe. alabatta, zvetAMbara paraMparAmAM vastra ane sAlaMkAra mUrtinuM sthAna che, ane jema jema bane phirakAo vacce athaDAmaNu vadhatI gaI tema tema zvetAMbara paraMparAmAM uttarottara savastra ane sAlaMkAra mUrtinI ja pratiSThA vadhatI cAlI che, paNa mathurAmAMthI nIkaLelI zvetAMbarIya AcAryanA nAmothI aMkita nagna mUrtio ane tyArapachInA aneka saikAo daramiyAna paNa cAlu rahelI nagna mUrtinI zvetAmbarIya pratiSThAne vicAra karatAM e cekhuM lAge che ke zvetAMbara paraMparA AdhyAtmika upAsanAmAM nagna mUrtinuM mUlya yathAvata AMkatI AvI che. AthI UlaTuM, digaMbara paMcanI mAlikInuM koI paNa maMdira ke tIrtha lo, te temAM nagna mUrti sivAya sAdAM ane digaMbaratvanI vadhAre najIka hoya evAM nirADaMbara vastrAMza dhAraNanI mUrtine paNa akAntika bahiSkAra ja haze. e paraMparAnAM zAstro paNa ekAntikapaNe nagna mUrtinA ja samarthaka hoI AkhI digaMbara paraMparAne mAnasa prathamathI atyAra lagI eka ja rIte ghaDAyeluM che ke je mUrti nagna na che te mAnavI ke pUjavI e nathI, jyAre prathamathI ja zvetAMbara paraMparAno A vize vArase udAra raheluM hoya ema lAge che. tethI e jinamUrtinI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 ] darzana ane ciMtana upAsanAne anaikAntika Agraha digaMbara paraMparA jeTaluM ja rAkhavA kyAM mUrtinuM svarUpa vize digaMbara paraMparAnI peThe ekAntika banI nathI. (alabatta chellI zatAbdIke zatAbdIomAM vetAmbara mAnasa ane vyavahAra paNa pratyAghAtI vRtti dharAvatAM, cheka ja digaMbara maMtavya karatAM sAmI bAjue jatAM ane pitAnI pUrvaparaMparA bhUlI jatAM dekhAya che, e kabUla karavuM joIe.) buddhi ane tathI kasatA paNa ema lAge che ke tandra nagna ane nagnaprAya-banne prakAranI mUrtio upAsanAne anukULa che, nahi ke koI eka ja prakAranI. tethI mUrti svarUpa vizenI parApUrvathI cAlI AvatI kalpanAne vicAra karatAM ane tene upAsanAgata anekAntadRSTi sAthe meLa besatAM ema spaSTa lAge che ke ekAna nagna mUrtine Agraha rAkhavAmAM vIraparaMparAnuM pratinidhitva khaMDita thaI jAya che, kAraNa ke, te AgrahamAM zvetAmbarIya kalpanAne samucita paNa samAveza thato nathI, tethI ulaTuM, zvetAMbarIya nagna ane nagnaprAya mUrtinI kalpanAmAM digaMbara paraMparAnI ekapakSIya mAnyatAne paNa rUci ane adhikArabhede pUrNa samAveza thaI jAya che. (3) prastuta prazna para chellI bAbata zAstronI che ane te ja sauthI vadhAre agatyanI che. traNe phirakAo pAse potapotAnuM zAstra-sAhitya che. sthAnakvAsI ane vetAMbara-e be phirakAone keTaluMka Agamika sAhitya te sAdhAraNa che, jyAre e ulya phirakAmAnya sAdhAraNa Agamika sAhityane digambara phirake mAnato ja nathI. te ema kahe che ke asalI Agamika sAhitya krame krame lekhAbaddha thayA pahelAM ja aneka kAraNothI nAza pAmyuM. Ama kahI te sthAnakavAsI-vetAMbara ubhayamAnya Agamika sAhityano bahiSkAra kare che, ane tenA sthAnamAM tenI pitAnI paraMparA pramANe IsvIsananA bIjA saikAthI racAyelA manAtA amuka sAhityane Agamika mAnI tene avalaMbe che. ahIM prazna e che ke je IsavIsananA pahelA bIjA saikAthI mAMDI racAyelA khAsa digaMbara sAhityane te phirakAnA AcArya ane anuyAyIoe jIvita rAkhyuM to temaNe pote ja asalI Agama sAhityane sAcavI kema na rAkhyuM ? asalI, Agama sAhityanA sarvathA vinAzaka kAraNoe te phirakAnA navIna ane vividha vistRta sAhityane sarvathA vinAza kema na karyo che ema te kahI ja nahi zakAya ke digaMbara phirakAe judAM khAsa racela zAstronA samaya pahelA ja e vinAzaka kAraNe hatAM ane pachI evAM na rahyAM; kAraNa ke, ema mAnavA jatAM evI kupanA karavI paDe ke vIraparaMparAnA asalI Agamika sAhityane sarvathA vinAza karanArAM bAe samAna kSetra ane samAna kALamAM hayAta brAhmaNa ane baddha asalI sAhitya ke te vakhate racAtA sAhitya upara vinA
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIraparaMparAnuM akhaMDa pratinidhitva 309 zika asara na karI ane karI hoya te te nAmamAtranI. A kalpanA mAtra asaMgata ja nathI, paNa anaitihAsika sudhdhAM che. bhAratavarSanA koI paNa bhAgamAM vartamAna ke racAtA sAhitya vize evAM pakSapAtI vinAzaka baLA kyAreya upasthita thayAne itihAsa prApta nathI thato ke e baLoe mAtra jaina sAhityane sarvathA viccheda karyo ane brAhmaNa tema ja bauddha sAhitya upara dayA dAkhavI hoya. A ane AnA jevI bIjI keTalIye asaMgatie ApaNane ema mAnavA prere che ke vIraparaMparAnuM asalI sAhitya (bhale tenA baMdhAraNamAM, bhApAsvarUpamAM ane viSayacarcAmAM kAMIka pheraphAra ke ghaTADa-vadhAre thayo teya) vastutaH nAza na pAmatAM akhaMDa rIte hayAta ja rahyuM che. A daSTie jotAM e asalI sAhityane vAraso digaMbara phirakA pAse nathI, paNu zvetAMbara ane sthAnakavAsI e be phirakA pAse che. sthAnakavAsI phirake keTaluMka asalI Agamika sAhitya dharAve che, paNa te kALa, zAkhA, pAMdaDa ane phula ke phaLa vinAne eka mULa ke thaDa jevuM che ane te mULa ke ghaDa paNa tenI pAse akhaMDita nathI. e paNa kharuM che ke zvetAMbara paraMparA je Agamika sAhityanA vArasa dharAve che te pramANamAM digaMbara paraMparAnAM sAhitya karatAM vadhAre ane khAsa asalI che tema ja sthAnakavAsI AgAmika sAhitya karatAM e vize vipula ane samRddha che, chatAM te atyAre jeTaluM che tamAM ja badhuM asalI sAhitya mULa rUpamAM ja samAI jAya che ema kahevAne Azaya nathI. sthAnakavAsI phirakAe amuka ja Aga mAnya rAkhI te sivAyanAne mAnya na rAkhavAnI pahelI bhUla karI. bIjI bhUla Agamika sAhityanA akhaMDita vikAsane ane vIraparaparAne pivatI niyukti Adi caturaMgAnA asvIkAramAM eNe karI ane chevaTanI akSamya bhUla e phirakAnA mukhyapaNe kriyAkAMDanA samarthanamAMthI phalita thayela ciMtana-manananA nAzamAM AvI jAya che. je saikAo daramiyAna bhAratavarSamAM Azcaryajanaka dArzanika ciMtana, manana ane tArkika racanAo dhadhabaMdha thatI hatI e jamAnAmAM vetAmbara ane digaMbara vidvAne paNa e asarathI mukata rahI na zakyA ane temaNe thaDe paNa samartha phALe jaina sAhityane a, te ja jamAnAmAM zarU thayela ane mera vistarela sthAnakavAsI phirakAe dArzanika ciMtana-manananI dizAmAM ane tArkika ke bIjA keI paNa e sAhityanI racanAmAM pitAnuM nAma nathI neMdhAvyuM--e vicAra kharekhara sthAnakavAsI phirakA mATe nIcuM jevaDAvanAra che. A badhI daSTie sthAnakavAsI phirakAne vIraparaMparAnuM akhaMDa prati nidhitva agara te apekSAkRta viziSTa pratinidhitva dharAvanAra kahI ne zakAya. tethI have bAkInA be phirakAo vize ja vicAravAnuM prApta thAya che.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320] darzana ane ciMtana is * ApaNe upara joI gayA ke digaMbara phirakAe asalI Agamika sAhityane avagaNavAmAM, tene bahiSkAra karavAmAM mAtra vidyAnA keTalAka aMze gumAvavA pUratI ja bhUla nathI kadI, paNa e sAthe eNe vIraparaMparAnA ghaNA AcAra ane vicArano vAraso paNa gumAvyo che. Agamika sAhitya choDavA sAthe enA hAthamAMthI paMcAMganA pravAhane sAcavavA, racavA ane poSavAno senerI avasara ja cAlyo gaye. e te eka abAdhya satya che ke madhyakALamAM keTalIka zatAbdIo daramiyAna mAnanIya digaMbara gaMbhIra vidvAna hAthathI racAyela dArzanika, tArkika ane anya prakAranuM vividha sAhitya evuM che ke te mAtra harakoI jainane ja nahi paNa harakoI bhAratIya sAhitya ane saMskRtinA abhyAsIne mAna utpanna kare tevuM che, tema chatAM aitihAsika daSTie e kabUla karavuM joIe ke jo digaMbara paraMparAe Agamika ane paMcAMgI sAhitya sAcavI, tenuM saMvardhana ane vyAkhyAna ke vivaraNa pitAnI ja be karyuM heta te e paraMparAne gaMbhIra vidvAnoe bhAratIya sAhitya ane jaina sAhityane eka saMmAnavardhaka bheTa ApI heta. khera, A uparathI ekaMdare mAre abhiprAya kevaLa aitihAsika daSTie paNa e badhA che ke zAstronI bAbatamAM vIraparaMparAnuM je kAMI paNa akhaMDa pratinidhitva Aje jovA maLatuM hoya te te zvetAMbara paraMparAne ja AbhArI che. huM jyAre digaMbara paraMparAnI puSTi ane tenA samanvayanI dRSTie paNa tAMbarIya paMcAMgI sAhitya jouM tyAre mane cakhuM lAge che ke e sAhityamAM digaMbara paraMparAne piSaka thAya evI akhUTa sAmagrI che. amuka muddA paratve matabheda thatAM, tene aittika AgrahanuM rUpa apAtAM je hAni digaMbara paraMparAne uThAvavI paDI che teno khyAla e paMcAMgI sAhityane taTasthabhAve vAMcyA sivAya AvI na zake. jo e sAhityamAMnAM amuka vidhAna digaMbara paraMparAne baMdhabesatAM Ave tema na hatuM, te te paraMparAnA vidvAne, e vidhAne vize-e sAhityane choDyA sivAya paNa, jemAM brAhmaNa ane bauddha paraMparAmAM banyuM che ane jema eka ja tattvArtha granthane svIkArI tenI judI judI vyAkhyAmAM banyuM che tema-vividha uhApoha karI zakatA hatA athavA te bhAgane, svAmI dayAnanda smRti purANa AdimAMnA aniSTa bhAgane prakSipta kahyo che tema prakSipta kahI, bAkInA samagra paMcAMgI bhAgane sarakArI, paraMparAnuM pratinidhitva mULa rUpamAM kAMIka vizeSa sAcavI zakyA hatA. digaMbara paraMparAnuM samagra mAnasa evuM eka taraphI vayeluM dekhAya che ke tene jijJAsta ane vidyopAsanAnI daSTie paNa paMcAMgI sAhitya jevA ke vicAravAnI vRtti
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIraparaMparAnuM akhaMDa pratinidhitva [ 311 thatI ja nathI, jyAre zvetAmbarIya mAnasa prathamathI ja udAra rahyuM che. AnA purAvAo ApaNe sAhityaracanAmAM joIe chIe. eka paNa digaMbara vidvAna evo nathI jANe ke jeNe brAhmaNa-bauddha grantha upara lakhavAnI vAta te bAjue rahI, paNa tAMbarIya Agamika sAhitya ke bIjA kaI dArzanika ke tArkika zvetAmbarIya sAhitya upara kAMI lakhyuM hoya. tethI UlaTuM, digaMbara paraMparAnuM prabaLa khaMDana karanAra aneka sAMpradAyika zvetAMbarIya AcAryo ane gaMbhIra vidvAna evA thayA che ke jemaNe digambarIya grantho upara Adara sAthe mahattvapUrNa TIkAo lakhI che. eTaluM ja nahi, paNa pustakasaMgrahanI daSTie paNa digaMbara paraMparAnuM mAnasa zvetAMbara paraparAnA mAnasa karatAM prathamathI ja bhAre saMkIrNa rahyuM che. enA purAvAo junA vakhatathI atyAra lagIne baMne phirakAonA pustaka bhaMDAronI yAdImAM pade pade najare paDe che. A badhuM huM koI eka paraMparAnA apakarSa ke bIjI paraMparAnA utkarSanI daSTie nathI lakhata; kAraNa ke, mArA A lakhANamAMthI je paraMparA pitAne utkarSa phalita karI bIjAnA apakarSamAM ja rAcavA mAge te paraMparAne paNa bIjI bAbatamAM sapramANu apakarSa batAvI zakAya. mAruM prastuta lekhana mAtra samatvanI daSTie che. emAM UNapane UNapa mAnavA jeTaluM sthAna che, paNa kaI pratye avagaNanA ke laghutvadRSTi piSavA sthAna nathI. cirakALathI pivAyela phirakAvAsita mAnasane badalAnuM kAma nadInA pravAhane badalavA jevuM eka rIte agharuM che, tema chatAM e azakya nathI. vartamAna samayanA vidyA ane jijJAsAnAM baLa ISTa dizAmAM purajozathI prerI rahyAM che. je kArya bhAre bhoga ApyA pachI agara badale vALI na zakAya evI hAni uThAvyA pachI karavuM ja paDe te kAma prathamathI cetI vakhatasara karavAmAM Ave te emAM manuSyatvanI zobhA che. huM ema mAnuM chuM ke eka paNa kSaNane vilaMba karyA sivAya sthAnakavAsI phirakAe pitAnI gata bhUla sudhArI AgaLa vadhavuM joIe, ane huM ema paNa mAnuM chuM ke samartha tema ja nirbhaya zuddha vidyopAsaka digaMbara vidvAnoe vArasAgata mAnasa badalI, digaMbara ja kAyama rahyA chatAM, viraparaMparAne pramANamAM vizeSa ane akhaMDapaNe vyakta karanAra Agamika tema ja paMcAMgI sAhityanuM avalokana karI tene pitAnI paraMparAnA sAhitya sAthe meLa besADe agara te dvArA pitAnA sAhityanI pUrti karavI. ema na karatAM jema teo atyAra lagI ekadezIya rahyA che tema raheze te temane vAte kaI vyApaka ke sArvajanika kSetramAM vIraparaMparAnA
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzana ane ciMtana pratinidhi tarIke bhAgye ja sthAna raheze. e daSTie vidvAna ane atihAsikAmAM temanI pratiSThA bhAgye ja baMdhAze. zrImad vijayAnaMdasUrIzvarane koI antaHraNa evI thaI ke temanuM jijJAsu mAnasa sthAnakavAsI phirakAnA apamAtra Amika sAhityamAM santuSTa na rahI zakyuM. teo Icchata te sthAnakavAsI phirakA choDI digabara phirakAne apanAvI, temAM paNa pratikA meLavI, kAMIka vadhAre pramANamAM jijJAsA santalIM, vidyopAsanA dvArA vaparaMparAnuM samarthana karI zakata; paNa mane ema lAge che ke e sUrinA bhavya ane nirbhaya AtmAmAM kaI e dhvani UDyo ke teNe temane vIraparaMparAnuM apekSAkRta akhaMDa pratinidhitva dharAvanAra phirakA tarapha ja dhakelyA, ane ApaNe joIe chIe ke emaNe jiMdagInAM DAM varSomAM, khAsa karI chellA bhAganAM amuka ja varSomAM, AkhuM jaina sAhitya mathI nAkhyuM, temAMthI navanIta tAravyuM je temanA ja zabdomAM vidyamAna che. zvetAMbara phirake, AcAra, upAsanA ane zAstronI daSTie bIjA be phirakAo karatAM vIraparaMparAnI vadhAre najIka che e vAtanI agara vijayAnaMdasUrIzvare svIkArela zvetAmbarIya paraMparAnA caDiyAtApaNanA khyAlathI je koI sAmpradAyika vetAMbara gRhastha ke sAdhu phulAI saheja paNa bIja phirakAo tarapha tutva ke avagaNanA piSatA abhimAnavRtti sevaze te te satya cUkaze; kAraNa ke, zvetAMbara mAnasa agekSAta game teTaluM udAra rahyuM hoya, chatAM enI vidyopAsanA paNa AjakAlanI daSTie bahu ja ekadezIya ane a5saMtuSTa che; e nathI te udAra ane vyApakapaNe samagra brAhmaNa paraMparA avagAhatuM ke nathI samagra bauddha paraMparA avagAhatuM. betAmbara paraMparAnA bhUtakAlIna ItihAsa ane vartamAna javAbadArIne vicAra karuM chuM tyAre tenA je varSa ane alpasaMtuSTa mAnasane kaIka kahevAnuM mana thaI jAya che. huM atyAranA dhurINu gaNatA samagra zvetAMbara AcAryo ane vidvAnone namrabhAve eTaluM ja aMtamAM kahevA IcchuM chuM ke zrImAna AtmArAmajIe prAraMbhelI ane adhUrI mUkelI vidyopAsanAne vartamAna vizeSa kImatI sAdhano ane sulabha sagavaDa dvArA laMbAvI atyAranA utatara dharaNane baMdhabese evI rIte vikasAve. -zrI AtmArAmajI zatAbdI graMtha, 1936.