Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'yasudevahiNDI' meM varNita sAdhviyA~ vidyAvAcaspati DaoN. zrIraMjana sUrideva.... jJAna, tapa, dharma, pravacana tathA kupathagAmiyoM ko satpatha ke ke zarIra meM zvetakuSTha ho gayA thaa| isalie, apane pitA ke sAtha ve upadeza ke mAdhyama se bhAratIya lokajIvana ke udAttIkaraNa meM sudharmA nAmaka sAdhu ke nikaTa pravrajita hokara, samAdhimaraNa sAdhviyoM yA zramaNiyoM kI bhUmikA sAtizaya mahattvapUrNa rahI hai| dvArA kAladharma prApta karake riSTAbha vimAna meM brahma ke sAmAnika isalie, prAkRta kI bRhatkathA 'vasudevahiNDI' ke praNetA lokajayI varuNadeva ho gii| phira, sthitikSaya ke kAraNa vahA~ se cyuta hokara kathAkAra AcArya saMghadAsagaNI ne apanI isa kathAkRti meM ve dakSiNArddhabharata ke gajapura nagara meM zatrudamana rAjA ke rUpa meM sAdhviyoM kI loka-kalyANakArI jIvanacaryA kA sAgraha varNana utpanna huii| punaH puruSabhava meM rahate hue ve zatrughna nAmaka sAdhu ke kiyA hai| nikaTa pravrajita ho gii| (aTThArahavA~ priyaMgusundarIlambha) vasudevahiNDI (racanAkAla : IsA kI tRtIya-caturtha zatI) 3. kaNTakAryA - sAdhvI kaNTakAryA kA dIkSApUrva nAma vasudattA meM kula caudaha AryAoM yA sAdhviyoM kI carcA huI hai, jinake thaa| ve ujjayinI ke gRhapati vasumitra kI putrI thiiN| unakA nAma haiM-ajitasenA, kanakamAlA, kaNTakAryA, guNavatI, jinadattA, vivAha kauzAmbI ke sArthavAha dhanadeva se huA thaa| unheM apane priyadarzanA, brahmilAryA, rakSitA, vipulamati, vimalAbhA, suprabhA, svacchanda AcaraNa ke kAraNa aneka dAruNa yAtanAe~ jhelanI par3I suvratA, susthitAryA aura hriimtii| yahA~ pratyeka AryA ke saMbaMdha thiiN| phalataH unheM nirveda ho AyA aura aMta meM ujjayinI-vihAra meM saMkSipta paricarcA upanyasta hai| ke lie nikalI suvratA sAdhvI ke caraNoM meM dharmapravacana sunakara 1. ajitasenA - puSkara dvIpa ke pazcimArddha meM zItodA nadI ke apane eka jIvanarakSaka pitRkalpa sArthavAha kI anumati se ve dakSiNa salilAvatI nAma kA vijaya thaa| vahA~ ujjvala aura pravrajita ho gii| usakA dIkSAnAma kaNTakAryA rakhA gayA thaa| unnata prAkAravAlI bAraha yojanalaMbI aura nau yojana cauDI (dhAmmallacarita) vItazokA nAma kI nagarI thii| usa nagarI meM caudaha ratnoM kA 4. gaNavatI - AryA guNavatI atizaya viduSI sAdhvI thiiN| adhipati tathA nau nidhiyoM se samRddha koSavAlA ratnadhvaja nAma unhoMne gyAraha aMgoM meM pAragAmitA prApta kI thii| jambudvIpa sthita kA cakravartI (rAjA) rahatA thaa| usake atizaya darzanIya rUpavAlI bhAratavarSa ke vaitADhya parvata kI uttarazreNI ke nityAloka nagara do rAniyA~ thI--kanakazrI aura hemaamaalinii| kanakazrI ke ke vidyAdhara rAjA arisiMha aura usakI rAnI zrIdharA ke garbha se kanakalatA aura padmalatA nAma kI do putriyA~ thIM tathA hemamAlinI utpanna putrI yazodharA (bAda meM rAjA sUryAvarta kI rAnI) ko ke padmA nAma kI eka putrI thii| isI padmA ne ajitasenA AryA unhoMne pravrajyA pradAna kI thii| dIkSA ke bAda rAnI yazodharA AryA ke nikaTa dharmopadeza sunakara karmakSaya ke nimitta vrata svIkAra guNavatI se gyAraha aMgoM meM kuzalatA prApta karake tapovidyA meM kiyA aura bAsaTha upavAsa karake nidAna (zubhAnuSThAna ke phala lIna ho gii| (solahavA~ bAlacandrAlambha) kI abhilASA) ke sAtha mRtyu ko prApta kara saudharma kalpa meM 5.jinadattA - sAketanagara ke rAjA harivAhana kI patnI sanandA maharddhika (mahAvaibhavazAlinI) devI ke rUpa meM utpanna huii| kI cAra putriyoM-zyAmA, nandA, nandinI aura nandamatI ne eka (ikkIsavA~ ketumatIlambha) sAtha jinadattA sAdhvI ke sAnnidhya meM pravrajyA lI thii| AryA 2. kanakamAlA - zramaNI hone ke pUrva sAdhvI kanakamAlA jinadattA ko sAketanagara meM paryAptajanasamAdara prApta thaa| (aTThArahavA~ saudharmakalpa se cyuta hokara mathurA nagarI ke nihatazatru rAjA kI priyaMgusundarIlambha) rAnI ratnamAlA kI putrI ke rUpa meM utpanna haI thiiN| unake punarbhava
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ - catIndra sUri smArakAlaya - jaina Agama evaM sAhitya 6. priyadarzanA - gaNinI priyadarzanA gajapura (hastinApura) kI rahatI thiiN| vahA~ ke janasamAdRta ibhya RSabhadatta kA putra jambu lokapratiSTha sAdhvI thiiN| gajapura ke yuvarAja ajitasena (bAda meM kumAra sudharmAsvAmI (bhagavAna mahAvIra kA paTTadhara ziSya) se rAjA) kI putrI sudarzanA ne (pUrvajanma meM zvAyoni meM utpanna) dIkSita huA thA aura bAda meM vaha unakA jambusvAmI ke nAma se sAdhvI priyadarzanA se pravrajyA prApta kI thI aura zrAmaNya kA pramukha ziSya ho gayA thaa| jambusvAmI kI mAtA dhAriNI aura pAlana karake devaloka kI adhikAriNI ho gaI thiiN| sAdhvI unakI ATha patniyoM (padmAvatI, kanakamAlA, vinayazrI, dhanazrI, priyadarzanA apane nAma ke anusAra jJAnadIpta jyotirmaya rUpa se kanakavatI, zrIsenA, hrImatI aura jayasenA) ne eka sAtha suvratA maNDita thiiN| (pIThikA) kA ziSyatva svIkAra kiyA thaa| (kathotAtti) 9. brahmilAryA - sAdhvI brahmilAryA ikSvAkuvaMza kI kanyAoM (kha) pUrvokta kaNTakAryA (sAdhvI saM. 3) kI dIkSAguru ko dIkSita karane kI adhikAriNI ke rUpa meM satpratiSTha gaNinI kA nAma suvratA thaa| vaha jIvasvAmI ( jIvaMtasAmI) kI thiiN| unhoMne dakSirNAddhabharata ke puSpaketu nagara ke rAjA puSpadanta anuyAyinI bhikSuNI pramukha (gaNinI yA gaNanAyikA) thiiN| ujjayinI aura rAnI puSpacUlA kI vimalAbhA tathA suprabhA nAma kI putriyoM -vihAra ke krama meM unhoMne mArgabhraSTA sArthavAhapatnI vasudattA ko ko zikSita aura dIkSita kiyA thaa| donoM hI apane tapobala se dIkSita karake use kaNTakAryA, dIkSAnAma diyA thaa| bhagavatIsvarUpA ho gaI thiiN| (aTThArahavA~ priyaMgusundarIlambha) (dhammillacarita) 8. rakSitA - sAdhvI rakSitA satrahaveM tIrthaMkara kunthusvAmI kI (ga) mathurA janapada meM sugrAma nAma kA gA~va thaa| vahA~ ziSyA thiiN| kunthusvAmI ke sATha hajAra ziSyoM meM jisa prakAra soma nAma kA brAhmaNa rahatA thaa| usakI patnI somadattA thii| svayambhU pramukha the, usI prakAra unakI sATha hajAra ziSyAoM meM usakI putrI kA nAma gaMgazrI thA, jo paramadarzanIya rUpavatI thii| AryA rakSitA pramukha thiiN| (ikkIsavA~ ketumatIlambha) vaha niraMtara arhatzAsana meM anurakta rahatI thI aura kAmabhoga kI 9. vipulamati - jambUdvIpa ke pUrvavideha kSetra meM bahane vAlI abhilAsA se virakta thii| sugrAma meM hI yakSila nAma kA brAhmaNa zItA mahAnadI ke dakSiNataTa para avasthita maMgalAvatI vijaya rahatA thaa| vaha gAtrA ra rahatA thaa| vaha gaMgazrI kA varaNa karanA cAhatA thA, lekina gaMgazrI kI ratnasaMcayapurI ke rAjA kSemaMkara ke pautra tathA rAjA vajrAyudha / use nahIM cAhatI thii| jaba gaMgazrI use nahIM milI, taba usane varuNa ke putra rAjA sahasrAyudha kI do putravadhuoM-kanakamAlA aura nAmaka parivrAjaka ke nikaTa parivrAjakapaddhati se pravrajyA le lii| vasantasenA ne eka sAtha sAdhvI vipulamati se pravrajyA prApta kI idhara gaMgazrI bhI suvratA AryA ke nikaTa pravrajita ho gii| gaMgazrI ke thii| sAdhvI vipulamati himAlaya ke zikhara para rahatI thiiN| unase pravrajita hone kI sUcanA milane para yakSila ne bhI jaina sAdhu kI dIkSita hone ke bAda kanakamAlA aura vasantasenA niraMtara tapa meM se paddhati se pravrajyA svIkAra kii| (aTThArahavA~ priyaMgasandarIlambha) paddhAta sa udyata rahakara bahujanapUjyA AryA ho giiN| (ikkIsavA~ ketamatIlambha) (gha) jambUdvIpa sthita pUrvavideha ke ramaNIya vijaya kI 10.-11. vimalAbhA aura saprabhA - jaisA pahale (sAdhvI saM. subhagA nagarI ke yuvarAja baladeva, apara nAma aparAjita kI 7 meM) kahA gayA, dakSiNArddhabharata ke puSpaketu nagara ke ikSvAkuvaMzI / viratA nAma kI patnI se utpanna sumati nAma kI putrI ne rAjakula rAjA puSpadanta aura usakI rAnI puSpacUlA se utpanna do putriyoM kI sAta sau kanyAoM ke sAtha savratA AryA ke nikaTa dIkSA ke nAma the-vimalAbhA aura suprbhaa| donoM hI putriyoM ne sAdhvI graha grahaNa kI thii| phira, usane tapaH krama arjita karake kevala jJAna brahmilAryA se dIkSA grahaNa kI thI aura bAda meM donoM hI prajJAprakhara prApta kiyA aura klezakarma kA kSaya karake siddhi prApta kii| paNDitA AryAoM ke rUpa meM lokasamAdrata hiiN| (ikkIsavA~ ketumatIlamma) 12. suvratA - kathAkAra AcArya saMghadAsa gaNI ne sattA nAma 13. susthitAryA - jambUdvIpa sthita airavatavarSa ke vindhyapara kI sAdhvI kI cAra bhinna saMdoM meM carcA kI hai| jaise nagara meM rAjA nalinaketu rAjya karatA thaa| usakI rAnI kA nAma thA prbhNkraa| eka dina meghapuMja ko havA meM titara-bitara hote dekha (ka) suvratA sAdhvI magadha janapada ke rAjagRha nagara meM rAjA nalinaketu ne megha kI bhAMti samRddhi ke udaya aura vinAza
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ - yatIndrasUrismArakagrantha - jaina Agama evaM sAhitya - diyA aura vaha kSemaMkara jinavara ke nikaTa pravajita ho gyaa| taba kele ke thambha aura bA~sa kI taraha nissAra hotA hai, vighnabahula usakI prakRtibhadra rAnI prabhaMkarA bhI mRdutA aura RjutA se sampanna aura alpajIvI hotA hai, jinake vaibhava ko sAmAnyatayA rAjA, hokara cAMdrAyaNa aura prauSadha vrata karake AryA susthitA ke samIpa cora, Aga aura pAnI kA bhaya barAbara banA rahatA hai| sAtha hI, dIkSita ho gii| (ikkIsavA~ ketumatIlambha) jinakI zArIrika racanA purAnI gAr3I kI nAIM DhIle jor3oM vAlI 14. hrImatI - siMhapura nagara ke rAjA siMhasena kI patnI kA nAma hotI hai, aise patracaMcala zobhA vAle manuSya saMkalpa-vikalpa ke rAmakRSNA thaa| usakI mAtA AryA hrImatI lokasamAdara prApta jala se paripUrNa manoratha-sAgara ke usa pAra kaise jA sakeMge? sAdhvI thiiN| ve apanI aneka ziSyAoM ke parivAra kI anuzAsikA vigataprANa sthAvara jaMgama jIvoM ke zarIrAMga kArya karane meM asamartha thiiN| jaba unake jAmAtA rAjA siMhasena kI mRtyu ho gaI, taba hote haiM aisI sthiti meM manuSyabhava prApta karanA prAyazcita ke samAna unhoMne apanI patihInA putrI ko jina zabdoM meM anuzAsita kiyA, ho jAtA hai| isa prakAra kA zarIra svabhAvataH azuci aura parityAjya vaha anuzAsana jIva ko udAtta banAne kI dRSTi se sadA mananIya hotA hai| to, zarIra jaba taka nirAtaMka (nIroga) hai, tapa aura saMyama hai| hImatI ne kahA-"putrI! dharma ke viSaya meM kabhI pramAda na ke sAdhana kI sahAyatA se apane ko paralokahita ke lie kro| mAnava jIvana vinipAtoM se bharA huA hai-vinazvara hai| priyajana Apata kara daa|" kA saMyoga avazya hI viyogAnta hai| RddhiyA~ sandhyAkAlIna isa prakAra upadeza detI huI AryA hrImatI ke pairoM para rAnI raMgIna megha kI bhA~ti sthira (dera taka Tikane vAlI) nahIM haiN| rAmakRSNA gira par3I aura bolI "ApakA kathana subhASita kI prApta karate, jinakI Ayu palyopama aura sAgaropama ke barAbara sudIrghakAlIna hotI hai, jo apanI mati aura ruci ke anusAra manohara zarIra kA vikurvaNa (pratiracanA) kara sakate haiM, sarvatra apratihata gati se A jA sakate haiM aura phira vinaya-praNata yathAyogya AdezoM ko pUrA karane vAlI, sadA anukUla rahane vAlI tathA sakala kalA prasaMgoM kI marmajJA deviyA~ bar3I nipuNatA se jinakI kahakara rAnI ne gRhavAsa chor3akara pravrajyA le lI aura vaha zramaNI ho gii| (solahavA~ baalcNdraalmbh)| isa taraha sAdhviyoM ke saMbaMdha meM uparyukta Akalana se spaSTa hai ki tatkAlIna sAmAjika jIvana ko dharma, darzana aura meM jaina AryAoM ke yogadAna kA tato'dhika sAMskRtika mUlya hai| bImAriyoTA kA natozita IE andinionirbnbromidndiadmiwandroGdidroidrridnod-73 nitorinitariabrdniduirdwordGirirandibmirandirontrontrover