Book Title: Vibhinn Jain Sampradayo me Manya Agam
Author(s): 
Publisher: Z_Jinavani_003218.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229797/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhinna jaina sampradAyoM meM mAnya Agama vartamAna meM jaina dharma kI pramukha cAra sampradAyeM haiM digambara, zvetAmbara-mUrtipUjaka, sthAnakavAsI evaM terApantha / inameM zvetAmbara mUrtipUjaka sampradAya ke anusAra 45 athavA 84 Agama mAnya haiN| sthAnakavAsI evaM terApaMtha sampradAya 32 AgamoM ko gAnyatA detI hai| digambara sampradAya inameM se kisI bhI Agama ko mAnya nahIM karatI, usake anusAra SaTkhaNDAgama, kasAyapAhuDa Adi grantha hI Agama haiN| sthAnakavAsI ta terApaMtha sampradAyoM dvArA mAnya 32 Agama ___ ina donoM sampradAyoM meM samprati 11 aMga, 12 upAMga, 4 mUla, 4 chedasUtra evaM 1 Avazyaka sUtra milAkara 32 Agama svIkRta haiN| inake hindI evaM prAkRta bhASA ke nAma nIce die jA rahe haiN| koSThakavI nAma prAkRtabhASA meM haiN| 11 aMga 1. AcArAMga (AyAro) 2. sUtrakRtaMga (suyagaDo) 3. sthAnAMga (ThANaM) 4. samavAyAMga (samavAo) 5. bhagavatI/ vyAkhyAprajJapti (bhagavaI viyAhapaNNattI) 6. jJAnAdharmakathA (NAyAdhammakahAo) 7. upasakadazA (uvAsagadasAo) 8. antakaddazA(aMtagaDadasAo) 9. anuttaropapAtikadazA(anuttarovavAiyadasAo) 10 praznavyAkaraNa (pAhAvAgaraNAI) 11 vipAkasUtra (vivAgasuyaM) noTa- dRSTivAda nAmaka 12 vA~ aMga upalabdha nahIM hai| isakA ullekha nandIsUtra, samavAyAMga evaM sthAnAMga sUtra meM milatA hai| __12 upAMga 1. aupapAtika (uvavAiya) 2. rAjapraznIya (rAyapaseNaijja) 3. jIvAjIvAbhigama(jIvAjIvAbhigama) 4. prajJApanA (paNNavaNA) 5. jambUdvIpaprajJapti(jambuddIvapaNNattI) 6. candraprajJapti (caMdapaNNattI) 7. sUryaprajJapti (sUrapaNNanI) 8. nirayAvalikA(nirayAvaliyAo) 9. kalpAvanasikA (kAvaDaMsiyA) Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OFA a na [2 jinavANI- jainAgama-sAhitya vizeSAGaka 10 puSpikA (puphiyAo) 11.puSpacUlikA (pupphacUlAo) 12. vRSNidazA (vapihadasAo) 4 mUlasUtra 1. uttarAdhyayana (uttarajjhayaNAI) 2. TazavaikAlika (dasaveyAliyaM) 3. nandIsUtra (naMdisutta) 4. anuyogadvAra (aNuogaddArAI) 4 chedasUtra 1. dazAzrutaskandha (AyAradasAo) 2. bRhatkalpa (kappaM) 3. vyavahAra (vavahAraM) 4. nizItha sUtra (nisIha) noTa- kalpasUtra aura bRhatkalapa bhinna haiN| kalpasUtra dazAzrutaskandha kA hI eka bhAga hai, jo vikasita huaa| battIsavAM sUtra Avazyaka sUtra (AvassayaM) zvetAmbara mUrtipUjaka sampradAya meM mAnya 45 Agama isa sampradAya meM sammilita kharataragaccha, tapogaccha Adi sabhI upasampradAyeM 45 Agama mAnya karatI haiN| una 45 AgamoM meM 11 aMga, 12 upAMga, 4 mUlasUtra, 6 chedasUtra, 10 prakIrNaka evaM 2 cUlikA sUtroM kI gaNanA kI jAtI hai| 11 aMga sthAnakavAsI evaM terApaMtha sampradAya dvArA mAnya sabhI aMga suutr| 12 upAMga sthAnakavAsI evaM terApaMtha sampradAya dvArA mAnya sabhI upAMga sUtra / 4 mUlasUtra / mUlasUtroM kI saMkhyA evaM nAmoM ke saMbaMdha meM zvetAmbara sampradAya meM ekarUpatA nahIM hai| prAyaH nimnAMkita 4 mUlasUtra mAne jAte haiM1. uttarAdhyayana 2. dazavaikAlika 3. Avazyaka 4. piNDaniyukti noTa- kucha AcAryoM ne piNDaniyukti ke sAtha opaniyukti ko bhI mUlasUtra meM mAnA hai evaM ve 'piNDaniyukti-oghaniyukti' nAma dete haiN| Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhinna jaina sampradAyoM meM mAnya Agama 6 chedasUtra sthAnakavAsI evaM terApaMtha paramparA meM mAnya 4 chedasUtra to samAna hI haiM, anya 2 chedasUtra haiM 5. mahAnizItha (mahAnisIha) 6 . jItakalpa (jIyakappa) 1. catuHzaraNa (causaraNa) 2. AturapratyAkhyAna (AurapaccakkhANa) 3. bhaktaparijJA (bhattapariNNA) 4. saMstAraka (saMthAraya) 5. taMdulavaicArika (taMDulaveyAliya) 6. candravedhyaka (caMdravejjhaya) 7. devendrastava (deviMdatthaya) 8. gaNividyA (gaNivijjA) 9. mahApratyAkhyAna (mahApaccakkhANa) 10. vIrastava ( vIratthaya) noTa- kahIM kahIM para vIrastava ke sthAna para isa gaNanA meM maraNavidhi kA nAma liyA jAtA hai| 2 cUlikA sUtra 1. nandIsUtra 2. anuyogadvAra 84 Agama (zvetAmbara mUrtipUjaka paramparA meM mAnya) pUrvokta 45 Agama + 20 anya prakIrNaka sUtra + 10 niyuktiyA~+ 9 anya grantha 10 prakIrNaka sUtra = 84 Agama / 20 anya prakIrNaka ( uparyukta 10 prakIrNakoM ko milAkara 30 1. RSibhASita 3. gacchAcAra 5. titthogAliya 7. dvIpasAgaraprajJapti 9. aMgavidyA 11. sArAvalI 13. piNDavizuddhi 15. yoniprAbhRta 17. baMgacUlikA 19. jambUpayannA prakIrNaka mAnya) 1 2. ajIvakalpa 4. maraNasamAdhi 6. ArAdhanApatAkA 8. jyotiSkaraNDaka 10. siddhaprAbhRta 12. jIvavibhakti 14. paryanta-ArAdhanA 16. aMgacUlikA 18. vRddhacatuH zaraNa 20. kalpasUtra Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . jinavANI- jainAgama-sAhitya vizeSAGaka ___ 10 niyuktiyA~ 1. Avazyaniyukti 2. dazavakAlikaniyukti 3. uttarAdhyayananiyukti 4. AcAraganiyukti 5. sUtrakatAMganiyukti 6. sUryaprajJaptiniyukti 7. bRhatkalpaniyukti 8. vyavahAraniyukti 9. dazAzrutaskandhaniyukti 10 . RSibhASitaniyukti 9 anya grantha 1 yatijItakalpa 2. zrAddhajItakalpa 3. pAkSikasUtra 4. kSamApanAsutra 5. vandittu 6. tithiprakaraNa 7. kavacaprakaraNa 8. saMsaktaniyukti 9. vizeSAvazyakabhASya digambara sampradAya mAgya Agama digambara sampradAya dvArA mAnya grantha harivaMzapurANa evaM dhavalATIkA meM 12 aMgoM evaM 14 aMgabAhyoM kA ullekha hai| aMgabAroM meM sarvaprathama sAmAyika Adi cha: AvazyakoM kA ullekha hai, tatpazcAt dazavaikAlika, uttarAdhyayana, kalpavyavahAra, kalpikAkalpika, mahAkalpa, puNDarIka, mahApuNDarIka evaM nizItha kA ullekha hai| digambara paramparA ke anusAra inameM se abhI koI bhI Agama upalabdha nahIM hai| isalie jina AgagoM ko Agama kI zreNI meM rakhate haiM, unameM se pramukha nAma haiM1. SakhaNDAgama 2. kaSAyaprAbhUta 3. mUlAcAra 4. bhagavatI ArAdhanA 5. AcArya kundakunda ke grantha-- samayasAra, pravacanacAra. paMcAstikAya, niyamasAra, aSTapAhuDa aadi| 6. anya grantha . tiloyapaNNatti (yativRSabha), aMgapaNAgatti, jambUdvIpa paNNatti, gommaTasAra, kSapaNasAra evaM loka vibhaag| yApanIya sampradAya ke mAnya Agama zvetAmbara evaM digambara sampradAya ke atirikta yApanIya sampradAya kA bhI eka sahasra varSa kI avadhi taka astitva rahA hai| yaha sampradAya zvetAmbaroM ke strImukti, kevali bhukti Adi siddhAntoM ko svIkAra karane ke ragatha muni kI acelatA ko lekara digambara paramparA kA anusaraNa karatI hai| isa sampradAya ke sAhitya ke anusAra AcAsaMga, sUtrakRtAMga, uttarAdhyayana, dazavakAlika, kalpa, nizItha, vyavahAra, Avazyaka Adi Agama mAnya the| AgamoM ke viccheda hone kI digambara mAnyatA yApanIya saMgha ke AcAryoM ko svIkArya nahIM thii| Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhinna jaina sampradAyoM meM mAnya Agama ... 5. DaoN. sAgaramala jaina ne 'jainadharma kA yApanIya sampradAya' pustaka meM SaTkhaNDAgama, kasAyapAhuDa, mUlAcAra evaM bhagavatI ArAdhanA ko yApanIya sampradAya ke grantha siddha kiyA hai| ve inheM digambara grantha nahIM mAnakara yAnIya grantha mAnate haiN| AgamoM ke saMbaMdha meM katipaya bindu * artharUpa prarUpaNa kI dRSTi se sabhI tIrthaMkaroM ke Agama eka jaise hote haiM, isa dRSTi se AgamoM ko zAzvata bhI kahA jAtA hai, kintu zabda kI dRSTi se pratyeka gothaMkara ke kAla meM AgamoM kA grathana yA nirmANa kiyA jAnA hai| * vartamAna meM upalabdha aMga-Agama raNadhara sudharmAsvAmI dvArA grathita haiM, kintu umAMga, mUla, cheda Adi aMgabAhya sUtra sthavira kRta haiN| smaraNazakti meM AyI zithilatA ke kAraNa ina AgamoM kI pA~ca bAra vAcanAe~ huii| antima vAcanA devarddhigaNi kSamAzramaNa ke samaya vIra nirvANa saMvat 98.8 meM huii| unhoMne vAcanA ke antargata AgamoM kA sarnayA nayA lekhana nahIM kiyA, parantu pUrva pracalita AgamoM ko hI lipibaddha kraayaa| jahA~ Avazyaka thA vahA~ sampAdana bhI kiyaa| digambara paramparA bhale hI zvetAmbara AgamoM ko mAnya nahIM karatI ho, kintu strImukti, kevalibhukti Adi do-cAra bAtoM ko chor3akara zvetAmbaroM evaM digambaroM meM koI matabheda nahIM hai| isI prakAra zvetAmbara mUrtipUjakoM ke sAtha terApaMtha evaM sthAnakavAsiyoM kA mUrtipUjA ke bindu ke atirikta koI vizeSa matabheda nahIM hai| sthAnakavAsiyoM evaM terApaMthiyoM ke to Agama pUrNata: samAna haiM / inameM jo matabheda ubharakara Ate haiM, ve vyAkhyAgata matabheda haiN| jainadarzana ke sabhI sampradAyoM meM mUla dArzanika mAnyatAoM meM prAya ekarUpatA hai. jo bheda hai vaha AcAragata bheda hai| vaha AcAra sambandhI bheda hI phira dArzanika rUpa se vikasita hue haiN| + AgamoM kA adhyayana sabake lie samAna rUpa se upAdeya hai| eka dUsare kI paramparA ke AgamoM kA adhyayana karane se mithyAtva nahIM lagatA hai| mithyAtva to dRSTi meM hotA hai, usase bacanA caahie| * AgamoM meM se bhI jIvana-zodhaka tattvoM ko grahaNa karane kI dRSTi rahanI cAhie, unameM AyI katipaya bAtoM ko chor3akara paraspara vivAda nahIM karanA caahie| AgamoM kA adhyayana to jIvana ko AdhyAtmika dRSTi se unnata banAtA hai.. * AgamoM meM saMskRti, itihAsa, khagola, bhUgola, darzana, sAhitya- zAstra, kalA, manovijJAna, prANizAstra, vanaspativijJAna, bhautika-zAstra Adi vividha viSayoM kI bhI jAnakArI milatI hai| -sampAdaka