Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Anh
૫. આ શ્રી વિજયપાલજીસ્વામી સ્મારક શાશામલા મણકો ૩જે.
ક
કa
કે)
ક
હરસ
ગામ ની
:
'ના
| વિદ્યમાન તીર્થંકર વિંશતિ
અને સંગ્રહશતક સાથે.
કાન
પ્રકાશક, જ્ઞાન-ભંડાર, (કચ્છ પવી.).
* * *
* *
સંશોધક અને સંગ્રાહક મુનિ દેવચંદ્રજી.
જિક જs
*
નy
*
પ્રથમ સંસ્કરણ. વિ. સં. ૧૯૮૭.
પ્રત ૫૦૦, વીર સં. ૨૪૫૬.
કિંમત છ અના
૧૧ જ
RTO
અર્થકાર – શાહ ગાંગજી વીરજી (કચ્છ પત્રી), રાસર નાકારક છે.
તેણે
છે
મ!
?
a થયા
Wa"'
FB
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
*****
00000000 A 00000000 ૯ પાલીતાણા—શ્રી બહાદુરસિંહજી પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાંશા. અમરચંદ બહેચરદાસે છાપ્યું,
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પૂજ્યપાદ સ્વ. આચાર્ય શ્રી વિજયપાલજી સ્વામીના
મરણાર્થે શાસ્ત્રમાળાના પ્રથમ મણકા તરીકે પુષ્પ વાટિકાની બીજી આવૃતી બહાર પાડવામાં જે જે ગૃહસ્થા તરફથી મદદ મળેલ છે. તેઓના મુબારક નામ
રૂ. ૨૦૦) શા ખીમજી કાનજીની કુo તરફથી કરછ પત્રીવાલા) રૂ. ૧૫૦) શા નેણશી આણંદજી (કચ્છ પત્રીવાલા) નકલ ૧૦૦૦ રૂ. ૧૨૫) બીજું પુષ્પ પૌષધવત પદ્ધતિ છપાવવામાં કચ્છ
નવીનારના શ્રી સંધ તરફથી નકલ પ૦૦ રૂ. ૨૫૦) ત્રીજુ પુષ્પ શ્રી મૃગાવતી સતીને રાસ છપાવવામાં
કચ્છ નવીનારના શાહ મનજી ધારશી તરફથી ન૦ ૫૦૦ રૂ. ૨૦૦) ચતુર્થ પુષ્પ તરીકે વિદ્યમાન તીર્થકર વિંશતિ સાથે
અને સંગ્રહશતક સાથે છપાવવામાં શાહ રતનશી શિવરાજના વિધવા લીલબાઈ તરફથી રૂ. ૪) તથા શાહ થત્રભુજ તેજપાલ હુમલી (ધારવાડ) વાળા તરફથી રૂ. ૪૦) બાકીને ખુટતે ખર્ચ પુસ્તક વેચાણમાંથી
અપાવેલ છે. ઉપર જણાવેલા પુસ્તકની કિંમત ખચ પુરતી રાખવામાં આવેલ છે પુસ્તકના વેચાણની આવક આ શાશમાળાના પુસ્તકો છપાવવાના ઉપગમાં લેવાય છે,
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Achar
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
શુદ્ધિ.
પરિણામિક
માધક
સુશ્ર્લેષ
પરિણતિ
योगात्
જ્ઞાનાદિક
અતીન્દ્રિય
પરપોંય
સદુપદેશથી
નિવિકલ્પ
સ્થિતિએ
થઇને
શૂન્ય
નિરાવરણુ
સમાવી
દ્યોતક
www.kobatirth.org
શુદ્ધિપત્ર.
અશુદ્ધિ
પરિણમિક
આધ
સવેષ
પરિમતિ
चोगात्
જ્ઞાતાદિક
અતીન્દ્રિય
પર વહેંચ
સદ્ગુપેશથી
નિાંવકલ્પ
સ્થિતિ
થાયને
શૂન્ય
નિવારણુ
ગમાવી
દ્યોતક
For Private And Personal Use Only
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પત્ર.
જ
૪
હ
હ
૧૨
૧૬
૧૭
૧૮
૧૯
૨૦
૨૦
૨૧
૨૧
૨૩
૨૬
૨૬
પંક્તિ
૫
૧૪
૧૭
e
૧૭
૧૫
૧૧
ટર ઢ
૧૫
૧૪
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શુદ્ધિ.
પત્ર.
પત્ર,
પંક્તિ,
અબદ્ધાયુઃ શકે સંપત્તિ યાને નિપુણ માટે
અશુદ્ધિ. અખંઢાયું શક સંપત્તિને નિપુર્ણ થાટે
વડે ,
દ્વાદશમ નિમક
હરામ નિર્ણાયક હતા
હતાં
નર રૂઢ [વિ] સંવાદ
રૂઠી
સંવાદ
યુ
અંતરંગ
બાહાઅંતરંગ
બાહી
બાહ્ય
બાહ્યા
બાહ્ય
બાહ્ય
બાહા અભેદતા
મસુકતા
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શુદ્ધિ ,
સાધત ત્યારે
અશુદ્ધિ. સાધના ક્યારે
સંપત્તિ અનુષ્ઠાનના જીવાત્માને કરતાં वंदिन समुद
સંપતી, અનુષ્ઠાન જીવાત્મા કર્તા वंदिन समुद्द
૧૧૩ ૧૧૩
૧૧૪ ૧૧૭
सरुवं समदिट्ठी
ससवं समदिट्ठी
તેથી
અને
૧૧૭ ૧૧૮ ૧૧૮ ૧૨૦
તેનું
मुम्बइऐ भणिो
તેને मुग्गइए भणिओ ત૫ શોધક છેनिच्छयं
તવ
૧૨૦ ૧૨૦
શોધક છે निच्छाय
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અશુદ્ધિ,
પત્ર,
૧૨૧
શુદ્ધિ, ववहारं ચારિત્રને સાર દુષમ પદાર્થનું સ્વરૂપ
ववहार ચારિત્રને દુખમ પદાર્થ સ્વરૂપને
૧૨૨ ૧૨૫ ૧૨૬
૧૨૬
કa
,
૧૨૭
वये નહિ
૧૩૦
નહિં अभुसठे
अभुतुठे गुत्ती
गुचीओ
૧૩૧ ૧૩૬ ૧૩૬
सील
૧૪૪
૧૪૯
सील સંયોગ રીત્યા પ્રસંગથીરૂંધન पुग्गलध्धत्तो (તીર્થ) પ્રવર્તે
૧૪૯
સુગ રીત્ય પ્રસંગ રૂદન पुगलम्वतो (તીર્થ).
૧૫૦
૧૫૧
૧૫૨
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વીશ વિહરમાન જિન સતવનની અનુક્રમણિકા
વિષય ૧ શ્રી સીમંધર સ્વામીનું સ્તવન - ૨ શ્રી યુગમંધર જીન સ્તવન ૩ શ્રી બાહુજીન સ્તવન ૪ શ્રી સુબાહુ જિન સ્તવન ૫ શ્રી સુજાત સ્વામી જિન સ્તવન ... ૬ શ્રી સ્વયંપ્રભ જિન સ્તવન ૭ શ્રી રણભાનન જિન સ્તવન ૮ શ્રી અનંત વિથ જિન સ્તવન ... ૮ થી સુરપ્રભ જિન સ્તવન ૧૦ શ્રી વિશાળ જિન સ્તવન ૧૧ શ્રી વજુંધર જિન સ્તવન ૧૨ શ્રી ચંદ્રાનન જિન સ્તવન ૧૩ શ્રી ચંદ્રબાહુ જિન સ્તવન ૧૪ શ્રી ભુજંગાસ્વામી જિન સ્તવન . ૧૫ શ્રી ઈશ્વર દેવ જિન સ્તવન ૧૬ શ્રી નેમિપ્રભ જિતે સ્તવન ૧૭ શ્રી વીરસેન જિન સ્તવન . ૧૮ શ્રી મહાભદ્ર જિન સ્તવન ૧૮ શ્રી દેવયશઃ જિન સ્તવન ૨૦ શ્રી અજિત વયે જિન સ્તવન - ૨૧ કળશ • • •
૧૦૧
૧૮ ૧૧૨
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી સંગ્રહ શતક સાથેની અનુક્રમણિકા.
૧૮ શુક જ્ઞાન નકામું છે. ૨૦ જ્ઞાન પૂર્વક ક્રિયા સફલ છે ૨૧ ચરણ-કરણના રહસ્યને કે
જાણે? ૨૨ જૈન દર્શનને વ્યવહાર અને
નિશ્ચય સન્મત્ત છે. ૨૩-૨૪ ચરણ કરણસિત્તરીના ભેદ ૨૫ જ્ઞાન અને ચરિત્રને સાર ફિલ) ૨૬ મોક્ષ અને બંધનું સ્વરુપ ર૭ સમકિત વિના આરાધના ન
થાય
૧ મંગલાચરણ ૨ શ્રી સંઘને નમસ્કાર ૩ સંધોને કહેવાય? ૪ શાંતિકર અને ભયંકર સંઘનું
સ્વરૂપ ૫ વર્તમાન શાસન કોનું છે? ૬ શાસન પ્રત્યે જે શ્રદ્ધાવાન તે
સમકિતી ૭ સમકિતનું સ્વરૂપ ૮ દેવગુરૂ અને ધર્મનું સ્વરૂપ
૮ સમકિતનું મહમ્ય અને ફલ ૧૦ સમકિત વિના મોક્ષ નહાય ૧૧ સમકિતી કઈ ગતિનું આયુષ્ય
બાંધે ? ૧૨ પકારારે સમકિતનું સ્વરૂપ ૧૩. સમકિત વિના નિર્વાણ નહાય ૧૪ ત્રણ પ્રકારના કરણ ૧૫ સમકિત વિનાનું જ્ઞાને તે
અજ્ઞાન ૧૬ જ્ઞાન કેને કહીએ? ૧૭ સમ્યક જ્ઞાનની મહત્તા ૧૮ જ્યાં જ્ઞાન ત્યાં ક્રિયા અને
કિયા લાં શાન
૨૮ પરમાર્થને થોડા જાણે છે ૨૮ ઉત્સવ-ભાષણનું ફૂલ ૩૦ પથાર્થ વક્તા અને ઉત્સવ
ભાષકને અંતર . ૩૧ ઉત્સુત્ર ભાવનું છત પૂર્વક
૩૨ દષમ કાલમાં જિનાગમને
આધાર ૩૩ જિનાગમની વિરાધનાનું ફૂલ ૩૪ રત્નત્રયનું સ્વરૂપ ૩૫ દ્રવ્ય ગુણ અને પર્યાયનું સ્વરૂપ
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
કુછ મ ણુ અને પ્રાયનું સ્વરૂપ
૩૮
19
.
..
૩૯ સમકિત ધર્મનું મૂત્ર છે ૪૦ પાંચ સમવાંયને માને તે સ
કિતી
૪૧ વ્યાદિ ચતુષ્ટયનું સ્વરૂપ જર તિનું સ્વરૂપ ૪૩ નાનેયાગ અનેદશ નાયેગ
૪૪ જ્ઞાનના આ આચાર રૃપ દેનના આઠ આચાર ૪૬ ષટ્ આત્સ્યકના કત્ત બ્ય ૪૭ ચતુર્થ આવશ્યકનું નામ પ્રતિક્રમણે છે
૪૮ છઠ્ઠી આવશ્યકનું નામ પુચ્ ખાણ છે તેના ભેદ
૪૫-૫૦ ૬ પાખ્યાનના આગાર
૫૧ નિરૂપક્રમ અને સેક્રમ આ યુષ્ય ફ્રાને હ્રાય ?
પર તીર્થંકર નામ ક્રમની સત્તા ક્રુષ્ઠ ગતિમાં હ્રાય ?.
પણ કમની ઉત્તર પ્રકૃતિનુ સંક્ર
મ ૫૪ મેાહના ઉપશમના ક્રમ ૫૫-૫૬ ક પ્રકૃતિક્ષયતા ક્રમ ૫૭ સર્વ જીવ કમ નું ક્લ ભેાગવે છે ૫૮ અભય્ મેાક્ષ ન પામે
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પષ્ટ અન ત વખત દ્રલિંગ સ્વીકારેલ.
૬૦ પાંચ નિયાનું સ્વરૂપ (૬૧-૬૨ સાધુના સત્યાવીશ ગુણુ ૬૩ વાસ્તવિક દુ:ખ સુખનું સ્વરૂપ ૬૪ અપ્રશસ્ત રાગનું સ્વરૂપ અને
ફૂલ
૬૫ ભવ પર ંપરાથી ક્રાણુ મુકત
થાય ?
૬૬ શ્રમણ વગેરેનું સ્વરૂપ ૬૭ ૬૮ પ્રશસ્ત રાગ કાને કહીએ ? ૬૯-૭૦ અસ્ત રાગથી દુ:ખતે સુખ માનવું
૭૧ વ્યહાર્ રાશિમાં ન આવેલા અન ત ભવ્ય જીવે
૭૨
વિષય સુખ વાસ્તવિક દુ:ખ છે ૭૩ જીવ અને પુદ્ગલાદિકનું અલ્પ-મહુવ
૭૪ પર્યાપ્તાગ્નિસના જીવને વ્યવ હાર્ નયથી છે
૭૫ ચાર આંગ પામવા દુ ભ ૭૬ ઉલ્લેષાંકુલ વગેરેનું સ્વરૂપ ૭૭ શ્રાવકને સવા વિસવાની તૈયા ૭૮ સર્વ સ્થલે જન્મ ને મરણ કરેલ છે
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૭. કનકાપલવત જીવ-કર્મનો
સંગ ૮૦ જીવ લેણનિ મત્તથી મૃત્યુ થાય ૮૧ કરજ વગેરે અલ્પ પણ સારે
. ૨૦ ધર્મ કાર્યમાં સમયની સફળતા ૮૧ હમણા સામાયિકાદિ નથી એમ
કહેનારને સંગ તજ દર ગૃહરાએ કેવા ગામમાં
વવું ? ૩ આરંભાદિકથી દવા વગેરેને
નાશ
૮૨ ઔદારિકાદિ આઠ વર્ગ ૮૩ આહારક શરીર કેટલીવાર કરે? ૮૪ અણહારિપણું ભારે હોય? ૮૫ ઉપશમ સમકિતી કયા ગુણ
સ્થાનને મેળવે ? ૮૬ ઉત્તરોત્તર નિજેરાની વૃદ્ધિ
કરનાર ગુણ શ્રેણિ ૮૭ ધમ ન કરવાથી જીવને
પશ્ચાતાપ ૮૮ ધર્મક્રિયા ગુરૂ સાક્ષીએ કરવી ૮૮ સામાયિક કરનાર સાધુ
૪૪ સરંભ સમારંભાદિનું સ્વરૂપ આપ ગુરૂને વંદન કરતાં છ ગુણ થાય હ૬ સાત કારણથી આયુષ્ય ઘટે ૮૭ બે પ્રકારને વિહાર
૮ ગુણ સ્થાનેની પ્રાપ્તિને અંતર થઇ અશઠ પુરૂષની આચરણ બહુ
માન્ય છે. ૧૦૦ સિદ્ધના અનેક ગુણો | ૧૦૧ લેખકનું અંતિમ કથન
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
॥ નમઃ શ્રી વીરાય. || શ્રીમદ્ અધ્યાત્મનિષ્ઠ પંડિતવયં શ્રીમાન્ દેવચંદ્રજી મહારાજ કૃત.
વીવિહરમાનાર્જન સ્તવન.
અથ સહિત.
(૧) શ્રી સીમંધર સ્વામીનું સ્તવન
જિનજી વિનતી અવધારે, એ દેશો.
શ્રી સીમધર જિનવર સ્વામી, વિતતડી અવધારાશુદ્ધ ધર્મ પ્રગટયા જે તુમચા, પ્રગટા તેડુ અમારે રે. સ્વામી વિનવીએ મનર`ગે. ॥૧॥
અ.રાગાદિક શત્રુઓને જીતનાર હૈ સીમધર સ્વામી અમારી વિનતિને તમે સ્વીકારે. હે પ્રા ! તમારા જે શુદ્ધ ધર્મ સ્વ દ્રવ્યાદિક—અથવા અનંત ધર્માત્મક વસ્તુના મૂલ ધરૂપ કેવલજ્ઞાનાદિક, તે પ્રથમ અવરાયલ હતેા; પરંતુ આપશ્રીએ ક્ષપકશ્રેણીના બળ વડે તે ધમ' પ્રગટ કર્યાં. તેવીજ રીતે હે પ્રભુ! ! અમારા પણ સત્તાગત ધમ તમારા જેવાજ છે; પરંતુ તે ક્રમ'ના સમૂહુથી દખાઈ ગયેલ છે. હે નાથ ! તે શુદ્ધ ધર્મ તમારી સંપૂર્ણ કુંપાવડે પૂર્ણ પ્રગટ થા. એમ આપ શ્રીમાન્ ને હૃદયના પ્રેમપૂર્વક વિનંતી કરીએ છીએ.
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૨) જે પરિમિક ધર્મ તમારે તે અમ ધર્મ શ્રધા ભાસન રમણવિયેગે, વળગ્ય વિભાવ અધર્મ
રે, સ્વા રા - અર્થ–હે પ્રભે ! આપ શ્રીમાને જે પરિણામિક ધર્મ જ્ઞાન દર્શન અને ચારિત્રાદિક અનત પર્યાયમયતે ઉપ્તાદ વ્યય અને ધ્રુવ પણે નિરંતર પરિણમી રહ્યો છે. સંગ્રેડ નયથી વિચાર કરનાં બમ પણ જ્ઞાગત ધ આપના જેજ છે; પરંતુ શ્રદ્ધ. ( પ્રતિતી ) ભાસન તે જાણપણું અને ચારિત્ર સ્થિરતા રૂપ રમણતાના વિયેગથી એટલે વિપરીત ગવર્તન થવાથી અને અશુદ્ધ પરિણતિરૂપ-રાગદ્વેષાદિ જન્ય કર્મ–પરિણામ મય વિભાવ ધમ–વળગે છે. યદ્યપિ જીવને સામાન્ય સ્વભાવ ( ધર્મ ) અવરાતું નથી, પરંતુ વિશેષ સ્વભાવ અવરાય છે. માટે શ્રદ્ધા વડે અમેએ પુદ્ગલનેજ હિત કરનાર સ્વીકારેલ, જાણપણું પણ પુગલ નું કર્યું અર્થાત તેનેજ પિતાના કરી માન્યા; અને પુદ્રગલમાંજ રમણતા કરી. એમ સર્વત્ર વિપરીત દશા થવાથી આ ત્માની વિભાવ પરિણતિ અનાદિ કાળથી સંયોગ સંબંધે થયેલ છે. વસ્તુ સવભાવ સ્વજાતિ તેહને, મૂલ અભાવ ન થાય, પરવિભાવ અનુગત પરિણતિથી, કમેં તેહ અવરાય રે.
વા. પાવા ' અર્થ- વ સ ધ ઈતિ વચનાત વસ્તુને સ્વભાવ તે ધર્મ, સમવાય સંબંધથી વસ્તુ (દ્રવ્ય ) માં રહેલ છે તેને મૂલથી અભાવ ( નાશ ) કદાપિ કાળે ન થાય, કારણ?
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગુણ અને ગુણીનું અભેદપણું છે. છએ દ્રવ્ય એક પ્રદેશે એકઠી રહ્યા છતાં પણ પોતપોતાના સ્વભાવમાં રહે છે. જેમ જીવ અને પુદ્ગલ, લેહ ને અગ્નિની માફક પર્યાયાસ્તિક નયથી અન્ય મળેલ છે, છતાં પણ લેહ મટીને અગ્નિ સ્વરૂપ કેઈ દહાડે પણ થવા ન પામે, એમ દરેક દ્રવ્ય પિતપોતાના ધર્મને કયારે પણ ન છેડેપરંતુ વિભાવાનુગત પરિણતિથી અનાદિ કાલને આત્મા
સ્વભાવ ને ભૂલીને કર્મ જન્ય પર પરિણતિને કાર્યને કરતે થકે પિતેજ પિતાની મેળે કમથી વિટાય છે, જેમ કળીઓ પોતે પિતાના શરીરને વીટે છે તેમ પરંતુ આત્મા જ્યારે પિતાની ભૂલ સમજીને છટવાને પ્રયત્ન કરે છે ત્યારે કર્મથી મુક્ત થવા પામે છે. જે વિભાવ તે પણ નૈમિત્તિક, સંતતિ ભાવ અનાદિ, પર નિમિત્ત તે વિષય સંગાદિક તે સંગે સાદિરે. સ્વા.૪
અર્થ–જે વિભાવિક રાગ દ્વેષાદિકની પરિણતિ તે પણ નિમિત્તને લઈને જીવ ધન ધાન્યાદિ અને વિષયાદિકમાં મુછત થાય છે. તે સંતતિ ભાવ, પ્રવાહથી અનાદિથી, ચાલુ છે અર્થાત્ વિષયસંગ પ્રમુખની અપેક્ષાએ જે પરનિમિત્તને લઈને સાદિ છે. કારણ? નવા નવા અશુદ્ધ નિમિત્તે બદલતા જાય છે માટે આદિ સહિત છે. પરંતુ પ્રવાહની અપેક્ષાએ તે અનાદિ છે. અશુદ્ધ નિમિત્તે એ સંસરતા, અત્તાકત્તા પર શુદ્ધ નિમિત્ત રમે જબચિન, કર્તાકતા ઘરનેરે સ્વા૦૫
અર્થ-જ્ઞાનાવરણાદિક કર્મોદયરૂપ અંતરંગ અશુદ્ધ નિમિત્ત, કુવાદિક અને પિદુગલિક વસ્તુમાં આસકિત વગેરે બાહ્ય અશુદ્ધ નિમિત્તને પામીને આત્મા પરભાવને કર્તા થઈ ચતુગતિ
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મય સંસારમાં પરિભ્રમણ કરે છે, પરંતુ જ્યારે ચિઘન જ્ઞાન સ્વિરૂપી આત્મા, શુદ્ધનિમિત્ત જે અંતરંગ સમ્યક જ્ઞાનાદિક અને સુદેવાદિક બાહ્ય ઉચ્ચનિમિત્તે તેને પામીને સ્વભાવને કર્તા-ભોક્તા થાય છે, ત્યારે આત્મા સ્વયં સ્વરૂપાભિલાસી થઈ પરભાવમાં ઉદાસીન થાય છે. જેના ધર્મ અનેતા પ્રગટયા જે નિજ પરિણતિ વરીયા પરમાતમ જિન દેવ અમેરી, જ્ઞાનાદિક ગુણ દરિયારે સ્વાગ૬
અર્થ –જેના અનંત ધર્મ નિભાવે ( શક્તિરૂપે) હતા તે આવિર્ભાવ ( પ્રગટ ) થયા. અનાદિકાલથી બાધકારક ચકના
ગથી આત્માની પરિણતિ, કર્મદલને ગ્રહણ કરવામાં તસ્કર હતી. તે સાધક કારક ચકથી પરપરિણતિને બદલાવીને સિદ્ધ-સ્વરૂપમાં પરિણતિ કરીને, આત્મિક પરિણતિને વર્યા-પ્રાપ્ત કરી; અર્થાત બહિરાત્મભાવને નિવારી અંતરાત્માના ગે પરમાત્મ-ભાવને પામ્યા. હે જિનેશ્વર દેવ ! રાગદ્વેષ અને મેહને ક્ષય કરી આપ શ્રીમાન મેહરહિત થયા; અને જ્ઞાનાદિક ગુણરત્નના સમુદ્ર થયા. અવલંબન ઉપદેશક રીતે, શ્રી સીમંધર દેવ. જીએ શુદ્ધ નિમિત્ત અનુપમ, તજીએ ભાવભયદેવરે.
સ્વા. ૭ અર્થ – હે સીમંધરસ્વામી આપ આત્મ સ્વરૂપમાં રમણ કરનાર હોવાથી અમને આધાર રૂપ-પુષ્ટ હેતુ છે. કારણ? આરિરામાં જેમ જેનારનું પ્રતિબિંબ પડે તેમ આપશ્રીના સ્વરૂપનું અવલંબન ગ્રહણ કરતાં પિતાના સ્વરૂપનું ભાસ થાય, વળી આપ
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી સર્વજ્ઞ હોવાથી સર્વ દ્રવ્ય-પર્યાયની પરિણતિને એક સમયમાં જાણી રહ્યા છે, તેથી આપ ઉપદેશકની પદ્ધતિએ પણ ભવ્ય જીવના ઉપકારક છે. એવી રીતે આપ શ્રીમાનને અનુપમ શુદ્ધ નિમિત્ત રૂપ સ્વીકારીને અમે સેવા કરીએ એટલે આપશ્રીની આજ્ઞાનું યથાર્થ પાલન કરીએ. આપશ્રીની આજ્ઞા (કર્તવ્યાથને ઉપદેશ) છે કે “પર પરિણતિને ત્યાગ કરે” એ આપશ્રીની આજ્ઞાએ પ્રવર્તન કરવાથી સંસાર ભ્રમણની ભીતિ (ભય) ટળીજાય; માટે પરમાત્માનું અવલંબન, ભકિત અને બહુમાન (પ્રભુનઃ સ્વરૂપને સમજીને) કરવાથી આત્માપણ પરમાત્મ સ્વરૂપ બને છે. શુદ્ધ દેવ અવલંબન કરતાં, પરિહરીએ પરભાવ. આતમ ધર્મ રમણ અનુભવતાં, પ્રગટે આતમ ભાવરે, સ્વ૦૮ - અર્થ–વ્યવહાર નથી અઢાર દૂષણ રહિત, દસ ગુણ સહિત અને એકાંન્ત ભવ્ય જીવના હિતકારક શ્રીજિનેશ્વર દેવનું અવલંબન કરીએ તે પરભાવને ત્યાગ કરી શકાય; અર્થાત આ
ત્મા ધર્મની ઓળખાણ કરી આત્મ ધર્મના રમણને અનુભવી કરે ત્યારે આત્મિય ભાન પ્રગટે છે. યદ્યપિ ઉપાદાને કારણે તે આત્મા પોતે જ છે, તે પણ પરમાત્માને ઉત્તમ નિમિત્ત સિવાય ઉપાદાન કારણની જાગૃતિ ન થાય માટે પરમ ઉત્તમ નિમિત્તનું અવલંબન અવશ્ય કરવું જોઈએ. આતમ ગુણ નિર્મળ નિપજતાં, ધ્યાન સમાધિ સ્વભાવે; પર્ણાનંદ સિધ્ધતા સાધી, દેવચંદ પદ પારે. સ્વા. ૯
અર્થ–શુદ્ધ સાધ્ય ને લક્ષમાં રાખી ત્યારે પરભાવની ઉપાધિ અને વિકલ્પ જાળને ત્યાગ કરી, એકાત શુકલ ધ્યાનરૂપ
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Achar
સમાધિ સ્વભાવમાં આત્મા લીન થાય ત્યારે આત્મિક ગુણને આવરણ કરનાર જ્ઞાનાવરણાદિક કર્મ મલને ક્ષય થવા પામે અને નિર્મળ કેવલ જ્ઞાનાદિક ગુણ પ્રગટ થાય. ત્યાર પછી પૂર્ણાનંદ મય સિદ્ધત્વ દશાની સાધના કરતાં દેવમાં ચંદ્ર સમાન નિર્મળ પરમાત્મ પદને પ્રાપ્ત કરી શકાય.
(૨) શ્રી યુગમધર જિન સ્તવન.
દેશી નારાયણની શ્રી યુગમધર વિનવુંરે, વિનતડી અવધાર રે દયાલ રાય, એ પર પરિણતિ રંગથી રે, મુજને નાથ ઉગાર; દયા ૧
અર્થ– હે શ્રી યુગમધર પ્રભુ! આપશ્રીને હું જે વિનતિ કરૂં છું તે આપ સ્વીકારે, આપ દયાલમાં રાજા સમાન અને ભાવ દયાના ભંડાર છે. “આત્મ ગુણની જે વિધ્વંસના તે હિંસા અને જ્ઞાન દર્શન ચારિત્ર અને વીર્ય એ ચાર ભાવ પ્રાણની રક્ષા તે અહિંસા” આપ સ્વગુણના રક્ષક છે અને બીજાઓને ઉપદેશાદિક દેવાવડે તેના આત્મ ગુણની રક્ષા કરે છે. માટે છે પ્રભો! મારા ભાવ પ્રાણ પર પરિણતિ ના યોગથી હણાઈ ગયા છે; તેથી હે દયા સાગર! હવે એ પર પરિણતિ ના રંગથી મને બચા. જો પર પરિણતિ છુટે તાજ મારા ભાવ પ્રાણની રક્ષા થાય તેથીજ આપને હું વિનવી રહ્યો છું. કારક ગ્રાહક ભેગ્યતા રે, મેં કીધી મહારાય રે દયા. પણ તુજ સરીખે પ્રભુ નહીર, સાચી વાત કહાયરે, દયા ૨
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Ach
અર્થ – હે મહાપ્રભ ! મેં અજ્ઞાનપણાથી પરિણતિનું કર્તાપણું, ગ્રાહકપણું અને મેગ્યતા (ભગવાપણું) જે અનાદિ કાળથી કરેલ છે. તેથી વસ્તુ સ્વરૂપની મને યથાર્થ ઓળખાણ ન થઈ; પરંતુ તમારા સરખા સંપુર્ણ ઐશ્વર્યવાન પ્રભુને ઓળખીને આપ શ્રીમાન પ્રત્યે હું મારી સાચી વાત કહું છું. યદ્યપિ મૂલ સ્વભાવમેં રે, ૫ર કતૃત્વ વિભાવરે; દયા અસ્તિ ધર્મ જે માહર રે, એને તથ્ય અભાવરે, દયા. ૩
અર્થ કે અનાદિ કાળથી મારા મલ સ્વભાવમાં પર કતૃત્વાદિક વિભાવને સંશ્લેષ (સંગ) થયેલ છે. જેમ સ્ફટિક રત્ન મૂલ સ્વભાવથી નિર્મળ (સ્વચ્છ) છે; પરંતુ અન્ય (રકતાદિ પુષ) ના સંગથી અન્ય (રકતાદિ) સ્વરૂપ ભાસે છે. તેમ મારે આત્મા પણ અશુદ્ધ વ્યવહારથી વિભાવ પરિણતિને સંગી થઈ અશુધ્ધ ભાવમય બન્યો છે તે પણ હું શુધ્ધ સંગ્રહ નય વડે મૂલ સત્તાગત અસ્તિ ધર્મ ઉપર જો લક્ષ આપીને ભૂલ સ્વરૂપને વિચાર કરું છું તે એ પર પરિમણતિજ ઉપાધિ જન્ય હોવાથી તે મારા મલ સ્વભાવરૂપ નથી. જેમ સ્ફટિક રત્નથી જે પુષ્પાદિકને સંલેષ દૂર કરવામાં આવે તો સ્ફટિક રત્ન શુધ્ધ જણાય છે, તેમ પરકતૃત્વાદિ-બુદ્ધિનું નિવારણ કરવાથી વર્તુત્વાદિક પૂર્વક મારા આત્માનું શુદ્ધ સ્વરૂપે પ્રગટ જણાય છે. પર પરિણામિકતા દશારે, લહી પર કારણ ગરે. દયા. ચેતનતા પરગત થઈ રે, રાચી પુદગલ ભેગરે, દયા૪
અર્થ–કૃપાળુ પરમાત્મન ! મારી પરભાવમાં પરિણમ. નપણની દશા થઈ તેનું નિમિત્ત, માત્ર પરફારણ તે પ્રાણુતિ
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પાસાદિક દ્રવ્યશવ અને મિથ્યાવાદિક ભાવાશ્રવના ગે મારી ચેતનતા, પરાનુયાયિની બની -ઉદય કમને આધીન થઈ અને પુર ગલની ક્રિયાને મેં મારી ક્રિયા માની. તેથી પુગલનાજ ભેગમાં આનંદમાની હું પુદ્ગલ ભેગી થયો. અર્થાત્ કર્મ ચેતનાને વશ થવાથી હું સ્વાત્મ ભાન ભૂલી ગયે! અશુદ્ધ નિમિત્ત તે જડ છે રે, વીર્ય શકિતવિહીનરે; દયા, તુ તો વીરજ જ્ઞાનથી રે, સુખ અને તે લીનરે, દયા. ૫
અર્થ–જે આત્માને અશુદ્ધ પરિણામના હેતુ ભૂત અશુધ નિમિત્ત શુભાશુભ કર્મ-ઉદય જન્ય પુદગલ તે તે જડ અને નિર્વીર્ય છે. કારણ? કમ પરમાણુમાં તેવી વીર્યશકિત નથી; કે જે આત્મગુણને ઘાત કરે, પરંતુ જીવ પિતાનાજ વીર્ય વડે કમ પરમાણુને ગ્રહણ કરી, સ્વશકિત વડે શુભાશુભ અધ્યવસાયથી પિતેજ, કર્મ પરમાણુંમાં શુભાશુભ રસને ઉત્પન્ન કરે છે. અર્થાત જીવ તેિજ પિતાના અવિચારી પણાથી દુઃખી થાય છે. પણ જીવને જે સ્વરૂપનું ભાન થાય, તે શુભાશુભ ઉદય જન્ય કર્મ પુદ્ગલ કઈ પણ બંધન ન કરી શકે; આપ શ્રીમાનું તે. અનંત વીર્ય અને જ્ઞાનના બળથી અનંત આત્મિક સુખને ભેગ છે. માટે આપનું નિમિત્ત ગ્રાહ્ય છે. તિય કારણ નિશ્ચય કર્યો છે, મુજ નિજ પરિણતિ ભેગરે, દયા, તુજ સેવાથી નીપજે રે, ભાંજે ભવભય રોગ ૨, દયા
અર્થ–તે કારણથી મેં મારા મનમાં નિશ્ચય કર્યો છે કેજેમ પ્રભુ સ્વયં સ્વપરિણતિના ભેગી થઈ અનંત સુખ ભોગવે છે; તેમ હું પણ સ્વજાતિય દ્રવ્ય છું. માટે આપના જે હું
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
થાઉં મેં એમ વિચાર કર્યો છે કે હવે મારે પરપરિણતિને ત્યાગ કરીને આત્મભેગી થવું તે આત્મભેગીપણું તમારી સેવા કરવાથી આપશ્રીની આજ્ઞા મુજબ વર્તન કરવાથી પ્રાપ્ત થાય. અને ભવના ભયનો શેક ટળી જવા પામે. શુદ્ધ રમણ આનંદતીરે, ધ્રુવનિસંગ સ્વભાવરે, દયા. સકલ પ્રદેશે અમૂર્તતારે, ધ્યાતાં સિદ્ધિ ઉપાયરે, દયા ૭
અર્થ–શુધ્ધ આત્મ સ્વરૂપમાં ચારિત્ર ગુણમાં સ્થિરતારૂપ અતિશય આનંદપણું, ધ્રુવ -સદા શાશ્વત-સર્વ પરભાવના સંગથી રહિત સ્વભાવ અને સકલ કર્મ-પુગલના અભાવ (નાશ) થી સર્વ પ્રદેશમાં અમૂર્તાવ આપશ્રીનું પ્રગટ થયું છે, તેનું જ ધ્યાન કરવું એજ મુકિતને ઉપાય છે. અર્થાત્ તમારી આત્મિક શુધતાનું ચિત્તની એકાગ્રતાએ અખંડ ચિંતન કરવાથી મારી સિધ્ધ દશા પ્રગટે. સમ્યક તત્વ જે ઉપદિરે, સુણતાં તત્ત્વ જણાય રે દયા. શ્રદ્ધા જ્ઞાને જે ચહ્યા રે, તેહિ જ કાર્ય કરાય રે, દયા- ૮
અર્થ આપે જે તત્ત્વ-જીવાદિ પદાર્થને અવ્યાતિ ૨ અતિવ્યાપ્તિ અને ? અસંભવાદિક દૂષણ રહિત; તેમજ નયગમ અને પ્રમાણથી યુક્ત જે ઉપદેશ કરેલ છે તે અન્ય એકાંત દર્શન નમાં કયાંય પણ નથી. જે અસર્વજ્ઞ અને સરાગી હોય તે વસ્તુ સ્વરૂપનું યથાર્થ કથન કરી શકે નહિ આપ શ્રીમાનું વીતરાગ
૧ જે વસ્તુનું લક્ષણ વસ્તુના એક ભાગમાંજ ઘટી શકે તે અવ્યાપ્તિ ૨ જે વસ્તુનું લક્ષણ અન્ય વસ્તુમાં પણ ઘટી શકે તે અતિવ્યાપ્તિ ૩ જે વરતુનું લક્ષણ વસ્તુમાં સંભવિત ન હોય તે અસંભવ
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સર્વજ્ઞ હેવાથી તત્વને યથાર્થ પ્રકાશી રહ્યા છે, એટલા માટે આપશ્રીનું પ્રવચન નિઃસંદેહ છે. અતઃ શ્રદ્ધા ( યથાર્થ પ્રતીતિ) યુકત જ્ઞાન જે ભવ્યાત્માને પ્રાપ્ત થાય તે જ તે જ્ઞાન સફલ છે. કાર્યકર્તા થાય છે. કારણ ? સ્વરૂપની વિચારણું તે જ્ઞાન અને સ્વરૂપમાં સ્થિરતા તે ચારિત્ર જ્યાં ઉત્કૃષ્ટ જ્ઞાનદશા ત્યાં ચારિત્ર અવશ્ય હોય; અર્થાત સમ્યક્ જ્ઞાનની તીવ્રતા તેજ ચારિત્ર છે. સભ્ય જ્ઞાન વિના કેવલ દ્રવ્ય ચારિત્રના બલથી નવ ગ્રેચકની પ્રાપ્તિ થાય છે, પરંતુ કાર્ય સિદ્ધિ થતી નથી. શ્રદ્ધા પૂર્વક જ્ઞાન તે ચારિત્રનું કારણ છે, અને ચારિત્ર તે મોક્ષને હેતુ છે. એમ કુશલ પુરૂષને અભિપ્રાય છે. કાર્ય રૂચિ કર્તા થયેરે, કારક સવિ પલટાયરે, દયા આતમ ગતં આતમ રમેરે, નિજ ઘર મંગલ થાયરે, દયા૦૯
અર્થ-કારકચકતે કર્તાને આધીન છે, કર્તા તે સ્વતંત્ર છે. જેમ કુંભાર જ્યારે ઘડા બનાવવાને ઇચ્છે છે ત્યારે દંડાદિક કારણ સામગ્રીને ઘટ-કાર્યમાં જોડે છે, અને ઘડાને નાશ કરવા - ઈચ્છતે થકે તેજ દંડથી નાશ પણ કરે છે. તેમ જીવાત્મા પણ પિગલિક કાર્ય કરવા ઈચ્છતે થકે બાધક ભાવમાં પરિણામ પામીને વિપરીત (બાધક) કાર્ય કરે છે, પરંતુ જ્યારે આત્માને સ્વરૂપનું ભાન થાય છે ત્યારે આત્મા સાધક ભાવમાં પરિણત થયે થકે સ્વકાર્યની સિદ્ધિ કરવા ઈચછે એટલે કારક ચક બદલાઈ જવા પામે છે અને આત્મ સ્વરૂપમાં રમણ કરે છે. કારક ચક્રનું સ્વરૂપ આ પ્રમાણે છે:–૧ કર્તા-સાધક આત્મા, ૨ કર્મ સમ્યક જ્ઞાનાદિ કિંવા આમ-સિદ્ધતા, ૩ કરણ-આત્મ-પરિણામ,
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૧) જ સંપ્રદાન-આત્મ ગુણને દાન ( લાભ ), ૫ અપાદાન-આત્મની અશુદ્ધતાને વિનાશ, અને ૬ આધાર-આત્મ-સત્તા–ભૂમિ. એ પ્રમાણે ષકારક ચક આમિક-પરિણતિને અનુગત થાય ત્યારે જ આત્મ ગૃહમાં મંગલ થાય કમરૂપ રજ ગળી જાય સિદ્ધ પદને
જીવાત્મા પ્રાપ્ત કરે. ત્રાણ શરણ આધાર રે, પ્રભુજી ભવ્ય સહાયરે દયા દેવચંદ પદ નીપજે રે, જિનપદક જ સુપસાયરે, દયા૧૦
અર્થ–હે ઉધારક પ્રભો ! આપથી ચતુર્ગતિરૂપ સંસારના પરિભ્રમણથી ત્રાસ પામેલ જીવાત્માઓના રક્ષક અને શરણ ભૂત છે; ભવ સમુદ્રમાં બુડતા પ્રાણીઓને આધાર ભૂત છે તમે ભવ્યાત્માઓ ને ઉપદેશાદિ વડે પરમ સહાય કરનાર છે. આપ. શ્રીમાનના પરમ ઉપકારથી અનેક જ આત્મિક ગુણને પ્રગટ કરે છે. તમારા ચરણ કમલની સેવાથી દેવમાં શ્રેણચંદ્ર સમાન નિર્મલ સિધ્ધપદની પ્રાપ્તિ થાય છે.
(૩) શ્રી બાહુજિન સ્તવન,
સંભવજિત અવધારિ એ દેશી. બાહજિણંદ દયામયી, વર્તમાન ભગવાન પ્રભુજી! મહા વિદેહે વિચરંતા, કેવલજ્ઞાન નિધાન, પ્ર. બા૧
અર્થ-મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં વર્તમાન કાલે વિદ્યમાન પરમ ઐશ્વર્યવાનું અતિશયાદિ બાહ્ય લક્ષ્મી અને જ્ઞાનાદિક આંતરિક સંપત્તિ યુક્ત શ્રી બાહજિનેશ્વર પરમ અહિંસક છે. કારણ? આત્મિક ગુણની
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઘાત કરનારી જે રાગ દ્વેષની પરિણતિ અને તેને હેતુ ભૂત જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મચતુષ્ટયને તેમણે સર્વથા ક્ષય કરેલ છે. આપ શ્રીમાન્ના સર્વ ગુણ પર્યાય અહિંસક થયા છે. આપશ્રી કેવલજ્ઞાનના ભંડાર છે કેવલ એટલે ? એકજ સંપૂર્ણ જ્ઞાન કિંવા સર્વ પદાર્થની ત્રિકાલિક ત્રિવિધ પરિણતિ ને જેના વતી એક સમયમાં જાણી શકાય એવું જે જ્ઞાન ( કેવલજ્ઞાન ) તેના ખજાના રૂપ છે. જો કે આત્માના અનંત ગુણ છે તે પણ સર્વ ગુણમાં શ્રેષ્ઠ કેવલજ્ઞાન છે. દ્રવ્યથકી છકાયને, ન હણે જેહ લગાર: પ્રભુજી ભાવદયા પરિણામને, એહિ જ છે વ્યવહાર, પ્ર. બા. ૨
અર્થ–આપશ્રી ભાવદયા પરિણમી છે છતાં પણ છકાયજીવની દ્રવ્યથી પણ જરાય હિંસા કરતા નથી. એ ભાવ અહિંસકને વ્યવહારજ છે. ષય પૃથ્વી વગેરે પાંચ સ્થાવર અને સકાય જીના દ્રવ્ય પ્રાણને નાશ તે દ્રવ્યહિંસા હિંસાના પરિણામ યુક્ત હિંસકને એ હિંસા લાગે. કારણ ? ઘર ના વાળ
wારે જિં” ઈતિ વચનાત દ્રવ્ય હિંસામાં ભાવહિંસાની ભજન ( હેય કિંવા ન હોય ) છે. જોકે વ્યહિંસા ભાવહિં. સાના પરિણામનું નિમિત્ત કારણ છે, તે પણ સાપેક્ષ છે. માટે ભાવ અહિંસાના પરિણામિએ અવશ્ય છકાય જીવની દ્રવ્યથી પણ રક્ષા કરવી એ વ્યવહાર છે. માટે પ્રભુ શ્રી પણ છકાય જીવની થે પણ હિંસા ન કરે એમ કહ્યું. પરંતુ જ્યાં સુધી ગની પ્રવૃત્તિ છે ત્યાં સુધી છકાય જીવની હિંસા થાય. જો કે કેવલી ભગવાન ને ભાવ હિંસાના કારણે ભાત પ્રમત્તયેગને અભાવ હોવાથી સ્વરૂપ હિંસા લાગે, પરંતુ અનુબંધથી (પરિણામે) કુલ અહિં.
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૧)
સાનું જ થાય કારણ? કેવલી ભગવાનના પગ તળે કુકટી (કુક) પ્રમુખના ઈંડા આવી જાય તે પણ સાંપરાયિકી (કષાય સંબિધિની) ક્રિયા ન લાગતાં ઈરિયાપથિકી (ઈરિયા વહિયા) ક્રિયા લાગે. માટે ભગવાન ષટૂકાય જીવની લેશમાત્ર પણ હિંસા ન કરે અને જેને હિંસા ન કરવાને ઉપદેશ આપે તેથી શ્રી પ્રભુ દ્રવ્ય અને ભાવથી અહિંસક છે. રૂ૫ અનુત્તર દેવથી, અનંતગણું અભિરામ, પ્રભુજી! જોતાં પણ જગજંતુને, ન વધે વિષય વિરામ, પ્ર, બા૩
અર્થ–જે કે અનુત્તર વિમાનના દેવોનું સ્વરૂપ અતિશય મનહર હોય છે. તેનાથી પણ અનંતગણું અધિક સુંદરરૂપ આપ શ્રીમાનું છે, સર્વના હૃદયને આનંદ આપનારૂં છે તથાપિ તે જેતા જગના જીવાત્માઓને વિષય-વિકાર ન વધતાં પરમશાંત થઈ જાય છે-વિરામ પામી જાય છે એજ આપશ્રીના સુંદર રૂપની બલીહારી છે આપ શ્રીમાનની પ્રશાંત મુદ્રાને જેવાથી અનેક જીવે વૈરાગ્યને પામે છે. કર્મ-ઉદયજિનરાજને, ભવિજન ધર્મ–સહાય, પ્રભુજી! નામાદિક-સંભારતાં, મિથ્યા દેપ વિલાય, પ્ર. બા. ૪
અર્થ-આપ શ્રીમાનને જે તીર્થકર નામ કમને ઉદય થયેલ છે તે પણ ભવ્યાત્માઓને ધર્મમાર્ગમાં સહાય કરનાર થાય છે. કારણ? “એવી ભાવદયા મન ઉદ્ભસી, સર્વ જીવ કરૂં શાસન રસી” એ પ્રશસ્ત અતિશય પ્રેમ (રાગ) ના ઉત્કૃષ્ટ ભેગથી અથવા “ સંખ્યા કુળ નિમિત્ત તિરથયાં એટલે સમ્યક્ત્વ
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૪) ગુણના રોગથી આપશ્રીએ તીર્થકર થવાનાં પહેલાં ત્રીજા ભવમાં તીર્થકર નામ કમ નિકાચીત બાંધ્યું, તેને વર્તમાનમાં વિપાકેદય વર્તે છે તેથી ધર્મ-દેશનાદિ વડે તીર્થના સ્થાપક છે. જેનાથી જન્મ મરણરૂપ સંસાર તરી શકાય તે “તીર્થ ચતુર્વિધ સંઘ પ્રથમ ગણધર કે કૃતને પણ તીર્થ કહેલ છે તે (તીર્થ) ના આપ શ્રીમાન સ્થાપનાર હોવાથી ભવ્યાત્માઓના સહાયક છે આપશ્રીના નામાદિક ચાર નિક્ષેપાનું સ્મરણ ચિંતવન કરતાં મિથ્યાત્વ દેષ નાશ પામે છે. નામાદિક ચાર નિક્ષેપ વસ્તુના પર્યાય સ્વરૂપ છે. વસ્તુ-સ્વરૂપ છે-તે આ પ્રમાણે-અરિહંત” એવું નામ તે નામ નિક્ષેપ, અરિહંતને આકાર (પ્રતિમા) તે સ્થાપના નિક્ષેપ, ભાવ નિક્ષેપનાં કારણ ભૂત આપશ્રીની દ્રવ્ય સંપત્તિ જિનનામ કર્મોદયથી શરીરાદિક-તે સર્વ દ્રવ્ય નિક્ષેપ અને કેવલજ્ઞાનાદિ આત્મિક લક્ષમી તે ભાવ નિક્ષેપ છે. ભવ્યજીવ ભાવનિક્ષેપાનું સ્વરૂપ બહિદષ્ટિ વડે ગ્રહણ ન કરી શકે, પરંતુ દ્રવ્ય નિક્ષેપ રૂ૫ શરીરાદિક ચક્ષુથી જોઈને આ અરિહંત દેવ ” છે; એ ભવ્યાભાને ઉપયોગ (લક્ષ્ય) થવાથી અરિહંતના સ્વરૂપમાં તે તલ્લી ન થાય માટે નામાદિ ચાર નિક્ષેપા આદરણીય છે નિપાનું વિશેષ સ્વરૂપ અન્ય ગ્રંથાથી અન્ય પ્રકારે પણ સમજવા ગ્ય છે.
આતમ ગુણ અવિરાધના, ભાવદયા ભંડાર, પ્રભુજી ! ક્ષાયિક ગુણ પર્યાયમેં, નવી પર ધર્મપ્રચાર, પ્ર. બાપ
જે આત્મ ગુણની ભાવપ્રાણની રક્ષા તે ભાવદયા, તેના ખાપશ્રી નિષાન છે આપશ્રીને ક્ષાયિક ભાવે પ્રગટ થયેલ અનંત
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૫) ચતુષ્ટય અને પર્યામાં પુગલ-ધર્મરૂપ પર પરિણતિને લવલેશ પણ પ્રચાર નથી કારણ? પરભાવને આપે સર્વથા ક્ષય કરેલ છે. ગુણ ગુણ પરિણતિ પરિણમે, બાધક ભાવ વિહીન; પ્રભુજી દ્રવ્ય ? અસંગી અન્યને, શુદ્ધ અહિંસ પીન, પ્ર, બા૬
હે કૃપાલુદેવ ! આપશ્રીને જ્ઞાનાદિક ગુણ, પિતાની સ્વભાવ પરિણતિએ પરિણમી રહ્યા છે, તે બાધક ભાવથી રહિત છે. અનંત કર્મ પુદ્ગલરૂપ પરભાવના સંગ રહિત છે તેથી આપશ્રી શુદ્ધ-પરમ અહિંસક છા-અર્થાત દ્રવ્યતઃ તમે અહિંસક છે. ક્ષેત્ર સર્વ પ્રદેશમેં, નહિં પરભાવ પ્રસંગ; પ્રભુજી ! અતનું અયોગી ભાવથી, અવગાહના અભંગ, પ્ર, બા૭
અર્થ–આપશ્રીના અસંખ્યાત આત્મપ્રદેશ રૂપ ક્ષેત્રમાં પરભાવની પરિણતિને લેશમાત્ર પણ પ્રસંગ નથી વલી શરીર તથા એગ રહિત હોવાથી આપશ્રીમાનની આત્મપ્રદેશ રૂપ અવગાહના અખંડ છે તેથી આપશ્રી ક્ષેત્રતઃ અહિંસક છે જે કે અરિહંત દેવ તેરમે ગુણસ્થાનકે હેવાથી શરીર અને એગ છે તે પણ ભાવ રોગ અને ભાવ ઇદ્રિય વગેરેને અભાવ હોવાથી સિધ્ધાંતમાં કેવલી ભગવાનને જામી જાગણ વગેરે કહેલ છે, અને બાકીના ચાર અઘાતિ કમ પણ બળેલ બીજ જેવા હોવાથી આત્મ ક્ષેત્રમાં જ્ઞાનાદિક ગુણની વિકૃતિ થતી નથી અથવા તે સિદ્ધ થનાર છે માટે કેવલી ભગવાનમાં સિધધ સ્વરૂપને ઉપચાર કરવાથી તેઓને અતનું અને અગિપણે કહેલ છે એમ સમજવું,
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઉત્પાદ વ્યય ધ્રુવપણે, સહજે પરિણતિ થાય; પ્રભુજી! છેદન જનતા નહિં, વસ્તુ સ્વભાવ સમાય, પ્ર. બા. ૮
અર્થ–ઉત્પાદ, ( નવીન પર્યાયની ઉત્પત્તિ ) વ્યય (પૂર્વ પર્યાયને નાશ ) અને ધ્રુવ. (દ્રવ્ય સ્વરૂપઃ નિત્ય ) એમ ઉત્પત્તિ, નાશ અને સ્થિતિ રૂપ વિવિધ પરિણતિ તે સ્વકાલ વર્તના રૂપ સહજ સ્વભાવથી થાય છે. લંવત્તારૂ સા ાગરા -
જામો ” ઈતિવચનાત્ જે વર્તાનાદિક કાલ છે તે દ્રવ્યને સ્વપર્યાય છે. એમાં બીજાની મદદ જોઈતી નથી. જેમ અગ્નિમાં દાહકપણું છે તેમાં અન્ય સહાયતાની જરૂર પડતી નથી કિંતુ સ્વભાવથી જ તે દાહક છે ચતુર્ગતિ રૂ૫ સંસારમાં ભ્રમણ પર્યાયરૂપ કાલનું છેદન જનપણું વગેરે જે થાય છે તે પરપરિણતિથી થાય છે. આપશ્રીમાં પર પરિણતિને અભાવ હોવાથી સાદિ અનંત કાલ (સ્થિતિ) લગે સ્વગુણ પર્યાયની પરિણતિ રૂપ વર્તના વડે આપ શ્રીમાન કાલતઃ અહિંસક છે. ગુણ પર્યાય અનંતતા, કારક પરિણતિ તેમ, પ્રભુ ! નિજ નિજ પરિણતિ પરિણમે, ભાવ અહિંસક એમ,પ્ર.બા૯
અર્થ–આપશ્રીના જ્ઞાતાદિક ગુણના અવિભાગ રૂપ પર્યાય અને ખકારક ચકની પરિણતિ પિત પિતાની પરિણતિમાં પરિ. શુમી રહી છે, તેથી આપ ભાવતઃ અહિંસક છે. સ્વભાવમાં પરિશુતિ કરવી તે અહિંસા અને વિભાવમાં પરિણતિ કરવી તે હિંસા. એમ કુશલ પુરૂષનું મંતવ્ય છે. એમ અહિંસકતા મયી, દીઠ તું જિનરાજ; પ્રભુજી ! ૨ક્ષક નિજ પર જીવને તારણ તરણજહાજ, પ્ર, બા૧૦
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૭) ' અર્થ-આપ સ્વ પર જીવના દ્રવ્ય અને ભાવ પ્રાણુના રક્ષક કહેવાથી તમને પરમ અહિંસક સ્વરૂપે અમે જે અનુભવ્યો છે. તમે પિતે તર્યા અને બીજાને ભવસાગર તરવામાં પ્રવહણ સમાન છે. પરમ અહિંસક જે હોય તે સ્વયંતરે અને બીજાને તારે. પરમાતમ પરમેશરૂ, ભાવ દયા દાતાર પ્રભુજી ! સે ક્યા એહને, દેવચંદ્ર સુખકાર, પ્ર. બા. ૧૧
અર્થ–સર્વ અંતીદ્રિય ગુણ સંપન્ન હોવાથી આપ પરમાત્મા છે, જગત્ વાસી છથી અનંત ગુણભાવ ઐશ્વર્ય યુક્ત હોવાથી આપશ્રી પરમેશ્વર છે. આપશ્રી ભવ્યાત્માઓને અહિં. સાનું શુદ્ધ સ્વરૂપ, નય નિક્ષેપ અને પ્રમાણદિક વડે સમજાવનાર હેવાથી ભાવદયાના દેનાર છે-કરનાર--માટે હે ભવ્ય એવા શુદ્ધ અહિંસક પરમેશ્વયં વિશિષ્ટ પરમાત્મા પ્રભુની અનન્ય ભાવે સેવા કરે, તન્મયતા પૂર્વક ધ્યાન કરે; તેમની સેવા અને ધ્યાન પરમ સુખ આપનાર છે. એમ શ્રીમાન્ દેવચંદ્રજી મહારાજ હિતશિક્ષા આપે છે.
(૪) શ્રી સુબાહુજિન સ્તવન,
માહરે વાહલ બ્રહ્મચાર–એ દેશી. શ્રીસુબાહુજિન અંતરજામી, મુજ મનને વિસરામીરે. પ્રભુ અંતરજામી, આતમધમાણે આરામી, રપરિણતિ
નિા કામરે, પ્રભુ અંe | ૧ |
For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૫)
અ. રાગદ્વેષના જયકરનાર શ્રી સુમારું સ્વામી સ*દ્રબ્ય અને પર્યાયના સ્વરૂપને જાણનાર હાવાથી મારા અંતગત ભાવને જાણે છે તેથી મારા અંતર્યામી છે; એટલુંજ નહિ પરંતુ મારા મનને પરમ વિશ્રાંતિના સ્થાનકરૂપ છે. કારણ ? મારૂ મન આ સ ંસારની વિવિધ વિકલ્પ જાલમાં ગુંથાઈ જઈ અનેક ઉપાધિથી અશાંત થયેલુ, તેને પરમ સમાધિમય જિનેશ્વર દેવની સેવા ભક્તિજ પરમ વિશ્રાંતિની ભૂમિ છે આપ શ્રીમાન્ આત્મિક ધમ માંજ રમણ કરનાર હાવાથી પરભાવની પરિણતિની ઇચ્છા પણ નથી, એટલે આપશ્રી પરમ નિષ્કામી છે.
કેવલજ્ઞાન અનંત પ્રકાશી, વિજન મલ વિકાસીરે; પ્રભુ ચિદાનંદ ધન તત્ત્વ વિલાસી, શુદ્ધ સ્વરૂપ નિવાસીરે પ્રભુ॰ ૨
અથ સમસ્ત વસ્તુના સ’પણ સ્વરૂપને એક સમયમાં જેનાવડે જાણી શકાય તે કેવલજ્ઞાન, અનંત પર્યાય યુક્ત હાવાથી આપ અનંત વસ્તુના પ્રકાશક છે; અથવા જેના કાઈ કાલે અત આવનાર નથી એવા અનંત જ્ઞાનવડે પ્રકાશી રહ્યા છે. અન ત વસ્તુને જણાવી રહ્યા છે!, કેવલજ્ઞાનના સ્વપર્યાય અને પરવર્યાંય ( સ્વપર્યંચવડે જે ફ્રેંચનું જ્ઞાત થાય તે ) અનત હાઇને સવ આકાશથી પણ અનંત ગુણુ છે. આપશ્રી કેવલજ્ઞાનના પ્રકાશ રૂપ સૂર્ય વડે ભવ્યંજનના હૃદય કમલને વિકસાવનાર છે. વલી આપશ્રી જ્ઞાનાનંદના સમૂહપ આત્મ તત્ત્વના વિલાસી અને સકલ પુદ્ગલ રૂપ કલંક રહિત શુદ્ધ આત્મ સ્વરૂપમાં નિવાસ કરનાર છે.
For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Anh
(૧૯) યદ્યપિ હું મહાદિકે છલિયે, પર પરિણતિ શું ભલિયો પ્રભુ હવે તુજ સમ મુજ સાહેબ મલિકે, તેણે સવિ
ભવભય ટલિયો રે, પ્રભુ ૩ અર્થ – હે પ્રભે! મેહનીય વગેરે આઠ કર્મ સભાએ મને ઠગીને-ભાન ભૂલાવીને વિભાવ રૂપ પરિણતિમાં અને કમ વગણાની જાલમાં ભેળવી દીધું. તેથી મારા સ્વરૂપને ભૂલી જઈ મન વચન અને કાય ગની ક્રિયા વગેરે પુદગલ પરિણતિને પિતાની માનવા લાગે ! અરે ! મારા જ્ઞાનાદિક ગુણની પરિણતિનું ભાન માત્ર પણ ન રહ્યું!! પરંતુ હવે તમારા સરખા પરમ ઉપકારક મહા પ્રભુને મને ભેટે થયે; અને આપ કૃપા લશ્રીએ મને સમજાવ્યું કે “હે ભવ્ય ! તું શુદ્ધ ચેતન દ્રવ્ય છે અને પુદગલ અચેતન ( જડ) દ્રવ્ય છે માટે આ પુદ્ગલ પરિણતિ તારી નથી, તું અનાદિની ભૂલથી પિતાની માની રહ્યો છે માટે તું તારા સ્વરૂપને વિચાર કર.” એમ પરમ આસ પુરૂષત્તમ પ્રભુના સદુપદેશથી મને આત્મિક સ્વરૂપની ઓળખાણ થઈ પ્રતીતિ થઈ તેથી ભવ બ્રમણને સર્વ ભય હલી ગયો. કુશલ પરૂને અનુભવ છે કે:-“આત્માની શુદ્ધ પરિણતિ તે મોક્ષ અને અશુદ્ધ પરિણતિ તે સંસાર.” એમ સમજીને જે જીવ પર પરિણતિને ત્યાગ કરે તેમને લવ (સંસાર) ને ભય નથી. કંચેય સ્વરૂપે પ્રભુ અવધારી, દુર્ગાનું પરિણતિ વારી રે. પભુ, ભાસન વીર્ય એકતા કારી, ઇયાન સહજ
સંભારીરે, ૬
For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૨૦)
અશુદ્ધ પરિણતિ નિષ્પન્ન વીતરાગ પરમાત્માને ધ્યેય સ્વરૂપે લક્ષ્યમાં ખરાખર રાખી પરમાત્મ સ્વરૂપને એળખીને દુર્ધ્યાનની એટલે આત્ત અને રાષ્ટ્ર ધ્યાનની પરિણતિને ત્યાગ કરી, કિવાં વિષ ગરલ અને અન્યાન્ય ક્રિયાની પરિણતિને છેડીને; યથાર્થ જ્ઞાન અને સ્વવીયની એકતા ( અભેદતા ) સાધી સહુજ ધ્યાન પ્રભુના વીતરાગ ભાવનું ચિંતવન કરવું જયાંસુધી એકાગ્રતા થાય ત્યાં સુધી, એમ કરતાં આત્મા તહેતુ અને અમૃત ક્રિયા વિશિષ્ટ નિવિકલ્પ દશાને પ્રાપ્ત થાય.
ધ્યાતા ધ્યેય સમાધિ અભેદે, પર પરિણતિ વિચ્છેદે પ્રભુ ધ્યાતા સાધક ભાવ ઉદે, ધ્યેય સિદ્ધતા વેઢે રે. પ્રભુ ૫
અથ નિવિકલ્પ ધ્યાનવડે ધ્યાતા તે ધ્યેયથી અભેદ થાય. અર્થાત્ ધ્યાતા આત્મા, ધ્યેય આત્માની સિધ્ધતા અને ધ્યાન આત્મતત્ત્વનાજ માત્ર એક ઉપયાગ ને એ સ્થિતિ ધ્યાતા; ધ્યેય અને ધ્યાનની અભેદતા ( એકતા ) જેમને થાય તેને પછી પર અવલ બનની જરૂર નથી. પરંતુ સાધક દશામાં વર્તનાર ભવ્યાત્માં એ પ્રથમ દુષ્ટ ધ્યાનની પરિણતિને ત્યાગ કરવા માટે શુભ ધ્યાનના કારણ ભૂત શ્રી વીતરાગ પ્રભુનું ધ્યાન કરવુ' સ્મરણુ કરવુ. તે પણ ક્રમશ:-પદસ્થ, પિ'ડસ્થ અને રૂપસ્થ ધ્યાનની સિદ્ધિ કરીને પછી કેવલ આત્માવલખી થઇ રૂપાતીત ધ્યાન કરવાથી આત્માં નિરાવરણુ થઇ સકલ પર પરિણતિના ઉચ્છેદ (નાશ) કરે અર્થાત્ શુકલ ધ્યાનના બીજો પાસે એકત્લ વિતક અપ્રવિચાર તેના નતી બનધાતિ ના ક્ષય કરવાથી કેવલજ્ઞાન દર્શન પ્રાપ્ત
For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૨૧} થાય, ત્યારે જ યાતા અને ધ્યેયની સમાપ્તિ થાય. ધ્યાતા ધ્યેયનો વિકલ્પ ટળી જાય જ્યારે ને ત્યારે એ જ કર્તવ્ય છે. દવ્યક્રિયા સાધન વિધિયાચી, જે જિન આગમ વાચીર પ્રભુ પરિણતિ વૃત્તિ વિભાવે રાચી, તેણે નવ થાય
સાચીરે, પ્રભુ ૬ અર્થ –શ્રીજિન પ્રવચનમાં મુકિતના નિમિત્તભૂત દ્રવ્યક્રિયા શ્રાવક માટે દેવગુરૂની સેવાભક્તિ, સામાયિક, પ્રતિક્રમણ, પિષધ, સ્વધર્મ વાત્સલ્ય, સપ્તક્ષેત્રનું પોષણ વગેરે અને મુનિને માટે તપ, જપ, સમિતિ, ગુપ્તિ, પ્રતિલેખન, પરિષહ સહન, સ્વાધ્યાય, ધ્યાન, ઈત્યાદિક શુભ દ્રવ્ય કિયા મુક્તિના નિમિત્ત ભૂત કહેલ છે. તે કિયા પણ જે સાધ્ય સાપેક્ષ, શાસ્ત્ર સમ્મત અને અંતરંગ પરિણતિ થાયને સ્વાત્મ ભાવમાં લીન થવાય તે મુક્તિના સાધનભૂત થવા પામે. પરંતુ તે કિયા પૂર્વોકત સ્થિતિથી વિપરીત-હેય સાધ્ય નિરપેક્ષ અંતરંગ પરિણતિ પર ભાવમાં રાચેલી હોય તે તે સત્ય ક્રિયા પણ સાધ્ય શૂન્ય હેઈને. હિત કરનારી થતી નથી. પણ ભય નહિ જિનરાજ પસાથે, તત્વ રસાયણ પાયે રે, પભુ પ્રભુ ભગતે નિજ ચિત્ત વસાવે, ભાવ રોગ મિટ
જયે રે. પ્રભુ ૭ અર્થ–હે જિનેશ્વર ! આપશ્રીના પ્રસાદથી જીવાદિક તત્ત્વનું કિવા શુદ્ધ દેવગુરૂ અને ધર્મનું યથાર્થ શ્રદ્ધાન રૂપ ઉત્તમ રસાયણ (ઔષધ) ને મેં ઉપયોગ કરેલ છે. માટે, અને હવે
For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૨)
જરાપણ ભય નથી, કારણ? મને હવે યથાર્થ વસ્તુ સ્વરૂપનું ભાન થયું છે અને દ્રવ્ય ક્રિયા પણ સાધ્ય સાપેક્ષતાએ મેં સ્વીકારેલ છે. માટે મારું આત્મિક કાર્ય સફલ થશે. વલી મારા ચિત્તને આપશ્રીની ભકિતમાં જે દીધું છે. તેથી મારા ભાવ કમ રૂપ આંતરિક રોગ પણ ટળી જશે. એ ચોક્કસ છે કારણ? મેં તત્ત્વ રસાયણનું પાન કરેલું છે. જિનવર વચનામૃત અનુસરિયે, તવ રમણ આદરિયે રે. પ્રભુ દ્રવ્ય ભાવ આશ્રવ પરિહરિયેં, દેવચંદ પદ વરિ
રે પ્રભુ ૮ અર્થ–શ્રીજિનેશ્વર કથિત તસ્વરૂપે આગમન વચનામૃત ને અનુસરિર્યું એટલે યથાર્થ શ્રધ્ધાન પૂર્વક સમ્યકજ્ઞાનવડે તત્વ રમણતા આદરીએ વિભાવિક પરિણતિને ત્યાગ કરીએં. આત્મરમણતા (જ્ઞાન-દર્શનમાં સ્થિરતા) વડે દ્રવ્યાશવ-પ્રાણાતિપાતાદિ અને ભાવાશ્રમિથ્યાત્વાદિ અંતરંગ અશુદ્ધ પરિણતિ તેને ત્યાગ કરવાથી દેવમાં શ્રેષ્ઠ ચંદ્ર સમાન નિમલ સર્વ કર્મ રહિત સિ. દ્વપદને પ્રાપ્ત કરી.
(૫) શ્રી સુજાત સ્વામી જિન સ્તવન,
દેહ દેહ નણદ હઠીલી–એ દેશી. સ્વામી સુજાત સુહાયા; દીઠા આનંદ ઉપાયા રે, મનમોહન જિનરાયા, જેણે પૂરણ તવ નિપાચા વ્યાસ્તિક નય ઠહરાયારે, મન૧ પર્યાયાસ્તિક
For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Achar
(૨૩) નય રાયા, તે મૂલ સ્વભાવ સમાયા રે, મને જ્ઞાનાદિક સ્વ પર્યાયા, નિજ કાર્ય કરણ વરતાયા રે.
મત ૨. યુગ્મ અર્થ-શ્રી સુજાતનાથ પ્રભુ! મારા મનને અત્યંત પ્રિય લાગ્યા. તે મનના મેહન જિનરાજ ! આપશ્રી સર્વને પ્રિય લાગે એમાં આશ્ચર્યનથી કારણ ? જે દેવ રાગ-દ્વેષ સહિત હોય તે ચિત્તને પ્રિય ન લાગે એ સ્વાભાવિક છે. પરંતુ આપ શ્રીમાન તે વીતરાગ રવરૂપ છે એમ જેવાથી અનુભવ થવાથી મને અત્યંત પ્રમોદભાવ ઉન્ન થયે. પ્રત્યે ! આપશ્રીએ સંપૂર્ણ આત્મતત્ત્વ ઉત્પન્ન કર્યું–પ્રગટ કર્યું. જોકે સર્વ આત્માઓમાં સંપૂર્ણ તત્વ, અનાદિ કાલથી સંગ્રહ નવડે સ્વતઃ સિદ્ધ છે, તથાપિ કમ– વગણ વડે તે આવરિત છે, પરંતુ આપે તેને સર્વથા વિદ્ધ કરી એર્વભૂતયે પરિપૂર્ણ આત્મ તત્ત પ્રગટ કર્યું, અર્થાત્ આપશ્રીનું આત્મદ્રવ્ય સર્વથા નિવારણું થયું માટે વ્યાસ્તિક નય વડે અવસ્થિત (નિત્ય) થયું. હવે જે આપ શ્રીમાનું સંપૂર્ણ આત્મતત્ત્વ પ્રગટ થયું છે તે કઈ કાલે પણ તિભાવ પામે તેમ નથી-કર્મ પુદ્ગલ સાથે સંક્ષિણ ( સબંધિત ) પણ થાય નહિં. જેમ દ્રવ્યાસ્તિકને આપશ્રી નિર્મલ થયા તેમ પર્યાયાસ્તિક નય વડે પણ આપશ્રીના જ્ઞાનપર્યાય દર્શન પર્યાય અને થારિત્ર પર્યાય ઇત્યાદિક અનંત પર્યાય નિમલ થયા છે તે મલ આત્મ દ્રવ્યમાંજ સમાયેલા છે. સ્વપર્યાય આત્મ દ્રવ્યથી કઈ કાલે પણ જુદા પડે નહિં,-આત્માનુયાયિની પ્રવૃત્તિ કરે, જે કે સર્વ ગુણે પિતપોતાનું જૂદું જુદું કાર્ય કરે તે પણ આત્મ
For Private And Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દ્રવ્યથી ભિન્ન કાર્યતે નજ કરે. જેમ કોઈ એક રાજાના સેવક આત્મીય ( પિતાના ) કાર્ય જૂદા જૂદા કરે, પરંતુ તે કાર્ય રાજાની આજ્ઞાથી ભિન્ન નથી તેમ જ્ઞાન, જાણવા રૂપ, દર્શન દેખવા રૂપ અને ચારિત્ર સ્થિરતા રૂપ કાર્ય કરે એમ દરેક પર્યાય ભિન્ન ભિન્ન કાર્ય કરે, પરંતુ તે આત્મ દ્રવ્યથી અભિન્ન કરે માટે આપશ્રીએ દ્રવ્યાસ્તિક પર્યાયાસ્તિક નયને આત્મ કાર્યમાં જે દીધા છે. અંશ નય માર્ગ કહાયા, તે વિક૯૫ ભાવ સુણીયારે; મને નય ચાર તે દ્રવ્ય થપાયા, શબ્દાદિક ભાવ
કહાયારે મન- ૩ અર્થ–પ્રમાણને અંશ (એક દેશ) તે નય કહેવાય, અર્થાત્ પ્રત્યેક પદાર્થને વિષે અનંત ધર્મ રહેલા છે તેમાંથી મુખ્યતાએ એક ધર્મની વ્યાખ્યા કરનાર તે નય. જોકે જેટલા વચનના પ્રવાહ (પ્રકાર) તેટલા નયના માર્ગ છે તથાપિ તે સર્વને સમાવેશ સાતનયમાં થઈ જાય છે. માટે મુખ્ય સાત નય છે તેના નામ–૧ નગમ ૨ સંગ્રહ ૩ વ્યવહાર ૪ જુસૂત્ર ૫ શબ્દ ૬ સમભિરૂઢ અને ૭ એવંભૂતનય એ નયસપ્તકમાંથી પ્રથમના ચાર નય, દ્રવ્ય ( દ્રવ્યાસ્તિક) નય કહેવાય છે અને બાકીના ત્રણ નય (શબ્દાદિક) તે ભાવ (પર્યાયાસ્તિક) નય કહેવાય છે આ શબ્દાદિનય શબ્દ પ્રધાન છે શબ્દની મુખ્યતાવાળા છે. આ વ્યાખ્યા શ્રીમાન જિન ભદ્રગણિ ક્ષમાશ્રમણના કથનને અનુસરનારી છે; અને શ્રીમાન સિદ્ધસેન દિવાકરજી તે પ્રથમના ત્રણ નયને દ્રવ્યાસ્તિક અને પાછલના ચાર નયને પર્યાયાસ્તિક
For Private And Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૨૬) માને છે મતલબ કે તેઓશ્રી અજુસૂત્ર નયને પર્યાયાસ્તિક માને છે. તે પણ અપેક્ષા યુક્ત છે. તથાપિ શુદ્ધનય તે ત્રણ જ કહેવાય દરેક નય ઉત્તરોત્તર વિશુદ્ધ છે; વલી અકેક નયના સો (૧૦૦) ભેદ થાય છે, સર્વ નયને સ્વીકાર કરનાર તે સમ્યક દષ્ટિ અને અકેક નયને માનનાર તે મિથ્યાષ્ટિ, નનું યથાર્થજ્ઞાન એજ જૈન શાસનની વિશિષ્ટતા છે. દુર્નય તે સુનય ચલાયા, એકવ અભેદે ધ્યાયા મન તે સવી પરમાર્થે સમાયા, તસુ વર્તન ભેદ
ગમાયારે. મન ૪ અર્થ.-જે વસ્તુના કેઈ પણ એક ધમની મુખ્યતાએ વ્યાખ્યા કરે અને ગણતાએ રહેલ અન્ય ધર્મોને ન સ્વીકારે તે દુર્નય અને જે વરતુના એક ધર્મની વ્યાખ્યા કરતાં ગાણુધર્મને સાપેક્ષતાએ સ્વીકારકરે અતિ ભાવે માને તે સુનય યથા “ચા
ત્તિ ઘટા” આ વાકયમાં ઘટ (ઘડા) ના અસ્તિત્વ ધર્મની મુખ્યતા અને “સ્યાત્ ” શબ્દથી નાસ્તિત્વ ધર્મની ગણુતાપૂર્વક વ્યાખ્યાન કરનાર તે સુનયી સ્યાદ્વાદી અને બદ્ધાદિક અકેક નયનાપક્ષને ગ્રહણ કરી એકાંશે વ્યાખ્યા કરનાર તે દુર્નયી એકાંત વાદી કહેવાય છે. હે પ્રભે ! આપશ્રીની આશ્ચર્યતાપૂર્વક વિશિછતા છે કે–એકાંત દુનયને સાપેક્ષતાએ સુનયમાં ચલાવી શકે. છે સ્થાપન કરી શકે છે! આપશ્રીના પ્રવચનમાં સાતે નયની પક્ષપાત વિના પ્રરૂપણા વ્યાખ્યાઓ અર્થાત્ સ્યાદ્વાદ દષ્ટિએ દુર્નય (એકાંતન) ને પણ સુનયતાએ વિચારી શકાય છે એજ સમ્યક દષ્ટિની બલીહારી છે આપે દુર્નય અને સુનયની અનેકાંત
For Private And Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દષ્ટિએ એકતા બતાવીને અભેદ ભાવે વિચાર્યા છે. તેથીજ સર્વ નયને પરમાર્થમાં સમાવી આપ્યા છે જે દીધા છે તે નાની. પ્રવૃત્તિ અને ભેદ (વિકલ્પ) ને પણ ગમાવી દીધા છે કારણ? ચારિત્ર ગુણમાં સર્વનય પરસ્પર વિસંવાદિત રહેતા નથી પણ ભળી જાય છે.
સ્યાદ્વાદિ વસ્તુ કહીજે, તસુ ધર્મ અનંત લહી જે મન સામાન્ય વિશેષનું ધામ, તે ભવ્યાસ્તિક પરિ
ગુમ રે, મન ૫ અર્થ–સ્યાદ્વાદ વાળી વસ્તુ કહેવાય અર્થાત “યાત’ શબ્દ અનેકાંતને ઘાતક-પ્રકાશક છે. “સ્થાત” એટલે કથંચિત અસ્તિ અને કંચિત્ નાસ્તિ છે ઈત્યાદિક સ્વરૂપ છે, કારણ પ્રત્યેક વસ્તુ (દ્રવ્ય) અનંત ધર્માત્મક છે. તે સર્વ ધર્મ અનેકાંત-સ્યાદ્વાદ પણે રહેલ છે, જેમ કેઈપણ વસ્તુ (દ્રવ્ય) માં દ્રવ્યાદિકપણે અસ્તિત્વ અને પર દ્રવ્યાદિકપણે નાસ્તિત્વ રહેલ છે. કિંવા તૈલિક દ્રવ્યની અપેક્ષાએ એક અને પર્યાય-પ્રદેશાદિ વડે અનેક તેમજ દ્રવ્ય સ્વરૂપે નિત્ય અને ઉત્પાદ અને વ્યય સ્વરૂપે અનિ. ત્ય અથવા ક્ષેત્ર-ક્ષેત્રીપણે અભેદ અને ગુણ પર્યાયપણે ભેદ એવી રીતે ભવ્ય અભવ્ય, વકતવ્ય અને અવકતવ્ય ઈત્યાદિ અનેક ધર્મમય વસ્તુનું સ્વરૂપ છે. પ્રત્યેક વસ્તુ, સામાન્ય અને વિશેષ
સ્વરૂપ છે અર્થાત્ ઉભયાત્મક છે સામાન્ય વિશેષને આધાર છે, દ્રવ્યના મૂલ અતિ સ્વભાવમાં સર્વ ધર્મ પરિણમે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૨૭). જિન સ્વરૂપ અનંત ગણીએ, તે દિવ્ય જ્ઞાન જાણજે, મન શ્રત જ્ઞાને નય પક્ષ લીજે, અનુભવ આ સ્વાદ
ન કીજે, મન ૬ અર્થ-શ્રી જિનેશ્વર દેવ અનંત ગુણ પર્યાય સ્વરૂપ છે વાથી તેઓશ્રીનું સ્વરૂપ અનંત અપાર છે. તે સ્વરૂપનું ભાન દિવ્ય જ્ઞાન (આંતરિક વિવેક ચક્ષુ) થી થવા પામે અથવા સદગુરૂના પ્રસાદથી શ્રુત જ્ઞાનના બલ વડે કિવા નયના માર્ગ (સ્વરૂ૫) થી શ્રીજિન ભગવાનનું સ્વરૂપ જાણી શકીએ-જ્યારે યથાર્થ સ્વરૂપ જાણવામાં આવે ત્યારેજ અનુભવને આસ્વાદ (રસ) મળે બાલજી પ્રભુનું સ્વરૂપ તેમનું શરીર અને સમવસરણાદિકમાં માની લીયે છે કારણ? તે ચર્મચક્ષુથી જેનારા છે પરંતુ જે આંતરિક દષ્ટિથી પ્રભુના સ્વરૂપને ઓળખે છે તેને ખરે અનુભાવને આસ્વાદ (આનંદ) મળે છે. પ્રભુ શક્તિ વ્યકિત એક ભાવે, ગુણ સર્વ રહ્યા સમભાવે. મન મારે સત્તા પ્રભુ સરખી, જિન વચન પસાથે
પરખી, મન. ૭ અર્થ – જિનેશ્વર ! આપ શ્રીમાનની શકિત અને વ્યકિત એક સ્વરૂપે છે. એટલે? સંગ્રહ નયે જે આત્મ સત્તા-પરમાત્મ સ્વરૂપ તિરે ભાવે રહેલ તે આપશ્રીએ એવં ભૂત નયે પ્રગટ કરી શકિતને વ્યકિત એક ભાવે થવાથી સર્વ ગુણ સમ ભાવે રહેલ છે. કારણ? વિષમ ભાવના કારણે ભૂત પર (રાગદ્વેષાદિ) પરિણતિને અભાવ છે. હે પ્રભે ! આપશ્રી અને મારા
For Private And Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વચ્ચે એટલો જ માત્ર અંતર છે કે-મારી આત્મ સત્તા સંગ્રહ નયથી આપ શ્રીમાનના જેવીજ છે પણ તે શકિતથી છે વ્યકિત થી પ્રગટ નથી, એમ જે જાણેલ છે તે આપશ્રીની વાણુના પ્રતાપથી અર્થાત્ નિગ્રંથ પ્રવચનથી નિશ્ચય વ્યવહારનું સ્વરૂપ જાશ્યાથી, હું સમજી શક છું કે શકિતતઃ હું આપ સમાન છું પરંતુ વ્યક્તિતઃ તમારા જે થવા પામું તે દિવસ ધન્ય છે. તુ તે નિજ સંપત્તિને ભેગી, હું પર પરિણતિનાગીરે, મન તિણે તુમ પ્રભુ મારા સ્વામી, હું સેવક તુજ
ગુણ ગ્રામીર, મન૮ અર્થ–હે પ્રભે ! આપશ્રી તે આત્મિક લક્ષ્મીના સંપૂર્ણ ભેગી છે મારી આત્મિક લક્ષમી અનાદિની ભૂલથી અવરાઈ જવાથી, ધન ધાન્યાદિક પરિગ્રહને જ સ્વ લક્ષ્મી માનીને હું પર પરિણતિને સંગી થયે પરભાવમાં તલ્લીન થયું. તેથી અનંત કમ વર્ગણાથી બંધાઈને હું સંસાર ચક્રમાં ભટકે, પરંતુ હવે હું તમારે ગુણ ગ્રામ કરનાર સ્તુતિ કરનાર સેવક છું અને આપ પરમ ઐશ્વર્યવાન પરમાત્મા મારા સ્વામી છે-નાથ છો. એ સંબંધે ચિત્ત સમવાય, મુજ સિધિનું કારણ થાય મન જિનરાજની સેવા કરવી, ધ્યેય દયાન ધારણું
ધરવી. મન હ અર્થ—એ સેવ્ય (સ્વામી) સેવકના સંબંધ વડે આપ શ્રીમાનની ગુણ સ્તુતિ કરતાં ચિત્તની એકાગ્રતા થાય અને આપશ્રીના પુષ્ટ નિમિત્તના પેગથી મારૂં ઉપાદાને કારણે પ્રગટ થાય ત્યારે તે (ઉપાદાન) આત્મ સિદ્ધિનું કારણ થાય ઉપાદાન કારણને પ્રગટ ,
For Private And Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૨૯) કરવા માટે શ્રીમાન જિનરાજની અનન્યભાવે સેવા ભક્તિ નિરંતર કરવી ચિત્તની પ્રસન્નતાએ શુદ્ધ પ્રેયનું ધ્યાન કરવું સાધ્ય સાધકની અભેદતાએ સાધના કરવી. તે ક્યારે થાય ? જ્યારે ઇંદ્રિયના વિષયેના વિરામરૂપ ધારણા થાય અર્થાત્ માત્ર એક જ શુદ્ધ દિયેયનું લક્ષ્ય થાય ત્યારે જ મેક્ષની સિદ્ધિ થાય. 'તું પૂરણ બ્રહ્મ અરૂપી, તું જ્ઞાનાનંદ સ્વરૂપી મન એમ તસ્વાવલંબન કરીએ, તો દેવચંદ્ર પદ વરીએ
મન, ૧૦ અર્થ –આપશ્રી સંપૂર્ણ બ્રહ્મ નિજ સ્વરૂપ ભેગી હેઈને પરભાવના નિષ્કામી છે; અને વર્ણ ગંધ રસ અને સ્પર્શાદિકથી રહિત હોવાથી આપ શ્રીમાન અરૂપી છે-ઇક્રિયાદિકથી અગોચર છે કેવલજ્ઞાન વડે સર્વ દ્રવ્ય પર્યાયને વસ્તુતઃ જાણે છે માટે આપશ્રી જ્ઞાનાનંદ સ્વરૂપ છે વલી ચારિત્ર ગુણ વડે નિજાનંદમાં વિલાસ કરી રહ્યા છે માટે આપશ્રીને શુદ્ધ નિષ્પન્ન આત્મતત્વનું (અમે) અવલંબન સ્વીકારીએ તેમાંજ ચિત્તની એકાગ્રતા કરીએ તે શ્રેષ્ઠ દેવચંદ્ર પદ ( સિદ્ધપદ) ને પ્રાપ્ત કરીએ.
(૬) શ્રી સ્વયંપ્રભ જિન સ્તવન,
મે મન હેડાઉ મિસરી ઠાકુરે માહ એ દેશી, સ્વામી સ્વયંપ્રભને હો જાઉં ભામણે, હરખે વાર હજાર વસ્તુ ધર્મ પૂરણ જસુ નીપને, ભાવ ક્યા કિરતાર
સ્વામી ૧
For Private And Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અર્થ-શ્રીમાન સ્વયં પ્રભ સ્વામીને હું અતિશય પ્રેમ સહિત હજારે વખત ભામણે જાઉં- અત્યંત ભક્તિ ભાવે આધીન રહું આપશ્રીને સંપૂર્ણ આત્મિક ધમ પ્રગટ થયે છે સર્વ ગુણ પર્યાય નિમલ થયા છે. તેથી આપશ્રી ભાવદયાના કરનારા છે. કારણ ? અનાદિ કાલથી સંસાર ચક્રમાં પરિભ્રમણ કરનાર છે ઉપર ભાવ દયા લાવી તેઓને ચારિત્ર પ્રહણમાં બેસાડીને મુક્તિ માગે મોકલી રહ્યા છે અને કર્મ રોગથી મુકાવનારા છે એટલે જ આપશ્રી ભાવ દયાલુ છે. દ્રવ્ય ધર્મ તે હે જોગ સમારવા, વિષયાદિક પરિહાર, આતમ શકિત સ્વભાવ સુધર્મને, સાધન હેતુ ઉદાર
સ્વામી ૨ અર્થ–માનસિક વાચિક અને કાયિક યોગને અશુભ કાર્ય (ઇન્દ્રિયના વિષય અને પ્રાણાતિપાતાદિક) થી વિરામ પમાડને શુભ કાર્ય (તપ જપ ધર્મ ધ્યાનાદિક વ્યાપાર) માં પ્રવૃત્તિ કરવી એ દ્રવ્ય ધર્મ છે, તે અનંત જ્ઞાન દર્શન અને ચારિત્રાદિક સ્વભાવ ધર્મની સિદ્ધિ માટે ઉત્તમ નિમિત્ત છે. વીતરાગ આજ્ઞાએ દ્રવ્ય ધર્મ તે કારણ અને ભાવ ધર્મ તે કાર્ય છે. એમ કુશલ પુરૂષનું મંતવ્ય છે. ઉપશમ ભાવે હો મિશ્ર ક્ષાયકપણે, જે નિજ ગુણ પ્રાગૂ ભાવ પૂર્ણ સ્થાને નીપજાવતે, સાધન ધર્મ
સ્વભાવ, સ્વામી ૩ અથ–ઉપશમ ભાવે, મિશ્ર (ક્ષપશમ) ભાવે કિંવા હાયક ભાવે જે જે આત્મિક ગુણને પ્રાગભાવ યાને પ્રગટપણું તે
For Private And Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૩૧) તે ભાવ ધમ ઉત્તરોત્તર આત્મિક ધર્મને સાધક છે, પ્રથમ ઉપસમાદિ ભાવે પ્રાપ્ત થયેલ સમ્યકત્વ, તે વિરતિને પ્રાપ્ત કરાવનાર થાય છે. વિરતિથી અપ્રમત્તપણું, અપ્રમત્તતાથી ક્ષેપક શ્રેણિ અને ક્ષપક શ્રેણિથી ક્ષીણ મોહતા, એમ યાવત્ અગિ પણાની પર્ણાવસ્થા પર્યત સાધન ધર્મ છે. આગિપણું પણ સિદ્ધત્વનું સાધન છે; તે એવં ભૂત નયથી સાધન છે સંપૂર્ણ સિદ્ધ દશા પ્રાપ્ત થયા પછી સાધન ધર્મ નથી કાર્યની પૂર્ણતાએ કારણને અભાવ હોય. સમકિત ગુણથી હે શૈલેશી લગે, આતમ અનુગત ભાવ, સંવર નિર્જરા હે ઉપાદાન હેતુતા, સાધ્યા
લંબન દાવ. સ્વામી ૪ અર્થ–પર પરિણતિને અંતરંગ પરિણામે ત્યાગ કરીને આત્માને અનુગત પરિણતિનું પ્રગટ થવું તે સમકિત ધર્મ (થા) ગુણ સ્થાનથી માં ચાવતું શેલેશી (ચિદમાં) ગુણસ્થાન લગે છે. ચતુર્થ ગુણસ્થાને જીવાત્માને પ્રથમ યથાર્થ વસ્તુ (તત્વ) નું શ્રધ્ધાન થાય, સાથે સાથે આત્મ ગુણને પ્રગટ કરવાની રૂચિ થાય અને પરભાવનું કર્તાપણું અને તાપણું ટળે એટલે સ્વગુણના કર્તા અને ભોકતાપણાનું ભાન થાય. એમ ઉપાદાન કારણતાએ ગુણમાં સ્થિત થવાથી સંવર અને નિર્જર થાય. જે કે એથે ગુણ સ્થાને વ
તે જીવ, બહુલ આરંભ સમારંભમાં પ્રવર્તતે હેય વિરતિ ભાવને પણ ગ્રહણ ન કરી શકે તે પણ અંતરંગ પરિણામે ઉદાસીનપણું અવશ્ય હેય, તીવ્ર પરિણામથી કંઈ પણ પાપાચરણ તે કપ સાક્ષી માત્ર રહે, તેથી જ તે જીવાત્મા (પૂર્વ અધ્યાયા
For Private And Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૩૨)
હોય ચોક્કસ વૈમાનિક દેવનું આયુઃ બાંધે એમ ચતુર્થ ગુણ
સ્થાનથી ઉત્તરોત્તર (આગલ આગલ) ગુણ સ્થાનની વિશુધ્ધતાએ વિશેષ વિશેષતર સંવર અને નિર્જરા થવા પામે છે. ચતુર્થ ગુણ સ્થાનથી યાવત્ શૈલેશી ગુણ સ્થાન પર્યત સાધ્ય એકજ છે પરંતુ સાધનમાં તરતમતા (સામાન્ય વિશેષતા છે. સકલ પ્રદેશે હે કર્મ અભાવતા, પૂર્ણાનંદ સ્વરૂપ આતમ ગુણની હે જે સંપૂર્ણતા, સિદ્ધિ સ્વભાવ
અનુપ, સ્વામી ૫ અર્થ–આત્માનું સર્વ પ્રદેશમાંથી કર્મ-વર્ગણાને અભાવ થાય તેજ પૂર્ણ આનંદ સ્વરૂપ આત્મ ગુણની સંપૂર્ણતા પ્રગટે તે જ અનુપમ સિદ્ધને સ્વભાવ છે અર્થાત્ સિદ્ધ સ્વભાવને કઈ પણ ઉપમાં આપી શકાય તેમ નથી. જેમ વનવાસી ભીલને કઈક રાજા નગરમાં લઈ ગયા પછી વિવિધ ઉત્તમ ભોજન અને આ ભૂષણાદિકનાં સુખ આપવા છતાં તે પુનઃ જંગલમાં ગયે અને પિતાના કુટુંબને મલ્યા. તેઓએ નગરનાં સુખનું વર્ણન પૂછયું, પરંતુ અરણ્યમાં નાગરિક સુખના સાધનેને અભાવ હોવાથી તે કંઈ પણ વર્ણન કરી શકે નહિં; માત્ર એટલુજ કહી શકે કે શહેરનું સુખ અતિશય સુંદર હતું. તેમ મોક્ષના અતીંદિય સુખનું વર્ણન કેવલી ભગવાન જાણે છતાં તે વચન-અગચરે હોવાથી વાણુથી કહી શકે નહિં. ઉત્તમોત્તમ દેવના ત્રણકાલના સુખને એકત્ર કરીને તેને અનંત ગુણ કરીએ તેને અનંત વગે ગિત કરીએ તે પણ સિદ્ધના સુખને અને તમે ભાગે પણ ન પહેરો,
For Private And Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૩૩) અચલ અબાધિત હે જે નિઃસંગતા, પરમાતમ વિદુષ, આતમ ભેગી હે રમતા નિજ પદે, સિદ્ધ સ્મણ એ પિ
સ્વામી ૬ અર્થ– આત્માને રવ સ્વરૂપથી ચલાયમાન કરનાર છે જોગ હેપ જન્ય અશુદ્ધ પરિણતિ તેને અભાવ હોવાથી હે પ્રભે ! આપશ્રી અચપલ છે. આત્માના ગુણે ( જ્ઞાનાદિક ) ને બાધિત કરનાર જ્ઞાનાવરણીયાદિક કર્મોદય વગરેને અભાવ થવાથી આપ અબાધિત છે, નવવિધ બાહ્ય પરિગ્રહ અને ચંદ પ્રકારના અત્યંતર પરિગ્રહના સંગથી રહિત હવાથી નિઃસંગ છે સર્વ સંગને પરિત્યાગ કરવાથી નિઃસંગાપણું પ્રાપ્ત કર્યું છે. આપશ્રી જ્ઞાન સ્વરૂપ પરમાત્મા છે. પિલ્ગલિક ભેગને છેડવાથી આપ આત્મ ગુણના ભેગી છે; અને આત્મિક સ્વરૂપમાં રમણ કરનાર છે, એજ સિધપદનું સ્વરૂપ છે. એહવે ધર્મ હો પ્રભુને નીપને, ભાગે એક એક જે આદરતાં ભવિયણ શુચિ હવે, ત્રિવિધ વિદારી
અર્થ ઉપર કહેલ ધર્મ( સ્વભાવ) આપ શ્રીમાને પ્રગટ થયે, એટલેજ આપશ્રીએ તે ધર્મને ઉપદેશ કર્યો. અર્થાત જે સાધન ધર્મ વડે આપશ્રીને સાધ્યની સિદ્ધિ થઈ તેજ સાધન ધર્મ અને સાધ્યનું સ્વરૂપ આપશ્રીમાને ભવ્યાત્માઓને સમજાવ્યું કહ્યું તે સાધન ધમને જે ભવ્યાત્માઓ અંગીકાર કરે અંતરંગ પરિણામે પરિણુમાવે, એટલે સાધ્ય (સિદ્ધ સ્વરૂપ) ને લંમાં રાખીને સાધન ધને સેવે તે વિવિધ કેમ (વ્ય કર્મ સાથે
For Private And Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૩૪) કર્મ એને ને કમ)ને સર્વથા નાશ કરી પરમ પવિત્ર થાયપરમાત્મ સ્વરૂપ થાય. મામ ધર્મ હોઠવણ ધર્મ તથા, દિવ્ય ક્ષેત્રને કાલ; ભાવ ધર્મના હેતુપણે ભલા, ભાવ વિના સહુ આલ,
સ્વા૮ અર્થ-ધમ” એ શબ્દને ઉચ્ચાર કરે તે નામ ધર્મ ૧. અથવા “ધર્મો એવા નામથી જે ઓળખાવતે હેય તેને પણ નામ ધર્મ કહીએં. “ધમ એવા અક્ષરો લખવા, અથવા દશ વિધ યતિ ધર્માદિકની સ્થાપના કિંવા કઈ ધાર્મિક જીવાત્માની સ્થાપના કરવી તે સ્થાપના ધર્મ. ૨. ઉપગ રહિત (વસ્તુતઃ વસ્તુના ભાન વિના) ધર્મ ક્રિયા કરવી તે, અથવા ભાવ ધર્મના કારણે ભૂત જે દ્રવ્ય કિયા તે દ્રવ્ય ધમ. ૩. ઉત્તમ તીર્થભૂમિ વગેરે જે ક્ષેત્રમાં પ્રાયઃ જીવ ધર્મ સન્મુખ થાય છે જ્યાં અનેક જીએ ધર્મ આરાધન કર્યું છે તે ક્ષેત્ર ધર્મ. ૪. અષ્ટમી ચતુર્દશી પૂણિમાં અમાસ, ચતુર્માસી સંવત્સરી પ્રમુખ કલ્યાણિક તિથિઓમાં ઘણા લકે ધર્મ કિયા કરે છે અથવા પ્રાતઃકાલ વગેરેમાં આવશ્યકાદિક ધમ કૃત્ય કરવામાં આવે છે તે પણ કાલ ધમ. ૫. અને આત્મિક પરિણતિ ઉપશમ ક્ષપશમ ક્ષાયિક ભાવરૂપ અંતરંગ પરિણામ ધમ તે ભાવ ધમ, ૬. છઠ્ઠા ભાવ ધર્મના ઉપયુંકત પાંચ ધર્મે ઉત્તમ હેતુ ભૂત છે, પરંતુ ભાવ ધર્મ નિરપેક્ષ (ભાવવિના) પ્રથમ કહેલ ધર્મ પંચક તે નિરર્થક છે. કારણ? દ્રવ્ય કિયાના બલથી અભવ્ય પણ નવ વેયકમાં ઉત્પન્ન થાય છે, તથાપિ સાધ્ય ધર્મ નિરપેક્ષ હેલાથી (અતરંગ ધર્મ વિના) આત્મિક સિદ્ધિ થતી નથી, તે
*
For Private And Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૩૧) શ્રદ્ધા ભાસન હે તવ રમણપણે, કરતાં તન્મય ભાવ, દેવચંદ જિનવર પદ સેવતાં, પ્રગટે વસ્તુ
સ્વભાવ, સ્વા. ૯ અથ–શ્રી જિનેશ્વર કથિત પદાર્થ સત્ય છે એમ અંતરંગ પરિણામે માનવું તે શ્રધ્ધા, જિનેકત નવ પદાર્થનું યથાર્થ જાણપણું તે જ્ઞાન અને વસ્તુનું સ્વરૂપ સમજી પરભાવથી વિરમી તવ રમણી થઈને સંયમ શ્રેણીએ ચડવું તે ચારિત્ર. આ પ્રમાણે રત્નત્રયનું (ભેદતા) સ્વરૂપ સમજીને પછી અભેદ રત્નત્રયીમાં તન્મય થાય, જ્ઞાન દર્શન અને ચારિત્રાદિ ગુણો આત્મ દ્રવ્યથી અભિન્ન છે એમ સમજી તલ્લીન થાય ત્યારેજ આત્મિક ગુણની નિર્મલતા થાય. સર્વ દેવમાં શ્રેષ્ઠ ચંદ્રની જેમ સામ્ય જિનેશ્વર દેવના ચરણ કમલની સેવા કરતાં વસ્તુને સ્વભાવ જે શ. તિરૂપ છે તે પ્રગટ થાય. કારણ? જીવ નિમિત્તાધીન છે માટે પરમ પુષ્ટ નિમિત્તરૂ૫ શ્રી જિનેશ્વરની નિરંતર સેવા કરવાથી આત્મકાર્યની સિદ્ધિ થાય.
(૭) શ્રી ઋષભાનન જિન સ્તવન,
વારી હોડીપાસને—એ દેશી. શ્રી ગહષભાનન વંદીએ, અચલ અનંત ગુણવાસ; હા જિનવર૦ ક્ષાયિક ચારિત્ર ભેગથી, જ્ઞાનાનંદ વિલાસ,
હ જિનવર૦ ૧
For Private And Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
E
અર્થ– શ્રી કષભાનન પ્રભુને માનસિક વાચિક અને કાયિક શુદ્ધિ પુર્વક વંદન કરીએ, કારણ? પ્રભુ શ્રી ત્રણે કાલે ચલિત ન થાય એવા અનંત ગુણના નિધાન છે, સકલ પરભાવની પરિશુતિ રમણને ત્યાગ કરી આત્મિક રમણતા રૂ૫ લાયક ચારિત્ર મિ ( આસ્વાદ ) થી અનંત જ્ઞાનના આનંદમાં વિલાસ કરી. રહ્યા છે. જે પ્રસન્ન પ્રભુ મુખે ગ્રહે, તેહિજ નયન પ્રધાન હo જિન ચરણે જે નામીએ, મસ્તક તેહ પ્રમાણુ હેવ ૨
અર્થ...હે પ્ર! આપશ્રી હર્ષ શેકાદિ સર્વ દેષ રહિત કહેવાથી તમારી મુખ મુદ્રા સદા પ્રસન્નતા વાલી હોય છે. જે -ભવ્યાત્મા સ્વનેત્રથી આપ શ્રીમાનની શાન્ત મુખ મુદ્રાને જુવે છે તેનાં નેત્ર પણ ધન્ય છે, કારણ? ચક્ષુવડે સારા નઠારા અનેક પદાર્થ જેવાથી તેમાં ઈષ્ટ અનિષ્ટપણું થવા પામે છે, તેથી રાગ ષની પરિણતિ થવા પામે છે અને જીવાત્મા કમથી બંધાય છે, પરંતું આપશ્રીના મુખકમલનુ અવકન કરવાથી આત્મિક સદ્દ ગુણનું સ્મરણ થાય, તેથી આત્મા સ્વગુણને વિકાસ કરી શકે છે. વળી જેનું મસ્તક આપશ્રીના ચરણ યુગલમાં નમે છે ઢળે છે; તે ભવ્યાત્માનું મસ્તક ધન્ય છે- પ્રશંસનીય છે. રાગી કેવી દેવતાઓના ચરણમાં નમન કરવાથી મિથ્યા પ્રવૃત્તિની વૃદ્ધિ થાય છે; માટે તે મસ્તકનું નમવું અપ્રશંસનીય છે. અરિહા પદકજ અરચિયે, સફલ તેહિજ હથ, હૈ પ્રભુ ગુણ ચિંતનમેં રમે, તેહજ મન સુત્ય, હાસ
For Private And Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અર્થ–સર્વ પરભાવની ઇચ્છાથી રહિત એવા અરિહંત દેવના ચરણ કમલની અર્ચા જે હાથ વડે થાય તે જ હાથ ધન્ય છે સફલ છે. અનંત ગુણ નિષ્પન્ન શ્રી જિનેશ્વર દેવના ગુણેની ચિંતવના વિચારણા કરવામાં જેના ચિત્તની રમણતા તન્મયતા થાય તેનું જ ચિત્ત ( આત્માના અધ્યવસાય રૂ૫ ભાવ મન ) ધન્ય છે કૃતાર્થ છે. પરભાવમાં ચિત્તની પરિણતિ તે સંસારની વધારનારી છે. માટે પરમાત્માના ગુણોમાં ચિત્તની રમતા કર વાથી આત્માનું કલ્યાણ થાય છે. તેથી જ ચિત્ત કૃતાર્થ જાણવું. જાણે છે સર્વ જીવની, સાધક બાધક ભાત, હે પણ પ્રભુ મુખથી સાંભલી, મન પામે નીરાંત. હ૦ ૪
અર્થ–હે સર્વજ્ઞ પ્રભોઆપશ્રી કેવલજ્ઞાન વડે સર્વ સંસારી જીની સાધક બાધક દશા (અવસ્થા) ની સ્થિતિને જાણે છે, જેમકે અમુક જીવ હમણું સમ્યક્ દષ્ટિ, દેશ વિરત અને સર્વ વિરતિ ભાવને સાધક છે; કિંવા મિથ્યા દષ્ટિરૂપ બાધક ભાવને સાધક છે; પરંતુ અમુક કાલે તે (જીવ) મોક્ષ પામશે. એ પ્રમાણે આપ શ્રીમાન સર્વ જીવાત્માઓની વિવિધ સ્થિતિને સર્વથા જાણી રહ્યા છે. કારણ? આપશ્રીના કેવલા દશમાં સર્વભાવ પ્રતિ બિંબિત છે-પ્રતિકલિત છે. તથાપિ હે પ્ર! હું જે આપશ્રીના મુખથી સાક્ષાત્ સાંભળું કે –“તું સાધક આત્મા છે, અમુક કાલે તારે મેક્ષ થશે” તે મારું અંગ તઃકરણ નરાંત પામે શાંત થાય જેમ સૂર્યાભદેવ, શ્રી મહાવીર પ્રભુના મુખથી પિતાનું ભવ્યત્વ સુલભ બધિત્વ વગેરેનું વૃત્તાંત સાંભળીને હૃદયમાં આનંદ પામે તેમ હું પણ પ્રદ પામું.
મા
કાલે તે (
માણે આપ શ્રી
સ્થિતિ
For Private And Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તન કાલ જાણંગ ભણું, શું કહીએ વારંવાર. હેo પૂર્ણાનંદી પ્રભુતણું, ધ્યાન તે પરમ આધાર ૫
અર્થ– હે સર્વજ્ઞ પ્ર! આપશ્રી એક સમયમાં ત્રણ કાલના સર્વ પદાર્થની ત્રિવિધ રચના (ઉત્પાદ વ્યય અને ધૂવ) ની પરિણતિના જાણનાર છે, માટે હે નાથ ! તમને ફરી ફરીને શું કહેવું હોય ? જો કે આપશ્રી મારા ચિત્તની પરિણતિને સર્વ પ્રકારથી જાણી રહ્યા છે, છતાં પણ તે પ્રત્યે ! હું ભકિતના આ . વેશથી આપ શ્રીમાનને વીનવી રહ્યો છું. પર્ણાનંદ સ્વરૂપ એવા પરમાત્માનું ધ્યાન કરવાથી આત્મિક ગુણ પ્રગટ થાય છે, માટે આપશ્રીનું ધ્યાન તે મને પરમ આધાર રૂપ છે. કારણથી કારજ હવે, એ શ્રી જિનવર વાણ; હે. પુષ્ટ હેતુ તુજ સિદ્ધિના, જાણી કીધ પ્રમાણ છે. ૬
અર્થ –કારણથી કાર્યની સિદ્ધિ થાય, એમ શ્રી જિનેશ્વર દેવનું તત્ત્વરૂપ અથ વચન છે; અને ગણધરોએ પણ સૂત્રમાં તેમજ ગુંચ્યું છે. કારણ મુખ્ય તયા બે પ્રકારના છે; ૧ ઉપાદાન કારણ ૨ નિમિત્ત કારણ, કારણ એ ઉસન પર્યાય છે. અર્થાત કાર્ય નિષ્પન (સમાપ્ત) થયે કારણ પણું રહેતું નથી. કાર્યથી અભિન્ન એ ઉપાદાન કારણ, અને કાર્યથી ભિન્ન જે કારણ સામગ્રી તે નિમિત્ત કારણ, જેમ કુંભાર ઘટ કાર્યને કરવા ઈચ્છતે થકે દંડ ચકાદિકના સંગ રૂપ નિમિત્ત કારણને મેળવી ઉપાદાન કારણરૂપ મુપિંડ (માટી પિંડ) ને પ્રવેગ ઘટરૂપ કાર્ય કરવામાં કરે છે. અહિં માટી જ ઘટ પરિણામને પામે છે એટલે ઘટ કાર્ય થયે છતે મૃત્તિકારૂપ કારણ રહેતું નથી અર્થાત્ જે કારણ
For Private And Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૩૮) તેજ કાર્ય, અને દંડ ચકાદિક, કાર્ય (ઘટ) રૂપ ન થઇ નિમિત્તકારણ કહેવામાં આવે છે, નિમિત્ત કારણ ઉપાદાન કારણને અતિશય મદદગાર બને છે, અર્થાત્ ઉપાદાનને જાગૃત કરે, તેમ છે. વાત્મા, પુષ્ટ હેતુરૂપ શ્રી જિનરાજનું નિમિત્ત પામીને ઉપાદાન કારણ રૂપ આત્માની જાગૃતિ કરે છે. છેવટે સિદ્ધ સ્વરૂપ થાય છે, માટે મારા ઉપાદાન કારણુની સિદ્ધિ આપ શ્રીમાનના પુષ્ટ નિમિત્તથી અવશ્ય થશે એમ જાણીને રપાપગ્રોને પ્રમાણ કર્યા અંગીકૃત કર્યા. શુદ્ધ તત્વ નિજ સંપદા, જ્યાં લગે પૂર્ણ ન થાય; હે ત્યાં લગે જમગુરૂ દેવના, સેવું ચરણ સદાય.
'હા. ૭ અર્થ-હે પ્રભો ! જ્યાં સુધી મારા શુદ્ધ આત્મતત્વની સંપત્તિ કેવલ જ્ઞાનાદિ અનંત ચતુષ્ટયની પર્ણતા ન થાય ત્યાં લગે સુરાસુરેદ્રોથી પૂજનીય એવા જગતગુરૂ શ્રી વીતરાગ દેવના ચરણ કમલની નિરંતર સેવાકરૂં. કારજ પૂર્ણ કર્યા વિના, કારણ કેમ મૂકાય ? હે કારજ રૂચી કારણ તણું, સેવે શુદ્ધ ઉપાય, હા. ૮
અર્થ-જ્યાં સુધી કાર્યની સંપૂર્ણ સિદ્ધિ ન થાય ત્યાં સુધી કારણને કેમ છોડાય ? કાર્ય કરવાની ઈચ્છાવાળે જીવાત્મા શુદ્ધ ઉપાય (કારણ) ને અવશ્ય સેવે જેમ ઘટ કાર્ય ને ઈચ્છતે કુંભાર, દંડ ચકાદિક કારણ સામગ્રીને ઘટ કાર્યની સિદ્ધિ થયા પહેલાં છેડે નહિં તેમ મારા કાર્ય (આત્મ-સંપત્તિ) ની પૂણ સિદ્ધિ થયા વિના હું વિતરાગ દેવના ચરણની સેવા કેમ મૂકું ?
For Private And Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૪૦) ત્યારે કાર્યની સંપૂર્ણ સિદ્ધિ થાય ત્યારપછી કારણની કશી જરૂર રહેતી નથી. જ્ઞાન ચારણ સંપૂર્ણતા, અવ્યાબાધ સમાય. દેવચંદ્ર પદ પામીએ, શ્રી જિનરાજ પસાય હેo ૯
અર્થ–શ્રી જિનેશ્વરના પ્રતાપથી-મહેરબાનીથી સમ્યફજ્ઞાન સમ્મદર્શન અને સમ્યકૂચારિત્રની અભેદતા રૂપ સંપૂર્ણ અવ્યાબાધ સંપત્તિને કયાંય પણ સર્વ આકાશ પ્રદેશમાંય ન સમાય એવા આત્મિક સુખના નિધાનરૂપ સર્વ દેવમાં ઉત્તમ જે પરમાત્મ પદ તેની પ્રાપ્તિ થાય.
(૮) શ્રી અનંત વીર્ય જિન સ્તવન.
ચરણાલી ચામુંડા રણ ચઢે એ દેશી, અને વીર્ય જિનરાજને, શચિ વીરજ પરમ અનંતરે. નિજ આતમ ભાવે પરિણ, ગુણ વૃત્તિ વર્તના વંતરે મન મોહ્યું રે મહારૂં પ્રભુ ગુણે.
આથ–સામાન્ય કેવલિઓમાં રાજા સમાન શ્રી અનંત વીય ભગવાનનું અનંત પવિત્ર વીર્ય છે. પ્રભુશ્રીના અનંત જ્ઞાનાદિક ગુણની પ્રતિ વયના સહાયથી થાય છે માટે અનંત વીર્ય વાન છે તે વીર્ય ગુણ સ્વાત્મભાવમાં પરિણમી રહેલ છે, તે પરિમન સવાભાવિક છે, કેઈએ પ્રેરેલ નથી.
For Private And Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૪) થઘપિ જીવ સહુ સદા, વીર્ય ગુણ સત્તાવતરે પણ કમેં આવૃત ચલ તથા, બાલ બાધક ભાવ લહતરે
મન ૨
અર્થ–વયંવત્વ એ પણ જીવનું લક્ષણ છે. કારણ? કઈ પણ જીવ વીર્ય રહિત હોય નહિં જે કે શ્રી ભગવતીજીમાં સિદ્ધ પરમાત્માઓને અવયવીય રહિત કા છે, તે કરણ વીર્યની અપેક્ષાએ કહેલ છે; પરંતુ અકરણ વિર્ય સિદ્ધને અનંત છે. સત્તાએ સર્વજીવ (નિગોદ સુદ્ધાંપણ) અનંત વીર્યવાનું છે. સત્તાએ તે છ સિદ્ધ સમાન છે, પરંતુ વિર્યાતરાય કર્મના ઉદયથી અનંત વીર્ય ગુણ અવરાઈ ગયેલ છે, તે પણ ચલાયમાન છે. “ આત્મ પ્રદેશનું ચલાયમાનપણું, તે ચલ વિર્ય ” તેના ચલાયમાનપણથી આત્માને કર્મ પુદગલને લેપ થાય છે, મને વગણાદિ વગણાનું ગ્રહણ જીવને થાય છે. આત્માને કર્મ પુદ્ગલને વેગ છે તે
ગવીય' કહેવાય છે તે બાલવીર્ય છે અને બાધક ભાવમાં પરિ ણમે છે કારણ ? તે વીર્યથી જીવ કમથી લેપાય છે, જ્યાં સુધી આત્મપ્રદેશનું ચલનપણું ત્યાં સુધી આત્મા બંધાય છે “આત્મ પ્રદેશનું કંપન તે વેશ્યા કહીએ ” તેનાથી પણ જીવ લેપાય છે, છવ કર્મને બાંધે છે, ફક્ત આઠ રૂચક પ્રદેશ અકંપ હોવાથી કમ રહિત છે.
આ૫વીર્ય ક્ષયોપશમ અછે, અવિભાગ વર્ગણ રૂપરે. પણ એમ અસંખ્યથી, થાય ચેસ્થાન સ્વરૂપરે,
મતo ૩
For Private And Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અર્થ–વીર્ય ગુણ ક્ષાયિકભાવે અનંત છે, પરંતુ વયતરાય કર્મના ક્ષપશમથી વીર્ય અલ્પ હોય છે, અર્થાત ક્ષાપશમિક વય અલ્પ (અપૂર્ણ) હોય છે, સર્વ જીવને વર્યારાય કમને ક્ષયે પશમ ઓછા વધતા પ્રમાણમાં અવશ્ય હોય છે, ક્ષાપશમિક વિયેની તરતમતા (અવિભાગ અને વર્ગણ)થી પણ હાનિ વૃદ્ધિના અસંખ્ય સ્થાનક થાય છે, જે કે જીવ
અનંત-છે તે પણ વીર્યની તરતમતાના સ્થાનક અસંખ્યાત છે પરંતુ અનંત સ્થાનક નથી. સલેશ્ય વીર્ય વડે આત્મા, કર્મ પુદુંગલને ગ્રહણ કરવાથી તે ગી (કર્મના ચગવાલો) થાય છે. ચાગના પણ અસંખ્ય સ્થાનક છે. અહિં શ્રેણિ, વગણ, સ્પર્ધક અને યોગના સ્થાનકનું સ્વરૂપ કર્મ પ્રકૃતિ ( કમ્મપયડ) માં સવિસ્તર જણાવેલ છે, તથા શતક કર્મ ગ્રંથમાં પણ વર્ણન છે ત્યાંથી જાણી લેવું. સુહમ નિગાદી જીવથી, જાવ સન્ની વર પwતરે; યોગના ઠાણ અસંખ્ય છે, તરતમ મોહે પરાવર્ત રે.
મને ૪ અર્થ–સૂક્ષમ નિગદ જીવના ભવના પ્રથમ સમયથી માંડી થાવત્ પર્યાપ્ત સંત્તિ પચંદ્રિયના ઉત્કૃષ્ટ યોગ સુધી ચગના અસંખ્ય સ્થાનક છે. તેની તરતમતા મેહ કર્મના તારતમ્યથી થાય છે. જો કે યોગની તરતમતા વીર્યંતરાય કર્મના ક્ષેપ શમથી થાય છે, તે પણ મુખ્ય હેતુ મેહનીય કર્મ છે. કારણ? સર્વ કર્મમાં મુખ્ય કમ મેહનીય છે ભાવ વેશ્યા (કૃષ્ણાદિ) તે. મેહનીય કર્મના ઉદયથી છે, અને વીર્ય તે સલેક્શી છે, ભાવકર્મ
For Private And Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૪૩) તે રાગ દ્વેષ તે મહનીની પરિણતિ રૂપ છે, મેહનીય કર્મની પુષ્ટતાએ દરેક કર્મની પ્રબળતા થાય છે અને મેહનીય કર્મની મંદતાએ દરેક કમ મંદ થાય છે. સંયમને દેગે વીર્ય જે, તમે કીધે પંડિત દક્ષ રે, સાધ્ય રસિક સાધકપણે, અભિશંધિ રમ્યા નિજ લક્ષ
રે, મન ૫ અર્થ—જ્યાં સુધી જીવાત્માઓને આત્મ જ્ઞાન થયું નથી ત્યાંસુધી બાલ વિર્યમાં પ્રવર્તે છે; અને જ્યારે સમ્યક જ્ઞાન થાય ત્યારે તે બાલપંડિત કે પંડિત વીર્યમાં પ્રવૃત્તિ કરે છે. પરંતુ આપશ્રી તે બાલ વીર્ય અને બાલ પંડિત વયને ત્યાગ કરી સર્વ વિરતિ સંયમને ગ્રહણ કરીને સંયમ શ્રેણિએ ચઢી પંડિત વીર્યવાન થયા. તેથીજ તમારું વીર્ય રત્નત્રયીને સહકારી થયું. કારણ? જ્યાં તથા રૂપ સંયમ હોય ત્યાં જ્ઞાન દર્શન અવશ્ય હાય આપશ્રી સિદ્ધ સ્વરૂપ સાધ્યના રસિક થઈ સ્વ વીર્યને સાધકપણે પરિણમાવીને અભિસંધિજ વિયને ઉપયોગ પૂર્વક આત્મીય લયમાં સ્વકાર્યની સિદ્ધિમાં રમા રમણ કરાવ્યું. અભિસંધિ અબંધક નીપજે, અનભિસંધિ અબંધક થાય રે થિર એકત્વતા વર્તતે, તે ક્ષાયિક ભાવ
સમાય રે, મન૬ અર્થ–જયારે અભિસંધિ જ વીયે, સ્વકાર્યમાં પ્રવર્તવાથી અબંધક થયો ત્યારે અનભિસંધિજ વીય મતિ વિના ઈદ્રિય જન્ય વેગવી તે પણ અબંધક થાય. કારણ? કેવલિ ભગવાનને સર્વ બેંદ્રિયના વીર્યની પ્રવૃત્તિ હોય છે, પણ મને પૂર્વક
For Private And Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
થતી નથી કમબંધનું કારણ બનેવીય છે, માટે મનાવાય તે અભિસંધિજ અને મન વિના વચન કાયાને વ્યાપાર તે અનભિસંધિજ જાણુ વચન અને કાયાને વ્યાપાર તે નામ કમ જ નિત છે, પરંતુ ભાવ મનને વ્યાપાર તે જ્ઞાનાવરણીય તથા અંતરાય કર્મના પશમથી અને નામ કમના ઉદય થકી છે. માટે
અભિસંધિજ વીર્ય, સ્થિર અને સહચારી થઈ પિતાના ગુણને પિષિતે થકે ક્ષાયિક ભાવે થાય એટલે જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મ ચતુછયને સર્વથા ક્ષય થવાથી અનંત વીર્ય થાય છે.
ચકષમણ ન્યાય સગતા, તજી કીધું અગિધામરે. અકરણ વીર્ય અનંતતા, નિજ ગુણ સહકાર અકામરે.
મન- ૭ અર્થ–જેમ કુંભાર દંડને ચક્રમાં ઘાલીને બલપૂર્વક ફેરવે છે, પછી તે ચક પિતાની મેળે ફરે છે. તેમ સગિ ગુણ સ્થાનકે પણ ગની પ્રવૃત્તિ પુર્વકર્મના ઉદયથી થાય છે. પરંતુ મમત્વ ભાવથી ગક્રિયા થતી નથી. તે પ્રવૃત્તિને પણ શશીકરણ વડે તજ અગિ ચતુર્દશ ગુણ સ્થાનકરૂપ ધામને પામ્યા, ત્યાં અકરણવીર્ય (અતીંદિયવીર્ય) ની અનંતતા અનંતપણું પામ્યા, તે નિષ્કામ થઈ પિતાના ગુણની સહાયતામાં પ્રવર્તે છે. શુદ્ધ અચલ નિજ વીર્યની, નિરૂપાધિક શક્તિ અનંતરે તે પ્રગટી મેં જાણુ સહી, તેણે તુમહિ જ દેવ મહંતરે,
મન૦ ૮
For Private And Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અર્થ–સર્વ વિભાવિક સંલેષ (સબંધ) રહિત હોવાથી શુદ્ધ, આત્મપ્રદેશની કંપનતા ન હોવાથી અચલ અને કર્મ વગર ણાની ઉપાધિથી રહિત હોવાથી નિરૂપાધિક, એવા આત્મિક વીર્યની અનંતશક્તિ, આપશ્રીને પ્રગટ થઈ છે; તે મેં સમ્યકજ્ઞાન વડે જાણી અન્ય બાલવીર્યવાનું હોવાથી તે રાંકડા છે; અને આપ શ્રીમાન અનંત વીર્યવાનું હોવાથી મહાન છે. તુજ જ્ઞાને ચેતનતા અનુગામી, મુજ વીર્ય સ્વરૂપ સમાયરે પંડિત લાયકતા પામશે, એ પૂરણ સિદ્ધિ ઉપાયરે,
મન ૯ અર્થ– પ્ર તમારા કેવલ જ્ઞાનમાં મારી ચેતનતા અનુગામી એટલે કેવલજ્ઞાન પ્રગટાવવા માટે રસિક થઈ, તેથી આત્મીયવીર્ય પણ સ્વરૂપનુયાયી થયું, તે અનુક્રમે બાલવીર્યથી નિવૃત્ત થઈ પંડિતવીર્યમાં પરિણમી ક્ષાયિક ભાવે થશે એજ સંપૂર્ણ સિદ્ધિને ઉપાય છે માટે આપશ્રીને મહાન ઉપકાર છે. નાયક તારક તું ઘણું, સેવનથી આતમ સિદ્ધિાર; દેવચંદ્રપદ સંપજે, વર પરમાનંદ સમૃદ્ધિ, મન, ૧૦ ' અર્થ–હે પ્રભો! તમે ત્રણ ભુવનના નાયક અગ્રેસર છે, તમે ભવ્યના તારક છે, ભવ સમુદ્રમાંથી ઉદ્ધાર કરનાર છે, આપ શ્રીમાનની સેવા કરવાથી સેવકને સ્વાત્મ (કાર્ય) ની સિદ્ધિ થાય સર્વ દેવમાં શ્રેષ્ઠ ચંદ્રવત્ સેમ્ય, સર્વ ઉપાધિ રહિત અને નિર્મલ્લ પરમાનંદ મય એવા સિદ્ધપદની પ્રાપ્તિ થાય,
For Private And Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( (૮) શ્રી સુરપ્રભ જિન સ્તવન,
દેશી ખાન. સૂર જગદીશની તીક્ષણ અતિ શૂરતા, તેણે ચિરકાલને મેહ છત્યે: ભાવ સ્યાદ્વાદતા શુદ્ધ પરગટ કરી, નીપ પરમપદ જગ વદીતે. સૂર૦ ૧
અર્થ–જગના સ્વામી શ્રી સૂરપ્રભ પ્રભુને અત્યંત તીણ (તીખી) શુરતા વડે સમ્યક દર્શન જ્ઞાન અને ચારિત્રની તીક્ષણતા પૂર્વક મહા પરાકમવતી અનાદિકાલને મહા પરાક્રમી અતિશય દુધર્ષ (દુઃખથી જીતાય એ) જે મેહરાજા તેને તમે
જીતી લીધું અને આત્મિક રાજ્ય મેળવ્યું. સ્યાદ્વાદપણું એટલે નિત્ય અનિત્ય, એક અનેક, સત્ અસત્ વક્તવ્ય અવક્તવ્ય ઈત્યાદિક અનેકાંત પક્ષને શુદ્ધ પ્રકાશ કરીને આપશ્રીએ પોતાનું પરમ ઉત્કૃષ્ટ પદ જગતમાં પ્રગટ કર્યું. આપશ્રી પંચાસ્તિકાયના સ્વરૂપના યથાર્થ પ્રકાશક થયા અને સ્વ સ્વરૂપમાં રમણ કરવાથી પરમપદ પરમાત્મપદ પ્રગટ કર્યું. પ્રથમ મિથ્યાત્વ હણું શુધ્ધ દંસણ નિપુર્ણ, પ્રગટ કરી જેણે અવિરતિ પણુશી, શુધ્ધ ચારિત્ર ગત વય એકત્વથી, પરિણતિ કલુષતા સવી વિણશી. સૂર૦ ૨
અર્થ –હે પ્ર! આપશ્રીએ સર્વ દેષના ઘરરૂપ, સર્વ કર્મની પ્રકૃતિમાં સિતેર કોડ સાગરોપમની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ વાળો અને દેશન (કંઈક ઓછું) દશ પૂર્વના અભ્યાસિએને પણ વિપરીત ધાન કરાવનાર જે “મિથ્થાવ” નામને સુભદ્ર
For Private And Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તેને પ્રથમ નાશ કરીને શુદ્ધ દર્શન (ક્ષાયિક સમકિત) પ્રગટ કર્યું કારણ? ફકત અનંતાનુબંધી કષાય ચતુષ્કને ક્ષય કર્યો હેય; પરંતુ જ્યાં સુધી તેનાં બીજ ભૂત મિથ્યાત્વને ક્ષય ન કર્યો હોય; ત્યાંસુધી અનંતાનુબંધી કષાયને બંધ પુનઃ (ફરી) થાય છે. થાટે મિથ્યાત્વને સર્વથા ક્ષય થવાથી લાયક સમતિ પ્રાપ્ત થાય છે. મિશ્રમોહનીય અને સમકિત મેહનીય રૂ૫ ઉપશમ સમકિતના બલવડે ત્રણ પુંજ કરવાથી થએલ ભેદ પણ મિથ્યાત્વ મેહનીયજ જાણવા માટે મિથ્યાત્વના નાશથી સાત પ્રકૃતિનું નાશપણું સમજવું. લાયક સમકિત પ્રગટ થયાબાદ અપ્રત્યાખ્યાન ની પ્રત્યાખ્યાન કષાયની ચેકીને નાશ કરવાથી અવિરતિનો નાશ કર્યો અને શુદ્ધ ચારિત્ર (સ્વગુણની રમણતા) માં પ્રાપ્ત થયેલ વીર્યની એકત્વતાવડે કષાયની કલુષતાની પરિણતિને આપશ્રીએ સર્વથા નાશ કર્યો. વારી પરભાવની કત્તા મૂલથી, આત્મપરિણામક વ ધારી, શ્રેણિ આરેહતાં વેદ હાસ્યાદિની, સંગમી ચેતના
પ્રભુ નિવારી. સૂર૦ ૩ અર્થ—કષાયની મલીનતા ટાળવાથી હે પ્રભે ! આપે પરભાવના કતૃત્વ (કર્તાપણા ) ની પરિણતિને નિવારીને આત્મ પરિણામનું કર્તાપણું ધારણ કર્યું, જીવાત્મા જ્યાં સુધી આ તને ધન ધરા અને ધામ વગેરે પિલ્ગલિક વસ્તુમાં મમત્વ ભાવ ધારણ કરે છે ત્યાં સુધી તે પરભાવને કર્તા થાય છે પરંતુ જ્યારે જીવાત્મા વિચાર શ્રેણિએ ચડે છે ત્યારે એમ સમજે છે કે – આ પદગલિક વસ્તુ મારી નથી, હું તે જ્ઞાનાદિ અનંત શણ
For Private And Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Achar
(૪૮) ધાણ છું એમ યથાર્થ વિચારી ને જીવાત્મા આત્મિક પરિણતિને સાધક થઈ સ્વભાવને કર્તા થાય ત્યારપછી તે ક્ષેપક્ષેણિમાં આરૂઢ થઈ જ્ઞાન ચેતનાના બલ પડે પરભાવમાં સંગતિ પામેલી ચેતનાનુ નિવારણ કરે ત્યારે વેદવિક અને હાસ્યાદિક ષક એ નવ પ્રકૃતિનો નાશ કરે પુક્ત પર પ્રકૃતિ અને આ નવ પ્રકૃતિ, એકંદર
વીશ પ્રકૃતિને નાશ કરવાથી પછી સંજવલનની ચેકીને પણ નાશ થાય. એમ અઠાવીશ પ્રકૃતિને નાશ થવાથી મોહનીય કમને નાશ દશમ ગુણ સ્થાનને અંતે થાય છે, આ વિષયનું વિશેષ સ્વરૂપ કર્મ ગ્રંથથી જાણવું. ભેદ જ્ઞાને યથા વસ્તુતા લખી, દ્રવ્ય પર્યાયમાં થઈ અભેદિક ભાવ સ વિકલ્પતા છેદી કેવલ સકલ, જ્ઞાન
અનંતતા સ્વામી વિદી. સૂર૦ ૪ અર્થ:–ભેદ જ્ઞાન (જચેતનના પ્રથકકરણ) વડે પચાસ્તિકાયનું યથાર્થ સ્વરૂપ જણાય-સમજાય ષટદ્રવ્યમાં એક જીવ
તન દ્રવ્ય અને પાંચ (ધર્માસ્તિકાયાદિ) અચેતન (જડ) દિવ્ય એમ જડ ચેતનનું યથાર્થજ્ઞાન થાય ત્યારે દેહાદિક પુગલ તે હું નહિં તે પછી દેહાદિકથી ઉપન્ન થયેલ પુત્રાદિક તે મારા કયાંથી હાય ? કેવલ આત્મ દ્રવ્યમાં સમવાય સબંધે રહેલ જ્ઞાનાદિક ગુણે તે મારા છે. એ ભેદજ્ઞાન તેજ સમકિત, ભેદ જ્ઞાન વિના કદાપિ કાલે મુક્તિ નથી. ભેદજ્ઞાન નિગ્રંથ પ્રવચન સિવાય ન થાય આગમેક્ત ભેદ જ્ઞાન વડે અભેદી થવાય છે. શુકલ ધ્યાનને પ્રથમ પાદ (પા) “ પ્રથક વિતર્ક સપ્રવિચાર” યાન વડે ચેતન અને જડ દ્રવ્યની વહેંચણ (ભિપણું) તેમજ તેના ગુણ
For Private And Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૪૯)
"
પર્યાયની વહેંચણુ થવાથી પછી અભેદી થવાય છે. શુકલ ધ્યાનના બીજો પાદ તે ‘ એકત્વ વિતક અપ્રવિચાર ' તેના વડે વિકલ્પ ( જડ ચેતન વગેરે ) જાલનું સર્વથા ત્યાગ કરી આત્મિક સુ ગુણ પર્યાયમય એક આત્મ દ્રવ્યને અભેદપણે ધ્યાને વિચારે આ ધ્યાન ખારમે ગુણસ્થાને હાઈ શકે એના ખલવડે ખાકીના ત્રણ ઘનઘાતિ ક ( દશનાવરણી જ્ઞાનાવરણીય અને અંતરાય ને સર્વથા ઉચ્છેદ કરી દ્વાદશમ ગુણસ્થાનને અંત સમયે અનંત કેવલ જ્ઞાન દન પ્રગટ થાય. સવ વેઢી થાય અર્થાત્ સવ જાણુનર દેખનાર થાય.
વીય ક્ષાયક બલે ચપળતા ચેાગની, રાધી ચેતન કર્યાં શુચિ અલેશી, ભાવ શૈલેશીમાં પરમ અક્રિય થઈ,
ક્ષય કરી ચાર તનુ કમ ક્ષેષી. સર૦ ૫ અ.—તેરમે ગુણ સ્થાનકે ભવ્ય જીવાને અનેકષા ઉપકાર કરી ધ્યાનાંતરિકાએ રહે પછી ક્ષાયક વીના મલથી શૈલેશી કરણ કરી ચેાગની ચપલતા ( ચલનપણા ) નુરૂચન કરી મલેશી થાય, સથા પુદ્ગલના લેપ રહિત થાય મતલબકે સૂક્ષ્મક્રિયા અપ્રતિપાતિ અને સમુચ્છિન્ન ક્રિયા નિવૃત્તિ રૂપ શુકલ મ્યાનના તૃતીય અને ચતુ પાદ તેરમાં ગુણસ્થાનકને અંતે અને ચાદમાં ગુણથાનકે હાય છે તેના અલવડે પરમ અક્રિય થઈને શેષ ચાર અધાતિ ક્રમના સવથા હાય કરે,
વણું રસ ગધ વિનુ ફ્રસ સંસ્થાન વિદ્યુ, ચૈગતનું સંગ વિનુ જિન અરૂપી; પરમ આનંદ અત્યંત સુખ અનુભવી, તત્ત્વ તન્મય સદા ચિક્ સ્વરૂપી સૂર
For Private And Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૫૦) અર્થચિદમાં ગુણ સ્થાનકની પંચ હૃસ્વ અક્ષરના ઉચ્ચાર કાલની સ્થિતિને ક્ષય કરી સિદ્ધપદની પ્રાપ્તિ થાય એટલે વર્ણ ગંધરસ પશે અને સંસ્થાન રહિત થાય શરીર રહિત, રોગ રહિત, સંગ રહિત, રૂપ રહિત, અરૂપ, પરમાનંદમયી, સ્વતત્ત્વ તન્મયી અને જ્ઞાન સ્વરૂપી એવા સિદ્ધ પરમાત્મા દેહના ત્રીજા ભાગની અવગાહના ઘટા આત્મ પ્રદેશને ઘન કરી તિમાં જ્યોતિ સ્વરૂપ થંઈ મળી જાય. તહરી સૂરતા ધીરતા તિક્ષણતા, દેખી સેવક તણે ચિત રાજ્ય, રાગ સુપ્રશસ્તથી ગુણ આશ્ચર્યતા, ગુણી
અભુતપણે જીવ મા સૂર૦ ૭. અર્થ-હે પ્રભો ! આપશ્રીએ આત્માની અનત શકિત પ્રગટાવવા શૂરપણું ધારણ કરી અત્યંત બલ વાપરી કમનાં દલને તેહિ નાખ્યું. વલી આપશ્રીનું ધૈર્ય પણ આશ્ચર્ય ચકિત કરે તેવું છે. કારણ? પરિષહ અને ઉપસર્ગના સમૂહને સહન કરવામાં તમે અડોલ અચલ રહ્યા, તેમજ આપશ્રીએ શુભાશુભના ઉદય કાલમાં રાગ દ્વેષની પરિણતિને પણ ધારણ ન કરી એટલુંજ નહિ પરંતુ અતિશય તીક્ષણ શુકલ ધ્યાનરૂપ કાતીલ શસ્ત્રવડે મહાદિક મહા સુભટના મર્મસ્થાનને વીધી નાખ્યા. આપશ્રી એકલા છતાં વિજય શ્રી મેળવી એ તમારી અદભૂત શકિત દેખી આપશ્રીના સેવકનું ચિત્ત આપના પ્રત્યે અત્યંત નેહવાળું થયું. પ્રશસ્ત રાગથી ગુણવાન આપશ્રીને વિષે આશ્ચયપણું જણાયું અને તમારામાં અદ્દભૂતતા પૂર્વક ઉલાસ ભાવ હેડે હું આનંદ પામ્ય,
For Private And Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
() આત્મ ગુણ રૂચિ થયે તત્વ સાધન રસી, તત્ત્વ નિપત્તિ નિર્વાણ થાયે, દેવચંદ શુદ્ધ પરમાત્મ સેવન
થકી, પરમ આત્મિક આનંદ પાવે. સૂર૦ ૮
અર્થ – જેવા પ્રભુના ગુણે છે તેવા ગુણે સર્વ જીવને સત્તામાં રહેલા છે. કારણ? “ સરળ રાવળ ની ઈતિ વચનાત્ પરંતુ કર્મના વિશે જીવને આત્મીય શુદ્ધ ઉપગનું ભાન ન હોવાથી તે મિથ્યા દ્રષ્ટિ ને દ્રવ્ય જીવ કહા છે. “ગg ગોગો ર ” ઈતિ વચનાત્ તથાપિ છવને સવા સત્તાનું યથાર્થ ભાન થાય અને વસ્તુતઃ પિતાને સિધ્ધ સમાન જાણે ત્યારે તે સમ્યક્ દષ્ટિ ભાવ જીવ કહેવાય. સમ્યક્ દષ્ટિ જીવજ આત્મતત્વની રૂચિવાલે થાય, એટલે તેની સાધનાને રસિક થાય ત્યારે ચારિત્ર ગુણમાં રમણ કરનાર થઈ શકે, ચારિત્ર ગુણમાં થિર થવાથી આત્માને તત્વની નિષ્પત્તિ (સિદ્ધિ) અને નિરાવરણુતા (સર્વ ગુણનું પ્રગટપણું) પ્રાપ્ત થાય, એમ ઉકત કમથી છવ સંપૂર્ણ સિદ્ધિ ને પામે એ પ્રમાણે સ્તુતિ કર્તા શ્રી દેવચંદ્રજી મહારાજ કહે છે કે–પરમાત્માના ચરણ કમલની સેવા ધ્યાન વગેરે પ્રવૃત્તિ કરવાથી પરમાનંદ આત્મિક સુખની પ્રાપ્તિ થાય,
For Private And Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૫૨)
(૧) શ્રી વિશાલ જિન સ્તવન
પ્રાણીવાણુ જિન તણ–એ દેશી. દેવ વિશાલ જિણુંદની, તમે ધ્યાવે તવ સમાધિ રે; ચિદાનંદ રસ અનુભવી, સહજ અકૃત નિરૂપાધિ રે, સહજ અકૃત નિરૂપાધિ, અરિહંત પદ વંદીએ ગુણ વંત રે, ગુણવંત અનંત મહંત સ્તવ ભવ તારણે
ભગવંત રે. ૧ અર્થહે ! શ્રી વિશાલ જિનેશ્વરની તત્ત્વ સમાધિ એવભુત નયવડે પ્રગટ થઈ છે તેનું તમે ધ્યાન કરે કારણ? જેને પ્રગટ સમાધિ થઈ છે તેનું ધ્યાન કરતાં ધ્યાતા ને પણ સમાધિ પ્રગટ થાય. હે પ્રભે ! આપશ્રી ચિદાનંદ આત્મિક અનંત જ્ઞાનાનંદ-ના રસને અનુભવ કરી રહ્યા છે, વલી તે સહજ છે પણ પિંગલિક રસની જેમ કૃત્રિમ નથી. તેમ અકૃત છે અર્થાત કે ને કરેલ નથી વલી આ૫ નિરપાધિક છે પરભાવે રૂપ ઉપાધિ જન્ય નથી સદા અવિનશ્વર છે, અને આપે કર્મ શત્રુને હણેલા છે માટે આપ અરિહંત છે, એવા અનંત ગુણવંત શ્રી પ્રભુના ચરણ કમલને વંદન કરીએ, કારણ? કે આપશ્રી ભવ્યજીના તારણહાર છો, પરમ ઐશ્વર્યવાન છે. ભવ ઉપાધિ ગદ ટાલવા, પ્રભુજી છે વૈદ્ય અમેઘ રે, તંત્રયી ઔષધિ કરી, તમે તાર્યા ભવિજન ધરે, તમે તાર્યા ભવિજન ઓઘ, અરિહંત પદ વંદીએ.
ગુડ ૨
For Private And Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૫૩) અર્થા–ચતુર્ગતિમાં ભ્રમણરૂપ સંસારના કારણભૂત મિથ્યાત્વાદિક જે ઉપાધિ તપ ભાવગને ટાલવા આપશ્રી અમેઘ (સફલ) ભાવવૈદ્ય છે. રત્નત્રયી (જ્ઞાન દર્શન ચારિત્ર) રૂપ પરમ ઔષધિ આપીને તમે ભવ્યાત્માઓના સમુહને મિથ્યાત્વાદિક રેગથી નિવૃત્ત કરી મુક્તિ પ્રાપ્ત કરાવી છે. અર્થાત્ જેમ કુશલ વૈદ્યરાજ સન્નિપાતાદિ જીવલેણ વ્યાધિને ઉત્તમ ઔષધ આપીને મટાડે છે, તેમ આપશ્રી ભવ્યોના ભાવ રેગ ( મિત્યાદિક) ને મટાડી નિહાલ ( નિગ) કરે છે, ભવ સમુદ્રજલ તારવા, નિર્ધામક સમ જિનરાજ રે ચરણ જહાજે પામીએ, અક્ષય શિવ નગરનું રાજ રે. અક્ષય શિવ નગરનું રાજ, અરિહંત પદ વંદી
એ. ગુ. ૩ અર્થ–અત્યંત અપાર સંસારરૂપ સમુદ્રના વિષયરૂપ દુસ્તર જલથી તારવા માટે આપશ્રી નિર્ણાયક (ખલાસી) સમાન છે. તમે ચારિત્રરૂપી વહાણુમાં બેસાડી અક્ષર મેક્ષ નગરમાં ખેંચાઈ નિર્ભયરાજ અપાવે છે. ભવ અટવી અતિ ગહનથી, પારગ પ્રભુજી સત્યવાહ રે, શુદ્ધ માર્ગ દેશક પણે, રોગ ક્ષેમંકર નાહરે, યોગ
ક્ષેમંકર નાહ, અરિહંત પદ વંદીએ. ગુ. ૪
અર્થ–સંસાર અટવી અતિશય ગહન ભયંકર છે. તેમાં રાગદ્વેષાદિ ચારને સમુદાય મહા નિર્દય છે. તેઓ મુકિતપુરી પ્રત્યે પ્રયાણ કરતા ભવ્ય જીવનું જ્ઞાનાદિ દ્રવ્યનું હરણ કરી
For Private And Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
લીએ છે, પણ જેમ સાર્થવાહ તે ચરેથી રક્ષણ કરી નિર્ભય સ્થાને પહોંચાડે છે. તેમ આપશ્રી પણ ભાવ સાર્થવાહ છે, કારણ? શુદ્ધ માર્ગના દશક ભેમિયા છે. રાગાદિક શત્રુઓથી રક્ષણ મેળવવા ઉપાય બતાવે છે. વલી આપ યોગ ક્ષેમના કરનાર છેવાથી “નાથ” છે. “અપ્રાપ્તની પ્રાપ્તિ તે ગ” એટલે જ્ઞાનાદિક અપ્રાપ્ત વસ્તુની પ્રાપ્તિ કરાવનાર છે, ને “પ્રાપ્ત વસ્તુનું રક્ષણ તે ક્ષેમ” અર્થાત્ આપશ્રી પ્રાપ્ત થયેલ સમ્યક દર્શના દિક ગુણેની રક્ષા કરાવનાર છે. રક્ષક જિન છકાયના, વલી મોહ નિવારક સ્વામી, શ્રમણ સંધ રક્ષક સદા, તેણે ગેપ ઈશ અભિરામરે. તેણે ગેપ ઇશ અભિરામ, અરિહંત પદ વદિએ,
ગુણવંતરે. ૫ અર્થ– હે કૃપાલુ પ્રત્યે ! આપશ્રી ભાવ અહિંસક હોવાથી છકાય જીવના રક્ષક છે; અને મેહ કર્મના નિવારક-ટાલનાર છે. કારણ? તમે સ્વયંમેહને જ છે માટે અન્યને ઉપદેશ દ્વારા મેહ જીતવાને સરલ માર્ગ બતાવે છે. વલી આપશ્રી ચતુવિધ શ્રી સંઘના રક્ષક છે “સંઘ ” એટલે સમભાવયુક્ત જ્ઞાનાદિગુણ વિશિષ્ટ જે હોય તે તેના સંરક્ષણ કરનાર હોવાથી તમે ગોપ (વાળ) છે જેમ ગોવાળ ગેધનની હિંસક પ્રાણુના ભય વગેરેથી બચાવે છે તેમ આપશ્રી શ્રમણ સંઘને મિથ્યાત્વાદિક ભાવ હિંસકથી બચાવે છે. વલી આપશ્રી ઇશ્વર છે,-અનંત જ્ઞાનાદિક ભાવ લહમી અને પ્રાતિહાર્યાદિક દ્રવ્યશ્રીના વૈભવથી
For Private And Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૫૫) પરમ એશ્વર્યયુક્ત છે. ઇંદ્રાદિ દેવે (જે જગતમાં કહેવાતા) તે તે બિચારા રાંકડા છે. ભાવ અહિંસક પૂર્ણતા, માહણતા ઉપદેશ રે, ધર્મ અહિંસક નીપજે, માહણ જગદીશ વિશેષરે, માહણ જગદીશ વિશેષ, અરિહંત પદ વંદીએ; ગુણવંતરે ૬
અર્થવિશ્વેશ્વર! આપ સંપૂર્ણ અહિંસક છે. કારણ? આપશ્રી સ્વગુણ પર્યાને સ્વતંત્રપણે આત્મીય પરિણતિએ પ્રવર્તાવે છે. માટે આપ ભાવ અહિંસક છે, માટે જ આપ ઉપદેશ કરે છે કે – હે ભવ્ય ! કઈ પણ જીવને હણશે નહિં સર્વ જીવની રક્ષા કરે એ પ્રમાણે “મા હણતાને ઉપદેશ વિશ્વને આપે છે, તેથી આપશ્રી મહા માહણ છે. પુષ્ટ કારણ અરિહંતજી, તારક જ્ઞાચક મુનિચંદરે મેચક સર્વ વિભાવથી, છપાવે મોહ અરીદરે.છપાવે માહ અરીદ, અરિહંત પદ વંદીએ, ગુણવંતરે. ૭
અર્થ–હે પ્રભો ! આપશ્રી ભવ્યજીના સત્તાગત રહેલ આત્મ ધર્મરૂપ ઉપાદાન કારણ ને પ્રગટ કરવામાં પરમ બલવાનું નિમિત્ત છે, ભવ્યજીવના તારક છે. સર્વ દ્રવ્યના ગુણ પર્યાને જાણનાર હોવાથી આપશ્રી ક્ષાયક છે, સર્વ મુનિ રૂપ તારલાઓમાં ચંદ્રસમાન છે. સર્વ વિભાવ પરિણતિ (બંધ ઉદય ઉદીરણ સત્તાદિ)થી છેડાવનાર છે; અને મેહ શત્રુને જય કરાવનાર છે.
For Private And Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૫૬) કામકુંભ સુરમણિ પરે, સહેજે ઉપગારી થાય. દેવચંદ્ર સુખકર પ્રભુ, ગુણગેહ અમો અમાયરે. ગુણગેહ અહિ અમાંય, અરિહંત પદ વદિ ગુણવંતરે ૮
અર્થ – જેમ કામઘટ ચિંતામણિરત્ન પિતાના અચિંત્ય મહાભ્યથી સ્વાર્થ વિના લોકેની દરિદ્રતાને નાશ કરીને ઉપકારક થવા પામે છે તેમ આપશ્રી આપના અચિંત્ય પ્રભાવથી ભવ્યજને ને મુક્તિનો માર્ગ બતાવી આધિ વ્યાધિ અને ઉપાધિ જન્ય કવિતાના દુઃખથી મુકત કરીને અતિશય ઉપકારી થાઓ છે. ચતુતિકાર શ્રી દેવચંદ્રજી મહારાજ કહે છે કે પ્રભુ શ્રી સુખકર છે-સ્વયં અવ્યાબાધ અનંત સુખના ભેકતા હોવાથી બીજાને સુખના કરનાર છે. અર્થાત્ જે જીવ પ્રભુશ્રીની આજ્ઞા પ્રમાણે વિતે તે પરમ સુખ પામે. વલી હે પ્રભે ! આપશ્રી ગુણના ઘર છે અને સર્વથા મેહ તથા માયાને નાશ કરેલ હોવાથી નિર્મોહી અમાથી છે કે મેહમાં માયાને સમાવેશ થવા પામે છે તથાપિ માયાની પ્રબળતા બતાવવા સ્વતંત્ર માયાને નાશ સૂચવેલ છે.
(૧૧) શ્રી વજુંધરજિન સ્તવન,
નદી યમુના કે તીર એ દેશી. વિહરમાન ભગવાન સુણે મુજ વીનતિ, જગતારક
ગનાથ અચ્છે ત્રિભુવનપતિ; ભાષક કાલોક તેણે જાણે છતી, તે પણ વીતક વાત કહું છું તુજ પ્રતિ ૧
For Private And Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૫૭) અર્થ–મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં હાલ વિચરતા પરમ એશ્વર્યાવાનું છેશ્રી વજધર સ્વામી ! તમે મારી વિનંતિ કૃપા કરીને સાંભળો, આપશ્રી જગતના તારક વિશ્વના નાથ અને ત્રિભુવનનાં સ્વામી છે, સુર અસુર અને તેમના અધિપતિ ઇંદ્ર તે પણ આપ શ્રીની સેવા કરનારા છે, આપ લે કાલોકનાં સ્વરૂપને જાણનાર છે, આપ છાતી પર્યાય (જ્ઞાન) વડે સર્વજ્ઞ હેવાથી આપશ્રીને કંઈ પણ વસ્તુ અજ્ઞાત નથી. તે પણ હે પ્રભે ! આપ પ્રત્યે (મારું) કંઈક વૃત્તાંત નિવેદન કરું છું. હું સ્વરૂપ નિજ છોડી રમે પર પુદગલે, ઝીલ્યા ઉલટ આણી વિષય તૃષ્ણાજલે, આશ્રવ બંધ વિભાવ કરૂં રૂચિ આપણી, ભૂ મિથ્યાત્વ દોષ દઉં ષ
પરભણું૨ અર્થ- અનાદિ કાલથી અજ્ઞાન વશ થઈ સ્વસ્વરૂપને છે યાને નિજ ગુણ રમણું રૂપ ચારિત્રને ત્યાગ કરી પરભાવ રૂપ પુગલમાં રમે આનંદ પા; અને વિવિધ વિષય રૂપ તૃષ્ણાજલમાં ઉલ્લાસપૂર્વક હાયે વિષયાદિક આશ્રવમાં આસકત થયે થકે ઇષ્ટાનિષ્ટના પ્રસંગથી રાગદ્વેષની પરિણતિ કરી હું કર્મ વણથી બંધાઈ રહયે છું. જો કે એ વિભાવ પરિણતિ છે તે પણ હું રૂચિ પૂર્વક આશ્રવની પ્રવૃત્તિ કરી રહી છું ! મિથ્યા વાસના વડે વસ્તુતઃ તત્વની અનભિજ્ઞતા સ્વપરની અજ્ઞાનતાપૂર્વક દેહાત્મ બુદ્ધિ વડે કમને બંધ કરી રહી છું !! બાંધેલા કર્મના વિપાકેદય કાલમાં વિવિધ અસહ્ય દુઃખ ભેગવું છું, ત્યારે પણ
For Private And Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૫૮)
અન્ય નિમિત્ત માત્ર છતાં બીજાના દોષ કાઢું છું; પરંતુ પેાતાની ભૂલને જોતા નથી. પૂર્વીકૃત કર્યાંના દોષ અનુભવતા નથી !!! અવગુણુ ઢાંકણુ કાજ કરૂ જિનમત ક્રિયા, ન તજી અવગુણુ ચાલ નાદિની જે પ્રિયા; દષ્ટિ રામના પાષ તેહ સમકિત ગણું, સ્યાદ્વાદની રીત ન દેખુ′ નિજપણું૦ ૩
અ—મારામાં અનાદિ કાલની રહેલી રાગ દ્વેષાદિક અવગુણની પ્રવૃત્તિ મને વ્હાલી થઇ પડી છે ! અને ચતુ કિંચિત્ જૈન ધર્મ સંબધી ક્રિયા સામાયિક પ્રતિક્રમણ વૈષધ દેવ-ગુરૂવંદન અને શાબ્રાભ્યાસાદિકની પ્રવૃત્તિ કરી રહ્યો છુ, તે પણ પાતાના દોષને ઢાંકવા માટે, જો હું... આ પ્રવૃત્તિ કરીશ તે મારા યશઃ થશે લાકા મને ઉત્તમ માનશે, અથવા માયાદિશલ્ય ત્રય પૂર્વક ઇહુ લાકાદિ પાલિક સુખની અભિલાષા માટે ક્રિયા કરી રહ્યો છુ'! પરંતુ નિષ્કામ ( નિરાશ સ) ભાવે તદ્ભુતુ કેવા અમૃતાનુષ્ઠાન પણે શુદ્ધ ક્રિયા કરતા નથી, વલી કુલ પરપરાએ પેાતાના ગચ્છના સાધુઓનેજ ગુરૂ માનીને વીતરાગ દેવે કથિત તત્ત્વના જાણુનાર અને યથા પ્રરૂપણાના કરનાર યથાશક્તિ ચારિત્રના આચર નાર અન્યગચ્છના સદ્દગુરૂની ઉપેક્ષા તિરસ્કાર કરતા થકા અવિધિ માગમાં પ્રવૃત્તિ કરવાથી વિધિ માના અરસિક અનીચ્છક થયા. અર્થાત્ હતું એ પ્રમાણે દષ્ટિરાગી થયા! અને દષ્ટિરાગનું પાષવુ* તેનેજ મેં સમકિત માન્યું-માની રહ્યો છું. પરંતુ સ્યાદ્વાદ શૈલિએ અનેકાંત દષ્ટિએ હું સમ્યક્ શ્રદ્ધાન પૂર્વક નવતત્ત્વના યથા
For Private And Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જ્ઞાનથી વિમુખ થયે, ખાસ કરીને મેં નયગમ ભંગ અને પ્રમાણ વડે આત્મ (જીવ) તત્વને જાણ્યું નહિ
મન તનુચપલ સ્વભાવ વચન એકાંતતા, વસ્તુ અનંત સ્વભાવ ન ભાસે છતા; જે લેકેત્તર દેવ નમું લેઠિકથી, દુર્લભ સિદ્ધ સ્વભાવ પ્રત્યે તહકીથી ૪
' અથ– હે પ્રભે ! મારું મન અને શરીર બને અસ્થિર સ્વભાવ વાલા છે, તેથી પાંચ ઇન્દ્રિયના વિષયમાં આનંદ પૂર્વક પ્રવૃત્તિ કરી રહેલ છે. વલી વચન (વા) ની પ્રવૃત્તિ એકાંત પક્ષવાળી છે. અર્થાત્ અનેકાંત ( સ્યાદ્વાદ) તું મને ભાન ન હવાથી દુનય (અમુક એકજ નય) ને પક્ષ ગ્રહણ કરી અનંત ધર્માત્મક વસ્તુ છતાં એકજ ધર્મ ( સ્વભાવ ) ની જ વકતવ્યતા (કથનપણું ) કરી રહી છું-અનંત ગણુ ધર્મનું મને જ્ઞાન પણું નથી અર્થાત અભિલાષ્ય (કહેવા ગ્ય) ભાવથી અનભિલાષ્ય ( વચનથી ન કહેવા યોગ્ય ) ભાવ અનંત ગુણ છે, એમ મેં જાણ્યું જ નહિં તેથી હું કેટલીક વખત ભાન ભૂલ્ય, જેથી લેકેત્તર દેવ વિતરાગ પ્રભુને લોકિક ભાવથી હું નમે, ઉપ લક્ષણથી વંદન વગેરે પ્રવૃત્તિકરી એટલે ? લકત્તર મિથ્યાત્વના ઉદયથો કિંવા લેકિક ધર્મના સબંધથી અન્યદેવની માફક શ્રી વિતરાગ દેવને સુખ દુઃખના દાતા અને કર્તા હતા જાણે આ લેકના સુખ માટે હું તેમને નમન કરતે, સ્તવતે લોકિક સુખની માગણી કરતા, આ બધી પ્રવૃત્તિ કુલાચારથી લોકિક દષ્ટિએ કરી મહા દુખે કરી પ્રાપ્ત કરી શકાય એ સિદ્ધ સ્વભાવ તે વીતરાગનું
For Private And Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૬૦)
યથાર્થ સ્વરૂપ સમજી તે સ્વરૂપ પેાતાના આત્માનુ જ છે એમ ચાસ કરી વીતરાગ દેવનું ધ્યાન કરવાથી જ પ્રાત્તિ થાય, અન્યાથા ન થાય. મહાવિદેહ મુઝાર કે તારક જિનવરૂ, શ્રીવળધર અરિહંત અનંત ગુણા કરૂ; તે નિર્યામક શ્રેષ્ઠ સહી મુજ
તારસે, મહા વૈદ્ય ગુણ ચેગ રાગ ભવ વારસે૦ ૫ અઃ——મહા વિદેહ ક્ષેત્રને વિષે વમાન કાલે વિચરતા ક્રમ શત્રુને નાશ કરનાર શ્રી વ ંધર સ્વામી અનંત જ્ઞાનાદિક ભ્રૂણની ખાણ છે. ભવ્ય જીવાને સંસાર સમુદ્રથી તારનાર હાવાથી તારક’ છે નિર્યોંમક છે, માટે મને પણ ચેાક્કસ તારશે. વલી તેઓશ્રી મહાવૈદ્ય ( ભાવ વૈદ્યરાજ ) હૈાવાથી મારા અંતરના રાગ દ્વેષાદીક રાગને દૂર કરશે, એવા વીશ્વાસ છે.
.
પ્રભુ મુખ ભવ્ય સ્વભાવ સુણે એ માહરા, તે પામે પ્રમાદ એહ ચેતન ખરે; થાય શિવપદ આશ રાશિ સુખરૃ દની, સહજ સ્વતંત્રસ્વરૂપ ખાણુ આનંદની ૬
અ જેનામાં પલટવાને સ્વભાવ હોયતે ભવ્યાત્મા, જેમ મિથ્યાત્વીની સ્થિતિમાંથી પલટીને સમિકતી થવું તે ભવ્યાત્મા પેાતાના કાય (માક્ષ ) ની સિદ્ધિ કરવા માટે ચાગ્ય થાય છે. જેનામાં પલટવાપણું નથી તે અર્થાત્ અનાદિ અનંતકાલ મિથ્યાત્વ ભાવમાં રહેવાથી મેક્ષ મેળવવાને અયેાગ્ય તે અભવ્ય કહેવાય છે, જ્યારે હું પ્રભુશ્રીના મુખ થકી એમ સાંભલ્લુ કે:-‘તુ' ભવ્ય છે.’ ત્યારે મારા આત્મા પ્રમાદભાવ પામે, અને અનંત અવ્યાબાધ સુખના સ્થાનરૂપ મોક્ષપદની મને આશા બંધાય. અને સહેજ
For Private And Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Anh
(1) સ્વતંત્ર અને આનંદ સ્વરૂપ સુખના ભંડારની સાદિ અનંત ભાંગે મને પ્રાપ્ત થશે એમ ચોકકસ થાય. વલગ્યા જે પ્રભુ નામ ધામ તે ગુણતણું, ધારો ચેતન રામ એહ સ્થિરવાસના, દેવચંદ જિનચંદ્ર હૃદયે સ્થિર સ્થાપજે, જિન આણા યુત ભક્તિ શકિત મુજ
આપજે. ૭ અર્થ-ડે પરમાત્મન ! જે ભવ્યાત્મા આપશ્રીના પવિત્ર નામને વિષે પિતાનું ચિત્ત લગાડે છે તન્મય થાય છે તેને ગુણ વાન જાણવા, માટે હે ચેતન રામ! તું પણ શાંતિ અને સ્થિરતા પૂર્વક એ વાસના (શ્રદ્ધાન) ધારણ કર બીજે ઠેકાણેથી ચિત્તને નિવૃત્ત કર વલી સ્તુતિકાર શ્રી દેવચંદ્રજી કહે છે કે -શ્રી જિનચંદ્રને હૃદય કમલમાં સ્થિર કરીને સ્થાપજે કયારે પણ વીસારશો નહિં. હે પ્રભો ! મને જિનાજ્ઞા પૂર્વક ભક્તિ કરવાની શકિત આપશે કારણ? આજ્ઞા વિનાની માત્ર કિયા નિપ્પલ છે. માટે પ. જન વંદન તપ જપ જ્ઞાન ધ્યાન વગેરે પ્રવૃત્તિમાં આજ્ઞા” જ પ્રધાન છે. એમ રસ્તુતિકારનું માનવું છે-(શાસ્ત્ર પણ તેમ જ કહે છે) માટેજ સ્તુતિકારે પણ આજ્ઞા પૂર્વક ભકિતની શક્તિ પ્રાપ્ત કરવા માગણી કરી છે.
For Private And Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૨) (૧૨) શ્રી ચંદ્રાનન જિન સ્તવન.
વિર ચાંદલા એ ટી. ચંદ્રાનન જિન ! સાંભલીએ અરદાસરે, મુજ સેવક ભણું છે પ્રભુને વિશ્વાસરે ચંદાનન જિન સા. અ. ૧ ' અર્થ ચંદ્રાનન પ્રત્યે ! મારી અરજી સાંભલે “આ સેવકને આપશ્રી ચક્કસ ઉદ્ધાર કરશે” એ મને ચોક્કસ વિશ્વાસ છે કારણ ? જે સ્વયં બંધનથી મુક્ત થયેલ હોય તે બીજાને છોડાવી શકે માટેજ આપશ્રી અને કર્મ થકી મુકાવશે. ભરત ક્ષેત્રમાં નવ પણ રે, લાધું દુષમકાલ, જિનપૂર્વધર વિરહથીરે, કુલ્લ સાધન ચાલ, ચં૦ ૨
અર્થ--ભારત ભૂમિ (આર્યક્ષેત્ર) અને સામગ્રી સહિત મનુષ્ય જન્મ, પૂર્વના પુણ્યોદયે મ છે પરંતુ તે દુષમકાલમાં પ્રાપ્ત થયું છે જે કે મને જૈનધર્મની પ્રાપ્તિ થઈ છે તે પણ તીર્થકર કેવલજ્ઞાની મનપર્યવજ્ઞાની અવધિજ્ઞાની ચિદ પવી અને દશ પર્વ મુનિઓને પરમ વિયેગ હોવાથી સત્યને શુદ્ધ માગ સાધવાને દુર્લભ થઈ પડે છે ! “ કારણ ? પૂર્વોક્ત પુરૂના વચન પ્રમાણુ યુક્ત નિસંદેહ હોવાથી પ્રમાણ ભૂત હોય છે. કદાચ કેઈને સંદહ પડે તો તેઓ નિવારણ કરી શકે અને ઉન્માર્ગે જનારને શુદ્ધ માર્ગ બતાવે તેવા મહાપુરૂષોને વર્તમાન કાલમાં વેગ નહિ હેવાથી ઘણા મતભેદને લઈ અન્ય ધાર્મિક ઝગડાઓમાં ફસાઈ પિતાના પક્ષને સ્થાપન કરવા કમ્મર કસે છે
For Private And Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૬૩) આવા સંજોગોમાં આત્મ ધર્મની પ્રાપ્તિ સુસાધ્ય નહિં પરંતુ દુસાધ્ય છે અર્થાત આત્મિક ધર્મની પ્રાપ્તિ થવી દુર્લભ છે.” દ્રવ્ય ક્રિયા રૂચિ જીવડારે, ભાવ ધર્મ રૂચિ હીન, ઉપદેશક પણ તેહવારે, શું કરે જીવ નવીન રે. ચં૦ ૩
અર્થ-વર્તમાન કાલમાં પ્રાયઃ છ દ્રવ્ય ક્રિયાની રૂચિવાલા છે. અર્થાત્ સામાયિક પ્રતિક્રમણ પિષધ જિનપૂજન યાત્રા ઉદ્યાપન સાધર્મા વાત્સલ્ય વગેરે શ્રાવકેચિત પ્રવૃત્તિ, અને પંચ સમિતિ ત્રણ ગુપ્તિ પરિષહ સહન ચાદિક કષ્ટ વગેરે મુનિને
ગ્ય દ્રવ્યક્રિયાના કરનાર છની બહુલતા છે પરંતુ તે ક્રિયાઓ ભાવ ધર્મ સમ્યક જ્ઞાન દર્શન અને ચારિત્ર રૂપ અંતરંગ ધર્મની રૂચિવગર સાધ્ય નિરપેક્ષપણે કરવામાં આવે છે કારણ ? અંતરંગ ધર્મનું ભાન ન હોવાથી અંતરંગ ધર્મની શ્રદ્ધા અને જ્ઞાન પૂર્વક પ્રાપ્તિ, ગીતાર્થ સદ્દગુરૂના ઉપદેશ વડે થાય પરંતુ વર્તમાન કાલે ઉપદેશકો ધર્મ ગુરૂઓ પણ પ્રાયઃ ભાવધર્મની રૂચિવગર માત્ર બાહ્ય ક્રિયાના રસિક આચરણ કરનાર જોવામાં આવે છે. કારણ? અતરંગ ધમની પ્રાપ્તિ તેઓને પણ થયેલ નથી એટલે તે સ્વયં બાહ્ય કિયામાં રાચેલા હેઈને અન્યને પણ કુલાચાર ક્રિયા કરાવે છે, જેને લઈને બાપડા સંસારી જી ચાલી આવતી રૂહી ક્રિયાથી. બીજુ નવીન શું કરી શકે ? અનંત કાલથી અંતરંગ (ભાવ) ધર્મની પ્રાપ્તિ થયેલ નથી એજ (અંતરંગધર્મ) અપૂર્વ નવીન છે. તરવાસમ જાણુંગ તજીરે, બહુજન સમ્મત જેહ, મૂઢ હઠી જન આદર્યો રે, સુગર કહાવે તેહરે, ચં?
For Private And Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અર્થડે પ્રભે! આપશ્રીએ કહેલ પરમ તત્વરૂપ આગમ યથાર્થ જાણનાર સદ્ગુરૂને છેડીને તવાગમના અજ્ઞાત બહુલ મૂઢ અને કદાગ્રહી લોકેએ આગ્રડ પૂર્વક સ્વીકાર કરાયેલા એવા કુગુરૂઓ સદ્દગુરૂનું નામ ધરાવે છે, અને તથા રૂપે જગતમાં પ્રસિદ્ધિ મેળવે છે. આણ સાધ્ય વિના ક્રિયા રે, લેકે માન્ય ધમાં દર્શન જ્ઞાન ચરિત્તને રે, ભૂલ ન જાયે મર્મરેચં૫
અર્થ –આજ્ઞાએ સર્વ તપ સંયમાદિ ધર્મ છે, એમ શાસ્ત્રીય કથન છે. પરંતુ લેકે આજ્ઞાનું ઉલ્લંઘન કરી વિધિ માગ ને લેપ કરી અવિધિ માર્ગમાં પ્રવૃત્તિ કરી રહ્યા છે, અને અન્ય વિધિ પૂર્વક ક્રિયાને ધર્મ માની રહેલા છે. પરંતુ “સ ન જ્ઞાન વારિત્રાળ બોલ મા.એ ભૂલ માર્ગને મર્મ જાણ વે જોઈએ તે આ પ્રમાણે-જીવાદિક નવ પદાર્થનું યથાર્થ શ્રદ્ધાન (પ્રતિતી) તે સમ્યફ દર્શન, નયનિક્ષેપાદિ સહિત નવ તત્વનું યથાર્થ જાણપણું તે જ્ઞાન; અને જ્ઞાન દર્શનમાં રમણતા પૂર્વક સંવર નિજારાનું ગ્રહણથી આશ્રવ બંધની પરિણતિને ત્યાગ તે ચારિત્ર. એ લક્ષ્ય થયા વિના દ્રવ્ય ક્રિયા નિરર્થક છે. મેક્ષના કુલ વગરની છે. ગ૭ કદાગ્રહ સાચવે રે, માને ધર્મ પ્રસિદ્ધ આતમ ગુણ અકષાયતા રે, ધર્મ ન જાણે શુદ્ધ ૨. ચિં૦ ૬
' અર્થ–વર્તમાન કાલે દુષમ કાલના યોગે આત્મિક ધબની એળખાણ વિના જીવાત્માએ વગચ્છ-સતની મમતા
For Private And Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૫)
કદાગ્રહમાંજ ધમ માનીને કહે છે કે અમારા ગચ્છની પ્રતિકમણાદિક ક્રિયા કરવાથીજ કલ્યાણ છે, અમુક સમાચારીજ શાસ્ત્ર પ્રમાણે છે તેનાથીજ માક્ષ માર્ગના લાભ મળે છે ઇત્યાદિ અનેક વ્યવહારિક ભેદે પભેદના ઝગડા ઉભા કરે છે જેવાં કે, ઇરિયાવહિયાન, મુહપત્તિને, અધિક માસના વગેરે વગેરેના વિતંડાવાદ કરી મતાભિનિવેશથી અન્યેાન્ય ઉત્સૂત્ર ભાષી ' કહી લેશ ઉત્ખનન કરે છે ! પરંતુ સ્યાદ્વાદશૈલિના ઉપાસકને કા ઝગડા માં પડવાની જરૂરજ ન હેાય. કારણ કે તેઓએ સિદ્ધાંત ( નિશ્ચય) કરેલ છે કે “ સાધ્ય એક અને સાધન અનેક છે ” એટલે તેઓને ગચ્છમતનું મમત્વ હાયજ નહિ. મમત્વમાં કષાયની કલુષતા ડાય છે અને શુદ્ધ ધર્મ અકષાયતા ( અમમત્વ છે) તત્ત્વ રસિક જન થાડલા રે, બહુલા જન સ’વાદ, જાણા છે. જિનરાજજી રે, સવલા એહ વિવાદ રે, ચૈ૦ ૭
અથ —હૈ જિનેશ્વર ! પરમાતઃ તાત્ત્વિક વસ્તુને ઓળખી આત્મ સ્વરૂપમાં રમમાણ થઇ માધ્યસ્થ વૃત્તિના ધારક વિરલ મનુષ્યેા હેાય છે. પરંતુ ગચ્છ મતના મમત્વને લઇને શુષ્કવાદ કે વિત ડાવાદને કરનાર બહુલ જીવાત્મા હૈાય છે. શ્રીમાન્ મેાહન વિજયજીએ કહેલું છે ઠં:-મતમત જનક મમત્વતા, સિદ્ધિ જનક અમમત્વ; ધન્યગણે સમભાવ જે, મત અનેક એકત્વ ૧. માટે મતમમત્વને લઇને સંપ્રતિ કાલના કહેવાતા જૈનાની પરસ્પર વિવાદ વગેરે પ્રવૃત્તિને આપશ્રી લેાકાલેાક ભાસ્કર રૂપ કેવલજ્ઞાન વડે જાણી રહ્યા છે. સ્તુતિકાર શ્રોમક્ દેવચંદ્રજી મહારાજ ગીતા અને 0029મતની સમતા વિચરના હતા એટલેજ ઉપસતું હી તથી
For Private And Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ખેદ પામીને પરમાત્માની પાસે તેઓશ્રીએ પ્રાર્થના કરેલ છે. એઓશ્રીને અંતર અભિપ્રાય એ છે કે આજ્ઞા પ્રધાન બનીને રાગદ્વેષની પરિણતિ ઘટાડવા પ્રયત્ન કરે, સર્વથી મિત્રી ભાવ ઉત્પન્ન કરે, સત્ય શુદ્ધ, જૈનત્વને જાણે આત્મશ્રેયાના માર્ગે યથાશકિત આગળ વધવુ. આનાથી જે વિપરીત થવા પામે એ શું આ વિષમ કાળને પ્રભાવ કહી શકાય કે બીજું કંઈ નાથે ચરણ વંદન તારે, મનમાં ઘણા ઉમંગ પુણ્ય વિના કેમ પામીએરે, પ્રભુ સેવનને રંગરે ચં૦ ૮
અર્થ,–ગ મના કરનાર પરમાત્માના ચરણ કમલ પ્રત્યે વંદન કરવાને મારા મનમાં અતિ ઉમંગ છે. પરંતુ તે અભિલાષ તે પુણ્યાનુબંધિ પુણ્યના ઉદય વિના કેમ પાર પડે? અનાદિ કાલથી ભવચકમાં પરિભ્રમણ કરતાં જીવાત્માએ વીતરાગ પ્રભુની શુદ્ધ પ્રણિધાન પૂર્વક સેવા કરી નથી, જે એક વખત પણ શાસ્ત્રોકત રીતિએ પ્રભુની સેવા થાય તે સંપૂર્ણ કાર્યની સિદ્ધિ થય મતલબ કે શ્રી વીતરાગ દેશની સુપ્રશસ્ત રાગથી કરાયેલી સેવા અપ્રશસ્ત કામરાગાદિકને નાશ કરી ક્ષાપશમિક ધર્મને પ્રાપ્ત કરાવે છે અને છેવટમાં એ પ્રશસ્તને પણ નાશ કરી ક્ષાયિક ધર્મને પ્રાપ્ત કરાવે છે. જગતારક પ્રભુ વંદીએરે, મહાવિદેહ મુઝાર; વસ્તુ ધર્મ સ્યાદ્વાદતારે, સુણું કરીએ નિરધારરે ચં. ૯
અર્થ–મહાવિદેહમાં વિચરતા, સંસાર સમુદ્રથી ભવ્ય અને તારનાર એવા પ્રભુને પવિત્ર ભાવે વંદન કરીએ. તેઓ શ્રીના સુખથી અનંત ધર્માત્મક વાતુના સ્વભાવને, સ્યાદ્વાદની માહ
For Private And Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૬૭) તિએ સાંભલીએ; નય નિક્ષેપ પ્રમાણે સપ્તભંગી વગેરેથી નિર્ધાર (કકસ) કરીએ ત્યારેજ સમ્યક જ્ઞાન થાય. તુજ કરુણ સહુ ઉપરે, સરખી છે મહારાય, પણ અવિરાધક જીવને, કારણ સફલ થાય, ચં૦ ૧૦
અર્થ–હે કરૂણાસાગર પ્રત્યે ! આપશ્રીએ “સવીછવ કરૂં શાસનરસી” એ ભાવના ને તીર્થકર નામ કમને ગત ત્રીજા ભવમાં બાંધેલ તે વર્તમાનમાં તમને વિપાકેદયે વર્તે છે, તેથી આપ શ્રીમાન અનંત કૃપાના નિધાન છે. આપશ્રીને સર્વ જીવાત્માઓ પ્રત્યે સમાનભાવ વર્તે છે. જેમ સૂર્ય અને પ્રકાશ આપે છે. વૃષ્ટિ સર્વત્ર વરસે છે તેમ આપશ્રીની દયા સર્વ ઉપર છે. તથાપિ કેઈક વિરાધક જીવને આપશ્રીનું નિમિત્ત કારણ, ઘવડને સૂર્ય અને મગશેલીઆ ને વર્ષાદના ન્યાયે સફલ ન થાય તેમાં તે જીને દેષ છે. પરંતુ અવિરાધક જીવાત્મા તે આપશ્રીની આજ્ઞા પ્રમાણે ચાલે તેથી આપશ્રીનું નિમિત્ત તેને સફલા
થાય,
એહવા પણ ભવ્ય જીવને, દેવ ભક્તિ આધાર પ્રભુ મરણથી પામીએ, દેવચંદ્ર પદ સારરે ચં. ૧૧
અર્થ–પૂર્વોક્ત અવિરાધક જેને તે આપ દેવાધિ દેવની ભકિતને પરમ આધાર છે પરંતુ જે વિરાધક જીવે છે તે પણ (જે ભવ્ય હેય તે) પરમાત્માની સેવા કરવાથી આરાધક થાય, તેની પણ દશા પલટાય, પ્રભુના સ્મરણથી દેવમાં શ્રેષ્ઠ ચંદ્રવત. પરમાત્મ પદને ભિળવીએ,
For Private And Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૬૮) (૧૩) ચંદ્રબાહુ જિન સ્તવન.
શ્રી અરનાથ ઉપાસના એ દેશી. ચંદબાહુ જિન સેવના, ભવનાસિની તેહ. પર પરિણતિ નાપાશને, નિષ્કાશન રેહ ચંદ્ર- ૧
અર્થ –નિષ્કામ વૃત્તિ પૂર્વક સાધ્ય સાપેક્ષપણે શ્રી ચંદ્રબાહુ જિનેશ્વરની ભકિત કરવાથી ચતુર્ગતિ સંસાર ભ્રમણને નાશ થાય છે અનંતકાલીન પર પરિણતિને પાસ (બંધન) ચેતનને લાગેલ છે તેથી જ વિવિધ ઈબ્રાનિષ્ટ વિષમાં રાગ દ્વેષની પ્રવૃત્તિથી જીવ બંધ દશાને પામે છે, તે બંધ દશા રેગને ટાળવા માટે પણ પરમાત્માની સેવા અમૂલ ઔષધ છે કે તેથી પરભાવની પરિણતિ રૂપ વ્યાધિ દૂર થવા પામે છે. પુદગલભાવ આસંસના, ઉદ્દઘાસન કેતુ, ( હેતુ?) સમ્યક્ દર્શન વાસના, ભાસન ચરણ સમેત ચંદ્ર૨
અર્થ-અનંત કાલથી જીવાત્મા સ્વ સ્વરૂપથી ભ્રષ્ટ થયો થકે પરભાવના ગ્રાહક વ્યાપકપણાથી અશુદ્ધ રાગ ભાવની પરિ. શુતિએ પુદ્ગલ ભાવની ઇચ્છા કરે છે એટલું જ નહિં પરંતુ તેને પિતાના માનીને દેહાધ્યાસ વડે પિતાના સ્વરૂપનું ભાન ભૂલી ગયે.
જ્યારે ભેદ જ્ઞાન (જડ ચેતનનું પ્રથકકરણ) થયું, ત્યારે આત્માને પુદ્ગલથી ભિન્ન જાણવાથી આત્મા પિદુગલિક અભિલાષા રહિત થ, તે પરમાત્માની સેવાના નિમિત્તને લઈને, કારણ? પ્રભુની સેવા, પિગલિક ઇરછાને નાશ કરવામાં પુણ હેત છે તે સમા
For Private And Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૬૯) વાસના પૂર્વક હેવી જોઈએ, કારણ? સમ્યફ વાસનાથી સ્વસ્વરૂપને કર્તાને ભેકતા છું એવું શ્રદ્ધાન થવા પામે છે, જો કે તે વાસના પણ સમ્યક્ જ્ઞાનથી થાય છે, ત્યારે જીવાત્મા સમ્યક દર્શન અને સમ્યક જ્ઞાનમાં રમણ કરનાર એટલે ચારિત્ર ચુકત થાય છે. ત્રિકરણ ચોગ પ્રશંસના, ગુણ સ્તવના રંગ; વંદન પૂજન ભાવના નિજ પાવન અંગ, ચંદo ૩
અથ–પ્રશસ્ત મન વચન અને કાયાને ગ વડે શ્રી તીર્થકરની કીતિ (યશઃ વાદ) પૂર્વક તેમના અનંત જ્ઞાનાદિ ગુણની (હૃદયના અભંગ) ઉમંગથી સ્તુતિ કરવી. વંદન (કરજોડન) નમન (સોલ્લાસ મસ્તક નમાવવું) કરવું અને ચંદનાદિક પવિત્ર દ્રવ્ય વડે ભક્તિ પૂર્વક વિવિધ ભેદે પૂજન કરવું, એ દ્રવ્ય પૂજા છે અને અંતરંગ પ્રેમ સહિત આત્મ પરિણામની નિમલતા તે ભાવ પૂજા છે. દ્રવ્ય પૂજન ભાવના પૂર્વક હોવું જોઈએ, ગાડરિયા પ્રવાહે ન થવું જોઈએ, સાધક દશામાં રહીને સાધ્યની સાથે અભેદતાની વિચારણા રૂપ ભાવના વડે વંદન નમન અને પૂજન શ્રેયકર છે. તેથી જ પિતાના આત્માની પવિત્રતા નિરાવરણતા પ્રાપ્ત થાય છે, પરમાતમ પદ કામના, કામ નાશન તેહ સત્તા ધર્મ પ્રકાશના, કરવા ગુણ ગેહ, ચંદ૦ ૪
અર્થ –કેવલ જ્ઞાનાદિ અનંત ગુણની પ્રગટતા નિરાવરણતા રૂપ પરમાત્મ પદની અભિલાષા ( જ્ઞાનાદિ ગુણ પ્રગટ કરવાની રૂચિ ) તે પંચેઢિયના વિષયોનાં અભિલાષને નાશ કરનાર છે, જે
For Private And Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૩૦) કે જીવાત્મા શુદ્ધ સંગ્રહ નયથી સત્તાએ સિદ્ધ ( પરમાત્મા ) સમાન છે; તથાપિ વ્યકત ભાવે નથી પરંતુ સાધક, સાધ્ય રૂચિ
જ્યારે થાય ત્યારે પરમાત્મ પદની ક્રમશ સિદ્ધિ થાય, ઉપાદાન કારણ તે આપણો આત્મા જ છે, પણ તેને પ્રગટ કરવામાં શ્રી જિનેશ્વર દેવ પુષ્ટ હેતુ છે. વ્યક્ત (પ્રગટ ) ગુણવાનની સેવા કરતાં પિતાના ગુણ પ્રગટ થાય. પરમેશ્વર આલંબના, રામ્યા જેહવા; નિર્મલ સાધ્યની સાધના, સાધે તેહ સદીવ ચંદ્ર- ૫
અર્થજે જીવો પરમેશ્વર્યવાન પરમ ગુણિ શ્રી વીતરાગ પ્રભુનું અવલંબન ગ્રહણ કરે છે, પ્રભુ ભકિતમાં તલ્લીન થાય છે; તે જે પરમ શુદ્ધ પરમાત્મપદ રૂપ સાધ્યને સદાય સાધે છે. પરમાનંદ ઉપાયવા, પ્રભુ પુષ્ટ ઉપાય; તુજ સમતારસ સેવતાં, પર સેવ ન થાય ચંદ્ર. ૬
અર્થ–હે પ્રભે ! મારૂં પરમાનંદ (પદ ) પ્રગટ કરવામાં આપશ્રી ઉત્તમ નિમિત્ત છે ઉંચામાં ઉંચા ઉપાયરૂપ છે. હે પ્રભો ! તમારા જેવા પરમ તારકની સેવા કરનાર છવાત્માથી કયારે પણ અન્ય દેવેની સેવા ઉપાસના નજ થાય જે કે નિશ્ચયથી તે તે જીવાત્મા પિગલિક પરિણતિનું સેવન અંગીકાર કરવાપણું પણ ન કરે પરંતુ તમારી સેવાથી કેવલ પિતાના શુદ્ધ આત્માની સેવા થાય છે. શુદ્ધાતમ સંપત્તિ તણુ, તમે કારણ સાર, દેવચંદ્ર અરિહંતની, સેવા સુખકાર,
ચંદ્ર. ૭
For Private And Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
(૭૧)
અ. આત્મ દ્રવ્યથી અભિન્ન સર્વ પુદ્ગલના સખ રહિત અનંત સ્વગુણુ લક્ષ્મીના આપશ્રીમાન ઉત્તમ નિમત્ત કારછુ છે. દેવાધિ દેવ શ્રી અરિહંતની સેવા યાને તેમની આજ્ઞાએ પ્રવૃત્તિ કરવી તે સુખકારક છે.
CHANCES TEENCIAK
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૪) શ્રી ભુજંગ સ્વામીજિન સ્તવન.
પુલાવતી વિજચે હાકે વિચરે તીપતિ, પ્રભુ ચરણને .સેવે હાકે સુરનર અસુરપતિ; જસ ગુણું પ્રગટયા હાકે સર્વ પ્રદેશમાં, આતમ ગુણની હાકે વિકસી અનંત રમા ૧
અ.—પુષ્કરવર દ્વીપના પૂર્વ મહાવિદેહ ક્ષેત્રની પુષ્ણલાવતી વિજયમાં વિચરતા, સમ્મક્ દન અને જ્ઞાનના ભાજન રૂપ ચતુ વિધ તીના સ્થાપન કરનાર તીના સ્વામી શ્રી ભુજંગ દેવ પ્રભુના ચરણની સેવા, ચતુર્નિકાયના દેવ અને ઇંદ્રો મનુષ્યને નરૂદ્રો વગેરે કરે છે. કારણ ? જેમના ગુણ્ણા સર્વાંત્મ પ્રદેશમાં શુદ્ધ ક્ષાયક ભાવે પ્રગટ થયા છે. તેથી આત્માના અનંત સ્વાભાવિક ગુણુ રૂપ લક્ષ્મી અતિશય Àાભે છે વિકસિત થઇ છે. તે લક્ષ્મી ના આપશ્રી ભાકતા છે.
સામાન્ય સ્વભાવની હાકે પરિણતિ અસહાયી, ધર્મ વિશેષતી હાકે ગુણને અનુયાયી; ગુણ સક્ત પ્રદેશે હાકે નિજ નિજ કાર્ય કરે, સમુદૃાય પ્રવર્તે હાકે કર્તા ભાવ કરે. ૨.
For Private And Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
C
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Acha
(૭૨) અર્થ –વસ્તુ (પ્રત્યેક દ્રવ્ય) માં અનંત સામાન્ય સ્વભાવ અને વિશેષ સ્વભાવ છે. સામાન્ય સ્વભાવ વિના વસ્તુની અસ્તી (છતી) નહિં અને વિશેષ સ્વભાવ વિના કાર્ય થઈ શકે નહિં સામાન્ય સ્વભાવ તે દ્રવ્યાસ્તિક નયની અપેક્ષાએ અને વિશેષ સ્વભાવ તે પર્યાયાસ્તિક નયની અપેક્ષાએ છે. જે સ્વભાવમાં એમ્પણું નિત્યપણું નિરવયવપણું અક્રિયપણું અને સર્વગતપણું હોય તે સામાન્ય સ્વભાવ કહેવાય છે, તે ભૂલ છ પ્રકાના હોય છે. તેનાં નામ ૧ અસ્તિત્વ ૨ વસ્તુત્વે ૩ દ્વવ્યત્વે ૪ પ્રમેયત્વે ૫ સર્વ અને અગુરૂ લધુત્વ. ઉત્તર સામાન્ય સ્વભાવ અનંત છે. તે સર્વ દ્રવ્યમાં પિતાના પરિણામિક પણાથી પરિણમી રહ્યા છે પરંતુ અન્યની સહાયતા નથી. વિશેષ સ્વભાવની પરિણતિ તે સ્વગુણને અનુયાયિની હોય છે. જેમ જ્ઞાયકતા (સ્વભાવ) જ્ઞાન ગુણને અનુસરે છે અનુયાયી થાય છે પસ્થતા, એ દર્શણ ગુણને અનુસરે છે. એમ ચારિત્રાદિક વિશેષ સ્વભાવની પરિણતિ સ્વગુણને જ અનુકૂલ પ્રવૃત્તિ કરે છે. હે પ્રભો ! આપશ્રીના અનંત ગુણે પ્રત્યેક પ્રદેશે સ્વસ્થાનમાં રહીને જ પિત પિતાનું ભિન્ન ભિન્ન કાર્ય કરે છે, જેમ જ્ઞાન ગુણ જાણવાનું કાર્ય કરે છે, દર્શન ગુણ દેખવાનું કાર્ય કરે છે; એમ દરેક ગુણ માટે જાણવું. તે પણ સર્વ પ્રદેશ એકઠા મલીને સામુદાયિક કાર્ય કરે છે, પરંતુ અમુક પ્રદેશ કાર્ય કરે અને અમુક પ્રદેશ કાર્ય ન કરે એમ નહિં. અર્થાત સર્વ પ્રદેશ કાર્ય કરે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( જડ દ્રવ્ય ચતુ કે હા કે કર્તા ભાવ નહિં, સર્વ પ્રદેશ
કે વૃત્તિ વિભિન્ન કહી. ચેતન દ્રવ્યને હેકે સકલ પ્રદેશે મિલે, ગુણ વર્ણના વતે છે કે વસ્તુને સહજ બલે. ૩.
અ–ધમસ્તિકાય અધર્માસ્તિકાય આકાશાસ્તિકાય અને પુદગલાસ્તિકાય, એ ચાર જડ દ્રવ્યમાં કર્તાપણું નથી, કારણ? તેઓના સર્વ પ્રદેશ એકઠી મલીને કાર્ય કરતા નથી. પરંતુ ભિન્ન ભિન્ન પ્રદેશ જૂદું જુદું કાર્ય કરે છે, ભિન્નવૃત્તિ હોવાને લીધે તે જડ દ્રવ્ય ચતુષ્કમાં કતૃત્વ હેઈ શકે નહિં, અને કાલ દ્રવ્ય તે ઔપચારિક દ્રવ્ય છે. જીવદ્રવ્યને સ્વભાવજ એ છે કે તેના દરેક પ્રદેશે અનંત ગુણ-અવિભાગ (પર્યાય) છે. તે સર્વ ગુણાવિભાગો એકત્ર મલીને સામુદાયિક કાર્ય કરે છે. એમ થવું તે વસ્તુને સહજ સ્વભાવ છે. સંકર સહકારી છેકે સહેજે ગુણવતે, દ્રવ્યાદિક પરિ
તિ હેકે ભાવે અનુસરત, દાનાદિક લબ્ધિ હોકે ન હવે સહાય વિના, સહકાર અકંપે કે ગુણ નિવૃત્તી ધના. ૪.
અર્થ–બે વિરૂદ્ધ ધર્મ (ભાવ) ને એક સ્થાનમાં સમાવેશ (પ્રાપ્ત) થાય તે “શંકર” કહેવાય. ત્યારે અહિં તે અનેક પર્યાયે ભિન્ન સ્વભાવવાળા છતાં અન્ય સહજ સ્વભાવે સહકારક મદદગાર બને છે. જ્યારે અનંતગુણ અવિભાગ (પર્યાયે) મલીને એક કાર્ય કરે છે તે ગુણ કહેવાય છે. જ્ઞાનદર્શન પ્રમુખ અકેક
For Private And Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૭૪) ગુણના અનંત અનત પર્યાય છે. ૩ -“અરે સપનવા ગુખr' ઈતિ વચનાત્ તથા “સપનાળા નથિ.” ઈતિ રેય. એમ અનંતગુણ પણ એક એકને સહકારિપણે પ્રવૃત્ત છે. દ્રવ્યની પરિણતિ ચાર પ્રકારે થવા પામે છે. ૧ સ્વદ્રવ્ય. ૨ સ્વક્ષેત્ર. ૩ સ્વકાલ. ૪ સ્વભાવ. સ્વદ્રવ્ય તે સ્વગુણનો સમુદાય. સ્વક્ષેત્ર તે
અવગાહના. સ્વકાલ તે પિતાના અગુરૂ લધુત્વની ઉત્પાદવ્યય અને પ્રિવ્યયુકત વર્તના સ્વભાવ તે ગુણ-પર્યાયની પ્રવૃત્તિ. એ સ્વચતુષ્ક દ્રિવ્યમાં સ્વભાવત છે. સ્વદ્રવ્ય સ્વક્ષેત્ર અને સ્વકાલની પરિણતિ, તે સ્વભાવને અનુસરીને વતે છે. અર્થાત્ સ્વભાવથી ભિન્ન ન પ્રવ, જેમ ચેતનને સ્વભાવ ચેતનતા. ધર્માસ્તિકાયને સ્વભાવ ચલન સહાયકતા એમ અધર્માસ્તિકાય વગેરે દ્રવ્યનું સમજવું. વલી દાનાદિક પાંચ લબ્ધિ પણ પરસ્પર સહાયતાઓ પ્રવર્તે છે. મુખ્ય પણે આત્માના અનંતગુણની પ્રવૃત્તિવીર્ય ગુણથી થવા પામે છે. વીર્યગુણને જ્ઞાનની સહાયતા અને જ્ઞાનને ચારિત્રની સહાયતા છે. એમ અનંતગુણને સહાયતા રૂપ દાનધર્મ આત્માને વિષે છે. એમ લોભાદિક લબ્ધિપણ જાણવી સર્વગુણ પરસ્પર સહકાર ભાવે થવા પામે છે તે અકંપ નિશ્ચલ વીર્યગુણને આભારી છે, અર્થાત સર્વગુણને એ પ્રેરક છે. હે પ્રભો! આપશ્રીના અનંતગુણની પ્રવૃત્તિ પણ એ પ્રકારે થઈ રહેલ છે. પર્યાય અનંતા કે જે એક કાર્યપણે, તે તેને હો કે જિનવર ગુણ પભણે, જ્ઞાનાદિક ગુણની હે કે વર્તના જીવ પ્રત્યે, ધર્માદિક દ્રવ્યને હક સહકારે કર તે, ૫ છે
For Private And Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૩૫) અર્થ-અનંત પર્યાય મળીને જે એક કાર્ય કરે છે તેને શ્રી જિનેશ્વર દેવ ‘ગુણ કહે છે ગુણ અવિભાગ અનંત છે તે છતી પર્યાય છે તે છતી પર્યાયનું સામુદાયિક કાર્ય તે ગુણ એમ નય(સાર) ચક્રમાં કહેલું છે. છાતી પર્યાયથી સામર્થ્ય પર્યાય અનત ગુણ છે જેમ એક દોરડાને તંતુ તે અવિભાગ (પર્યાય) છે તેજ છતી પર્યાય; અને તે પર્યાયે વડે ભિન્ન ભિન્ન કાર્ય થાય તે સામર્થ્ય પર્યાય છે એમ સમજવું સ્વીય અનંત જ્ઞાનાદિક ગુણની વર્તના સહજ સ્વભાવે સામુદાયિક રીતિએ છવદ્રવ્યમાં પ્રવર્તે છે; અને ધર્માસ્તિ કાયાદિક દ્રવ્યમાં તે જ્ઞાનાદિક ગુણ નથી પરંતુ ચલન સહાયાદિક ગુણ છે તે સ્વપ્રદેશના સમુદાયથી ધર્માસ્તિકાયાદિકની વર્તના થતી નથી, પણ જીવ અને પુદગલને સહાય દેવા વડે સહકારકપણે વર્તન થાય છે, તે પણ ભિન્ન ભિન્ન પ્રદેશે ભિન્ન ભિન્ન થાય છે, ગ્રાહક વ્યાપકતા છે કે પ્રભુ તમ ધર્મો રમી, આતમ અનુભવથી હેકે પરિણતિ અન્ય વમી, તુજ શક્તિ અનંતી છે કે ગાતાં ને થાતાં, મુજ શકિત વિકાશન
હકે થાય ગુણ રમતા ૬ અર્થ_હે પ્રભે! તમારી ગ્રાહક્તા અને વ્યાપકતા પણ તમારા આત્મ ધર્મમાં રમી રહી છે કારણ ? આપશ્રી આત્મ ગુણનાંજ ગ્રહણ કરનાર છે, અને આત્મ ભાવમાં વ્યાપક છે. આત્મના અનુભવી છે તમે પરભાવની પરિણતિને સર્વથા તજી દીધી છે તેથીજ પર ગ્રાહકપણું અને પર વ્યાપકપણું નથી. તમારી અનંત શકિત પ્રગટ થઈ છે જો કે તે શકિત મારામાં
For Private And Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અપ્રગટપણે (તિરાભાવે) રહેલ છે, સાક્ષાત્ અનુભવ ગોચર નથી માટે આપ શ્રીમાનની અનંત શક્તિની સ્તુતિ કરવાથી અને એકાગ્રતાએ ધ્યાન કરવાથી એમ સ્વગુણમાં રમણ કરવાથી મારી શકિતને વિકાશ થાય. એમ નિ જગુણ ભેગી કે સ્વામી ભુજંગમુદા, જે નિત વદે કે તે નર ધન્ય સદા, દેવચંદ પ્રભુની
કે પુણ્ય ભકિત સંધે, આતમ અનુભવની છેકે નિત નિત શકિત વધે. ૭
અર્થ-નિરંતર શુદ્ધ સ્વગુણના ભેગી શ્રી ભુજગ સ્વમીને જે ભવ્યાત્મા સ્વગુણની રૂચિવાળો થયે થકો સાધ્ય સાપે. પણે હર્ષોલ્લાસ પૂર્વક હમેશાં સ્તુતિ કરે છે તે ધન્ય કૃતાર્થ જાણુ, સર્વ દેવમાં ચંદ્રવત્ સિગ્ય કર્મના તાપ રહિત પરમાત્માની ભક્તિ, મહાન પુણ્યોદયથી કરી શકાય છે. ક્રમશઃ પ્રભુની ભકિત સાધવામાં તલ્લીન થયે થકે જીવાત્મા સ્વાનુભવની શકિતની વૃદ્ધિ દરરોજ કરે છે, એમ સ્વશક્તિની વૃદ્ધિ કરતે થંકે તે આત્માની સંપૂર્ણ શકિતને પ્રગટ કરે છે.
(૧૫) શ્રી ઈશ્વરદેવ, જિન સ્તુતિ.
કાલ અનંતાનંત-એ દેશી. સેવ ઇશ્વરદેવ, જેણે ઇશ્વરતા હે નિજ અદભૂત વરી; તિરે ભાવની શકિત, આવિર્ભાવે સહ પ્ર ગટ કરી લે
For Private And Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૭૭) અર્થ – હે ભવ્ય ! મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં વિચરતા શ્રી ઈશ્વર દેવને અતિશય આદર પૂર્વક સે ભકિત કરે. કારણ? જે ઈશ્વરદેવે અત્યંત આશ્ચર્યકારક પઐશ્વર્યપણું પ્રાપ્ત કરેલ છે. જે શક્તિ પ્રથમ તિરે ભાવે હતી કમવડે આવરિત હતી તેને અને પર્વ વિલાસ પૂર્વક રત્નત્રયની આરાધના કરી મેહના સૈન્યને નાશ કરવાથી પ્રગટ કરી અર્થાત અનંત આત્મિક શકિતને આવિર્ભાવ કર્યો. એ શકિત પ્રગટ થયા પછી હવે કેઇપણ કાલે ફરીથી આવરિત (કર્મનું આવરણ) થવા ન પામે. કારણ? તે આ ત્મિક શકિત (લક્ષ્મી) ક્ષાયિક ભાવે પ્રગટ થયેલ છે, હે પ્રભો! એ તમારા પરમેશ્વર્ય આગલ ઇંદ્રાદિકનું એશ્વર્ય, અલ્પ અને તુચ્છ ભાસે છે-લાગે છે.
અસ્તિત્વાદિ ધર્મ, નિર્મલ ભાવે હે સહુને સર્વદા નિત્યસ્વાદિ સ્વભાવ, તે પરિણમી હે જડ ચેતન સદા ૨
અર્થ અસ્તિત્વ ૨ વસ્તુ, ૩ દ્રવ્યત્વ ૪ પ્રમેયત્વ પ સત્તવ અને અગુરૂ લઘુત્વ એ છે સામાન્ય સ્વભાવ, ષટદ્રવ્યમાં સદાય નિરાવરણ ભાવે છે. કારણ? વસ્તુ (
દિવ્ય) ના સામાન્ય સ્વભાવને આવરણ થતું નથી. પરંતુ વિશેષ સ્વભાવને આવરણ થવા પામે છે સર્વ જડ ચેતન દ્રા નિત્યસ્વાદિક સ્વભાવ વડે સદા પરિણમે છે તે આ પ્રમાણે અસ્તિત્વ સ્વભાવ-પ્રદેશોનું મિલન (સમુદાય રૂપ થવું) તે પંચાસ્તિકાયમાં છે, કેવલ કાલ દ્રવ્યમાં અસ્તિપણું ( સમુદાય રૂપ) નથી કારણ ? કાલ દ્રવ્ય સ્વયં ઔપચારિક છે અને તેના સમય એકઠા શતા નથી માટે તેમાં અતિ પણ નથી
For Private And Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૭૮)
વસ્તુત્વ-પેાતપેાતાના ગુણ-પર્યાયને ગ્રહણ કરવાપણું અર્થાત કાઇ પણ દ્રવ્ય, અન્યદ્રવ્યના ગુણ પર્યાયને ગ્રહણ ન કરે દ્રવ્ય-દ્રવ્યનુ લક્ષણ ચેતનનું' ચેતનપશુ, ધર્માસ્તિકાયનું ચલન સહાયપણુ એમ સર્વ દ્રવ્યમાં દ્રવ્યપણું સમજવુ' પ્રમેય-પ્રત્યક્ષ અને પરાક્ષ પ્રમાણુ વડે દ્રવ્યનુ નિ ય કરવાપણું સત્ત્વ ઉત્પાદ વ્યય અને પ્રાવ્ય વિશિષ્ટપણું સજ્ઞક્ષળ મૂર્ષ અને પાળ્વય પ્રાચ્છ યુરોસર્ ઇતિ વચનાત્ અથવા સ્વદ્રવ્ય ક્ષેત્ર કાલ ભાવપણુ' તે સ્વત્વઃ અને અગુરૂ લઘુ-ષટગુણ હાનિ વૃદ્ધિપણુ એ છ સામાન્ય સ્વભાવ સČદ્રવ્યમાં છે માટે હું પ્રભેા ! સામાન્ય સ્વભાવથી પરમ ઐશ્વય પણાની પ્રાપ્તિ ન થાય,
કરતા ભાકતા ભાવ, કારક ગ્રાહકહા જ્ઞાન ચારિત્રતા ગુણપર્યાય અનંત, પામ્યા તુમચાહા પૂર્ણ પવિ
ત્રતા ૩
અ.—હું પ્રભા ! આપશ્રીના કર્તાપણું ભાકતાપણું કારકપણું ગ્રાહકપણુ અને જ્ઞાન ચારિત્રપણું' વગેરે અન તગુણુ પોંચા પરમ નિર્દેલ ( નિરાવરણુ ) થયા છે; માટે જ આપ પરમ એ
ને પ્રાપ્ત કરેલ છે કર્તૃત્વ લેાકતૃત્વાદિક ભાવ, જડ દ્રવ્યેામાં છેજ નહિ માટે તેઓને પરમ ઐશ્વય પણુ' નથી જોકે જીવ દ્રવ્યમાં કર્તા ભાકતાપણું છે, તે પણ તે કર્માંવૃત્ત (કમથી આવરેલ ) હાવાથી વિભાવ પરિણતિમાં પરિણમેલ છે; તેથી અશુદ્ધ જીવ દ્રવ્યને પરમ ઐશ્વય પણું પ્રાપ્ત થયેલ નથી માટે આપશ્રી પરમ મેયર પુત્તને ચાગ્યેજ છે,
For Private And Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૭૯) પુણીનંદ સ્વરૂપ, ભેગી અગી હો ઉપયોગી સદા; શકિત સકલ સ્વાધીન, વરતે પ્રભુની હો જે ન ચલેકદા૪
અર્થ –હે પ્રભે ! આપશ્રી પુર્ણાનંદ સ્વલ્પ છો સાતા જન્મ સુખ તે વાસ્તવિક સુખ નથી પણ દુઃખ જ છે; અને દેહ ઇંદ્રિય જન્ય સુખ તે પણ દુઃખ રૂ૫ છે માટે દેહ ઇદ્રિય રહિત અતીદિય સુખ તે જ વારતવિક સુખ છે એટલે આપ અતીન્દ્રિય સુખના ભેગી છે મન વચન અને કાયાના ચાગ (વ્યાપાર) થી રહિત હોવાથી આપ અગી છે આપ કેવલજ્ઞાના વરણીય કેવલ દર્શનાવરણીય સમૂલ નાશ કરીને સંપૂર્ણ જ્ઞાન દર્શને પગમાં અખંડ પ્રવૃત્તિવાલા હોવાથી સદા ઉપયોગી છે, (કદમથાવસ્થામાં પ્રથમ દર્શને પગ અને પછી જ્ઞાને પગ હોય છે, કેવલિ ભગવાનને પ્રથમ સમયે જ્ઞાનપગ અને બીજે સમયે દર્શને પગ હોય છે.) આપશ્રીમાની સર્વ શકિતઓ આપશ્રીને સ્વાધીન છે. તે સદાય સ્વીકાર્ય કરવામાં જ પ્રવૃત્તિ કરી રહેલ છે અને આત્મ દ્રિવ્યમાં ધ્રુવ (નિશ્ચલ) હેવાથી કદાપિ કાળે તે ચલાયમાન થતી નથી. દાસ વિભાવ અનંત, નાશે પ્રસુજી હો તુજ અવલંબને. જ્ઞાનાનંદ મહંત, તુજ સેવાલી હો સેવકને બને. ૫
અર્થ–હે પ્રભે ! આપશ્રીને આ દાસ, સત્તાએ તે. આપના જે છે. પરંતુ અનાદિ કાલથી વિભાવ પરિણતિના યેગે અશુદ્ધ વ્યવહારમાં પ્રવત્ત તે થકે અનંત વિભાવમય હું થયે હું મારા આત્માના અકેક પ્રદેશ અનંતી કર્મ વગણા છે, અકેકી, રાણામાં અનંત પરમાણુઓ છે, અકેક પરમાણમાં
For Private And Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૮૦)
અનંત રસાણુઓ છે. તેઓને મેં રાગ દ્વેષની પરિણતિથી સંગ્રહ કલ્લા છે. તેથી જ હું વિભાવમય અશુદ્ધાત્મા થયે છું, પરંતુ આપ પરમાત્માના દર્શન થવાથી મને આત્મીય સ્મૃતિ થઈ કર્મ પુદ્ગલથી છુટવાની રૂચિ થઈ, એટલે તેથી છુટવા માટે આપશ્રીમા નને આશ્ચય કર્યો, તેથીજ હવે મારે વિભાવ નાશ પામશે મહા પૂર્ણાનંદની પ્રાપ્તિ થશે. કારણ? મહાન પુરૂષની સેવા કયારે પણ નિષ્ફલ ન જાય, આપ સ્વયં પરભાવથી મુકત થયા છે એટલે મને પણ ચોક્કસ મુકત કરાવશે એમ વિશ્વાસ છે. ધન્ય ! ધન્ય! તે જીવ, પ્રભુ પદ વદી હે જે દેશન સુણે: જ્ઞાન ક્રિયા કરે શુદ્ધ, અનુભવ ાગે છે નિજ
સાધકપણે. ૬ અર્થ– ધન્ય છે! ધન્ય છે ! તે છેને, કારણ? જે પ્રભુના ચરણ કમલ પ્રત્યે અંતરંગ ઉલ્લાસ પૂર્વક પંચાભિગમ સાચવી બત્રીશ દેષ રહિત વંદન કરીને પ્રભુના મુખથી પરમ અમૃતમયી દુઃખ વંસિની અને આત્મ સ્વરૂપ પ્રકાશિની ધર્મ દેશનાને સાંભળે છે. તે દેશનામાં ય હેય અને ઉપાદેયનું શ્રવણ કરી, રેય ( જાણવા એગ્ય ) ને હૃદમાં અવધારી, હેય (કષાયાદિક)ને ત્યાગ કરી, અને ઉપાદેય (સમ્યફ જ્ઞાનાદિ ) ને અંગીકાર કરે છે. અર્થાત્ શુદ્ધ જ્ઞાન તે યથાર્થ ભાસનરૂપ અને શુદ્ધ કિયા તે બાહ્ય અતરંગરૂપ, બાહ્ય કિયા તે વિધિ પૂર્વક આવશ્યકાદિક અને અંતરંગ કિયા તે સ્વ સમય પર સમયના યથાર્થ જ્ઞાને પગમાં પ્રવૃત્તિ રૂપ ક્રિયા, અંતરંગ ક્રિયા પૂર્વક બાહ્ય કિયા પણ હિતકર છે, કેવલ બાહ્ય ક્રિયા નિરર્થક ઉદ્દેશ શુન્ય છે,
For Private And Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંતરંગ શુધ્ધિના ઈચ્છકે બાહ્ય ક્રિયા વિધિસહ અત્યાર " ર્વક અવશ્ય કરણીય છે; કારણ? તે અંતરંગ શુધના નિમિત્ત ભૂત છે, કેવલ બાહ્ય ક્રિયામાં જ રાચનાર અંતરંગ શુધ્ધિ ન કરી શકે. માટે અનુભવ જ્ઞાન સહિત સાધકપણે બાહ્ય અંતરંગ ક્રિયા રૂપ સાધનને ગ્રહણ કરી સાધ્ય સિદ્ધિ માટે જે જીવાત્માએ પ્રવર્તમાન થયા છે તે ધન્યવાદને પાત્ર છે. વારંવાર જિનરાજ ! તુજ પદ સેવા હે હે નિમેલી, તુજ શાસન અનુયાયી, વાસન ભાસન હ તતવઃ
રમણ વલી. ૭ અથ–હે સ્યાદ્વાદ માર્ગના યથાર્થ પ્રરૂપક! શુદ્ધ થયેલ ગુણ યુક્ત પ્રત્યે ! આપશ્રીના ચરણારવિંદની પવિત્ર સેવાને લાભ મને ફરી ફરી મળે. વલી હે પ્ર ! સર્વ દર્શનનાં મૂળ રૂપ, સર્વ નય વિશુધ્ધ અને વર્તમાન કાલે ભવ્યજનેને મુકિતના માર્ગમાં પરમ આધારભૂત એવા આપશ્રીના “શાસનના અનુયાયિપણાની મને શ્રદ્ધાજ્ઞાન અને રમણતા સદાય હો, એ પ્રાર્થના આપ શ્રીમાનની આગળ હું કરું છું. કારણ? એકાંત દર્શન એ કાચના કટકા રૂપ છે અને સ્યાદ્વાર દર્શન ચિંતામણિ રત્ન તુલ્ય છે. શુદ્ધતમ નિજ ધર્મ, રૂચિ અનુભવથી હું સાધન સત્યતા, દેવચંદ્ર જિન ચંદ, ભકિત પસાર્યો હે હશે
વ્યકતતા, ૮ અર્થ–સ પરભાવના સંલેષ (સંબંધ) રહિત, વાતવિક શુદ્ધ નિજાભ બમ, વામને સામે રહેલ છે. તેને
For Private And Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૨) પ્રગટ કા અનુભવ પૂર્વક પશમ ભાવે ભેદત: રત્નત્રય રૂપ સાધન તે અનુભવ સહ ક્ષાયિક ભાવે અભેદતા રત્નત્રયને પ્રગટ કરે છે. અર્થાત્ જે સાધન વડે શુદ્ધ અભેદ રત્નત્રય સાધ્ય કરી શકાય તે જ શુદ્ધાત્મના સત્ય સાધન કહેવાય છે. ને અનુભવ પૂર્વક હેતુ દષ્ટિએ ગ્રહણ કરેલ સર્વ બાહ્ય સાધન, સાધ્યના સાધક થવા પામે છે શ્રી દેવચંદ્રજી મુનિ કહે છે કે શ્રી જિનેશ્વરની ભક્તિ ( પ્રભુની આજ્ઞાનું આરાધન કરવાથી મારી શુદ્ધાત્ય સંપત્તિ પ્રગટ થશે શુદ્ધ કારણથી શુદ્ધ કાર્ચ થાય, માટે જિનેશ્વરની સેવા ભકિત હિત કરનાર છે.
(૧૬) શ્રી નમિ પ્રજિન સ્તવન
અરજ અરજ સુણ હો રૂડા રાય-એ દેશી નમિ પ્રત્યે નમિ પ્રભ પ્રભુજી વનવું , પામી વર પ્રસ્તાવ, જાણે છે જાણે છે વિણ વીનવે છે,
તે પણ દાસ સ્વભાવ નમિ. ૧ અર્થ-હે નેમિપ્રભ સ્વામિન આપ ત્રિકાલજ્ઞ હેવાથી જગતના સર્વ ભાવને જાણી રહ્યા છે. છતાં આપ શ્રીમાને હું વિનંતી કરું છું વિજ્ઞપ્તિ પણ સમય પર કરવામાં આવે તેજ રોગ્ય કહેવાય ત્યારે હું સાધન સામગ્રી સંપન્ન માનવ જન્મ પાપે એટલે આપ સર્વજ્ઞ છે એમ મને અનુભવ થયે, તથાપિ સેવાને કવભાવ ( બમ ) છે કે જે પિતાના વિવિધ દૂd'.
For Private And Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૩) નિવેદન ( કથન ) પિતાના સ્વામી પાસે નિશંકપણે કરે છે; અર્થાત દુઃખને દૂર કરવા અરજ કરે છે. હ કર્તા હું કર્તા પરભાવને હાજી, ભેકતા પુદ્ગલ રૂપ ગ્રાહક ગ્રાહક વ્યાપક એહને હેજી, રાચ્ચો જડ
ભવ ભૂપ ! નમિ ૨ અર્થ–હે નાથ ! હું અનાદિ કાલથી પરપરિણતિમાં પરિણત થવાથી મારી શુદ્ધ આત્મ સ્વરૂપને ભૂલી ગયા તેથી જ પુરૂગલને સંગે જડવત બનીને દેહ ધન ધાન્યાદિકમાં મમત્વી થયે. એટલે પરભાવને કર્તા ભકતા થયે, એટલું જ નહિં પરંતુ પુદ્ગલ સ્વરૂપી બન્યો ! અર્થાત્ હું “અરૂપી ” છતાં વર્ણ ગંધ રસ અને સ્પર્શમય ( ગુગલમય) રૂપી મના, વલી
ગ્રાહક” પણ પુદ્ગલને થયા, અર્થાત્ મં અનંત કર્મ પુદ્ગલને આત્મ પ્રદેશને વિષે એકઠા કર્યા ! અરે ! એકઠા કર્યા એટલું જ નહિં પરંતુ પુદગલમાંજ વ્યાપક થયે તલ્લીન થયે. લેહ પિંડ અગ્નિવત્ ક્ષીરનીરવત્ હું પુદ્ગલમાં ઓતપ્રોત થયા. તેથી જ હું દેવ નારકી વગેરે કહવાયા, ‘અદી” છતાં પુરૂષાદિ વેદથી આળખા હે નાથ! એમ પુદ્ગલના સંગે અનેક રૂપ મેં ધારણ કર્યા; કયારે પણ સ્વરૂપ ( અચલ અકલ અવદી અરૂપી અપગલી વગેરે ) ને હું ભૂલી જઈને પિગલિક ભાવમાં રાચી રહયે ! ! આતમ આતમ ધર્મ વિસારી ઓછ, સે મિથ્યાભાગ આશ્રવ આશ્રવ બંધ પણ કર્યું છે, સંવર
તેજાત્યાગ નહિ
For Private And Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અર્થ–હે પ્રભે ! મેં રત્નત્રયની અભેદતા રૂપ આત્મિક ધર્મને વીસાર્યો, અને મિથ્યાત્વ માગને સ્વીકાર કર્યો. માત્ર દુઃખનું કારણ અને સર્વ કમ પ્રકૃતિમાં મહતી સ્થિતિવાળે મિથ્યાત્વ મેહ છે. તેથી હું આશ્રવ અને બંધન કર્તા થવાથી સંધર અને નિરામય મુક્તિ માર્ગથી વિમુખ રહયે, આશ્રય બે પ્રકારને છે ? ૧ ભાવાશ્રવ ૨ દ્રવ્યાશવ.. ભાવાશ્રવ આત્મના સિચ્ચારવારિરૂપ અશુદ્ધ પરિણામ તે અને દ્રવ્યાશવ-ભાવાશ્રવ વડે. આકવિધ કર્મ પુગલનું ગ્રહણ કરવું તે દ્રવ્યાવ-અથવા ભાવાશ્રવના નિમિત્ત કારણ ભૂત પ્રાણાતિપાતાદિકને પણ “ આશ્રવ” કહેવામાં આવે છે ( કારણમાં કાર્યને ઉપચાર કરવાથી) પ્રાણા તિપાતાદિક, જે ભાવાશ્રવના કારણે ભુત ન થાયત આશ્રવના કારણ ન થતાં સવારના કારણુ થવા પામે છે. જે વારે માસવા તે પરિસ, ઇત્યાદિ અર્થાત્ જે કમ બંધના કારણે તે કર્મ-નિર્જરાના કારણ થાય છે. ઈત્યાદિક પરમાર્થ શ્રી આચારાંગ સત્રમાં કહેલ છે. બંધ-આત્મના મિથ્યાત્વાદિમય પરિણામ વડે કમ પરમાણુઓને ગ્રહણ કરી લેહપિંડ અગ્નિની પરે આત્મ પ્રદેશની સાથે એકી ભૂત ( સંમિલન ) કરવું તે જીવાત્મા જેવા જેવા ( તીવ્રમંદ ) રસવિશિષ્ટ અવ્યવસાય વડે કમ પરમાણુને ગ્રહણ કરે તેવા તેવા તીવ્રમંદ રસવાળા કમ, આત્મિક શક્તિથી જીવને બંધનરૂપ થાય છે, કારણ? કર્મ પરમાણુમાં જીવને ઘાત કરવાની સ્વતંત્ર શકિત નથી. પરંતુ જીવ પિતેજ આત્મિક રાગ દ્વેષની પરિણતિના ચીકાસથી કર્મ પુદ્ગલને ગ્રહણ કરી અજ્ઞાનના ગે પિતે પિતાને બંધનરૂપ કરે છે. અર્થાત પિતાનાજ વીર્થથી યં બંધાય છે. તે બંધ ચાર પ્રકાર છે, ૧, પ્રતિબંધ છે,
For Private And Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૮૫). સ્થિતિબંધ ૩. રસબંધ અને ૪ પ્રદેશબંધ ઉત્કૃષ્ટ ત્રિવિધગથી ઉત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિ બંધ અને પ્રદેશ બંધ થાય છે અને ઉત્કૃષ્ટ કષાય વડે રસબંધ તથા સ્થિતિ બંધ થાય છે. એ બંધ ચતુષ્ટય દ્રવ્યથી છે, ભાવબંધ-આત્મના અશુદ્ધ પરિણામ તે, સંવર- આત્માને શુદ્ધ ઉપયોગ તે અથવા સ્વ સ્વભાવમાં પરિણામની સ્થિરતા રૂપ સંવર એ ભાવસંવર વડે નવીન કર્મ પુદ્ગલના ગ્રહણને અટકાવ કરે તે દ્રવ્ય સંવર; અને પાંચ સમિતિ વગેરે પણ સંવર કહેવાય છે તે ભાવ સંવરના નિમિત્ત કારણ છે; કારણમાં કાર્યને ઉપચાર કરવાથી ભાવ સંવરના ઉપયોગ વિના સંવરના કારણે-કમ નિજ રાના કારણે તે આશ્રવના-કર્મ બંધના કારણે થવા પામે છે
રિસંવા તે ગાવા'' નિર્જરા બે પ્રકારની છે–૧. ભાવ નિજ ૨. દ્રવ્યનિર્જરા. ભાવનિરા-પરિણતિના ત્યાગપૂર્વક શુદ્ધ આત્મ સ્વરૂપમાં રમણતા ઉપગની પરિણતિ-તે દ્રવ્ય નિર્જરા આત્મ પરિણામ રૂપ ભાવ નિર્જરાના સામર્થ્યથી કર્મપુગલનું આત્મ પ્રદેશથી ખરવું દૂર થવું તે દ્રવ્ય નિજેરાના નિમિત્ત કારણરૂપ બાર પ્રકારને તપ, તે પણ (કારણમાં કાર્યના ઉપચારથી ) નિર્જરા કહેવાય છે. અંતરંગ ભાવ નિજેરાના પરિણામ વિના જીવને દ્વાદશ વિધ તપ, નિર્જરાને હેતુ થતું નથી. જડચલ જડચલ કર્મ જે દેહને છે, જાણ્યું આતમ ત, બહિરાતમ બહિરાતમ તામું ગ્રહી હોજી ચત.
રંગે એકત્વ, નમિ, ૪ અર્થ—અચેતન ભૂત અને નાશવંત આ શરીરને મેં આત્મા મા ! તેથી દેહને વિષે અહં બુદ્ધિ ઉત્પન્ન થઈ, એ
For Private And Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
થી શરીર સુખી દુઃખી થવાથી; હું પિતાને સુખી દુઃખી માનવા લાગ્યા. સારીરિક કિયાને આત્મની ક્રિયા માની લેવાથી જડ ચેતનને ભિન્ન સ્વભાવ ન જા, જેને લઈને મેં બહિરાત્મ ભાવ પ્રાપ્ત કર્યો. અર્થાત હું બહિરાત્મા થયો. જે કે હું દ્રવ્ય ક્ષેત્ર કાલ અને ભાવવડે પુગલ થકી અત્યંત ભિન્ન છું. તથાપિ બહિરાત્મ ભાવને લઈને મારા શુદ્ધ સ્વરૂપને હું ભૂલી ગયે; અને ઉદ્દગલના દ્રવ્ય ક્ષેત્ર કાલ અને ભાવમાં એકત્વ પામે-તન્મય થયે માટે આત્મ સ્વરૂપથી વંચિત રહ્યો. કેવલ કેવલ જ્ઞાન મહોદધિ હોઇ, કેવલ દર્શન બુદ્ધ વીરજ વીરજ અનંત સ્વભાવને હાજી, ચારિત્ર ક્ષા
યક શુદ્ધ, નમિ. ૫ અર્થ – હે પ્રભો! આપશ્રી સ્વયંભરમણ સમુદ્રની પરે અખૂટ કેવલ જ્ઞાનના સાગર છે, કેવલ દર્શનિ છે, પરમ તત્ત્વના જાણનાર છો, આપ સ્વભાવિક (અકરણ વીર્યવાનું છે તેમજ સ્વગુણમાં સ્થિરતા રૂપ શુદ્ધ ક્ષાયક ચારિત્રવાનું છે. અર્થાત્ અનંત ચતુષ્ટય (જ્ઞાન દર્શન ચારિત્ર અને વીર્ય) મયી છે. વિશ્રામી વિશ્રામી નિજ ભાવના હજી, સ્યાદ્વાદી અપ્રમાદ, પરમાતમ પરમાતમ પ્રભુ દેખતાં હજી, ભાંગી
ભાંતિ અનાદ, નમિ. ૬ અથ–હે કૃપાનિધે ! આપશ્રી સર્વ વિભાવથી વિરામ પામી ને સ્વસ્વભાવમાં વિશ્રામ કર્યો છે. આપશ્રી સ્યાદ્વાદી છે યાને અનેક ધર્મ નિત્યત્વ અનિત્યત્વ એકતા અનેકતા ભેદતા અભેદતા ઇત્યાદિક યુક્ત છે, વલી આપશ્રી સદા અપ્રમત્ત છે અને
For Private And Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
થાત્ આપશ્રી કયારે પણ વિધર્મથી ચુસ (ચલિત થયા નથી. એવા છે પ્ર! આપના પરમાત્માપણાના પદનું દર્શન શ્રદ્ધાન થવાથી મારી અનાદિકલની બહિરાત્મ ભાવની ભ્રાંતિ નાશ પામી સ્વરૂપની ઓળખાણ થઈ. જિનસમ જિનસમ સત્તા લખી, તસુ પ્રાગભાવની ઈહ અંતર અંતર આતમતા લહી છે, પરંપરિ.
શુતિ નિરીહ, નમિ, ૭ ' અર્થ–હે પ્રભે! જેવી આપ જિનેશ્વરની એવભૂત ને શક્તિ છે, તેવી જ મારી સત્તાએ (સંગ્રહ નવડે) શકિત છે. એમ બન્ને નવડે વસ્તુ (આત્મ) નું યથાર્થ સ્વરૂપ જાણ્યું; અને જાણ્યા પછી તે શકિત (પરમાત્મત્વ) ને પ્રગટ કરવાની ઈચ્છા થઈ-રૂચિ થવા પામી ત્યારે અંતરાત્મ દશા પામવાથી બહિરામ દશા (પર પરિણતિની ઇચ્છા) થી પરાડ મુખ થયો. અને સ્થત આત્મા અને પુદગલની ભિન્નતા ભેદ જ્ઞાનવડે જણાણી. પ્રતિષ્ઠદે પ્રતિષ્ઠદે જિનરાજને હેજી, કરતા સાધક ભાવ; દેવચંદ્ર દેવચંદ પદ અનુભવે હોજી, શુદ્ધાતમ
પ્રાગભાવ, નમિ, ૮ અ.––હે પ્ર ! આપશ્રીએ સાધક દશામાં રહીને રત્નત્રયના સાધન વડે પરભાવનો ત્યાગ કરી સાધ્યની સિદ્ધિ કરી અને ભેદ રત્નત્રયમયી થયા. તેમ કેઈપણ ભવ્યાત્મા તે જિનેશ્વરને જોઈ તથા રૂપ સ્વરૂપને યથાર્થ અનુભવીને જે સાધક દશા ધારણ કરે તે સર્વ દેવમાં શ્રેષ્ઠ પરભાવના તાપ રહિત ચંદ્રવત્ સામ્ય શુદ્ધાત્મ પદને પ્રાપ્ત કરે, જિનેશ્વર સમાન થાય,
For Private And Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૮૮). (૧૭) શ્રી વીરસેન જિન સ્તવન.
લાછલદે માત મહાર—એ શી. વીરસેન જગદીશ, તાહરી પરમ જગીશ, આજ હો દીસે રે વીર જતા ત્રિભુવનથી ઘણીખ. ૧
અર્થ-હે વીરસેન સ્વામિન ! હે જગતના નાથ! આપી આ વિશ્વને વિષે પરમેશ્વર પદને પામ્યા. જગના પૂજ્ય થયા. તમારું વીર્ય પણું ત્રણ ભુવનવાસ જીવાત્માઓથી અનંતગણું છે, કારણ ? સંસારિ જીવાત્માનું વીર્ય, ક્ષપશમ ભાવે પુદ્ગલાવલંબી હોય છે; અને આપ શ્રીમાનનું વીર્ય ક્ષાયક ભાવે આત્માવલંબી હેઈને સર્વ કર્મને નાશ કરીને અનંત સ્વ સંપત્તિ રૂપ પ્રભુતા પ્રાપ્ત કરી છે. અણહારી અશરીર, અક્ષય અજેય અતિ ધીર; આજહા અવિનાશી અલેશી ધ્રુવ પ્રભુતા બનીજી રે
અર્થ-હે પ્રભે ! આપશ્રી દારિકાદિક પુદગલ વગણ મય શરીરથી રહિત છે. અર્થાત અશરીરી હોવાથી આપ અનાહારી છે. જ્યાં શરીર હોય ત્યાં આહાર હોય એ સર્વ સાધારણ નિયમ છે. વલી આપશ્રી દશવિધ દ્રવ્ય પ્રાણ રહિત હોવાથી અક્ષય છે. દ્રવ્ય પ્રાણ કર્મ જન્ય હેવાથી તે નાશવંત છે, અને ભાવ પ્રાણુ ચતુષ્ટયનું કયારે પણ નાશ થતો નથી. જો કે કઈ પણ દ્રવ્ય (ધર્માસ્તિ કાયાદિ ) કેઈ દ્રવ્યને ઘાત કરી શકે નહિ, તથાપિ જીવ દ્રવ્યજ, સ્વવિભાવ પરિણતિથી સ્વયં પરાજ્ય પામે છે–રાગદ્વેષાદિથી પરાભાવ પામે છે. પરંતુ આપશ્રી સ્વભાવ પરિણતિ
For Private And Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૮૯) વડે પરિણત હોવાથી અજેય છે. અર્થાત રાગાદિકથી પરાભવે પામતા નથી આપે ભય મેહનીયને નાશ કરેલ તેથી તમે પરમ બૈર્યવાનું છે. વલી આપ અવિનાશી છે. કારણ ? જ્યાં સુધી જીવાત્મા વિનશ્વર પુદ્ગલ ભાવમાં “અહં” બુદ્ધિ ધારણ કરે છે ત્યાં સુધી પુદગલને ( શરીરાદિકને) નાશ થવાથી પિતાને નાશ માને છે, પરંતુ આપશ્રી તે પુદગલની પરિણતિ ભિન્ન આત્મિક પરમાનંદમાં મગ્ન થવાથી અવિનશ્વર છો. આપશ્રી અલક્ષ્મી છે, કારણ ? જીવાત્માના પ્રદેશ ચલિત થવાથી વીર્ય ચલાયમાન થવા પામે છે તેથી કષાય અને યોગ વડે જીવ કર્મ પુદગલ વડે લેપાય છે તે લેશ્યા અને આપ શ્રીમાન તો કષાય અને એગ રહિત હવાથી લેડ્યા રહિત છે, અને આપ શ્રીમાનની પ્રભુતા પરમશ્વય નિશ્ચલ છે. શકે કે ચક્રવત્તિ વગેરેની પ્રભુતા દિગલિક અને ઉપાધિ જન્ય હોવાથી વિનશ્વર છે અવાસ્તવિક છે આપશ્રીની પ્રભુતા આત્મ દ્રવ્યથી અભેદ અને સ્વાભાવિક હેવાથી ધ્રુવ છે. અતીદિય ગત કેહ, વિગત માય મય લેહ આજ હો સેહેરે મેહે જગ જનતા ભણુજી ૩
અર્થ-સ્પર્શ રસ ગંધ રૂપ અને શબ્દ એ પાંચ ઇંદ્રિયના વિષયે છે તે દિગલિક જડ છે. પરંતુ આપશ્રી તેથી રહિત છે અંતક્રિય છે. ઇંદ્રિય અગોચર છે. આપ પરમ શાંત પરમ સમભાવી હોવાથી કોધ રહિત છે. આપ સ્વગુણ સંપતીના ભેગી હોવાથી માન રહિત છે. આપશ્રીની ગુણપર્યાયની પરિણતિ સ્વાસ્વભાવમાં પરિણુત હોવાથી વકતા રહિત છે,માયા રહિત છે. આપની પાસે આત્મિક અનંત લક્ષ્મી હેવાથી લાભ રહિત
For Private And Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છે, એ પ્રકારની આપ શ્રીમાનની અદભૂત પ્રભુતા શોભી રહી છે, તેને ભવ્યજને જોઈને આનંદ પામે છે અને આત્મિીય અંતરંગ લકમીને પ્રગટ કરવાની રૂચિવાલા થાય છે. અમર અખંડ અરૂપ, પૂર્ણાનંદ સ્વરૂપ આજ હે ચિપે દીપે સ્થિર સમતા ધણજી. ૪
અર્થ–પાંચ ઇંદ્રિય ત્રણ બલ (મને બલ વગેરે) શ્વાસશ્વાસ અને આયુઃ એ દશવિધ દ્રવ્ય પ્રાણને નાશ થવાથી મરણ કહેવાય છે. પરંતુ આપશ્રી એ દ્રવ્ય પ્રાણથી રહિત હોવાથી અને મર છે, આપશ્રીના ભાવપ્રાણ (જ્ઞાનાદિ) ને નાશ કેઈ કાલે થવાને નથી. વલી આપશો અખંડ છે એક સ્વરૂપ છે. કારણ? આપશ્રીના જ્ઞાનાદિક ગુણ, અસંખ્યાત પ્રદેશાત્મક આત્મ દ્રવ્યમાં સમવાય સબંધ વડે રહેલા છે; તેથી તેનો ભંગ ન થાય જે સંયોગવાલા પદાર્થ હોય તેને જ નાશ થાય છે. ભંગ થાય છે આપશ્રીમાન અરૂપી છે. અમૂર્ત છો અર્થાત્ પુલના સબંધથી રહિત છે. વલી આપ સંપૂર્ણ આનંદ સ્વરૂપ છે, જે વૈદ્ગલિક આનંદ છે તે અપર્ણ અને ક્ષણિક છે. જ્ઞાન સ્વરૂપ પ્રકાશમાં સ્થિર છે એટલેજ રાગ દ્વેષને અભાવ છે-સમતાવાન છે. વેદ રહિત અકષાય, શુદ્ધ સિદ્ધિ અસહાય આજ હો ધ્યાયકે નાયકને એય પદે ગ્રહ્યાજી. ૫
અર્થ –હે પ્રભો ! આપશ્રીએ સ્ત્રીવેદ પુરૂષદ અને નપુંસકવેદને નવમે ગુણ સ્થાને તથા કષાયને દશમાં ગુણ સ્થાનના અંત સમયે નાશ કર્યો છે, તેથી આપ અવેદી અને અકષાયી છે. વલી આપ સર્વથા કર્મ મલરહિત હોવાથી એવંભૂત નથી,
For Private And Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સિદ્ધ થયા છે, આપશ્રીમાનની સવ' ગુણ પરિણતિ અન્વની છે હાય વિના પ્રવર્તે છે માટે આપશ્રી અસહાથી છે. આપશ્રીના સર્વ ગુણે ક્ષાયક ભાવે છે તેથી ક્ષયપશમ ભાવે વતતા ધ્યાયકે (સાધક આત્માઓ) આપશ્રીને ધ્યેય પદે ( ય સ્વરૂપે) ગ્રહણ કરીને તમારું ધ્યાન ધરે છે. દાન લાભ નિજ ભેગ, શુદ્ધ સ્વગુણ ઉપભેગ; આજ હા અગી કર્તા બૅકતા પ્રભુ લાઇ. ૬
અર્થ–હે પ્રભો ! આપશ્રીમાનને અનંત સ્વગુણની સહકારતા રૂપ દાન, અનંત સ્વગુણના સહાય રૂપ લાભ, અનંત સ્વ પર્યાયને ભાગ અને અનંત શુદ્ધ સ્વગુણને ઉપભાગ છે. એ બધું સ્વવીર્યથી છે, આપ ચોગ વીર્યથી રહિત હેવાથી અયોગી અને
ગ કિયાને અભાવ હોવાથી સ્વભાવના કર્તા ભોક્તા છો. દરિસણ જ્ઞાન ચરિત્ર, સકલ પ્રદેશ પવિત્ર. આજ હ નિર્મલ નિઃસંગી અરિહા વદિયેંજી ૭
અર્થ:– પ્રભો ! આપશ્રીના અનંત જ્ઞાન દર્શન અને ચારિત્ર, સર્વ પ્રદેશમાં પરિપૂર્ણ શુદ્ધ હેવાથી તે ( જ્ઞાનાદિ ) સ્વકાર્યને કરી રહ્યા છે કર્માવૃત્ત જીવાત્માઓના આઠ રૂચક પ્રદેશ તમારા જેવા નિર્મલ છે, છતાં પણ તે સ્વીકાર્યને કરી શકતા નથી; માટે આપ શ્રી પરમ શુદ્ધ છો વલી આપશ્રી કર્મ પરમાણુના સંગથી રહિત હેવાથી નિઃસંગ છે આપ સર્વ સ્વગુણથી સંપૂર્ણ હેવાથી ઈહા ( ઈચ્છા ) રહિત છે માટે હે વીરસેન પ્રભો ! આપશ્રીને મારા જ્ઞાનાદિ ગુણની પ્રાપ્તિના હેતુભૂત જાણીને હું આનંદ પૂર્વક વંદન કરૂં છું.
For Private And Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૨) દેવચંદ્ર જિનચંદ્ર, પૂર્ણાનંદને વૃદ; આજ હે જિનવર સેવાથી ચિર આનંદીએજી ૮
અર્થ-તુતિકાર શ્રી દેવચંદ્રજી ગણી કહે છે કે સ્વાભાવિક સ્વગુણમાં પૂર્ણાનંદ સ્વરૂપ શ્રી જિનેશ્વરની સેવા ભકિતથી ચિરકાલ પર્યત આનંદને પામીએ અર્થાત જિનાજ્ઞાએ વર્તાતાં સાદિ અનંત ભાગે પરમાનંદ મોક્ષ સુખ ને પ્રાપ્ત કરીએ
(૧૮) શ્રી મહાભદ્ર જિન સ્તવન,
તટ યમુનાનું એ રેશી રાજ વિરાજે છે આજ તુમારડે, મહાભદ્ર જિનરાજ; ધર્મ અભાગે હો તું સાહેબ વડેછે, ક્ષાયક વીર્ય અનંત હું બલિહારીરે શ્રી જિનવર તણજી ૧
અર્થ–સર્વ જિન ( અવદિ જ્ઞાન સંપન્ન ) માં રાજા સમાન હે મહાભદ્ર જિનરાજ ! આપશ્રીનું નિષ્ક ટક રાજ્ય અતિશય શેભે છે આપ શ્રીમાનનો લાયક વીર્ય અનંત છે, વલી આપને ધર્મ પણ અભંગ છે કારણ? તે આત્મ દ્રવ્યથી તાદામ્ય સબંધ રહેલ છે. આપશ્રીની આજ્ઞા સર્વ માને છે, અર્થાત આપશ્રી કેવલજ્ઞાન વડે જે પ્રમાણે જાણે છે તે પ્રમાણે દરેક દ્રવ્યની પરિણતિ થવા પામે છે આપશ્રીની આજ્ઞાનું કઈ પણ ઉલ્લંઘન કરી શકે તેમ નથી, એ આપશ્રીની અદભૂત રાજ્યનિતિ છેઆપના રાજ્યની બલિહારી છે.
For Private And Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૯૩ )
કારક કારણ હૈ તું સ્વામી છતા, કર્તા ભાક્તાભાવ; સર્વ વસ્તુના હૈ। ધર્મ પ્રકાશતા, જ્ઞાનાનઃ પ્રધાન
હું ૨
C
>
અ.~~આપશ્રીના અનંત ધમ રૂપ પ્રજાના ઉસન્ન કર્યાં અને ભેાક્તા પણ આપશ્રીજ છે. વલી 'આપ કારક અને કારણુ પશુ પાતેજ છે, અર્થાત ષટકારક સ્વરૂપે અભેદ છે તે આ પ્રમાણે:-આપશ્રીના શુદ્ધ આત્મા તે કર્તા, જાણવા રૂપ કાય, જેનાવતી જાણી શકાય એવુ જ્ઞાન તે ‘ કરશુ, ’ નવીન પર્યાયના ઉત્પાદ તે ‘ સંપ્રદાન, પૂ પર્યાયના વ્યય તે ‘અપાદાન ’ અને આત્મની સત્તાભૂમિ તે આધાર, એ પ્રમાણે ષટકારક ચક્ર આપશ્રીમાં અભેદ સ્વરૂપથી રહેલ છે. વલી જ્ઞાનાનંદ નામને પ્રધાન છે, તે સ વસ્તુના ધર્માં ( સ્વભાવ ) ને પ્રકાશ કરે છે; અર્થાત સગુણુ-પાંચની પરિણતિ જ્ઞાન ગુરુને અનુસરીને પ્રવૃત્ત છે.
"
સ્થિર નિર્ધારરે અવિસ’વાદતા, સમ્યક્ દર્શન મિત્ત, કાશ અનશ્વરે રે નિજ આનદતા, અવ્યાબાધ સમાત્ર હું ૩ અસમ્યક્ દશન તે જ્ઞાનાનદ પ્રધાનના પરમ મિત્ર છે. જ્ઞાનાનંદ અને સમ્યક્ દત એ અન્ને સદાય ભેળા રહે છે~ એક ક્ષણ પણ અલગ રહેતાજ નથી સમ્યક્ દન મિત્ર, જ્ઞાનાનંદુ પ્રધાનના કાર્યને પુષ્ટિ આપે છે અને પ્રધાનના કાર્યને અવિ સંવાદ ( પ્રમાણિક વાદ ) વડે સ્થિર અને ચાઉંસ કરે છે, તેથીજ પ્રધાનનું કાય નિર્દોષ થવા પામે છે. તે અને અભ્યાપા
For Private And Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૪ )
સમાધિ રૂપ અનંત રત્નથી સદા પરિપૂર્ણ ભંડાર ( ખજાના ) ને અક્ષય ( અખૂટ ) રાખે છે તજજન્ય આનદને આપશ્રી ભોગવી રહ્યા છે. તમને કાઈ જાતિના ઉપાધિ નથી એ અદ્ભૂત આશ્ચય છે.
નિજ નિજ રીતે રે ગુણ સપત્તિ ભર્યાં, દેશ અસ ખ્ય પ્રદેશ; આતમ શકતે હૈા પરજ્ય સ ંચર્યાજી, ચારિત્ર દુગ અભગ હું ૪
અથ હે પ્રભુ! ! આપશ્રીનુ રાજ્ય અસંખ્ય પ્રદેશવાણુ છે, કારણ ? દરેક પ્રદેશમાં અનંત ગુણાવિભાગ (પર્યાય;) રૂપ લક્ષ્મી વડે ભરપૂર છે; સવ સમાન સત્ત વાલા છે તેથી કાઇ કાલે પણ વધઘટ થઈ શકે તેમ નથી. એ અસંખ્ય પ્રદેશ રૂપ મહાન્ વિશાલ દેશના રક્ષણ માટે આપશ્રીનું ચારિત્ર તે અભ ગ કિલ્લારૂપ છે. તેથી કરૂપ શત્રુ તે ગઢની અંદર પ્રવેશ કરી શકે તેમ નથી, એવા અલાર્કિક રાજ્યના આપશ્રી બાકતા સ્વામી છે. એ અનાદિનું સ્વરાજ્ય આપશ્રીનું હતું તે મેહરાજાએ દબાવી લીધુ હતુ. પર ંતુ તે આપશ્રાએ સ્વ ખલવડે માહુના પરાજય કરીને સ્વરાજ્ય ભણી સચર્ચા.
પરિણતિ પ્રભુતા હૈ। તુજ બસ આકરા, ધ ક્ષમાદિક સૈન્ય; સાદિ અનતી રે રીતે રીતે પ્રભુધર્યો, તત્ત્વ સફલ પ્રાભાવ હું પ્
અ`~~હું પ્રભા ! આાપશ્રીએ મેહ ભૂપતિને જીતવા માટે ક્ષમા વગેરે સૈન્યને સજ્જ કર્યું આપના મતુલ ખલવાળા ક્ષમા વગેરે
For Private And Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સુભટેએ. મેહ નૃપને નાશ કર્યો, તે આ પ્રમાણે-ક્ષમા વડે ક્રોધને માદવ વડે માનનો આર્જવ વડે વક્રેતાને મુત્તિ વડે(નિર્લોભતા વડે) લેભને તપ વડે ઇચ્છાને સંયમ વડે હિંસાને સત્યવહે અસત્યને શાચ વડે અદત્તનો રકિંચન વડે પરિગ્રહને બહ્મચર્ય વડે કામ (મિથુન) ને એમ આપના બલવાનું સૈન્ય વડે શત્રુના લશ્કરને સર્વથા નાશ કરીને સંપૂર્ણ સાર્વભૌમ રાજ્યને સાદિ અનંત ભાગે નિષ્કટક કર્યો. સકલ નિવારી રે સાહેબ અવતર્યો, દ્રવ્ય ભાવ અરિ. લેશ; ભેગી ઉપાગી રે જ્ઞાન ગુણે ભર્યોજી, સહજ
સ્વભાવ વિલાસ હું ૬ અર્થ–હે પ્રભે ! જ્ઞાનાવરણીયાદિ દ્રવ્ય શત્રુ અને વિભાવ પરિણતિરૂપ ભાવ વેરિને સમૂલ નાશ કરી, આપશ્રી સંપૂર્ણ સ્વરાજ્યના અધિપતિ થયા અને આપના સહજ નિરૂપાધિક સ્વ ભાવ સુખના વિલાસી-કતા બન્યા છે. વલી આપશ્રી અખંડ સતત જ્ઞાન ગુણ વડે સ્વરાજ્યની રિથતિ અને નીતિના સાવધાન પણે ઉપગી જાણનાર છે. સાધક મુનિવર હે દેશ વિરતિ ધરૂછ, આચારજ ઉવઝાય, કારણ રૂપેરે રોગ ક્ષેમંકરજી, આતમ સિદ્ધિ
અનંત છું૭ અર્થ-સ્વયં પાંચ આચારના પાલનાર અને અન્યને પલાવનાર તે આચાર્ય, સ્યાદ્વાદશલિએ સૂત્ર-અર્થના દાતાર તે ઉપા માય, અને મુકિત માર્ગના સાધક સાધુ તથા દેશ વિરતિ,
For Private And Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
(૬)
( શ્રાવકા ) સવ આપશ્રીની આજ્ઞાનુ' આરાધન કરે છે-અનંત આત્મિક ગુણુ પ્રગટાવવા ઉદ્યમ કરે છે. તે સના આપશ્રી ચેગ ક્ષેમના કરનાર હાવાથી પરમ ઉત્તમ નિમિત્ત કારણુ છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આણા રાગી હૈ। સહુ જિનરાજનાજી, સમ્યક્ દષ્ટિ જીવ, સેવે પદ્મ પ`કજ હૈા શ્રી મહારાજનાથ, આતમ સાધન કાજ’૦૮
b
અથચતુથ ગુણુસ્થાન ત્તિ સમ્યક્ દષ્ટિ જીવ, જેકે
ચારિત્ર માહનીયના ઉદયથી સાધન યાને વ્રતાદિ અનુઠ્ઠાન કરી શકતા નથી તે પણ તે શ્રી જિનેશ્વરની આજ્ઞાના પરમ રાગી છે; તેથી પેાતાના આત્મ સ્વરૂપને પ્રગટાવવા માટે આપશ્રોના ચરણુ કમલની સેવા ભિકત કરે છે, અર્થાત્ વંદન પૂજન અને હુમાન વડે ભકિત ચાગમાં તત્પર રહે છે.
ભકતે રામ્યા હા ભવ્ય આત્મચિજી, દેવચંદ્ર જિ નચંદ્ર; સપત્તિ પ્રગટે હૈ। સત્તાગત શુચિજી, અવ્યય અક્ષય શુદ્ધ હું હું
અથ શ્રીમાન દેવચંદ્રજી મહારાજ ઉપકારની ભાવના વર્તે ભવ્યાત્માઓને કહે છે કે હું ભળ્યે ! જો તમે સત્તાગત આત્મ લક્ષ્મીને પ્રગટાવવા ઇચ્છતા હૈ તા શ્રી જિનેશ્વરની પરમ ભકિતમાં તદ્દીન થાઓ તન્મય અનેા, તાજ તમારી અવ્યય અક્ષય સેવ પરભાવના સુખધ રહિત અને શુદ્ધ જ્ઞાનાદિક સોંપત્તિ
ગત થાય
For Private And Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૯૭)
(૧૯) દેવયશ: જિન સ્તવન.
મહાવિદેહ ક્ષેત્ર સેહામણુ -એ દેશી.
દૈવજયા દરિસણ કરે, વિશ્વટે માહ વિભાવ પ્રગટે શુદ્ધ સ્વભાવતા, આનંદ લહરી દાવ
લાલરે લાલરે, દેવ૦ ૧
અહું ભળ્યે જીવા ! અષ્ટાદશ દેષરહિત દ્વાદશ ગુણુયુક્ત શ્રી દેવયશાઃ પ્રભુનું દન કરા, તે પુજ્ય પરમાત્માના સ્વરૂપનું સમ્યક્ પ્રકારે મનન કર પ્રભુના યથા-સ્વરૂપ દશ નથી અનાદિકાલથી લાગેલ વિભાવ ( મેાહનીય ક રૂપ ) તે આત્માથી ક્રૂ થાય, અને સમ્યક્ દર્શન ( શુદ્ધ સ્વભાવ ) પ્રગટ થાય સમ્યક્ દર્શન પ્રગટ થવાથી આત્મિક પરમાનંદની લહેરના સમય પ્રાપ્ત
થાય.
સ્વામી વસેા પુષ્કર વરે, જ‰ ભરતે દાસ લાલરે; ક્ષેત્ર વિભેદ ઘણા પડ્યા, કેમ પહેાંચે ઉલ્લાસ લાલરે
દેવ૦ ૨
For Private And Personal Use Only
અથ—હું પ્રભા ! આપશ્રી પુષ્કરવરઢોપમાં વિચરા છે અને આપશ્રીના દનના અભિલાષી સેવક હું બુદ્વીપના ભરતક્ષેત્રમાં વસુ ! તમારા અને મારા વચ્ચે ક્ષેત્રના અત્યંત અંતર પડા, તેથી મારા મનની ઉમેદ કેમ પાર પડે ? અર્થાત ઇન રવાના ઉલ્લાસ કણા છે પર ંતુ તે શી રીતે સલ થઈ શકે ?
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૨૮ )
હાવત તે તનુ પાંખડી, આવત નાથ હનુર લાલ; જે હાતી ચિત્ત આંખડી, દેખત નિત્ય પ્રભુ તૂર લાલરે દેવ ૩
અથ—હે જગન્નાથ! જો મારા શરીરમાં પાંખા હતે તે જરૂર ઉડીને આપશ્રીની પાસે આવીને સેવામાં હાજર રહેત અને વદન પુજન પણ કરત. અથવા જો મને અંતરચક્ષુ ( અવધિજ્ઞાન-દન ) હતે તે અહિં રહ્યો થકા પણ નિર ંતર આપશ્રીની વિભૂતિ ( સમવસરણાર્દિક ઋદ્ધિ ) ને જોયા કરત, પરંતુ તે બન્નેય શકિતથી હું રહિત હાવાથી આપશ્રીનુ દર્શન વગેરે શી રીત કરી શકે ?
શાસન-ભકત જે સુરવરા, વીનવું શીશ નમાય લાલરે; કૃપા કરી સુઝ ઉપરે, તા જિન વદન થાય લાલ રે, ધ્રુવ ૪
---
અર્થ હૈ શાસનના અધિષ્ઠાયક દેવે! હું' તમને મસ્તક નભાવીને અજ કરૂ છું કે—મારામાં પ્રભુશ્રીના દર્શન કરવાની શક્તિ નથી, માટે મને કૃપા કરીને મહાવિદેહક્ષેત્રમાં લઇ જઇને શ્રી દેવયશા પ્રભુના દર્શન-વંદન વગેરેના અલભ્ય લાભ અપાવે. આ પંચમકાલમાં યક્ષા સાધવી વગેરે એ જિનનાદન શાસનભકત દેવની સહાયતાવર્ડ કરેલ છે. એમ શાસ્ત્રમાં કહેલું છે, માટે પણ શાસનક્ષક દેવાને બીનવી રહ્યો છુ.
For Private And Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૯) પૂર્ણ પૂર્વ-વિરાધના, શી કીધી? એણે જીવ લાલ રે; અવિરતિ મોહ ટલે નહિં, દીઠે આગમ દીવ લાલરે.
દેવ૦ ૫, અર્થ—(જે ત્યાં હું પહોંચું તે) શ્રી દેવયાને પૂર્ણ કે–હે પ્રભો ! મારે જીવે પૂર્વભવમાં એવી શી આત્મધર્મની અત્યંત વિરાધના કરી છે? તે કૃપા કરીને કહેશો? અરે! ચેતનજડનાં યથાર્થ સ્વરૂપને પ્રકાશ કરનાર આગમદીપકની મને પ્રાપ્તિ થઈ–આગમને બેઘ થયે. છતાં પણ અવિરતિને મિાહ (ચારિત્ર મેહનીય) અને રાગ દ્વેષની પરિણતિ ટળતી નથી. કારણ? પુદ્દગલમાં મમતવભાવરૂપ અવિરતિ વર્તે છે. તેને લઈને કલાષ (ક્રોધાદિક) ની પરિણતિ મારા આત્મધર્મને મલીન કરે છે, અને આત્મસ્વરૂપને પ્રગટ થવા આપતી નથી.
આતમ શુદ્ધ સ્વભાવને, ધન ધન કાજ લાલરે. રત્નત્રયી પ્રાપ્તિ તણો, હેતુ કહે મહારાજ ! લાલ રે,
દેવ૦ ૬, અર્થ–સર્વ કર્મકલંક રહિત-નિષ્કલંક શુદ્ધાત્મ સ્વભાવને યથાર્થ બેધ જેનાવડે થાય તે જ્ઞાન અને અનાદિકાલના વિભાવ રૂપ મિથ્યાત્વને નાશ દર્શન અને અવિરતિ કષાય અને વેગ રૂપમલનું શોધન તે ચારીત્ર એ જ્ઞાન દર્શન અને ચારિત્રરૂપ રત્નત્રયીની પ્રાપ્તિ, હે કરૂણાસાગર! શી રીતે થાય તે કૃપા કરીને કહે,
For Private And Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૧૦૦ )
તુજ સરિખા સાહેબ મલ્યા, ભારે ભવભ્રમ ટેવ લાલરે, પુષ્પાલ બન પ્રભુ લડી, કાણુ કરે પરસેવ લાલ રે. દેવ ૭ અર્થ-ડે પ્રભુ ! તમારા જેવા નાથ મત્સ્યેા. અર્થાત અન‘તગુણુને નિધાન-રત્નત્રયીની પ્રાપ્તિ કરાવનાર પ્રભુના મેળાપ થતાં સંસારમાં ભટકવાની કુટેવથી મુક્ત કરનાર અને મારા આત્મ સ્વરૂપને પ્રગટ કરવામાં પુષ્ટ નિમિત્તભુત પ્રભુનું દશન પામ્યા પછી અન્ય સરાગિ દેવાની કાણુ સેવા કરે? અથવા આપના દશ નથી આત્મસ્વરૂપની ઝાંખી (એળખાણુ) થવાથી આત્મ-સાધનની પરિણતિને છે।ડી કરી પરભાવને ણે સેવે,
દીન દયાલુ કૃપાએ, નાથ ભવેક આધાર લાલ રે, દેવચંદ્ર જિન સેવના, પરમ અમૃત સુખકાર લાલ રે, દેવ ૮ અ ---ચતુતિરૂપ સંસારમાં પરિભ્રમણ કરનાર, કય જન્ય દુઃખને ભગવનાર અને જ્ઞાનાદિ દ્રવ્ય રહિત એવા દીન જીવા પ્રત્યે કૃપાના કરનાર પરમ દયાલુ હું પ્રત્યે! ! આપ અનાથના નાથ છે! અને ભવસમુદ્રમાં મૃડતાં પ્રાણિઓને આધારરૂપ છે. શ્રી દેવચંદ્રજી કહે છે કે શ્રી જિનેશ્વરની સેવના પરમ અમૃત સમાન ઉત્કૃષ્ટ સર્વ સુખને આપનારી અને ભવની વ્યાધિને નાશ કરનારી છે.
www.
For Private And Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૧) (૨૦) શ્રી અજિતવીર્ય જિન સ્તવન.
મન મેહનાલાલ–એ દેશી. અછત વીર્ય જિન વિચરતા રે, મનમોહનલાલ પુષ્કર અદ્ધ વિદેહરે, ભવિ બેહના લાલ. જંગમ સુરતરૂ સારિ રે, મ સેવે ધન્ય ધન્ય તેહરે. ભ૦ ૧.
અર્થ—અતિશય સહજ પરાક્રમ વડે મેહ શત્રુને જેણે લીલા માત્રમાં જીતી લીધેલ એવા શ્રી અજીતવીર્ય સ્વામી વતમાનકાલે પુષ્કરાદ્ધ દ્વીપના મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં વિચારી રહ્યા છે. તે પ્રભુની પરમ શાંત મુખમુદ્રાને નિહાળી ભવ્યજનનું મન પ્રશસ્ત રાગવડે મેહિત થવા પામે છે. તેથી આપ મનમેહન છે પાંત્રીશ પ્રકારના વચનાતિશય વિશિષ્ટ વાણીવડે પ્રભુશ્રી ભવ્યજેનેને બેધ આપે છે. વલી પ્રભુશ્રી સાક્ષાત્ જગમ કલ્પવૃક્ષ છે. સ્થાવર કલ્પવૃક્ષ એકજ રથળે રહીને ક્ષણિક પાર્ગલિક સુખને આપે છે. ત્યારે પ્રભુશ્રી અનેક સ્થલે વિહાર કરીને ભવ્યજનોના સંશયને દૂર કરી રત્નત્રયની પ્રાપ્તિ કરાવી ધૂવ-અવિનશ્વર આત્મિક સહજાનંદ સુખને આપે છે. માટે પ્રભુશ્રી અનુપમ અદ્વિતીય જંગમ કલ્પવૃક્ષ છે, તેમના ચરણકમલની જે ભાવપૂર્વક ભક્તિસેવા કરે છે તે કૃત પુણ્ય છે ધન્ય છે. જિનગુણ અમૃત પાનથી રે, મ અમૃત ક્રિયા સુપસાયરે ભ૦ અમૃત ક્રિયા અનુષ્ઠાનથી રે, મ આત્મા
અમૃત થાયરે, ભ૦ ૨
For Private And Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૦૨)
અ--શ્રી જિનેશ્વરના અતરંગ જ્ઞાનાદિક ગુણનુ વર્ણન ધ્યાન અને બહુમાન રૂપ અમૃતનું પાન કરવાથી અમૃત ક્રિયાની પ્રાપ્તિ થાય અમૃત ક્રિયા અનુષ્ઠાનના ચેગથી આત્મા પણુ અમૃતમય થાય, અર્થાત્ જન્મ મરણ રોગ રહિત અજરામર થાય. અનુષ્ઠાન ( ક્રિયાના ) પાંચ પ્રકાર છે તે આ પ્રમાણેઃ—૧ વિષાનુષ્ઠાન ૨ ગરલાનુંાન ૩ અન્યાયાનુષ્ડાન ૪ તદ્ભુતુ અને ૫ અમૃતાનુષ્ઠાન-મિષ્ટાન વસ ધન ચશઃ માન વગેરે આ લેાકના સુખની ઈચ્છાપૂર્વક જે તપ જપ વગેરે ક્રિયા કરવી તે વિષાનુષ્ઠાન ક્રિયા કહેવાય તે વિષની જેમ તત્કાલ મારનાર-જન્મ મરણુ કરાવનાર થાય છે. રાજા મહારાજા ચક્રવર્તિ અને દૈવ વગેરે પરલેાકના સુખની અભિલાષ્ટા પુર્વક જે ક્રિયા કરે તે ગરલાનુષ્ઠાન કહીએ તે હડકાયા કુતરાની ગરલ ( વિષ ) જેમ કાલાંતરે મારનાર થાય. સૂત્રકથિત માની અપેક્ષા વિના અને શુદ્ધ પ્રણિધાનપણા રહિત સમુમિની પરે એઘસ જ્ઞાએ કે લેાકસંજ્ઞાએ જે ક્રિયા કરવી તે અન્યાન્યાનુષ્ઠાન એ ક્રિયા તત્ત્વ શૂન્ય-કષ્ટરૂપ છે ઉપર્યુકત ત્રણ ક્રિયાએ આજ્ઞારહિત હાવાથી ત્યાજ્ય છે. મેાક્ષનેજ લક્ષ્યમાં રાખીને સદ્ અનુષ્ઠાનમાં પ્રશસ્ત રાગ સહિત શાનુસારિ—માર્ગોનુસાર પુરૂષની જે ક્રિયા તે તહેતુ અનુષ્ઠાન કહેવાય છે. જો કે તહેતુ અનુષ્ઠાન, ચરમા વમાં યાને આસન્ન સિદ્ધિની દશામાં પ્રાપ્ત થાય છે. તથાપિ એ અનુષ્ઠાનમાં જીવાત્મા વિધિ મા પ્રતિ અતિ આદર-મહુમાન અને ઉપયોગ પૂર્વક પ્રવર્ત્તવાની પ્રબલ ઈચ્છા વર્તે છે, તથાપિ તથા વિધ ન પ્રવર્તી શકે; તે પણ એ ક્રિયા અતિશય
For Private And Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૯૩) હિતકારકસાધ્ય સાધક છે. સહજ શુદ્ધ સ્વભાવ ધર્મ સહિત જે કિયા તે અમૃતાનુષ્ઠાન કહેવાય છે એ અનુષ્ઠાન કરનાર ચિત્તની અતિ શુદ્ધિ પૂર્વક વિધિ માર્ગ પ્રતિ યથાર્થ રીતે પ્રવૃત્તિ કરવાથી મહને તત્કાલ ક્ષય કરનાર થાય છે.
પ્રીતિ ભક્તિ અનુષ્ઠાનથીરે, મ વચન અસંગી સે. વરે ભ૦ કર્તા તન્મયતા લહેર, મ પ્રભુ ભક્તિ
નિત્ય મેવ, ભ૦ ૩
અર્થ—અથવા ચાર પ્રકારના અનુષ્ઠાન પણ કહેલા છે તે આ પ્રમાણે-૧ પ્રીતિ અનુષ્ઠાન ૨ ભકિત અનુષ્ઠાન ૩ વચનાનુષ્ઠાન અને અસંગાનુષ્ઠાન-પ્રીતિઅનુષ્ઠાન કેને કહીએ? સર્વ પરભાવમાંથી પ્રીતિને તોડી એક જિનેશ્વરના સ્વરૂપમાં એકાગ્ર ચિત્તનું જોડવું તે પ્રીતિઅનુષ્ઠાન પરમપકારી જિનરાજનું પ્રેમ પૂર્વક વંદન નમન સ્તવન અને પૂજન કરવું તે ભકિત અનુષ્ઠાન. કલેક પ્રકાશક તીર્થકર દેવની આજ્ઞા પ્રમાણે પ્રેમપૂર્વક પ્રવૃત્તિ કરવી અર્થાત્ આજ્ઞા પ્રધાની થવું તે વચનાનુષ્ઠાન અને જિનાજ્ઞાવડે પૂર્વોક્ત ત્રણ અનુષ્ઠાન કરતાં સહજ નિરાલંબન અને કેવલ પર્વના અભ્યાસથી સકલ પરભાવના સંગ રહિત પ્રવૃત્તિ કરવી તે અસંગાનુષ્ઠાન પર્વના બે અનુષ્ઠાન દ્રવ્યાનુષ્ઠાન છે અને પાછલા બે અનુષ્ઠાન ભાવ અનુષ્ઠાન છે. દ્રવ્યાનુષ્ઠાન તે ભાવાનુષ્ઠાનનું નિમિત્ત છે ભાવાનુષ્ઠાનના ઈચ્છક જીવાત્માએ અવશ્ય દ્રવ્યાનું ષ્ઠાન પ્રેમપૂર્વક કરવા યોગ્ય છે નિરંતર પ્રભુ-ભક્તિ કરનાર તન્મય પ્રભુમય થવા પામે છે,
For Private And Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૧૦૪ )
પરમેશ્વર અવલંબનેરે, મ॰ ધ્યાતા ધ્યેય અભેદરે; ભ॰ ધ્યેય સમાપ્તિ હુવેરે, મ સાધ્ય સિદ્ધિ અવિ ચ્છેદ, ભ ૪
અથ—પરમ ઐશ્વČવાન્ જિનેશ્વરના અવલંબનથી તેના અનુકરણથી-ધ્યાતા પુરૂષ પેાતાના શુદ્ધ સિદ્ધ સમાન પરમાત્મ પદ ધ્યેયથી અભેદ થાય અર્થાત્ પરમાત્મ સ્વરૂપ થાય, જ્યારે ધ્યેય પદની સમાપ્તિ થવાથી સાધ્યની સિદ્ધિ, નિષ્ક’ટકપણે સાદિ અનંત ભાંગે અક્ષય થવા પામે.
જિનગુણુ રાગ પરાગથી રે, મ॰ વાસિત મુજ પરિણામરે; ભ॰ તજશે દુષ્ટ વિભાવતાર, મ૰ સરસે આતમ કામરે, ભ ૫
અથ—જેમ મલયગિરિના ચંદનના સુગંધથી વાસિત-ગધ વગરના વૃક્ષ નિષ્ઠાદિક તે પણ ચંદન સમાન સુગંધવાળા થાય છે. તેમ શ્રી જિનેશ્વરના દિવ્ય ક્ષાયિક ગુણની સ્તુતિ રૂપ પ્રશસ્ત સુગંધથી વાસિત મારા અંતરાતમા, દુષ્ટ વિભાવ-મિથ્યાવાદિક-દુંગધના ત્યાગ કરી આત્મિક ગુણ પ્રાણભાવરૂપ સુગંધને પ્રાપ્ત થશે અર્થાત્ મારા કાર્યની અવસ્ય સિદ્ધિ થશે. જિનભકિત રત્ત ચિત્તનેરે, મ॰ વેધક રસગુણ પ્રેમરે; ભ॰ સેવક જિનપદ પામશેરે, મ॰ રસવધિત અયઃ
જેમરે ભ૦૬
For Private And Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૫) અર્થ-જેમ હું અત્યંત કુરૂપ કઠણ અને અલ્પમૂલ્યવાળુ હેવા છતાં પણ વનસ્પતિના પ્રયોગથી સિદ્ધ થયેલ રસ (પારદ વગેરે)ના સંગથી લે મટી અત્યંત સુંદર પીતવર્ણવેલું મૃદુ અને બહુ મૂલ્યવાલું સુવર્ણ (સોનું) થાય છે. તેમ હું પણ અત્યંત ક્રોધાદિકથી કદ્રુપ, પુદ્ગલના યોગથી કર્કશ અને જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મના ઉદયથી અમૂલ્યવાલે અલ્પજ્ઞ છું-લેઢા સમાન છે. તે પણ શ્રી જિનેશ્વરદેવની પરમભક્તિ- રાગરૂપ રસથી મારૂ ચિત્ત ધિત થયું છે, માટે હું પણ જિનપદને અવશ્ય પામીશ. કારણ? જડ લેતું પણ પારદરસથી ધિત થવાથી સુંદર સુવર્ણ બને છે, તે આપશ્રીની ભકિતરૂપ સચેતન રસથી મારા કાર્યની સિદ્ધિ કેમ ન થાય? અવશ્ય થાય જ.
નાથ ભકિતરસ ભાવથી રે, મ તૃણ જાણું, પરદેવ, ભ૦ ચિંતામણિ સુરતરૂ થકી રે, મ૦ અધિકી અરિહત સેવ, ભ૦ ૭.
અર્થ–આ ભયારણ્યમાં ભ્રમણ કરતાં મોહાદિચોરોએ જેના ધર્મ ધનને લૂંટી લીધા છે એવા અનાથજના (મારા જેવાના) હે નાથ! આપશ્રીની ભકિતરસના પાનથી તૃપ્ત થયેલ હું, અન્ય વિષય-કષાયથી ગ્રસિત થયેલ સરાગી દેવને તૃણ સમાન ગણ છું. જેમ અમૃતરસને પાન કરનાર કયારે પણ વિષનું ભક્ષણ
For Private And Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
(૧૦)
કરે નહિ. તેમ આપશ્રીની ભકિતરૂપ અમ્રુતી તૃપ્ત થયેલ હુ” રાગાદિ દોષયુકત દેવાની ભકિતરૂપ વિષનું ભક્ષણ ન કરૂં.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અરિહંત પરમાત્માની ભકિત ચિંતામણિરત્ન અને કલ્પવૃક્ષ કરતાં પણ અધિક છે. અનંતગુણી છે કારણ ? ચિંતામણિ વગેરે ક્ષણભંગુર અને પાગલિક સુખને આપે છે, અને વીતરાગદેવની સેવાભક્તિ તે અપરિમિત અને શાશ્વત આત્મિક સુખને આપે છે.
પરમાત્મ ગુણુ સ્મૃતિ થકી રે, રામ રે; ભ॰ નિયમા કૉંચનતા ન્યુ પારસ પામ રે ભ૦ ૮.
મ ફા આતમ લહે રે, મ॰ લેહ
અંજેમ લેતુ' પારસમણિના સંયાગથી અવશ્ય સુવર્ણ થાય છે. તેમ પરમાત્માના અનંત ક્ષાયક ગુણુનુ સ્મરણ-ધ્યાન કરવાથી—તન્મય થવાથી-લેહ સમાન મારા આત્મા પણ નિના ગુણુ સ્મરણુરૂપ પારસમણિના યાગથી અવશ્ય આત્મિક ગુણની સિદ્ધિરૂપ સુવણુ થશે. એમ મને ચાક્કસ ખાત્રી છે.
નિલ તત્ત્વરૂચિ થઇ રે, મ કરો જિનપતિ-ભકિત વૈભ॰ દેવચંદ્ર પદ પામશે! રે, મ પરમ મહેદય યુક્તિ રે. ભ॰ ૯.
For Private And Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૦૭). અર્થભાવદયાના અતિશય પરિણામથી શ્રી દેવચંદ્રજી ગણિવર્ય, ભવ્યજીને ઉપદેશ છે કે– હે ભળે! અનંતગુણકર નિષ્કારણ જગપકારી કૃપાનિધાન અને અશરણ શરણ્ય શ્રી જિનેશ્વરદેવની પરમ ભક્તિ કરે-તે પણ પિગલિક સુખની ઈચ્છાને અટકાવી મેઘસંજ્ઞા-લેક સંજ્ઞાને ટાલી શુદ્ધ પરમાત્મ સ્વરૂપની ઓળખાણ પૂર્વક પોતાના આત્માને સંગ્રહ નવડે તત્સમાન જાણી શકિતથી પરમાત્માની સાથે સમાનતા વિચારી અને વ્યક્તિથી પ્રભુ વચ્ચે આપણું અંતરને નિર્ધારી એ અંતર કેમ ટળે? એકતા કેમ થાય? એવી રીતે સાધ્યનું ચોક્કસ કરીને સાધ્યની સિધ્ધિ કરવા માટે ભકિત કરજે. શ્રી જિનાજ્ઞાએ વને
સ્વરૂપમાં એકાગ્ર થજે. જેમ બને તેમ અધ્યાત્મ રસમાં મગ્ન થશે, તે સર્વ દેવમાં શ્રેષ્ઠ પરમાત્મ પદને પ્રાપ્ત કરશે. અર્થાત્ પરમેસ્કૃષ્ટ અને સ્વાધીન અનંતગુણ પ્રાગભાવ રૂપ મહોદય પામશે.
For Private And Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
( ૧૦૮ }
કળશ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રાગ ધયાત્રી.
વાવ રે જિનવર વિચર'તા વંદે, કીન સ્તવન નમન અનુસરતાં; પૂર્વ પાપ નિકદા રે વા વા રે જિનવર વિચર’તા, વંદા ૧
અથ—વતમાનકાલે પચ મહાવિદેહ ક્ષેત્રને વિષે વિચરતા વીશ વિહરમાન જિનેશ્વરાને ભાવસહિત વંદન કરા તેઓનુ ગુણ કીતન—સ્તવન કરા; માવ સહિત—અત્યંત ભકિત પૂર્ણાંક નમસ્કાર કરી. તેઓની આજ્ઞાને અનુસરે, જેથી પૂર્વ સંચિત દૃષ્ટકમના
નાશ થાય.
જબુદ્રીપે ચાર જિનેશ્વર, ધાતકી આ આણુ દા; પુષ્કર અદ્દે આઠ મહામુનિ, સેત્રે ચેશા ઈંદા ૨.
જીત રૃ.
અથ—જ ખૂદ્રોપના એક મહા વિદેહમાં ચાર ધાતકીખડ દ્વીપના એ મહાવિદેહમાં આ અને પકારાધ્ધ દ્વિપનાં એ મહાવિદેહમાં આઠ તીથ કરો. એમ સ મથી વીશ વિડરમાન વિચરે છે; તેઓની અત્રીશ વ્યતરે વીશ ભવનપતિના ઇંદ્રા, એ જયેાતિ
For Private And Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૦૦) ષિના ઈદ્રો અને દશ વૈમાનિક ઈ, એકંદર ચોસઠ ઇદ્રો સેવા
કેવલી ગણધર સાધુ સાધવી, શ્રાવક શ્રાવિકા વૃદ જિનમુખ ધર્મ અમૃત અનુભવતાં, પામે મન આણદેરે.
જિન ૩ અર્થ–શ્રી તીર્થકરના મુખકમલમાંથી નકલતા વચન મકરંદને આસ્વાદ, કેવલિ ભગવાન ગણધર સાધુ સાધવી અને શ્રાવક શ્રાવિકાઓ હર્ષપૂર્વક લીએ છે, અને તે મકરંદરસને અનુભવ કરી હૃદયમાં આનંદ પામે છે. યદ્યપિ કેવલિએ સ્વયંકૃત્ય કૃત હોય છે તથાપિ તીર્થંકરદેવને પ્રદક્ષિણા આપીને તેઓ કેવલિ–પરિષમાં બિરાજે છે, અને તીર્થંકરદેવને ઉપદેશ સાંભળે છે. સાંભળવું એ તેઓને આચાર માત્ર છે. જિનેશ્વરપદનું બહુ માન છે. ખાસ સાંભળવાને કંઈ ઉદ્દેશ નથી. સિદ્ધાચલ ચોમાસું રહીને, ગાય જિનગુણ છે દે; જિનપતિ-ભકિત મુકિતને મારગ, અનુપમ શિવસુખ કદ રે, જન ૪.
અર્થ–નેમિનાથ તીર્થકર સિવાય ત્રેવીસ તીર્થકરેના પવિત્ર શરણ વડે નિમલ થયેલ, અને મુનિવરે જ્યાં મા Pયેલા, અજીતનાથ અને શાંતિનાથ પ્રભુએ અનેક સાધુના પતિ
For Private And Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૧૧ )
વાર સહુ જ્યાં ચાતુર્માંસ કરેલ અને ઋષભદેવ ભગવાન્ જયાં પૂર્વ ૯૯ વાર સમવસરેલા એવા મહા મહિમા વાલે! જે સિધ્ધાચલ તીથ ( શત્રુંજ્ય ) માં ચાતુર્માંસ રહીને જિનેશ્વરાના પવિત્ર ગુણા જેમાં વર્ણવાયેલા એવા આ રસ્તવના મેં ( દેવચંદ્ર ગણિએ ) રચ્યા. રચના કરવાના કારણ તરીકે તે તેઓ કહે છે કેઃ- - શ્રી જિનેશ્વરની ભકિત એજ મુકિતના માગ છે અને ઉપમા રહિત મોક્ષના સુખનુ પણ પ્રખલ નિમિત્ત છે, એટલે ભકિત માટે આ સ્તવના રચ્યા છે.
પ્રશસ્તિ ખરતર ગચ્છ જિનચંદ્ર સૂરિવર, પુણ્ય પ્રધાન મુદિા; સુમતિ સાગર સારંગ સુવાચક, પીધા શ્રુતમકરદારે જિન ૫
અ—સ્તવન કર્યાં પેાતાની ગુરૂ પરપરા કહે છેઃ— ખરતરગચ્છને વિષે યુગપ્રધાન શ્રી જિનચંદ્ર સૂરિવય થયા તેમના શિષ્ય પુણ્યપ્રધાન ' મુનીદ્ર, તેમના શિષ્ય ‘* સુમતિ સાગર - તેમના શિષ્ય · સાધુરગ ' ઉપાધ્યાય થયા તે સર્વાં સિધ્ધાંત રૂપ મરદના પાન કરનારા થયા:-ગીતાથ હતા,
6
,
રાજ સાગર પાઠક ઉપકારી, જ્ઞાન ધમ દિદા દીય સદર ગુણવતા, પાઠક ધીર ગયિ′ારે જિનવ
For Private And Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૧૧૧) અર્થ–સાધુ રંગ વાચકના શિષ્ય પરમ ઉપકારક “રાજ સાગર ” ઉપાધ્યાય થયા. તેમના શિષ્ય અજ્ઞાન અંધકારને નાશ કરનાર સૂર્ય સમાન અધ્યાપક “જ્ઞાનધર્મ ” તેમના શિષ્ય (મારા સશુરૂ ) પરમ ગુણવાન મને જ્ઞાનાદિ ગુણના દાતાર પરમ ધીર ગજે સમાન પરમ ઉપકારક શ્રીમાન “દીપચંદ્ર” થયા. દેવચંદ્ર ગણી આતમ હેતે, ગાયા વીશ જિ . ત્રાદ્ધિ વૃદ્ધિ સુખ સંપત્તિ પ્રગટે, સુજશ મહોદય
વૃદોરે જિન૭ અર્થ–સશુરૂ શ્રી દીપચંદ્ર પાઠકના શિષ્ય દેવચંદ્રજીએ વિદ્યમાન વિશ તીર્થકરના સ્તવને ગાયા તે કેવલ આત્મ કલ્યાણ માટે ગાયા છે. જિનેશ્વરના ગુણ ગાવાથી જ્ઞાનાદિ અધિધની વૃધ્ધિ થાય વળી અત્યંત સુખ સંપત્તિ પ્રગટે અને અખુટ નિર્મલ ચશઃ વિસ્તરે છેવટમાં પરમ મહદય અવ્યાબાધ સુખની પ્રાપ્તિ થાય,
For Private And Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
( ૧૧૨ ) દાહા
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગણિ વયં દેવચંદ્ર કૃત, સ્તવના અતિ અદ્ભૂત; ભક્તિભર અધ્યાત્મરસ, વ્યાનુયોગે યુકત ૧ ગ'ભિર અર્થે એ ભરી, આશય અતિશય ગૂઢ; લહે પરમાથ પંડિત, હું કેમ જાણું ? સૂ તા પણ કાંઇક શાસ્ત્રથી, સમજી સુગુરૂ પસાય; વ્યાખ્યા કીધી તેહની, દેષ મ દેજો ભાય ( ભ્રાત) ૩
२
કરૂણા મુજ પર આણીને, કેાવિદ કરજો શુદ્ધ; મિથ્યા દુષ્કૃત તેહને, જે મેં કહ્યું. અશુદ્ધ. રસTM સિદ્ધિ નિધિ વિધુ વર્ષમાં, પોષ માસસિતપક્ષ; ત્રયેાદશી શશી વાસરે, વ્યાખ્યા કરી સક્ષ. પ
For Private And Personal Use Only
,
સ્વચ્છ વર કચ્છ દેશમાં, પાવન ‘ પત્રી ' ગ્રામ; આશ વંશ વીરજી સુત, · ગાંગજી ' એ અભિરામ, ૬ સ્વ-પરહિતાર્થે કર્યાં, સરલ યથામતિ અ વાંચી આત્મ-આરાધજો, પરમ સાધો અ
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
संग्रह शतक.
یہ ہے
સંગ્રહ શતકના કર્તા પ્રથમ નમસ્કારાત્મક મગલર્તા
वोरं तिलोयनाहं, वंदिअ भणामि साररयण गाहा: आय पर हिय द्वाए, उद्धरिआ सुय समुद्दाओ. ॥१॥
અર્થ–ત્રણ લોકના નાથ–પગ ક્ષેમના કરનાર–શ્રી વરપ્રભુને વંદન કરીને-સ્તવીને-સ્વપરના હિત-કલ્યાણ માટે સ્વરૂપ સમુદ્રમાંથી સારરૂપ ગાથારત્નને ઉદ્ધરૂં છું-સ્વીકારું છું. नयर रह चक पउमे, चंदे मूरे समुह मेरुमिः जो उपमिजइ सययं, तं संघ गुणायरं वंदे. २
અર્થ_શ્રીમાન દેવવાચક ક્ષમાશ્રમણે નદી સૂત્રમાં શ્રી સંધને વિવિધ ઉપમા આપીને સંઘની સ્તવના કરેલ છે. તે આ પ્રમાણે– ૧ નગર, ૨ રથ, ૩ ચક્ર, ૪ પત્રિકમલ, ૫ ચંદ્ર,
સૂર્ય, ૭ સમુદ્ર અને ૮ મેરૂ. એ આઠ ઉપમાં વડે પ્રશંસા હાયક શ્રી સંધ છે. અષ્ટાપમાં વિશિષ્ટ જ્ઞાનાદિ ગુણવાન શ્રી સંઘ
ગણાકર (ખાણ) ને હું વંદન કરું છું હતુતિ કરે છે
For Private And Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૪) સંઘને કહેવાય તેનું સામાન્ય સ્વરૂપएगो साहु एगा य, साहुणी सावयोय साविया वा; आणा जुत्तो संघो, सेसो पुण अटि संघाओ ३
અથ–એક સાધુ એક સાધવી એક શ્રાવક અને એક શ્રાવિકા એ જિનાજ્ઞાયુક્ત હોય તે તે પણ “સંઘ” કહેવાય. પરંતુ જિનાજ્ઞા વિરૂદ્ધ હાયરહિત હોય તો બહુલ સમુદાય હોવા છતાં પણ તે હાડકાને સમૂહ છે. હાડકાને ભારે છે. શાંતિકર અને ભયંકર સંઘનું સ્વરૂપ કહે છે– अभ्मापिय सारि च्छो, सिव घर थंभो य होइ जिण संघो; નિવર-સાક્ષ, agવ મઘં . . ૪
અર્થ–માતા પિતા સમાન અને મેક્ષ રૂપમંદિરના સ્તંભ ભૂત તે સંઘ જેથી જિનેશ્વરની આજ્ઞા માહિર-આજ્ઞા વિહીન હોય તે સપની માફક ભયંકર છે-દુઃખરૂપ છે. વર્તમાન શાસન શ્રી વર્ધમાન સ્વામિનું છે તે કહે છે.
निव्वुइ पह सासणय, जयइ सया सबभाव देसगंच: कुसमय मय णासणयं, निणंद वर वीर सासणायं, ५. ..
અર્થ–નિવૃત્તિ (મોક્ષ)ના માર્ગની સદા શિક્ષા આપનારું; સર્વ ભાવ (ષડ દ્રવ્ય) ના સ્વરૂપને યથાર્થ પ્રકાશનારૂં દેખાડ ના અને કુસમય ( પાખંડ શાસ્ત્ર ) ના માને નાશ કુરના
For Private And Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૧૫)
શાસન
શ્રી જિનેશ્વર વીરભગવાન્નુ પ્રધાન ( આ કાલમાં વીર શાસનના પરમ આધાર છે)
શાસન પ્રત્યે પણ શ્રધ્ધાવાન્ સમકિતી કહેવાય છેઃ—
જયવાન્ વર્તે છે.
सन्चाइ जिणेसर भास्सिआई वयणाई नन्नहा हुंति; इअं बुद्धि जस्स मणे, सम्मत्तं निश्चलं तस्स ६
અથ —શ્રી જિનેશ્વરે કહેલ વચને અન્યથા નથી પરમ સત્ય છે. એ બુદ્ધિ જેના મનમાં છે તેનું નિશ્ચલ સમકિત ( શ્રદ્ધાન ) છે. અર્થાત્ તે શ્રદ્ધાન સમકિત જાણવુ,
સમક્તિનું સ્વરૂપ કહે છે
देवो जिनिंदो गय राग दोसो, गुरुवि चारित रहस्त कोसो; जीवाइ तत्ताण य सदहाणं, सम्मत्तमेवं भणियं प्पहाणं ७
અર્થ-રાગ દ્વેષ રહિત જે જિનેશ્વર તે દેવ. જે ચારિત્રરહસ્યના ભંડાર તે ગુરૂ. જીવાદિક તત્ત્વાની ચયા સદ્ગુણા ( શ્રદ્ધા ) તે પ્રધાન સમકત જાણ્યુ
દેવગુરૂ અને ધર્માનું સ્વરૂપ કહે છે.
देवो जिणोद्वारस्स दोस वज्जिओ, गुरु साहुको समलोदृकं चणो; धम्मो पुणो जीव दयाई सुंदरी, सेवेह एयं रयण वयं सया. ८
For Private And Personal Use Only
અથ—જે અઢાર દોષ રહિત તે દેવ. જે પત્થર અને નણુને સમાન ગણનાર ( અપરિગ્રહી ) તે ર્ અને સુર્ જીન્
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૧) દયા વગેરે (સત્યાદિ) તે ધર્મ. એ ત્રણ તત્વને સદાય હે ભાઈ સે. એ તરવત્રયની શ્રદ્ધા તે સમકિત જાણવું. સમકિતનું મહાસ્ય અને ફલ–
समट्टिी जोवो, जइवि हु पावं समायरइ किंचि अपोहि होइ बंधो, जेग न निद्रंद्धसं कुणइ. ९
અર્થ–ચૉપિ સમ્યકૃષિ જીવ, જે કંઈ પાપને આચરે છે-કરે છે, તેને બંધ ચેકકસ અલ્પ થાય છે. કારણ? સમકિતિનુ મન નિશુક હેય નહિ. અર્થાત્ હૃદયમાં પાપને સત્ય ભય હોય છે તેથી ઉદાસીન ભાવે પ્રવૃત્તિ કરે છે. સમકિત વિના મેલ ન હોય તે કહે છે – विरया सावजाओ, कसाय होणा महव्यय घरावि: सम्मदिट्ठी विहूणा, कयावि मोख्खं न पावंति. १०
અર્થ–સાવા (પાપ સહિત) વેગથી નિવૃત્તિ પામેલા, અલ્પ કષાયવાલા અને પાંચ મહાવ્રતના પાલનારા. તે પણ સમકિત વિના ક્યારે પણ મેક્ષને તે પ્રાપ્ત ન કરે. સમકિતી જીવ જે ગતિનું આયુષ્ય બાંધે તે કહે છે
सम्मतमि उ लध्धे, विमाण वजन बंधए आज भइ न विगय सम्मत्तो, अहव न बद्धाउनो पुदि. ११
For Private And Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૭). અર્થ–સમકિત પ્રાપ્ત થયે છતે માનિક દેવ સિવાય અન્ય શતિનું આયુષ્ય ન બાંધે. પરંતુ સમકિતને વસ્યું ન હોય. અને થવા સમકિત પામ્યા પહેલા આયુષ્યને બંધ ન થયે હેય; ત્યારેજ વૈમાનિક દેવ સિવાય અન્ય ગતિનું આયુષ્ય ન બાંધે. સમક્તિનું સ્વરૂપ પ્રકાસંતરે કહે છે –
नय भंग पमाणेहिं, जो अप्पासाय वाय भावेण; मुणई मोख्ख ससवं, सम्मदिट्टी य सो ने ओ. १२
અર્થ–મૈગમાદિક સાત નય, સ્વાદસ્તિ વગેરે સમ ભંગ અને પ્રત્યક્ષાદિક પ્રમાણ વડે સ્યાદ્વાદશૈલિએ. જે જીવાત્મા મેક્ષના સ્વરૂપને જાણે તે સમ્યકષ્ટિ જાણો. સમકિત વિના નિર્વાણ ન હોય તે કહે છે –
दसण भट्ठो भट्टो, देसण भट्ठस्स नत्थि निवाण: सिज्ज्ञंति चरण रहिया, दंसण रहिया न सिज्ज्ञंति. ११
અર્થ–સમકિતથી ભ્રષ્ટ થયેલ જીવાત્મા બ્રણ જાણો. સમકિતથી ભ્રષ્ટ થયેલ જીવન નિર્વાણ (મેક્ષ) મલતું નથી. દ્રવ્ય ચારિત્ર રહિત જીવ મેક્ષ મેળવે, પરંતુ સમતિ રહિત મેક્ષ પામે નહિં. ત્રણ પ્રકારના કરણ કહે છે –
जागंडी ता पढम, गट्ठी समइत्थो भवे वीअं; अभिरही करणं पुण, सम्मत्त पुर ग्वारखझे जीपे. १४
For Private And Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૮) અર્થ–ગ્રંથિ દેશ લગણ જે આવવું તે પહેલું યથા પ્રવૃત્તિ કરશું.” ગ્રંથિનું ભેદન કરવું તે બીજું “અપૂર્વ કરણ” અને સમ્યવને પ્રાપ્ત કરવું તે ત્રીજું “અનિવૃત્તિ કરણ જાણવું. આ ત્રણે કરણ તે જીવના પરિણામ વિશેષ જાણવા. જીવે યથા પ્રવૃત્તિ કરણ અનંતવાર કરેલ છતાં સમક્તિને પ્રાપ્ત કરવા માટે ગ્રંથિ (રાગ દ્વેષની ગાંઠ) નું ભેદન થયું નહિ તેથી જીવને સમકિતની પ્રાપ્તિ થવા ન પામે. સમક્તિ વિના જ્ઞાન પણ અજ્ઞાન છે તે કહે છે –
सद सद् विसेसणाओ, भवहेउ जहच्छि ओवलंभाओ: नाण फलाभावाओ, मिच्छादिटिम्स अन्नाणं. १५
અર્થ–સત અસત્ ના વિશેષણ વગરનું હેવાથી, સ્વચ્છેદ વૃત્તિથી સ્વીકારેલું હોવાથી અને જ્ઞાનના ફલરૂપ જે વિરતિ તેના અભાવવાલું જ્ઞાન હોવાથી મિથ્યાદછિનું જ્ઞાન તે અજ્ઞાન છે. જ્ઞાન કેને કહીએ ? તે કહે છે –.
जो जाणइ अरिहंते, दबत्त गुणत्त पन्जयत्तेहि सो जाणइ अप्पाणं, मोहो खलु जाइ तस्स लयं. १६
અર્થ—જે જીવાત્મ જ્ઞાન વડે દ્રવ્ય ગુણ અને પર્યાયથી અરિહંત પરમાત્માને અંતરંગ સ્વરૂપથી જાણે, તે પિતાની આત્મ સત્તાને ઓળખે અનુભવે તે જ્ઞાન કહેવાય. અર્થાત્ દ્રવ્ય ગુણ અને પર્યાય પૂર્વક ચેતન્ય અને જડનું યથાર્થ સ્વરૂપ જેનાવતી જણાય તે સમ્યજ્ઞાન અને તેનું અવશ્ય મેહ નાશ પામે.
For Private And Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૧). સમ્યકજ્ઞાનની મહત્તા
नाणाहियो वरतरं, हीणोविहु परयणं पभावंतो; नय दुक्करं करतो, सुवि अप्पागमो पुरिसो. १७
અર્થ–જે જ્ઞાનાધિક-બહુ કૃત-ગીતાર્થ પુરૂષ, અનુષ્ઠાન ( ક્રિયા) માં હીન હેય. દુષ્કર કિયાના કરનાર ન હોય તે પણ તે અધિક શ્રેષ્ઠ છેઉત્તમ છે. કારણ? તે બહુશ્રુત શુદ્ધ યથાર્થ પ્રરૂપણ કરી–સત્ય માર્ગ બતાવી અનેક જીવાત્માઓને શાસનનાં સાચા રસિયા બનાવી-પ્રવચનની પ્રભાવના કરે છે,–જૈન શાસનને દીપાવે છે; અને અનહુશ્રુત-અલ્પઅભ્યાસી, દુષ્કર અનુષ્ઠાન (તપ જપ વગેરે) કરે તે પણ તે સારે નહિં. કારણ એકાંત દષ્ટિ છવાત્મા અનુભવ જ્ઞાન સિવાય યથાર્થ સહણ કે પ્રરૂપણા ન કરી શકે. જ્યાં યથાર્થ જ્ઞાન હોય ત્યાં કિયા હોવી જોઈએ જ્ઞાન વિના કિયા નકામી છે અને ક્રિયા વિનાનું જ્ઞાન પણ નકામું છે તે
हयं नाणं कि रिया होणं, हया अन्नाण ओ कि[रिया; पासंतो पंगुलो दडो, धावमाणो अ अंधभो. १८
અર્થ_ક્રિયા વગરનું જ્ઞાન નિરર્થક છે અને જ્ઞાન વગરની ક્રિયા નિષ્ફલ છે. જેમ પાંગળો (ફૂલો) માણસ, અગ્નિીને દે. ખતાં છતાં બળે છે અને આંધળે માણસ દેડવા છતાં અગ્નિમાં પ બને છે. તેમ જ્ઞાન પાંગળું છે અને કિયા આંધળી છે, અર્થાત જ્ઞાન અને ક્રિયાના સુગથી મેક્ષ છે,
For Private And Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૨૦ કેવલ શુષ્ક જ્ઞાન પણ નકામું છે તે કહે છે – जहा खरो चंदण-भारवाही, भारस्स भागी नहु चंदणस्स; एवंखु नाणी चरणेण हीणो, नाणस्त भागो नहु मुग्गइऐ. १९
અર્થ-જેમ ગધેડે ચંદનના લાકડાને ભાર ઉપાડે પણ ચંદનના સુગંધને ભાગી ન બને ભારનો ભાગીદાર થાય. તેમ છે ચારિત્ર હીન હોય તે જ્ઞાનને બે ઉપાડે પણ સદગતિને પ્રાપ્ત ન થાય.
જ્ઞાન પૂર્વક ક્રિયા સફલ છે તે કહે છે –
नाणं पयासगं सो,-होतवो संजमोय गुत्ती करो; तिन्हिवी समाओगो, मुक्खो जिणसासणे भणिऔ. २०
અર્થ-જ્ઞાન પ્રકાશક છે-માર્ગ દર્શક છે–(સમ્યકત્વ સહચારી હેવાથી નામ જોગ ગ્રહણ નથી કરેલ) તવ શેધક છે કમપુંજ બાળે છે. અને સંયમ ગુપ્તિ કરનાર છે. અર્થાત તપથી પર્વના કમને નાશ થાય છે અને સંયમથી નવીન કર્મ બંધનને અટકાવે છે. એ ત્રણનું ઐકય થવાથી મેક્ષ મળે છે, એમ જિન શાસનમાં કહેલું છે. કિયાના રહસ્યને કેણ જાણે? તે કહે છે –
चरण करण पहाणा, ससमय परसमय मुक्कवावारा; चरण करणस्स सारं, निच्छाय सुद्धं न याति, २१
For Private And Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૧૨૧ ) અથ—જે ચરણ સિત્તરી અને કરણસિત્તરીમાં પ્રધાન -આચરણ કરવામાં મુખ્ય છે-પરંતુ જિનાગમ ( સ્વસમય ) અને અન્ય દનના શાસ્ત્ર ( પરસમય ) ને જાણતા નથી તે, ચરણુ-કરણ સિતેરીના તત્ત્વને-મતલબને જાણતા નથી; અને શુદ્ધ નિશ્ચયને પણ જાણતા નથી. અર્થાત્ જે શુદ્ધ આત્મ સ્વરૂપને જાણે તે ચરણ-કરણના રહસ્યને જાણે.
જૈન દર્શન, નિશ્ચય અને વ્યવહારને સ્વીકારે છે તે કહે છેजर जिणमयं पवज्जह, ता मा ववहार निच्छए मुअह; àળ વિના તિė, ખિરૂં ગમેળ ૩ ત≠ (i) ૨૨
અજો જિન દનના સ્વીકાર કરે। તા વ્યવહાર અને નિશ્ચયને મૂકશે નહિ. વ્યવહાર વિના-વ્યવહારને મૂકવાથી—તીના ઉચ્છેદ-નાશ થાય, અને નિશ્ચયને છેડવાથી તત્ત્વનું નાશ થાય. અર્થાત્ નિશ્ચય વિનાના વ્યવહાર નિષ્ફલ છે. પૂર્વે ચરણ-કરણ સિતેરી કહેલ તે વિસ્તારથી કહે છે—
वय समण - धम्म संजम, वेया वच्चं च बंभ गुत्तीओ; नाणाइ तितको, -हाइ निग्गहो चरण मेयं २३
અ—મહાવ્રત' શ્રમણધમ૧૦ ( ક્ષમાદિ) સંચમ વૈચાનૃત્ય બ્રહ્મચર્યની ગુપ્તિ (નવ વાડ) જ્ઞાન દર્શન ચારિત્ર તપુર ( બાહ્યાભ્યતર ) અને ક્રોધાદિ કષાયના નિગ્રહ એ થ ક્ષ સિતેરી કહેવાય.
For Private And Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૨) पिंड विसोही समिई, भावण पडिमाय इंदिय निरोहो; पडिलेहण गुत्तीओ, अभिग्गहो चेव करणंतु. २४
અર્થ_પિંડ વિશુદ્ધિ સમિતિ ભાવના ભિક્ષુ-પ્રતિમા ૧૪ ઈદ્રિયને નિધિ પડિલેહણ ગુપ્તિ અને ૪ અગ્રિડ (દ્રવ્યા દિક). એ કરણ સિંતેરી કહેવાય. જ્ઞાન અને ચારિત્રને સાર (ક્લ) કહે છે–
सामाइय माईअं, सुयनाणं जाव बिंदुसाराओ; सारो तस्सवि चरणं, सारो चरणस्स निवाणं. २५ .
અર્થ–સામાયિકથી લઇને યાવત ચિદ પૂર્વ પર્યત શ્રત જ્ઞાન, તેને પણ સાર ચારિત્ર છે અને ચારિત્રને મેક્ષ છે. અર્થાત જ્ઞાન અને ચારિત્ર મોક્ષના કારણ છે. મોક્ષ અને બંધનું સંક્ષેપથી સ્વરૂપ કહે છે – परदवरओ बज्झइ, विरओ मुंचेइ अट्ठकम्मेहि; एसो जिण-उवएसो, समास भो बंध-मोटखस्स. २६
અર્થ આત્મદ્રવ્યથી અન્ય ( ગુગલ) માં રત થયેલ જીવ બંધાય છે. અર્થાત્ પરભાવને સંગ તેજ બંધ, અને પરદ્રવ્યથી વિરકત થયો થકો જીવ આઠ કર્મથી મૂકાય છે–મેક્ષ પામે છે અર્થાત પરભાવને સર્વથા અભાવ થો-નાશ થ-તે. મક્ષ. આ બંધ અને મોક્ષને સ્વરૂપ સંક્ષેપથી જિનેશ્વર ઉપદેશે
For Private And Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૩) સમ્યક દર્શન વિના ઘણું શાસ્ત્રને અભ્યાસ છતાં શુદ્ધ
આરાધના થવા પામતી નથી તે કહે છે – सम्मत्त रयण भट्ठा, जाणंता बहु विहावि सत्थाई; सुद्धा राहण रहिआ, भर्मति तत्थेव तत्थेव. २७
અર્થ–સમકિતથી ભ્રષ્ટ થયેલા છે ઘણા પ્રકારના શાસ્ત્રના જાણનારા હોય તે પણ શુદ્ધ આરાધનથી રહિત હોય છે તેથી તે સંસારમાં પુનઃ પુનઃ ભ્રમણ કરે છે-જન્મ મરણ કરે છે, પરમાર્થ (સમ્યક જ્ઞાનાદિ) ને જાણનારા છેડા
હોય છે તે કહે છે – मिच्छ प्पवाहे रत्तो, लोओ परमत्य जाणणो थोवो गुरुणो गारव रसिआ, मुद्धं मग्गं निरगुहंति. २८
અર્થ–લેકે મિથ્યાત્વના પ્રવાહમાં રકત થયા છે. પરમાર થને જાણનારા બહુજ ચેડા હોય છે. કેટલાક ગુરૂઓ પણ સાર તાગીરવમાં-સાનુકુલ સંજોગોમાં-રસિયા-સુખશીલિયા-બનેલા છે. તેથી શુદ્ધ સત્ય માર્ગને પ્રકાશતા નથી-શુદ્ધ માગને રોપવે છે. સત્ય ન કહેનાર-ઉત્સવ ભાષકને શું ફલ થાય? તે કહે છે–
उस्सुत्त भासगाणं, बोही नासो अणंत संसोरो पाणच्चये विधीरा, उस्मुत्तं ता न भासंति. २९
For Private And Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
' અર્થ–ઉસૂત્રના કહેનારાઓ-પ્રરૂપનારાઓ-ને બેધિસમ્ય કત્વને નાશ અને અનંત સંસારની પ્રાપિત થાય છે. તે કારણથી ધીર પુરૂષે–સત્ય પ્રેમિ છ પ્રાણ નાશ છતે પણ કયારે ઉ. સૂત્રનું ભાષણ કરતા નથી-વિપરીત પ્રરૂપણ કરતા નથી. યથાર્થ વક્તા અને ઉત્સવ ભાષિને અતર બતાવે છે–
रोसोविख्खमा कोसो, मुत्तं भासयंत्तस्स धन्नस्स; उस्मुत्तेण रुखमाविय, दोसो महा मोह आसो. १०
અન્યથાર્થ સૂત્રના ભાષણ કરનારને ધન્ય છે. તે ધન્યાત્માને શેષ (કેપ) પણ ક્ષમાનો ભંડાર છે. અર્થાત્ યથાર્થસૂત્રની પ્રરૂપણ કરનાર કદાચ રોષ કરે તે પણ તે ક્ષમાને નિધાન સમજ ઉત્સવ ભાષી કદાચ ક્ષમાવાન હોય તે પણ તે દેષ રૂપ છે અને મહા મેહને ઘર જાણ. કારણ? ત્યાં પ્રબલ માયાને પ્રભાવ હેય છે. જ્યાં માયા ત્યાંજ અસત્ય હોય છે. અસત્યની જનની માયા કહી છે. ઉત્સવ ભાષણનું ફલ દૃષ્ટાંત પૂર્વક કરે છે–
इकेण दुभासिएण, मरीई (वि) दुक्ख सायरं पत्तो; - भमिओ कोडा कोडी, सायरं सिरि नामविजेण ३१
અર્થ-.એકજ દુર્ભાષિત ( ઉત્સવ)-વચન વડે મરીચિ કુમાર પણ દુઃખ રૂપ સમુદ્રને પ્રાપ્ત થયે-એક કોડા ક્રોડ સાઘર પર્યત સંસાર સમુદ્રમાં તે ભ છેમહાવીર ભગવાનના
For Private And Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૫) જીવ મરીચિ કુમારે ઉત્સુત્ર ભાષણનું એ ફલ મેળવ્યું. તે પછી બીજાનું શું પૂછવું ? આ દુખમ કાલમાં સસ્તુરૂષના અભાવે સત શાસ–
જિનાગમને પરમ આધાર છે. તે કહે છે – कत्थ अम्हारिसा पाणी, दुसमा दोस दुसिा; हा ! अणाहा कहं हुंता, जइ न हुंनो जिणागमो. ३२
અર્થ– હે પ્રભે! દસમ કાલથી દૂષિત થયેલ (તીર્થકરાદિક સપુરૂષના વિચગથી) અનાથ બનેલા અમારા જેવા પ્રાણિએને હા ઇતિ ખેદે જે જિનાગમ-નિગ્રંથ પ્રવચન-ન હતું તે અમારી શી દશા થાત? કેના આધારે સ્વ કલ્યાણ કરતી માટે આ કાલમાં જિનાગમને પરમ આધાર છે. પરમ આધારભૂત જિનાગમની વિરાધના કરનારને
શું ફલ થાય તે કહે છે – जगगुरु जिणवर वयणं, सयलाण जिवाण होइ हिय करण: ता तस्स विराहणया, कह धम्मो कहणु जीव दया. ३३
અર્થજગદગુરૂ શ્રી જિનેંદ્ર દેવનું વચન ( જિનવાણી) સર્વ જેને હિત કરનાર છે. તેમના વચનની વિરાધના ( ઉ. સૂત્રભાષણ વગેરે ) કરનારને ધર્મ કે દયા કયાંથી. અર્થાત જિનવાણીની વિરાધના કરવાથી ધર્મ કે અહિંસા કયાંથી હેય?
For Private And Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૧૨૬) જિનાગમમાં કહેલ રત્નત્રયનું સ્વરૂપ કહે છે–
जीवाई सद्दहणं, सम्मत्तं तेसि महिगमो नाणं; रागाई परिहरणं, चरणं एसो दु मुक्ख पहो. ३४
અર્થ–જીવાદિક પદાર્થ સમ્યક શ્રદ્ધાન-પ્રતીતિ-તે સમકિત, અને જીવાદિકને યથાર્થ બેધ તે જ્ઞાન અને રાગાદિક પરિશુતિને ત્યાગ તે ચારિત્ર. સમકિત પૂર્વક જ્ઞાન અને ચારિત્ર (કિયા) એ બન્ને મેક્ષ માર્ગ છે. જિનાગમમાં કહેલ દ્રવ્યગુણ અને પર્યાયનું સ્વરૂપ તે કહે છે.
गुणाण मासो दवं, एग दवस्सिआ गुणा: लक्खणं पज्जवाणं तु, उपओ निस्सिआ भवे; ३५
અર્થ–ગુણોને આશ્રય-આધાર-તે દ્રવ્ય, એક દ્રવ્યને આ શ્રિત રહેલ તે ગુણ અને દ્રવ્ય-ગુણ એ બનેને આશ્રયે રહેલ તે પર્યાય.
दव्वं सल्लक्खणिय, उपाय व्यय धुवत्त संजुत्त; गुण पज्जयासयं वा, जं तं भणंति सम्वन्न. ३६
અર્થ-જે “સત” લક્ષણવાલું હોય, તુ એટલે ? ઉત્પાદ હથથ અને કૂવત્વ યુક્ત હોય છે. અર્થાત્ ઉત્પતિ લય (નાશ) અને સ્થિતિ યુક્ત જે સત તે દ્રવ્ય જાણવું. અથવા ગુણ-પર્યામને આશ્રય તે દ્રવ્ય, અર્થાત ગુણ પર્યાયવાલું તે કવ્ય, એમ પર્વજ્ઞ જિનેશ્વરે કહેલું છે,
For Private And Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૭) दवं पजव विउत्तं, दवविउत्ताय पन्जवा नस्थि; उपाय ठिइ भंगाइ, दबीयं लक्खणं एयं. ३७
અર્થ–પર્યાય વગર દ્રવ્ય હેય નહિ અને દ્રવ્ય વિના પર્યાય હેય નહિં. ઉત્પાદ વ્યય અને પૂર્વ વડે જે કવે છે-ઉત્પાદાદિ ભાવને પામે છે તે દ્રવ્ય-કવિતપણું એ દ્રવ્યનું લક્ષણ છે.
तथा-चीतं-उत्पाद व्यय धौव्य युक्तं सत्-सल्लक्षणं द्रव्यं. भावस्स णस्थिणासो, णस्थि अभावस्स चेत्र उप्पाओ; गुणपजवेसु भावा, उपाय व्यये पकुवंति. ३८
અર્થ–ભાવને નાશ થતો નથી અને અભાવને ઉત્પાદ થતું નથી. અર્થાત દ્રવ્યમાં ભાવને (સ્વ પર્યાયને) નાશ કયારે પણ થતું નથી અને અભાવ (પર પર્યાય) ને ઉત્પાદ થતું નથી જેમ જલમાં તરંગને નાશ થતું નથી પરંતુ તરંગ રૂપ ભાવ જલરૂપ દ્રવ્યમાં સમાય છે. ઉત્પાદ અને વ્યય તે ભાવ (પર્યાય), અને ધ્રુવ તે દ્રવ્ય જાણવું. અથવા ઉત્પાદવ્યય રૂપ પર્યાય તે ધ્રુવ રૂપ ગુણ (જ્ઞાન ગુણ) માં અનેકવા થવા પામે છે. દ્રવ્યાદિકનું સ્વરૂપ સમ્યક્ દર્શન વિના જણાય નહિ માટે દર્શન (સમકિત) ને ધર્મનું મૂલ કહેલ છે તે વર્ણવે છે
दसण मूलो धम्मो, उपइटो जिणवरेहिं सीसाणं तं सोङ्गण सकन्ने, सण हीगो न बंदियो. ३९
For Private And Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Achar
(૧૨૮). અર્થ—ધર્મનું (શ્રુત-ચારિત્ર ધર્મનું) મૂલ સમકિત (સમ્ય દર્શન) છે. એમ જિનેશ્વર દેવે શિષ્યને ઉપદેશ કરેલ છે. તે સ્વ કણે (કાન વડે) સાંભળીને શું કર્તવ્ય છે? તે કહે છેદર્શન રહિત ( ચારિત્રવાનું હોય તે પણ) તે વંદન કરવા ગ્ય નથી. કારણ? દર્શન વિના સમ્યક્ ચારિત્ર હોઈ શકે નહિ. પાંચ સમવાયને માનનાર તે સમકિતી હોય તે કહે છે –
कालो सहाव नीयइ, पूचकयं पुगेस कारेणं पंच; समझाए सम्मत्तं, एगंते होइ मिच्छतं. ४०
અર્થ-કાલ સ્વભાવ નીયતિ પૂર્વકૃત અને પુરૂષાકાર (ઉ. ઘમ) એ પાંચ સમવાય (કારણ સમુદાય) છે. એ પાંચ સમવયને વિષે સમકિત છે. અર્થાત્ પાંચ સમવાયને માનનાર તે સમકિતી; અને એક સમવાયને વિષે મિથ્યાત્વ છે અર્થાત એક સમવાયને માનનાર મિથ્યા દષ્ટિ છે. દ્રવ્ય ક્ષેત્ર કાલ અને ભાવથી દ્રવ્યનું સ્વરૂપ કહે છે–
दव्वं गुण-समुदाओ, खित्तं ओगाह कणा कालो: गुण पज्जाय पत्ति, भावोनिअ वत्थु धम्मो सो. ४१
અર્થ –ગુણુ-પર્યાયને સમુદાય-સમૂહને દ્રવ્ય, પ્રદેશની અવગાહના તે સ્વક્ષેત્ર વર્તાના ( ઉત્પાદ-વ્યય રૂ૫ ) તે સ્વીકાલ અને ગુણ-પર્યાયની કાર્યમાં પ્રવૃત્તિ તે સ્વભાવ, એ વસ્તુને (પદાર્થને ) ધર્મ છે. સર્વ દડ્યાદિક અતિ પણે અને પરવળ્યા
For Private And Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૨૯) દિક નાસ્તિપણે વધુમાં રહેલ છે. એમ અસ્તિ-નાસ્તિની સપ્તભંગી થવા પામે છે. યાદસ્તિ સ્યાદ્ નાત્િ સ્વાદુ અવતર્યા એ ત્રણે ભાંગા સકલાદેશી છે બાકીના ચાર ભાંગી વિકલાદેશી છે. એનું વિશેષ સ્વરૂપ સપ્તભંગી તરંગિણી વગેરે શાસ્ત્રમાંથી સમજવા યોગ્ય છે.
સિદ્ધ પરમાત્માનું સ્વરૂપ કહે છે अशरीरा जीव घणा, उपउत्ता दसणेय नाणेय, सागार मणागारं, लक्खण मेयं तु सिद्धाणं. ४२
અર્થ–શરીર રહિત આત્મ પ્રદેશના ઘનવાલા, અને જ્ઞાન દર્શનના ઉપગવાલા સિદ્ધ પરમાત્માઓ હેય છે. સંક્ષેપતઃ સિદ્વિનું લક્ષણ સાકાર અને અનાકાર ઉપગિપણું, અર્થાત સિદ્ધ પરમાત્માને ઉપગ (જ્ઞાન દર્શન) સાકાર અને અનાકાર હોય છે. તેમને પ્રથમ સમયે જ્ઞાન અને બીજે સમયે દર્શન હોયસમયાંતર ઉપગ હોય.
જ્ઞાન અને દર્શન ઉપયોગ કહે છે– नाणमि देसणमिय, एतो एगयरंमी उवउत्ता; सबस्स केवलिस्स, जुगवं दो त्यि उवओगा. ४३
અર્થ–સિદ્ધ પરમાત્માએ એક સમયમાં જ્ઞાનોપયોગ કિંવા દશને પગમાંથી એક ઉપગવાલા-જ્ઞાને પગવાલા અને થવા દર્શને પગવાલા હોય છે. સર્વ કેવલિઓને યુગપત એક સમયમાં બે ઉપગ નહેચ, કે સમયાંતર ઉપગ અને સુગ પત ઉપગ વિષયમાં આચાર્યોને મતભેદ છે,
For Private And Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૦) જ્ઞાનના આઠ આચાર કહે છેकाले विणएय बहुमाणे, उवहाणे तह अनिन्हवणे; वंजणे-अत्थे तदुप्मये, अठविहं नाणमायारो. ४४
અર્થ–ભણવાના સમયે ભણવું ૧ વિનય ૨ અને બહુ માન ૩ સહિત ભણવું, ઉપધાન ૪ (તપ વિષેશ) કંઈપણ તપ કરી ભણવું, જ્ઞાન દાન આપનારને ઉપકાર ઓલવ નહિ, ૫ સૂત્ર ૬ અર્થ છે અને તદુભય ૮ ( સૂત્ર અથ ) ને યથાર્થ ભણવું. એ આઠ જ્ઞાનના આચાર છે.
દર્શનના આઠ આચાર કહે છે – निस्संकियनिकंक्खिये, निवितिगिच्छिये अमुढ दिहिए. उवव्वुह थिरो करणे, वच्छलप्पभावणेय अतु. ४५
અર્થ–૧ નિશકિત જિન પ્રવચનમાં નિઃશંસય રહેવું. ૨ નિષ્કાંક્ષિત પર ધર્મની આકાંક્ષા અભિલાષા રહિત થવું. ૩ -
ના ફલને સંદેહ રાખ નહિં. ૪ મૂઢ દષ્ટિ વર્જવી ૫ ગુણ વાનુની પ્રશંસા કરવી. ૬ ધર્મથી ડગતાને સ્થિર કર. ૭ સાધર્મીની ભક્તિ કરવી. ૮ જૈન શાસનની પ્રભાવના કરવી, એ આઠ સમકિતના આચાર છે.
પટું આવશ્યકમાં કરવાનાં કૃત્ય કહે છે– सावज्ज जोग-विरई, उकित्तणं गुणवओअपडिवत्ति રાગિણ નિંદ્રાવળ, તાજા ન પાળા છે
For Private And Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Anh
(૧ ) અર્થ—૧ સાવઘ (પાપ સહિત) વેગથી વિરામ પામવું. ૨ ચોવીશ તીર્થકરની સ્તુતિ. ૩ ગુણવાન (સશુરૂ)ને દ્વાદશ આવર્તન પૂર્વક વંદના કરવી. વ્રતમાં થયેલ ખલનાની અતિચારની આલોચના કરવી. ૫ દેષની શુદ્ધિ કરવી ત્રણની ચિકિત્સા ૬ ગુણની ધારણા ગુણેને સ્વીકારવા. ચેથી આવશ્યકનું નામ પ્રતિક્રમણ કહેલું છે તે કહે છે –
पडिसिद्धाणं करणे, किच्चाग म करणेय पडिकमण: असद्दहणाए तहा, विवरिय परुषणाए चेव. ४७
અર્થ–શાસ્ત્રથી નિષેધ કરાયેલા કાર્યો કીધે છતે, કરવા એગ્ય કાર્ય ન કીધે છતે,-અશ્રદ્ધાન વડે જે કંઈ કરાયું હોય અને વિપરિત પ્રરૂપણ કરવાથી વિરૂદ્ધ કરાયું હોય તેનું પ્રતિક્રમણ કરવું, પ્રતિક્રમણ એટલે કરેલ પાપથી પાછું હટવું. છઠ્ઠા આવશ્યકનું પચ્ચખાણ નામ છે તેના ભેદ કહે છેनवकारसहिअ पोरिसी, पुरिमडेगासणेगठाणेयः आयंबिल अभतुठे चरिभे अभिग्गहेय विगई. ५०
અર્થ-નવકારસી ૧ પિરસી ૨ પુરિક એકાસણું ૫ એકલઠાણું ૬ આયંબિલ છ ઉપવાસ ૮ દિવસ ચરિત્ર ૯ અભિગ્રહ અને ૧૦ વિગઈ (નવી) એ દશ પચ્ચખાણ,
For Private And Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૩૧)
દેશ પચ્ચખાણુના આગારા કહે છે
दो नवकार छ पोरसी, सगपूरिमट्टे इगासणे अठ्ठ; सत्तेगठाणे अंबिल, -अठ्ठ पण चउत्थे छ पाणे. ४९
અથ—નવકારસીના બે આગાર, પારસીના છ આગાર, પુંરિમના સાત આગાર, એકાસણાના આઠ આગાર, એકલતાણાના સાત આગાર, આંખેલના આઠ આગાર, ઉપવાસના પાંચ આગાર, અને પાણીના છ આગાર એ આંબેલ તિવિહાર ઉપવાસાદિ સ અધી છે.
च चरिमे चउभिग्गहे, पण पावरणे नव नीवीए; आगारूविखत विवेग, मुत्त दव्व विगह नीयमि. ५०
અથ—દિવસ ચરિમ ( ચઉવિહાર-પચ્ચખાણુ ) ના ચાર આગાર, અભિગ્રહ ( ગંÅસહિ મુ·સહિ વગેરે ) ના ચાર આગાર, મુનિને વસ્ત્રના પાંચમા આંગાર, નીવીના નવ અથવા આઠે આગાર હાય, તે દ્રવ્ય વિગયના ત્યાગિને ‘ ઉષ્મત વિવેગેણુ` ’ એ આ ગાર છેડીને આઠ આગાર પણ હાય.
નિરૂપક્રમ અને સાપમ આયુષ્ય કોનું હોય ? તે કહે છે
उत्तम चरम सरीरा, सुर नेरइया असंखनर तिरिआ हुति निरुवकमाओ, दुहरा विसेसामुणेयच्या. ५१
For Private And Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છે
અથ–શઠ શલાકા ઉત્તમ પુરૂ, ચરમ શરીરિ છે, દેવ નારકીઓ અને અસંખ્યાતા વર્ષના આયુષ્યવાલા મનુષ્ય તિર્યંચે નિરૂપક્રમ આયુષ્યવાલા હોય છે. બાકીના છ સેપકમ અથવા નિરૂપમ આયુષ્યવાલા હોય છે, સેપક્રમ એટલે શસ જીવલેણ રેગાદિ વગેરે ઉપકમ સહિત; અને જેને કોઈ જાતને ( શસ્ત્રાદિકને) ઉપકમ ન લાગે તે નિરૂપકમ જાણવું. તીર્થકર નામ કર્મની સત્તા વગેરે કઈ કઈ ગતિમાં છે તે
तित्थयर देव निरयाऊ,-उअंच तिसु तिसु गइसु बोधव्यं; अवसेसा पयडिओ, हुंति सबासु (चेत्र.) गइसु. ५२
અર્થ-તીર્થકર નામ કમની સત્તા, તિર્યંચગતિ સિવાય ત્રણ ગતિમાં હોય નરકાયુની સત્તા, દેવગતિ સિવાય ત્રણ ગતિમાં હેય, દેવાયુ ની સત્તા, નરક સિવાય ત્રણ ગતિમાં હોય, ઉચ્ચ ગોત્રની સત્તા, તિર્યંચ ગતિ સિવાય ત્રણ ગતિમાં હય, બાકીની ૧૪૪ કિંવા ૧૫૪ પ્રકૃતિની સત્તા ચાર ગતિમાં હેય. જે કર્મની ઉત્તર પ્રકૃતિનું સંક્રમણ થવા પામે છે તે
मोत्तुण आऊअंखलु, देसण मोहं चरित मोहंच; सेसाणं पयडीणं, उत्तरविहि संक्मो भणिो
५३.
For Private And Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(iv)
અથ~~આયુષ્ય ક્રમની ચાર પ્રકૃતિનુ એક ખીજામાં સંક્રમણ થાય નહિ' અર્થાત એક ગતિનું આયુષ્ય તે બીજી ગતિમાં સંક્રમણ ન પામે દશન માહનીય અને ચારિત્ર મેહનીયનુ અન્યેાન્ય સંક્રમણ ન થાય બાકીની ઉત્તર પ્રકૃતિનુ' માંડામાંહે ( સ્વજાતિ પ્રકૃતિમાં ) સક્રમ! થાય સમણુ એટલે? એક પ્રકૃતિનુ બીજી બંધાતી સજાતીય પ્રકૃતિમાં સંક્રમ થવું તદ્રુપ થવુ' અર્થાત્ તેમાં ભળી જવુ' મૂલ પ્રકૃતિનું સંક્રમણ ન થાય, માહના ઉપશમના ક્રમ કહે છે—
;
अण दंसनपुंसित्थि, वेय छक्कं च पुरीस वेयं दो दो एगंतरिए, सरिसे सरिसं उब समेई. ५४
અથ પ્રથમ અન તાનું માંધીની ચાીને ઉપશમાવે પછી દન મેહનીચત્રિકને ઉપશમાવે ત્યારબાદ નપુંસક વેદ પછી સ્ત્રીવેદ અને હાસ્યાદિ ષટકને ઉપશમાવે. પછી પુરૂષ વેદ ત્યારખાદ અપ્રત્યા ખ્યાની અને પ્રત્યાખ્યાનીના ક્રોધને ઉપશમાવે; પછી સજવલના ક્રોધને ઉપશમાવે ત્યાર પછી અપ્ર॰ અને પ્રત્યાના માનને ત્યાર આદ્ય સવલના માનને ઉપશમાવે પછી અપ્ર॰ પ્રત્યાની માયાને અને ત્યારખા સવલની માયાને ઉપશમાવે ત્યારબાદ અપ્ર પ્રત્યા॰ લાભને અને ત્યારમાદ સત્રલના લાભને ક્રમશઃ ઉપશમાવે
ક પ્રકૃત્તિ ખપાવવાના ક્રમ કહે છે—
अण मिच्छ मोस सम्मं, तिआउइग विगल थिणतिगुज्जोयं; तिरि निरय थावर दुर्ग, साहरणापत्र अट नपुंसित्थि ५५
For Private And Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છr go હસાવો, ન વિણા વાળ તો વળી सजोगी पण नऊइ, संतं तं खवइ चरमगुणे. ५६ युग्म
અર્થ–પ્રથમ અનતાનુ બધી ચતુષ્ટયને ખપાવે પછી મિથ્યાત્વ મેહનીચ મિશ્રમ મોહનીય અને સમ્યકૂવ મોહનીયને ક્રમશ અપાવે ત્યાર પછી આયુષ્ય ત્રિક (દેવાયુઃ તિય ગાયુ અને નરકાયુ) ને ક્ષય કરે (વસ્તુતઃ ચરમ શરીરિજીવને એ આયુષ્ય વિક સત્તામાં ન હોય ) પછી એકેંદ્રિય જાતિ વિકસેંદ્રિયત્રિક થિણધીવિક ઉદ્યોત નામ તિર્યચક્રિક નરકદ્ધિક સ્થાવરદ્ધિક સાધારણનામ આપનામ અપ્ર. પ્રત્યા, કષાય અષ્ટક નપુંસક વેદ સ્ત્રીવેદ હાસ્યાદિ ષટક પુરૂષ વેદ સંવલ કષાય ચતુષ્ટય પ્રથમની બે નિદ્રા દાનંતરાયાદિ પાંચ અંતરાય મતિજ્ઞાનાવરણીયાદિ પાંચ જ્ઞાનાવરણીય અને ચક્ષુ દર્શનાવરણીયાદિ દર્શનાવરણીય ચતુષ્ટય પ્રકૃતિને ખપાવે એકંદર એ શઠ પ્રકૃતિને સર્વથા ક્ષય કરે. બાકી ૯૫ પ્રકૃતિઓ (૧૫૮ ની અપેક્ષાએ ) તેરમે ગુણઠાણે સત્તામાં હોય તેને ચાદમે ગુણઠાણે સર્વથા ખપાવીને મેક્ષ જાય એમનું વિશેષ સ્વરૂપ શતક પ્રમુખ ગ્રંથ (કર્મગ્રંથ) માં જેવું. સર્વ જીવ પૂર્વકર્મનું સ્લ ભેગવે છે તે કહે છે–
सव्वे पुत्व कयाण, कम्माण पविए फल विवागं; ..... अवराहेसु गुणे मुअ, निमित्त मित्तं परो होइ. ५७
અર્થ–સંસારિ સર્વ જીવ પર્વ કૃત કર્મના શુભા શુભ ફલને પામે છે ભગવે છે અને અપરાધે કે ગુણે કરવામાં અન્ય
For Private And Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(જીવ) નિમિત્ત માત્ર છે. અર્થાત બીજે કઈપણ સુખ કે દુઃખ આપી શકતું નથી. અભવ્યાત્મા ગ્રતાદિ કરતે થકે પણ સર્વથા કર્મને
નાશ ન કરે તે કહે છે. वय समिई गुत्तीओ, सोलतवं जिणवरेहि पन्नतं; कुवंतो वि अभदो, अन्नाणी मिच्छ दिट्ठीओ. ५४
અર્થ_જિનેશ્વરે કહેલ વ્રત (યમ) સમિતિ ગુપ્તિ શીલ અને તપને કરતે આચરતો થકે અભવ્ય જીવ, અજ્ઞાની મિઆ દષ્ટિ છે. અર્થાત અભવ્યને અંતર દષ્ટિ જાગૃત થવા પામતી નથી. જે કંઈ વ્રતાદિ કરે છે તે ભવાનદીપણે કરે છે. પરમાર્થ વિના જીવ અનંતવાર દ્રવ્યલિંગ
ધારણ કરેલ તે કહે છે – संसार सागरंमिणं, परिभयंतेहिं सबजीहि गहियाणिय मुक्काणिय, अणंतसो दनलिंगाई ५९
અર્થ–સંસાર સાગરને વિષે પરિભ્રમણ કરનાર જીએ અનંત વખત વ્યલિંગ (દ્રવ્ય ચારિત્ર) ને ગ્રહણ કર્યા અને મૂકવા. અર્થાત અનંતવાર દ્રવ્ય ચારિત્ર ગ્રહણ કર્યું પરંતુ પર માથે ગ્રહણ કરવા વિના તે નિરર્થક છે.
For Private And Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પાંચ નિયંકાને સ્વરૂપ સંક્ષેપથી કહે છેमूलुत्तर गुण विसया, पडिसेवणा पुलाय कुसीलोयः उत्तर गुणेसु बउसो, सेसा पडिसेवणा रहिया. ६०
અર્થ–પુલાક અને કુશીલ નિર્ચથ, મૂલ ગુણ અને ઉત્તર ગુણમાં પ્રતિસવી (અતિચાર દેષ લગાડનાર) હોય. બકુશ નિગ્રંથ, ઉત્તર ગુણમાં દેષ લગાડનાર હોય. શેષ નિગ્રંથ અને પસ્નાતક નિગ્રંથ, અપ્રતિ સેવી હોય. અર્થાત્ એ બે મૂલ ઉત્તર ગુણમાં દેષ ન લગાડે.
મુનિના ર૭ ગુણ હોય તે કહે છે– छच्चय छकायरक्खा, पंचिंदिय लोह निरगहोः खेतो; भाव विसोही पडिले.-हणाइ करणे विसोहोय. ६१ संजम जोए जुत्तो, अकुशल मणवय काय संरोहो; सीयाइ पीडसघणं, मरणं उनसग सहणं च. १२ युग्म
અર્થ-છ વ્રત (પંચમહાવ્રત અને રાત્રિ ભેજન ત્યાગ) છકાયની રક્ષા પાંચ ઇંદ્રિયને નિગ્રહ લેભને જય ક્ષમા કરવી ભાવ વિશુદ્ધિ પડિલેહણાદિ કરવામાં વિશુદ્ધિ. સંયમ એગમાં યુક્ત અશુભ મન વચન અને શરીરનું સમ્યક પ્રકારે રૂંધન શીત વગેરે પીડાને સહન કરવી અને મરણાંત ઉપસર્ગને સહન કરવું. એ સત્યાવીશ ગુણ સાધુના છે.
For Private And Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૮) વાસ્તવિક સુખ સુખનું સ્વરૂપ કહે છે सायासायं दुक्खं, त बिरहमिय सुहंजओ तेणं; देहिदियेमु दुक्खं, मुक्खं देहिंदिया भावे. ६३
અર્થ-સાતા અને અસાતા એ બને પરમાર્થતા દુખ છે, કારણ ? તે વેદનીય કર્મ જન્ય છે. સાતા અસાતાને વિરહ (અભાવ) થવાથી પરમ અવ્યાબાધ સુખ થાય છે તે જ વાસ્તવિક સુખ છે. દેહ અને ઇન્દ્રિયને વિષે પણ દુઃખ છે. અર્થાત્
જ્યાં સુધી દેહ અને ઇન્દ્રિયનો સબંધ છે ત્યાં સુધી દુઃખ જ છે પરંતુ જ્યારે દેહ અને ઇંદ્રિયને અભાવ થાય ત્યારે જ અતીન્દ્રિય સુખ પ્રાપ્ત થાય.
અપ્રશસ્ત રાગનું સ્વરૂપ અને ફેલ કહે છેजो अपसत्यो रागो, वइ संसार भमण परिवाडी विसयाइसु सयणाइस, इट्टत्तं पुग्गलाईसु. ६४
અર્થ–વિષયાદિકને વિષે સ્વજન કુટુંબને વિષે અને પુ૬ગલાદિકને વિષે જે રાગ (પ્રીતિ) તે અપ્રશસ્ત રાગ છે. તેથી સંસારમાં ભ્રમણ કરવાની પરંપરા વૃદ્ધિ પામે છે. અર્થાત્ જન્મ મરણની પરંપરા ચાલુ રહે છે.
ભવ પરંપરાથી કેણ મુક્ત થાય ? તે કહે છે-- पंचासवा विरत्ता, विसय विजुत्ता समाहि संपत्ता: रागदोसा विमुत्ता, मुणिणो साहंति परमत्थं. ६५
For Private And Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૩) અર્થ–પાંચ આશ્રવથી વિરકત થયેલા વિષયથી વિયુકત દૂર રહેલા રાગદ્વેષથી મુક્ત થયેલા મુનિએ પરમાર્થ (મેક્ષ ) ને સાધે છે. સાધુના પર્યાય વાચક શ્રમણ વગેરેનું સ્વરૂપ કહે છે –
समयाए समणो होइ, बंभेण होइ बंभणो; नाणेण य मुणी होइ, तवेण होइ तावसो. ६६
અર્થ–સમતાવડે શ્રમણ થાય-કહેવાય, બ્રહ્મચર્ય વડે બ્રહ્મને જ્ઞાનવડે બ્રાહ્મણ કહેવાય, જ્ઞાનવડે મુનિ કહેવાય અને તપવડે તાપસ કહેવાય.
પ્રશસ્ત રાગ કેને કહીએ ? તે કહે છે – नाणाईसु गुणेम, धम्मोवगरण साहम्मीएमः अरिहंताइ सुधम्मे, धम्मत्थं जोय गुणरागो ६७ सो सुपसत्थोरागो, धम्म संजोग कारणो गुणदो पढम काययो सो, पत्त गुणे खवइ तं सव्वं. ६८ युग्म
અર્થ-જ્ઞાનાદિકને વિષે ધર્મના ઉપકરણને વિષે સાધર્મિ કેને વિષે અરિહંતાદિ અને ઉત્તમ ધર્મને વિષે કેવલ ધર્મના માટે જે ગુણાનુરાગ તે ઉચ્ચ પ્રશસ્ત રાગ, ધર્મના સંગનું નિમિત્ત અને ગુણને દેના ગુણને પ્રગટ કરનાર જાણ એ પ્રશસ્ત રાગ પ્રથમ કરવા લાગ્યા છે. કારણુ અપ્રશસ્ત રાગ તેના
For Private And Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૪૦). થીજ નાશ પામે છે માટે પ્રાથમિક કર્તવ્ય છે. ગુણ પ્રાપ્ત થયે છતે શુદ્ધ આત્મિક ભાવની વૃદ્ધિ થયે છતે તે પ્રશસ્ત રાગને પણ છોડવાનું છે. અમસ્તરાગથી જીવ દુઃખને સુખ માને છે તે કહે છે – विसय रसासवमत्तो, जुत्ताजुत्तं न जाणई जोवो शूरइ कळणं पच्छा, पत्तो नरयं महा घोरं. ६९ जह निंबदुम्म पत्तो, कीडो कडुअंपि मन्नहे महुरं; तह सिद्धि मुह परुक्खा, संसार दुहं मुहं बिति ७० युग्म
અર્થવિષયરસરૂપ આસવ (મદિરા ) માં માતેલ જીવ, એગ્ય અગ્યને જાણતા નથી. ( તેથી અયુક્તાચરણ કરીને ) મહા ભયંકર નરક પ્રત્યે પ્રાપ્ત થયે થકો પાછલથી ઝરણા કરે છે. જેમ લીંબડાના વૃક્ષમાં રહેલ કડે, કડુઆરસને પણ મધુર માને છે. તેમ મેક્ષ સુખથી પરાડમુખ (વિમુખ) થયેલ જીવ પણ સંસારના દુઃખને અપ્રશસ્ત રાગથી વિષયની પ્રીતિથી સુખ માને છે કહે છે.
ગ્ય સાધનના અભાવે જીવ વ્યવહાર રાશિમાં આવેલ નથી એવા ભવ્ય છે ( જાતી ભવ્ય ) પણ અનંત છે તે
કહે છે – सामग्गि अभावाओ, ववहारिय रासियं अप्पवेसामो: પગાર તે યતા, ને સિદ્ધિ-સુદું જ પાવંત ૭૨
For Private And Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૪) અથ–સામગ્રીના અભાવથી (ભવિતવ્યતા અને શુદય વગેરેના અભાવથી) ભવ્ય છે પણ વ્યવહાર રાશિમાં ન આવી વાથી મુક્તિના સુખને પામતા નથી. એ ભવ્ય છ જાતિ ભવ્ય કહેલા છે, જેમ વિધવા સ્ત્રી (સ્ત્રો જાતિ) હોવા છતાં પણ સંતાને ત્પત્તિની ગતા વાલી છે; છતાં પણ સામગ્રી વિના (પતિ સં
ગ વિના ) સંતાન ન થાય. તેમ જાતિ ભવ્ય પણ મુખ્ય સાધનને અભાવે મુક્તિને પ્રાપ્ત થતા નથી.
વિષય સુખ વાસ્તવિક દુઃખજ છે તે કહે છેविसय सुहं दुक्ख चिय, दुक्ख पडियारओ तिगिजच्छियन्त्र तं सुहं उवयार ओ, न उवयारो विणा तचं. ७२
અર્થ–વિષય સુખ તે ( પરમાર્થથી) દુઃખ છે. છતાં પણ દુઃખના પ્રતિકારથી સુખરૂપ માને છે. જેમ વૈદ્ય રોગીને કહુઆ ઔષધ દાંભ અને છે વગેરે કરે છે તેને દરદી સુખરૂપ માને છે. તેમ વિષયિક સુખ તે ઉપચાર સુખ છે વાસ્તવિક સુખ નથી પરંતુ દુઃખજ છે.
જીવ અને પુદ્દગલાદિકનું અલ્પ બહુત્વ કહે છે- जीवा पुग्गल समया, दवं पएसा पन्जवा चेक थोवाणं ताणता, विसेस महिआ दुवेणंता. ७३
અર્થ–સર્વથી છેડા જીવમાત્ર (સર્વ જીવ), તેથી (સર્વ જીવથી ) યુગલ અનંત શણા, તેથી (પગલથી) સમણ (ાલ)
For Private And Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૪)
અનંત ગુણુ ( વનાની અપેક્ષાએ ), તથી ( સમયથી ) સર્વ દ્રષ્ય વિશેષાધિક અને તેથી ( સ દ્રવ્યથી ) સવ પ્રદેશ અનંત ગુણ છે. તેથી ( સ* પ્રદેશથી ) સ” પર્યાય અનંત ગુણ છે. પર્યાપ્તાદિ સના જીવને વ્યવહારનયથી છે તે કહે છે—
पज्जत्तापज्जत्तय, जे सुहुमा बायराय जे चेव;
देहस्स जीवसन्ना, सुत्ते ववहारओ उ [ ? ] ता. સ
અ——પર્યંત ને અપર્યાપ્ત સુક્ષ્મ ને બાદર વગેરે અને દેહને વિષે જીવ સંજ્ઞા કહેવાય છે તે સૂને વિષે વ્યવહાર નયથી કહેલ છે. વસ્તુત: જીવ અરૂપી છે પણ વ્યવહારથી રૂપીગણી પર્યાપ્તાદિ જીવના ભેદ ગણેલ છે.
ચાર અંગ ( મેાક્ષના ) પામવા દુર્લભ છે તે કહે છે— चत्तारी परमंगाणि, दुल्लहाणि य जंतुणो; माणुसतं सुई सद्धा, संजमंमि य बीरियं. ७५
અજીવને પરમ ઉત્કૃષ્ટ ચાર આંગ પામવા દુર્લભ છે. તે ચાર અંગ કયા? ૧ મનુષ્યપણું. ૨ સિદ્ધાંતનુ શ્રવણ ૩ યથાય શ્રદ્ધા અને ૪ સયમને વિષે વીય શક્તિના ઉપયાગ આ ચાર અગ ઉત્તરાત્તર પામવા કઠણ છે.
ઉત્સેધાંશુલ વગેરેનુ સ્વરૂપ કહે છે-
चउसय गुणप्पमाणं, - गुलमुस्से हिंगुलाओ बोधव्t; . जस्सेहं गुळ दुगुणं, वीरस्सायंगुलं भणिअं. ७६
For Private And Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૧૪૩) અથ.—ઉત્સેધાંગુલથી ચારસે ગણ' પ્રમાણાંગુલ જાણવું;
અને ઉત્સેધાંગુલથી અમણું શ્રી મહાવીરનુ' આત્માંશુલ જાણુવું, અંશુલનું વિશેષ સ્વરૂપ અશુલ સિત્તેરી પ્રમુખ ગ્રંથથી જાણવું. શ્રાવકને સવા વિસવાની દયા હોય તે કહ છે . थुला सुदुमा जोवा, संकप्पारंभो भवे दुविहा; सावराह निरवराहा, साविक्खा चैव निविक्खाय ७७ અથ મુનિને વીશ વસવા દયા હાય અને શ્રાવકને સવા વિસવાની દયા હૈાય છે તે આ પ્રમાણે શ્રાવક સ્કુલ ( ત્રસ ) જીવની દયા પાલી શકે પરંતુ સુક્ષ્મ ( સ્થાવર ) જીવની યા પાળી શકે નહિ; તેથી દશ વિસવા રહ્યા હવે સ્કુલ જીવની હિંસાના એ પ્રકાર છે ૧ સંકલ્પ હિંસા અને ૨ આરભહિંસા તેમાં સંકલ્પ હિંસા ન કરે ( આરંભ હિંસાની જયણા ) તેથી પાંચ વિસવા રહ્યા સોંકલ્પ હિંસાના બે ભે ૧ સાપરાધિ અને ૨ નિપરાધિ જીવની હિંસા તેમાં નિરપરાધી જીવની હીંસા ન કરે ( અપરાધિ જીવની જયણા ) તેથી અઢી વિસવા રહ્યા નિરપરાધિ જીવની હિંસાના એ પ્રકાર ૧ સાપેક્ષ અને ૨ નિરપેક્ષ તેમાં નિરપેક્ષની હિંસા ન કરે, પરંતુ સાપેક્ષ ( શરીરમાં ઉત્પન્ન થયેલ જંતુ વિગેરેની જયણા તેથી સવા વિસવાની દયા શ્રાવકને હાય.
For Private And Personal Use Only
·
પ્રાયઃ સર્વાં જીવે સત્ર જન્મ મરણ કરેલ છે તે કહે છે— नसो जाइ नसा जोणि, न तं ठाणं न तं कुलं न जाया न हुआ जत्थ, सच्चे जीवा अनंतसो ७८
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
- અર્થ–એવી કઈ જાતિ ( એકૅકિયાદિ ) નથી એવી, કેઈ નિ ( ચોર્યાસી લાખ જીવનિ ) નથી, એ કઈ સ્થાન (ચિદરાજલક ) નથી અને એવું કંઈ કુલ નથી કે જ્યાં જીવ ઉત્પન્ન ન થયે કે મરણ ન પામ્યો. અર્થાત્ સર્વ જીવે સર્વત્ર જન્મ મરણ કરેલ છે. જીવને કર્મને સાગ સુવર્ણ અને પત્થર (માટી) જે.
जह चेव कंचणोब्बलं, संजोगोणाइ संतय गयोवि वुच्छि जई सोवाय, तह जोगो जीव कमाणं. ७९
અર્થ-જેમ કંચન અને પત્થર યાને માટીને સંયોગ અનાદિ છે, તે પણ અગ્નિ તાપ વગેરે ઉપાયથી તેનું શુદ્ધ થાય છે. અને માટીને વિગ અભાવ થાય છે. તેમ જીવ અને કમને સૂગ અનાદિ છતાં અંતસહિત છે, તે ધ્યાનાગ્નિ વગેરે ઉપાયથી આત્મા શુદ્ધ થાય છે; અને કર્મને સર્વથા નાશ થાય છે. જીવલેણ નિમિત્ત મળવાથી જીવ મરણ પામે છે તે
"मूल अहि विसं विसुइअ, पाणीअ सत्यग्गि संभमेहिच: देहंतर संकमणं, करेइ जीवो मुहुत्तेणे. ८०
અર્થ–મસ્તક વગેરેને ભૂલ સર્પ–દંશ વિશચિકા (અતિ ઉલટી) અથવા ઝાડે જલ શસ્ત્ર અગ્નિ અને ચિત્તને સંભ્રમ ભય વગેરે કારણોથો જીવ મહત્ત ભાગમાં કાલ દેહાંતરમાં
For Private And Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૪) સક્રમે છે જાય છે. અર્થાત મરણ પામે છે. જણ વગેરે અલ્પ હોય તે પણ વિશ્વાસ કરવા
ગ્ય નથી તે કહે છે. रुण थोवं वणथोवं, अग्गीथोवंकसाय थोवं च; नहु में विसस्सियव्वं, लहुयं विजं तं बहु होइ. ८१
અર્થ–ાણ (કરજ) વ્રણ (મુંબડું) અગ્નિ અને કષાય (ક્રોધાદિ એ ચાર વસ્તુ છેડી હોય તે પણ તેને કેઈએ વિશ્વાસ કરે નહિ. કારણ? તે અ૫ છતાં પણ બહુ પ્રમાણમાં થતાં વાર લાગતી નથી.
દારિકાદિ આઠ વર્ગનું કહે છે – ओरालविवाहार, तेअ भासाशुपाण मण कम्माइ; मुहुमा कम्मावगाहो, जणूणंगुल असंखंसो. ८२
અર્થ–૧ અંદારિક વર્ગણા ર વૈકિય વર્ગણ ૩ આહારક વગણા ૪ તૈજસ વગણ ૫ ભાષા વર્ગણા ૬ શ્વાસે શ્વવાસ વર્ગણા ૭ મને વર્ગણા અને ૮ કાર્પણ વગણ એ પ્રત્યેક વર્ગણા અકેકથી સુક્ષમ અને અવગાહના પણ એકેકથી અસંખ્યાતમે ભાગે હીન છે, આહારક શરીર કેટલીવાર કરવામાં આવે તે કહે છે
पत्तारिय वाराओ, चउद्दस पुब्धि करेइ आहार; संसारमि वसंता, एग भवे दुनि वारापो. ८३
For Private And Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૪) અર્થ–ાદ પૂર્વ મુનિ સંસારમાં વસતાં ચાર વખત જ આહારક શરીર કરે છે અને એક ભવ આશ્રયી (એક ભવમાં) બે વખત કરે
અણુહારિપણું કયારે હોય છે તે કહે છે– विगह गइ मावना, केवलीणो समुहया अजोगीय; વિસ્તાર અનાદાઇ, તે બહાર વીવ, ૮૪
અર્થ_વિગ્રહગતિ (વકગતિ) ને પ્રાપ્ત થયેલ છે, કેવલિએ, ( જયારે કેવલ સમુદઘાત કરે છે ત્યારે ત્રીજે ચોથે અને પાંચમે સમયે) અગિ કેવલી અને સિદ્ધના છે, અણુહારી હોય છે. બાકીના સર્વ છે સદા આહારી જ હોય છે.
ઉપશમ સમકિતી જીવ કયા ગુણ સ્થાનને પ્રાપ્ત
ऊवसमसम्म दिही, अंतर करणेवी लभइ कोवि; देस विरईपि कोइ, पमत्ता पमत्तं भावंपि. ८५
અર્થ–મેઈક એપથમિક જીવ ( ઉપશમ સમકિતી ) અંતરકરણમાં રહ થકે દેશ વિરતિને પામે છે–મેળવે છે, અને કેઈક પ્રમત્તા પ્રમત્ત (છઠા સાતમા ગુણ સ્થાન)ને પણ મેળવે છે, ઉત્તરોત્તર નિજાની વૃદ્ધિ કરનાર ઈગ્યાર ગુણ
શ્રેણિ કહે છે– सम्म देस सब विरई, अण-विसंजोयणा देसण खवगे; मोह समसंत खत्रगे, खीण सजोगी अर गुणसेडि. ८६
For Private And Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૪૭) અર્થ-૧ સમ્યકત્વની ૨ દેશ વિરતિની ૩ સર્વ વિરતિની ૪ અનંતાનુબંધી કષાયે વિસંજનાની ૫ દર્શન મેહ ક્ષેપકની ૬ મેહ ઉપશમની ૭ મેહ ઉપશાંતની ૮મેહ ક્ષેપકની ૯ ક્ષીણ મેહની ૧૦ સગ કેવલીની ૧૧ અગિ કેવલીની એ ૧૧ ગુણ શ્રેણિએ એકેકથી અસંખ્યાત ગુણ નિર્ભર કરનાર થાય છે,
ધર્મ ન કરવાથી જીવે કરેલ પશ્ચાતાપ કહે છે– न कयं दीणुध्धरण, न कयं साहम्मिआणं वच्छलं; .. हिययम्मि वीयराओ, न धारिओ हारिओ जम्मो. ८७
અર્થ–મેં દીન દુઃખીજનને ઉદ્ધાર ન કર્યો ! સાધર્મિજનનું વાત્સલ્ય ન કર્યું!! અને હૃદયમાં શ્રી વીતરાગ દેવને ધારણ ન કર્યા!!અરે રે! હું અમૂલ્ય માનવ જન્મ હારી ગયે!
ધર્મકાર્ય (સામાયિકાદિ ) ગુરૂની સાક્ષીએ કરવું
गंतुअ पोसह सालाए, ठायित्त ठवणायरिय; वत्य काय विशुद्धिए, करेइ पोसहाइयं. ८८
અર્થ_પિષધશાલામાં જઈને (સાક્ષાત ગુરૂને અભાવે) રથાપનાચાર્યને થાપીને વસ્ત્ર અને શરીરની શુદ્ધિ વડે પિષધાદિક ધર્મકાર્ય કર્તવ્ય છે-કરવા ચગ્ય છે. સામાયિક કરનાર શ્રાવક પણ મુનિ જે છે તે કહે છે – * सामाइअम्मि उकए, समणो इव सावयो हवइजम्हा; एएण कारणेणं बहुसो सामाइअं कुजा. ८९
For Private And Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૧૪૮) અસામાયિક કીધે છતે શ્રાવક પણ શ્રમણ જેવા
થાય છે, તે કારણથી ( એક દિવસમા પણ ) મર્હુ વખત સામાચિકને કરવું. ( સામાયિક કરવાના અભ્યાસ અને હૃદયનાં પ્રેમ વડે કંમશ ચિત્તની સ્થિરતા થવા પામે છે. )
ધમ ક્રિયામાં જે સમય જાય તે સફલ છેसामाइय पोसह - सं. - द्वियस्सजीवस्स जाइ जो कालो; सोसफलो बोधव्त्रो, सेसो संसारफल हेऊ. ९०
અ—સામાયિક પાષધ વ્રતમાં સ્થિર થયેલ જીવા જે સમય ( વખત ) તે સફલ જાણવા ચેગ્ય છે; અર્થાત તે સફલ છે. ( ઉપલક્ષણથી સામાયિક પાષધ સિવાય અન્ય ધમ ક્રિયામાં પણ જે સમય જાય તે પણ સફલ છે, ) તે સિવાયના સમય (અવિરતિ ધમ ક્રિયા વગરના કાલ) સંસારના ફૂલના હેતુ જાવા. અર્થાત્ જન્મ મરણના નિમિત્ત થવા પામે છે.
હમણા સામાયિકાદિ ધ છેજ નહિ એમ કહેનારના સગ ન કરવા તે કહે છે
जो भइ नत्थि धम्मो, न समाइअं न चैव य वयाई; सो समणसंववज्जो, कायन्वो समण संघेण.
♦
અ—જે કોઇ એમ કહે કે ધમ નથી સામાયિક અને ત્રતા નથી. એમ કહેનાર તે શ્રમ સંઘથી બાહ્ય છે, માટે શ્રમછુ સથે મળી ખાહેર કરવા ચૈાગ્ય છે. ( ધર્મ નથી એમ કહેનાર માણસ અનેક જીવાને ધમ ભ્રષ્ટ કરે છે એક સડેલ પાન ખીજા પાનને ખગાડે છે માટે બગડેલને બાહેર કરવા )
For Private And Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( tre)
ગૃહસ્થાએ કેવા ગામ કે નગરમાં વસવુ` ? તે કહે છે—
जत्थ पुरे जिण भवणं, समयवीउ साहु सावया जत्थ; तत्थ सया वसियव्वं, पउर जल मिश्रणं जत्थ. ९२
}
અ—જે નગરમાં જિનભુવન હાય, સ્યાદ્વાદશૈલિએ આગમના જાણુ સાધુ અને શ્રાવકા હાય અને પુલ પ્રમાણમાં જલ ઈંધણ હોય ત્યાં નિવાસ કરવા ચેાગ્ય છે. અર્થાત્ વ્યવહારિક અને ધાર્મિક સામ્રગી જ્યાં વિશેષ હૈાય ત્યાં શાંતિથી વ્યવહારિક અને ધાર્મિક કાર્ય સુલભ રીત્ય કરી શકાય.
આરભ વગેરેથી દયાદિકના નાશ થાય તે કહે છે— आरंभे नत्थि दया, महिला संगेणं नासए बंदर्भ; મંદાજ સમ્મત્ત, વનના અત્ય-નેળ. ૨૩
અ –અતિશય આરંભ કીધે છતે ચાના નાશ થાય. સ્ત્રીના પ્રસંગ પરિચયથી બ્રહ્મચર્યનો નાશ થાય, શંકાવડે સમતિના નાશ થાય અને દ્રવ્ય ગ્રહણ કરવાથી પરિગ્રહ મેળવવાથી પ્રવ્રજ્યા સચમના નાશ થાય.
સર'ભ સમારભ અને આર્ભના સ્વરૂપ કહે છે
S
संकष्पो संरंभी, परिताबकरो होइ समारंभो; जीवाणं उदवहो, आरंभो चैव तईपं तु.
९४
અથ જીવહિંસા કરવાના માનસિક સંકલ્પ તે સરંભ, વચનાદિક નિમિત્તથી જીવને પરિતાપ ખેદ કે દુઃખ ઉપજાવવા તે સમારંભ, અને જીવનને શસ્ત્રાદિક નિમિત્તથી પ્રાણ રહિત કરવા
For Private And Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૫) તે આરંભ, અર્થાત એ ત્રણ પ્રકારની હિંસા છે માનસિક વાચિક અને કાયિક,
શુરૂને વિધિ પૂર્વક વંદન કરતાં છ ગુણ થાય છે તે કહે છે... इह छञ्चगुण विणओ,- वार माणाइ भंग गुरु पूया; • तित्थयराणय आणा, सुप धम्माराहणा किरिया. ९५
અર્થ–અહિં-વંદનાધિકારમાં-ગુરૂને વંદન કરવાથી છ ગુણ થાય છે, તે વર્ણવે છે-૧ વિનોપચાર-વિનયની પ્રવૃત્તિ, ૨ માન વગેરે (સ્વછંદ) ને નાશ થાય, ૩ ગુરૂ-પૂજા (બહુમાન ભક્તિ વગેરે) નો લાભ થાય, ૪ તીર્થકરની આજ્ઞાનું આરાધન થાય. ૫ શ્રત ધમની આરાધના થાય અને ૬ સમ્યક્ ક્રિયાની પ્રાપ્તિ થાય. સાત કારણથી આયુષ્ય ઘટે છે યાને સ્થિતિ રસની
અપેક્ષાએ અપવર્તન થાય છે તે કહે છે – अज्झ वसाण निमित्ते, आहारे वेयणा पराघाए: फासे आणापाणु. सत्तविहं जिज्झ ए आउं. ९६
અર્થ–૧ અધ્યવસાય, (અતિ વિષય સ્નેહ ભય પ્રમુખ) ૨ શસ્ત્રાદિકને નિમિત્ત. ૩ અતિ આહારનું કરવું. ૪ નેત્ર ભૂલ વગેરે જીવ લેણુ વેદના, ૫ અતિશય આઘાત. ૬ સપદિકને સ્પર્શ (દંશ વગેરે) અને ૭ શ્વાસોશ્વાસનું રૂદન. એ સાત કાર
થી આયુષ્યનું ઘટવું થાય એ વ્યવહારથી છે નિશ્ચયથી આયુષ્ય-દલ પુરણ કરીને જ મરે. પરંતુ સ્થિતિ રસની અપેક્ષાએ અધવર્તન થાય છે. કારણ ? ઘણા કાળે ભેગવવા યોગ્ય આયુષ્ય દલિ, અલ્પકાળમાં પ્રદેશદયે ભોગવી પૂરા કરે,
For Private And Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૫૧ ) બે પ્રકારને વિહાર કહે છે– . पढमोगियत्य विहारो, वीओगियत्थ निस्सिओ भणिओ; ___ इतोतइयो विहारो, नाणुनामो जिणवरेहिं. ९७
અર્થ–પ્રાપ્ત કરેલ છે તત્વાર્થ જેમણે એવા ગીતાર્થ (બહુ સૂત્રી) પુરૂષને વિહાર, બીજે ગીતાર્થની નિશ્રાએ-અનુવૃત્તિઓ વિહાર કહ્યો. ત્રીજે વિહાર જિનેશ્વરેને સમ્મત નથી. અર્થાત ત્રીજા વિહારની આજ્ઞા જિનેશ્વરેની નથી. ગુણસ્થાનની પ્રાપ્તિને અંતર કહે છે –
पलिआसंखं समुह, सासण इयर गुण अंतर हस्स; गुरुमिच्छि बे छसहो, इसरगुणे पुगल द्धंतो. ९८
અર્થ–સાસ્વાદાન ગુણઠાણને જઘન્ય અંતર પપમને અસંખ્યાત ભાગ હેય. અન્ય દશ ગુણસ્થાન-(સાસ્વાદાન છેહિને) પહેલાથી ઈગ્યારમાં ગુણસ્થાન-ને જઘન્ય અંતર અંતમુહુને હેય. મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાનને ઉત્કૃષ્ટ અંતર એક બત્રીશ સાગરેપમાને છે. બીજાથી ઈગ્યારમાં ગુણસ્થાનને ઉત્કૃષ્ટ અંતર કઈક ન્યૂન અર્ધ પુદ્ગલ પરાવર્ત હાય. ઉપરના ત્રણ (૧૨-૧૩-૧૪) ગુણ સ્થાનને અંતર નથી. અશઠ પુરૂષની આચરણું બહુમાન્ય છે તે કહે છે –
असहाइनणवज, गियस्थ अवारियंति मज्जत्था आचरणा विहुआण तिवयणओ मु बहु मन्नति. ९९
અર્થ-જે અશઠ ગિતાર્થ પુરૂએ આચારણા કરેલ હોય વલી પાપ રહિત આચારણ હાય અન્ય મધ્યસ્થ ચિતાર્થ પર
તે પહેલા
માત્ર
પ
ર
For Private And Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Anh
(૧૫ર) પાએ જેનું નિષેધ ન કર્યો હોય તે આચારણા નિ શ્રી જિ. નાજ્ઞા એ છે (છત વ્યવહારે છે, અને તે આચારણ બહુમાન્ય છે કારણ? વર્તમાનકાળમાં બહુશ્રુત આચાર્યની પરંપરા માન્ય છે, અનેકધા સિદ્ધના ગુણે કહે છે– - जे अणंतगुण दुगुणा, इगतीसगुणा अहवा अट्टगुणा: सिद्धाणंत चउका, ते सिद्धा दितु मे सिद्धं. १००
અર્થ–સિદ્ધના જ અનંત ગુણવાલા છે. કેવલજ્ઞાન અને કેવલ દર્શન એ બે ગુણવાલા છે અને એકત્રીશ ગુણ પણ છે. અથવા આઠગુણ વિશિષ્ટ છે અને અનંત ચતુષ્ટયવંત છે. એવા સિદ્ધ પરમાત્મા ! મને સિદ્ધિને આપો. લેખકનું અંતિમ કથન
वीरपहुप्पसुये हिं, गंग तरंगुव निम्मल वयणेहि; િિા સંજ થશે, જય નાગવીર નિગતિઘં. ૨૦૨
અર્થ–વીર પ્રભુથી ઉત્પન્ન થયેલ (કહેલ) ગંગાના તરંગ જેમ નિર્મલ વચને વડે મેં સંગ્રહ શતક લખ્યું છે તે જ્યાં સુધી શ્રી વીર ભગવાનનું શાસન (તીથ) ત્યાં સુધી આ શતક જયવાન રહે.
છે સમાપ્ત. *
For Private And Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only