Book Title: Vidwanono Kavya Vinod
Author(s): Bhuvanchandravijay
Publisher: ZZ_Anusandhan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229431/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2011 vidvAnono kAvyavinoda - upA. bhuvanacandra 'anusandhAna'mAM jaina zramaNo dvArA racita saMskRta-prAkRta padyaracanAo pragaTa thatI rahe che. A racanAomAM prabhubhakti-dharmaniSThAnAM darzana thAya che, ema jaina zramaNonI vidvattA tathA sAhityaprItinAM paNa darzana thAya che. jaina granthabhaNDAromAM evI paNa racanAo maLe che jemAM zramaNono kAvya-zAstra vinoda mukhara thato hoya che hastalikhita prakIrNa patromAMthI prApta thayela AvI kAvyavinodalakSI cAra racanAo ahIM prastuta karI che.. ___ 'zrutikaTuzloka' ane tenI vyAkhyAnA kartAnuM nAma patramA ullekhita nathI. zloka jainetara kavino racelo hoya e sambhavita che paraMtu tenI vyAkhyA jaina muni racita hovAno pUrepUro sambhava che, kemake samasyAvALA zloko e ja patramA che ane e jaina zramaNanI ja racanA che. bannemAM tIrthaGkarono ullekha che. kartAno ullekha nathI. A traNe kRtio eka patramA che. varNamAlAnA akSaro vaDe racAyelo zloka anya patramA che. zloka ane TIkA-bannenA kartA paM. lakSmIkallola gaNi che. emanI anekArthI anya racanA hI. ra. kApaDiyAe noMdhI che. emano samaya vi.saM. 1600 paNa 'jai.sA.saM. itihAsa'mAM noMdhAyo che. upalabdha prakIrNa patra jo ke 18mA zatakanu jaNAya che. zrutikaTu zloka A zloka tenA nAma pramANe karNakaTu che ane arthahIna paNa lAge che, paraMtu te vyAkaraNasiddha racanA che. sandhi-samAsa-taddhita-zabdakozano yuktibharyo viniyoga karIne kavie karNakaThora varNavinyAsa siddha karyo che. vivaraNanI sahAya vinA A zloka samajavo sAmAnya abhyAsI mATe zakya nathI. zivanI stutirUpe racAyelA zlokanA kartAno ullekha nathI. vivaraNakartA, paNa nAma nathI. samasyA 8 zloka ane 5 zlokonI be racanAo samasyA-pAdapUrtirUpa che. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-57 kavinI phaladrUpa kalpanAzaktinA manoraJjaka namUnA jevI A racanAo che. bannenA racayitA eka hovAnI sambhAvanA che. prathama zlokamAM keTalAka prazno che jemanA uttaro vaDe cothu caraNa bane che. A cothA caraNane laine pachInA sAta zlokomAM pAdapUrti karavAmAM AvI che. pratyeka zlokamAM navanavI utprekSAo karIne kavie pAdapUtino nirvAha karyo che je rasika janone AnandadAyaka bane evo che. bIjA zlokano bhAvArtha joIe - "nAgarAja dharaNendre potAnI vakrAkAra kAyA vaDe zyAmavarNA prabhu pArzvanAthane dharyA che, temanA upara pheNa- chatra dharyu che, tenI upara megha varase che te jANe dhanuSyanI Toca para bhamaro, bhamarA upara parvata ane parvata upara dariyo hoya evaM lAge che". dhanuSya, bhamaro, parvata ane pANInI kalpanA bAkInA badhA zlokomAM kavie sundara rIte nibhAvI che... bIjI pAdapUrtimAM 'soyanA agrabhAge cha kUvA,tenA upara nagara ane tenI upara gaGgApravAha' evI kalpanAne pAMca kalpanAcitromAM varNavI che. emAMnI eka kalpanA- "tIrthaGkaranI AratI mATe UMcA thayelA hAtha e soya, AratImAM cha khADA hoya che te cha kUvA, agninI jyota e nagara ane dhUmrasera te gaGgApravAha." dvAtriMzadvyaJjanamaya stuti varNamAlAnA akSarone yathAkrame rAkhI, mAtra temane yogya svaro lagAr3I 32 akSarono anuSTupa zloka racavAmAM Avyo che. ja vyaJjanane bAkAta rAkhyo che. anuSTapnA 32 akSaronI maryAdAne mATe A jarUrI hatuM. ekAkSara zabdo ja levA evA niyamo kavie svIkAryo nathI, varNamAlAnA varNo temanA krame ja AvavA joIe eTalo ja Agraha rAkhyo che. vadhu akSaravALA zabdone evI yuktipUrvaka goThavyA che ke temanA mAtra vyaJjano ja uccarita thAya che. A zloka para kavie svayaM TIkA racI che. buddhimAna janonA manovinoda arthe A racanA karI che ema kartA jaNAve che. zrutikaTuzlokaH vAzcAredhvajadhak dhRtoDvadhipakaH kuthreDjajAnirgaNeTagorADAruDurassareDurutaragraiveyakabhrADaram / uDvIDugnarakAsthidhRtridRgibheDArdAjinacchatrabhRt sa stAdambumadambudAlikalaruggrIvo mude vo mRDaH // Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2011 11 vyAkhyA sa mRDa: IzvaraH vaH yuSmAkaM mude harSAya stAt bhavatu / kiMviziSTaH IzvaraH ? vAzcAreDdhvajadhak / vAH pAnIyaM tatra caranti iti vAzcArAH matsyAH / teSAM IT svAmI makaraH vAzcAreT / sa dhvajazcihnaM yasya sa vAzcAreTdhvajaH kAmastaM dahatIti vAzcAreDdhvajadhak / punaH kiMviziSTaH mRDa: ? dhRtoDvadhipakaH / dhRtaH uDUnAM adhipo yena sa dhRtoDvadhipaH / dhRtoDvadhipa eva dhRtoDvadhipakaH / punaH kiMviziSTaH mRDa: ? kudhreDjajAniH / kudhrAH parvatAsteSAM iT svAmI himAcala: / tasmAjjAtA kudhreDjA pArvatI / so jAnirjAyA yasya sa kudhreDjajAni: / punaH kiMviziSTa: mRDa: ? gaNeT / gaNAnAM IT gaNeT / punaH kiMviziSTo mRDa: ? gorAT / go (gau) rvRSabhastena rAjate iti gorAT / punaH kiMviziSTo mRDa:? AruDurassaraDurutaragraiveyakabhrAT / AruT saroSo yo'sau urassaraH sarpaH AruDurassaraH / tasya IT svAmI AruDurassareT eva urutaraM graiveyakaM kaNThabhUSA tena bhrAjate iti AruDurassareDurutaragraiveyakabhrAT / araM atyartham / punaH kiMviziSTo mRDa: ? uDvIDuk / uDUni nakSatrANi teSAM IT svAmI candraH / tadvannirmalA ruk kAntiryasya sa uDvIDuk / punaH kiMviziSTo mRDa: ? narakAsthidhRt / narasya kaM mastakaM, tasya asthi narakAsthi, tat dharati iti narakAsthidhRt / puna: kiMviziSTo mRDa: ? tridRk / tisro dRzo vidyante yasya sa tridRg / punaH kiMviziSTo mRDaH ? ibheDArdrAjinachatrabhRt / ibhAH hastinaH / teSAM IT ibheT / tasya ArdraM yat ajinaM carma tadeva chatraM ArdrAjinachatraM / tat bibhartIti ArdrAjinachatrabhRt / punaH kiMviziSTo mRDa: ? ambumadambudA likalaruggrIvaH / ambu vidyate yatra sa ambumAn / ambumAn yo'sau ambudo megha: ambumadambudaH / tasya AliH ambumadambudAli:, tadvat kalA manojJA kAntiH ruk yasyAH sA ambumadambudAlikalaruk / IdRzI grIvA yasya saH ambumadambudAlikalaruggrIvaH / IdRzo mRDa: vaH pAtu // 1 // iti zrutikaTuzlokArthaH samAptaH / samasyA zarakSepe praSTaM kimayutamitiH kva bhramaNakRt ka AdyaM tadrUpaM vada nabha idaM kvoccatanubhAk / Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-57 ka Aste saptamyAstadivadavacaH (?) ko'mbuni cito dhanu:koTau bhRGgastadupari giristatra jaladhiH // 1 // sphurannAgezena svakavapuSi vakratvasahite dhRte zyAme pArve kamaTharacitApAyasamaye / phaNoccairATope nibiDa uparizrAviNi ghane dhanuHkoTau bhRGgastadupari giristatra jaladhiH // 2 // purasyAnte dRSTvA vanamabhinavaM nIlaruciyuk parikSepe tasyonnatataragiriM vIkSya ca dRzA / saradvAryApUrNaM tadupari punaH kuNDamamalaM dhanuHkoTau bhRgastadupari giristatra jaladhiH // 3 // lasatkrIDAkAle karanakhazikhAgre bhramarake muhurguJjatyAsye bhramadatigRhIte'tra zizunA tadIyoccaiH bhRGge zitisajalacaJcvIkSaNavazAd dhanuHkoTau bhRGgastadupari giristatra jaladhiH // 4 // lalATe lolAkSyAH zazakaradalaupamyakalite tadUrdhvasthAnasthabhramaravidhRte pUrNakalaze / tadantaHsthAyinyapyamRtanivahe dRSTipatite dhanu:koTau bhRGgastadupari giristatra jaladhiH // 5 // zizoH kasyApi bhUparigatamaSIkRSNatilakaiH kRte mAtrA rUpAdhikaguNaramArakSaNakRte / dRzA dRSTe zrotropari khacitaratnAbharaNake dhanu:koTau bhRGgastadupari giristatra jaladhiH // 6 // suparvAdreH zRGge jananamahimAyAM zitiruceramuSya zrInemIzvarajinapateratra vibudhaiH / saduSNISasyAgre kusumanikare cApi nibhRte dhanuHkoTau bhRGgastadupari giristatra jaladhiH // 7 // Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2011 bhujAdaNDe dhRtvA'tyasitarucirociSNuvapuSi dviSadbhUmIpAladviradazirasi mApa bhavatA / asau mukte muktAphalamaNigaNe'pi prakaTite dhanuHkoTau bhRGgastadupari giristatra jaladhiH // 8 // (samasyA) zyAmAyA ArjavazrIprathitakRzatanoH satkabandhoparisthaM zrotradhrANoccatantradvayavivaramadhordhvapradezasthamIkSya / sphUrjadvarNADhyavAlavyatikaramuditAmbhobharaM snAnakAle kUpAH sUcyagrataH SaT tadupari nagaraM tatra gaGgApravAha:1 // 1 // sUcyagroccatvadhAripravarasaralasadvarSabhRtSaTkanimnasvacchAmbhaHpUrapUrNahRdavivaravivattiSNudevyAzrayebhyaH / dRSTvAvirbhUyamAnaM rucirasurasaritsindhumukhyApagAmbhaH kUpAH sUcyagrataH SaT tadupari nagaraM tatra gaGgApravAhaH // 2 // AyAtA bahalAH sitAkaragRhA yatra kSaNe mastake lokAnAmRjugAtrayaSTyuparito rAtrau tadUrdhvaM punaH / jyotizcakramavekSyate nagaravat svargaGgayA zobhitaM sUcyagre kila kUpakAH SaDabhavan gaGgAnvitA tatra pU: // 3 // zrItIrthaGkarapUjanodyatanarazreNyuccabAhudvayopAttArAtrikakUpaSaTkanivasadvahnisvadhAbhuk tataH / dRSTvA dhUmapayaHpravAhamasakRccetovikalpo'sti me sUcyagre kila kUpakAH SaDabhavan gaGgAnvitA tatra pUH // 4 // aGgalyagrasumudrikAsthavivarAntaHsthAyiSaTkoNabhRdvajrAtargatalokarUpavikasatpAnIyasambhArataH / manyante ca tadA svabuddhivibhavAnnirmota (?) vRndArakAH sUcyagre kila kUpakAH SaDabhavan gaGgAnvitA tatra pU: // 5 // Ti. 1. "sUcyagre kUpaSaTkaM tadupari nagaraM tatra vArdhistato'driH" AvA padavALI samasyA 'jinastotrakoSa'mAM chapAI hovAnuM yAda che. emAM AvI anya samasyAo paNa hatI. -zI. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 anusandhAna-57 __ dvAtriMzadvyaJjanamaya jinastuti zrIgurubhyo namaH / kakhagaghaGa cachajajha TaThaDaDhaNa tathadadhana paphababhama yaralava zaSasaha / atha dvAtriMzayaJjanAnAM zlokakaraNakAmyayA laghudIrghasvaradAnapUrvaM jinastuti pratipipAdayuSurahaM kovidavinodAyAnuSTubbandhaM racayAmi / yathA kukhagA'ghaM DacAchA'ja jhaTaDheDaDhaNAtithiH / dadhAnaH pAM phabAbhAmo yaralAvaza SAsahIH // asya vyAkhyA - he kukhaga ! kau pRthivyAM, khagaH sUryastattulya ! / yathA sUryaH pRthvI prakAzayati tathA bhagavAn kevalajJAnena bhUmAvudyotakaraH / he Ga cAcha! DA prANaH balaM, cA zobhA, tAbhyAM cho nirmalaH, nityo vA / jinasya nityaM tAruNyAd balazobhAyAstadavasthatvApatteH / GaH prANa iti saubhrimunikRt[naam]maalaayaaN| cA strI zobhA / 'chastriSvayaM nirmale nitye' - ityuragadaNDAdhipakRta[nAma]mAloktatvAt / he jina ! tvaM aghaM pApaM aja kSipa / he jhaTaTheDa ! jhaH pratApastena To'rkaH, ThaH zambhustAbhyAmIDyate stUyate iti jhaTaTheDa / atra uNAdaye(dau) aH pratyayaH / jhaH pratApe / 'TaH pumAn karaTe dhUme tApe'rka' - iti / ThaH zaGkare - ityuragadaM0 / he yaralAvaza ! yazcandraH, raH sUryaH, lA lakSmIH, ete sarve vaze yasya sa yaralAvazastasya sambo0 / sarveSAM namanIyatvAt / 'yaH sUrye tArake cndre| raH sUrye'gnau dhane kAme / lA ca lakSmIrlamambare' - iti vishvshmbhuuktiH| tvaM kiMlakSaNaH ? DhaNAtithiH / DhaH svabhAvena, NA kRpA, sA atithiryasya saH / yataH kRpAlozcetogRhe kRpA AyAti / yata uktaM - 'sarisA sarisehiM raccaMti' iti vAkyokteH / 'DhaH svabhAve, vimatsare' iti vizvazambhUktiH / 'NA dhenunAsAkRpAsu ca'- iti uragadaM0 / tvaM kiM kurvANaH ? dadhAnaH bibhrat / kAM ? pAM / pA zrutaM / 'pA pAtari tathA zrute' - ityekAkSaranighaNTuH / tvaM kila0 phabAbhAmaH / pho jJAnaM tasya baH samudraH / na vidyate bhAmaH krodho yasya so'bhAmaH / phabazca abhAmazca phabAbhAmaH / 'pho'pAradazane deve nyAye jJAne ca' / tathA- 'vo dantoSThyastathauSThayo'pi varuNe vAraNe vare / zoSaNe pacane gandhe vAse vRnde ca vAridhau // 1 // '- iti vizvazambhUktamAlAyAM / punaH tvaM kiMlakSaNaH ? SAsahIH / SA ramA tayA sahito hI[:] harSastadvAn / lakSmIsahitaharSavAn ityarthaH / yaduktam - 'SA strI ramAyAM Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2011 SaM klI ' uragadaNDAdhipakRtamAloktaM ('hIrnaro harSavAn mRga:' iti saubharimunipraNItamAloktatvAt / kukhagetipadena jJAnAtizayaH 1 / jhaTaThaDetipadena pUjAtizayaH 2 / pApApanodAt saGkaTAni nazyantItyataH aghaM aja itipadena apAyApagamAtizaya: 3 / zrutaM vinA vAkyasyAdeyatA na syAdataH pAM dadhAna itipadena vacanAtizayaH 4 / - iti dvAtriMzadvyaJjanamayaH viSamArthayuganuSTup dhIdhanajanamanovinodanibandhanAya paM. lakSmIkallolagaNinA vyaraci / 15 jaina derAsara 370435 ji. kaccha, gujarAta nAnIkhAkhara -