Book Title: Vijaymansurikrut Pattaka Author(s): Mahabodhivijay Publisher: Z_Nirgrantha_1_022701.pdf and Nirgrantha_2_022702.pdf and Nirgrantha_3_022703.pdf Catalog link: https://jainqq.org/explore/249337/1 JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLYPage #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ વિજયમાનસૂરિકૃત પટ્ટક મુનિ મહાબોધિવિજય ભૂમિકા : વિક્રમના ૧૮માં સૈકામાં તૈયાર થયેલ પ્રસ્તુત પટ્ટક તર્કસમ્રાટ પૂ. પં. શ્રી જયસુંદર વિ. મહારાજના સંગ્રહમાંથી પ્રાપ્ત થયેલ છે. આચાર્ય વિજયમાનસૂરિ મહારાજની આજ્ઞાથી શ્રી લાવણ્યવિજયગણિએ સંક ૧૭૪૪; ઈ. સ. ૧૬૮૮માં આ પટ્ટક લખ્યો છે. આનું બીજું નામ સામાચારી-જલ્પ-પટ્ટક છે. પ્રતિને અંતે અવન' એમ લખેલું છે. ગણના કરતાં કુલ ૨૬ બોલ થાય છે. ખાસ કરીને ગચ્છમાં વધી જતી શિથિલતાને નિવારવા અથવા ગચ્છમાં અનુશાસનને વધુ મજબૂત બનાવવા પટ્ટક તૈયાર કરવામાં આવે છે. વિક્રમના ૧૩મા સૈકાથી આવા પટ્ટકો બનાવાયા હોય તેવું જણાય છે. પ્રસ્તુત પટ્ટકના પ્રત્યેક બોલમાં આગમો, પૂર્વાચાર્યો રચિત પ્રકરણો તેમ જ કેટલાક પટ્ટકોની સાક્ષી આપી છે. શ્રત વ્યવહાર અને જિતવ્યવહારને પણ ઠેર ઠેર પ્રધાનતા આપી છે. અહીં સાક્ષી તરીકે આપેલા તમામ જલ્પો પ્રાયઃ અપ્રગટ છે. જગદ્ગુરુ શ્રી હીરવિજયસૂરિ મહારાજે દ્વાદશજલ્પની રચના કરી છે તે પ્રસિદ્ધ છે, પ્રગટ છે. પરંતુ તે શ્રી વિજયદાનસૂરિકૃતિ પ્રસાદીકૃત ૭ બોલના અર્થના વિસંવાદ ટાળવા માટે રચાયેલ છે. અહીં જે ક્રમાંક ૧૪ અને ૨૦માં શ્રી હીરવિજયસૂરિ પ્રસાદિત સામાચારી જલ્પનો ઉલ્લેખ થયો છે તે દ્વાદશજલ્પથી ભિન્ન સમજવાનો છે. અલબત્ત, આ જલ્પ વર્તમાનમાં પ્રાપ્ત થયો નથી. પરંતુ તેવો એક જલ્પ રચાયો છે તે નક્કી છે. શ્રી વિજયદેવસૂરિ મહારાજે વિ. સં. ૧૯૭૨ વર્ષે અષાઢ સુદ બીજના દિવસે પાટણ નગરમાં આદેશ કરેલ પટ્ટકમાંથી આ વાત છતી થાય છે. 'भट्रा० श्रीहीरविजयसूरीश्वर इ जे बारबोल प्रसाद कर्या तथा भद्रा. श्री विजयसेनसरीश्वरई प्रसाद कर्या जे सात बोल तथा भट्टारक श्रीहीरविजयसूरि तथा भट्टा. श्रीविजयसेनसूरीश्वरई बीजाइ जे बोल प्रसाद का ते तिमज कहवा पणि कोणइ विपरित न कहवा, जे विपरित कहस्यइ तेहनइ आकरो ठबको देवरास्यइ ।२।' પ્રસ્તુત પટ્ટક જૂની ગુજરાતીમાં છે. ક્રમાંક નવમાં આપેલો વૃદ્ધવાદ ખાસ ધ્યાન ખેંચે તેવો છે. ‘છ માસ ઉપરાંત આચાર્ય શુન્ય ગચ્છની મર્યાદા અપ્રમાણ થાય એવો વૃદ્ધવાદ સંભલાઈ છે.’ આ સિવાય પણ અન્ય અનેક સામાચારીઓની વાતો આ પટ્ટકમાં છે, જે ધ્યાનથી પઠનીય છે. આચાર્યવિજયમાનસૂરિની ગુરુપરંપરા-શિષ્ય પરંપરાનો ઉલ્લેખ મળતો નથી. તેથી એ અંગે વિશેષ પ્રકાશ પાડી શકાયો નથી. શ્રી વિજયમાનસૂરિ પટ્ટક સં. ૧૭૪૪. કાર્તિક સુદ-૧૦ પૂ. મહાબોધિવિજયજી મ. સા. ॥ संवत् १७४४ वर्षे कार्तिक सुदि १० शुक्रोभश्री विजयमानसूरिनिर्देशात् ।उ! श्री लावण्यविजयगणिभिः सामाचारी जल्पपट्टको लिख्यते । सुविहितसमवाययोग्यं ॥ श्रुतजीत व्यवहारने अनुसार तपागच्छनी सामाचारी सन्मार्ग छे । जे मार्टि वशेषावश्यक पन्नवजी प्रश्रोत्तरसमुच्चय छत्रीसजल्यादिकने अनुसार आज सुधी तपागछमाहि श्रतजीतव्यवहारविरुद्ध प्ररूपणा नथी प्रवर्ती । अनें कोइइं विरुद्ध प्ररूपणा करी विचार तेहने ते समवायना Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vol. II. 1996 વિજયમાનસૂરિષ્કૃત પટ્ટક आचार्योपाध्यायादिक गीतार्थ मिला सर्वसुविहित संमति उत्सूत्र प्ररूपणा दोष निवारिओ ते समंध प्रसिद्ध छें माटि तपागछ सुविहित सद्देहेवो ॥१॥ तथा गछाचारवृत्ति निशीथचूर्णिकल्पभाष्यादिकनें अनुसारि जघन्यथी निशीथपर्यन्त शास्त्रना कोविद थइ मायामृषावाद छाडी निःशल्यपर्णे प्रवचनमार्ग कहे ते मार्टि तपागच्छनी वर्त्तमानपदस्थ गीतार्थ पिण सुविहित सद्देहवो ॥२॥ तथा कल्पभाष्य उत्तराध्ययन ठाणांग दशवैकालिक उपदेशमाला पंचाशकादिकने अनुसारि सुविहितपदस्थनी आज्ञा लोपी गच्छथी जुदा थइ स्वेच्छाई टोली करी प्रवर्त्ते अने सुविहितगच्छनां गीतार्थ उपरि मत्सर राखे, लोक आणि छता अछता दोष देखाडें एहवा पूर्वोक्तश्रुतें ररित द्रव्यलिंगी ते मार्गानुसारी न कहि तो गीतार्थ किम सद्दहि ॥३॥ ૯૯ तथा ठाणांग उत्तराध्ययनादिक श्रुतव्यवहार श्री आणंदविमलसूरिप्रसादितसामाचारीजल्पादिकजीत व्यवहारनें अनुसारि सुविहितगच्छने सहवासे वर्त्तमानगच्छनायकनी आज्ञाई योग वही — दिगबंध प्रवर्त्तिते प्रमाण ||४|| तथा निशीथनंदिचूर्णि आवश्यक नियुक्ति अनुसारि ऋद्धिगारवनें वर्शि तथाविध पदस्थगीतार्थनी आज्ञा लोपी पूर्वोक्तविधि विना योग वही सभा समक्ष आचारांगादिक वांचे ते अरिहंतादिकनो द्वादशांगीनो प्रत्यनीक यथाछंदो कहिझं जे माटि तीर्थंकर अदत्त गुरुअदत्तादिकनो दोष घणां संभवे छे ||५|| श्रुतव्यवहार पूर्वोक्त जीतव्यवहारखं वर्तमान गच्छनायकनी आज्ञा विना गीतार्थे पिण भव्यनें दीक्षा न देवी 1 कदाचित् गछाचार्य देशांतरहं होइ तो वेषपालट करावी चार अनी तुलना कराववा पिण योगपूर्वक सिद्धान्त न भणाववो ॥६॥ तथा आचारदिनकर प्रश्नोत्तरसमुच्चयादि कनई अनुसारि हैमव्याकरण द्व्याश्रयादिकसाहित्य उत्तराध्ययनादिसिद्धान्त भणाववा असमर्थ एहवा पन्यास गणेश बे उपरांत शिष्य निश्राइं न राखई आचार्य पिण अधिकनी आज्ञा नाऐं । तपागछमांहि आचार्यनीज दीक्षा होई अने सुविहित गछांतरें आचार्यादिक पू माहि एकनी दीक्षा होइ । श्रुतव्यवहारि तो गीतार्थने ज दीक्षानी अनुज्ञा छै ||७|| तथा श्री सोमसुंदरप्रसादित जल्पनें अनुसारि तथा महानिशीथ आचारांगादिकनें अनुसारि अगीतार्थसंयतविशेष गुणवंतगछने अयोगि शिथलसुविहितगछनी आज्ञादि स्वेछाई प्रवर्ते ते सामाचारीना प्रत्यनीक जाणिवा ||८|| उपदेशमालादशाश्रुतस्कंध निशीथभाष्य ज्ञातादिकनें अनुसारिं गुरुनी आज्ञाई चोमासुं रहे विहारादिक करे अन्यथा सामाचारी माथा सूनीमाटि गुरु अदत्तादिक दोष संभवे जे मार्टि व्यवहारभाष्यादिकने अनुसारिं स्वेदेशानुगतवाणिज्यादिककर्म साक्षिराजानी परिपंचाचारनो साक्षि सदाचार्य छ । अत एव छ मास उपरांत आचार्यशून्यगछनी मर्यादा अप्रमाण थाय एहवो वृद्धवाद संभलाइ छे ||९|| कल्पभाष्य दशवैकालिक भगवती पंचाशक गछाचारपन्नादिकने अनुसारि स्वतः परतः शुद्ध प्ररूपक ते सद्गुरु जाणिवो ॥१०॥ आवश्यक निर्युक्तिनें अनुसारिं सुविहित वृद्ध गीतार्थने योगि पाक्खी चोमासी संवत्सरीखामणां करवांज 1 अन्यथा सामान्य शुद्धि न थाई पडिकमणुं पिण अप्रमाण थाई । जे माटि व्यवहार सूत्रादिकनें अनुसारि आचार्यादिकने अयोगि स्थापनाचार्य आगलि आलोचना प्रमाण होइ ॥ ११॥ अष्टकवृत्ति विशेषावश्यकभाष्यादिकने अनुसारिं वर्त्तमान पंचाचार्यमांहि थापनाचार्यनइ विषई मुख्यवृत्तिं गछाचार्यनी स्थापना संभविइ छइ पछे गीतार्थ कहे ते प्रमाण ॥ १२ ॥ Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 મહાબોધિવિજય Nirgrantha श्री सोमसुंदरसूरि प्रसादित सामाचारी कुलकने अनुसारि तपागछीयसुविहितसाधुइ 46 नियम गीतार्थ शाखि पडवजवा // 13 // श्रुत-व्यवहारइं जीतव्यवहारइ लिहा पासि संयतें उत्सर्गथी पुस्तक लिखावतुं नहीं / कारणें लिखावें तो श्री सोमसुंदरसूरि श्री हीरविजयप्रसादितजल्पनें अनुसार 500 अथवा 1000 गाथा लगई गुरुआदिक आज्ञाई अन्यथा गुरुगच्छनिश्रित थाइं ते पुस्तक गुर्वादिकनी आज्ञा विना वांच, भणवू न कल्पे ||14|| श्रुत-जीतऽगीतार्थसंयत पुस्तक क्रय विक्रं न ल्ये कारणि लेवू पडे तो गुरुनी आज्ञाइं गृहस्थ पासि लेवरावइ // 15 // तथा श्रुतव्य० गुरुनी आज्ञा विना ऽगीतार्थ अपवाद सेवे नहीं // 16 // जीतकल्पादिकनई अनुसारि ऋण आपी विशुद्ध न थाई तिहां सूधी देवाधिद्रव्यभक्षक साथिआहारादिकपरिचय धर्मार्थी साधुई श्रावकें न करवो / अने ते दोषनी विपरीत (था) पना न करवी // 17 // आवश्यकभाष्यादिकनें अनुसारि पोतानी येलीना गृहस्थोने—आवर्जवानिमित्ते पूर्वोक्त दोष सेवी जे गीतार्थशाखि आलोयणा न ल्ये आए सुद्ध परूपक करी माने ते भूमीगतमिथ्यात्वी जाणिवा / तेहर्नु उ-दर्शन न करवु // 18 // उपदेशमाला सुगडांगवृत्ति छत्रीसजल्य तथा उ० श्री यशोविजयग० प्रसादित श्रद्धानजल्पनें अनुसारि मत्सरि सुविहितगछनी आज्ञा निरपक्ष्यथका सुद्ध सामाचारी विघटावी जे इहलोकानुरोधि अज्ञानकष्ट करी ते मायामृषावादी सदेहवा // 19 // तथा श्री हीरप्रसादितसामाचारीजल्यानुसारि नगरनी निश्राई 2 मासकल्प उपरांत गुरुनी आज्ञा विना रहे, न कल्पे // कल्पभाष्य श्री जगच्चन्द्रसूरि प्रसादितसामाचारिजल्पानुसारि लोक आगलि सुविहितगछनां गुण ढांकी दोष प्रकासी लोकने व्युद्ग्रहसहित करी वंदनपूजनादिकव्यवहार टलावे ते शासनोच्छेदक सद्देहवा // 20 // निशीथचूयादिकने अनुसारि अगीतार्थ साधु गुरुनी आज्ञा विना नित्य वखाण करे निःशूक थइ गृहस्थ आगि सिद्धांत वांचे ते संयम श्रेणि बाह्य पासत्था जाणवा // 21 आवश्यकनियुक्ति, दशवै. दशाश्रुतस्कंधाकने अनुसार सांभोगिक पदस्थनें योगि निमंत्रणा विना जे नित्ये आहारादिक करे तेहना नोकारसी प्रमुख पच्चखाण तथा महाव्रतलोपाइ गुरु अदत्ताहारादिकमाटि // 22 सामाचारीग्रंथाने अनुसारि गणेश साधुइं गुरुनी आज्ञा विना उपधान वहेरावे नहीं व्रतोच्चार करावे नहीं माल पहेरावें नहीं वांदणां देवरावे नहीं पोसहप्रमुखना आदेश नापे / स्वेछाइः एतला वानां करावे ते गीतार्थनो प्रत्यनीक थाइ गुरुनी भक्तिभंगाशाताना संभवे माटि बीजं एह विधि पिण गीतार्थगम्य छे / पंचाशकने अनुसार एहवा माईमृषावादीने साधु सुद्धपरूपक सद्दहीं विनयादिक करे तेहने पिण माठां फल संभवे // 23 // पंचांगीने अनुसार खोयं आलंबन लेइ कदाग्रहथी सामाचारी विधयवे ते अवकर चंपकमाला सरिषा जाणिवा // जिम समदृष्टि ए बोल विचारी आयधक थाइ तिम आत्मा सुविहितें करवो // 24 // तथा सुवि०गछनायकें गणबहिःकृत संयतना शिष्यने पिण गछवासी पदस्थ उपस्थापनापूर्वक दिग्बंध आचार्यादिकनी संमति ज करे अन्यथा तो पूर्वोक्त 4 श्रुतजीत व्य० ने अनुसार स्वपर गछनो दिग्बंध सर्वथा न घटई छ इम गणबहिः कृतसंजतने गछवासी पदस्थ स्वनिश्राइंकहि छे तेहने गुरुकुलवास स्वप्नगत राज्यलाभ वत् प्रमाण नहीं // 25 // श्रु० जी० लोकरूढि सुविहितगछव्यवहारि प्रवर्त्तता सगोत्रीय आचार्यनी शाखि विना आचार्यादिक पद प्रमाण नहीं // 26 // ए अठावीस //