Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15.17 navambara 2006 jinavANI, 198 'vandanA' Avazyaka upAdhyAya zrI amaramuni jI mahArAja - 'vandanA' tRtIya Avazyaka hai / isameM 'icchAmi khamAsamaNo' kA pATha gurudeva ke vandana hetu do bAra bolA jAtA hai| upAdhyAya zrI amaramuni jI ma.sA. ne 'zramaNa sUtra' nAmaka apanI kRti meM zramaNa-pratikramaNa evaM SaDAvazyakoM kA sundara vivecana kiyA hai / yahA~ para usI amarakRti se 'vandanA Avazyaka' se sambaddha sAmagrI saMkalita kI gaI hai| 'icchAmi khamAsamaNo' pATha se sambaddha kucha zabdoM yathA kSamAzramaNa', 'ahokAyaM kAya-saMphAsaM', 'AzAtanA', 'bAhara Avarta' evaM vandana vidhi' para bhI vivecana yahA~ saMgRhIta hai| yathAjAta mudrA, yApanIyA Adi zabdoM para prakAza isa vizeSAMka ke viziSTa praznottaroM meM upalabdha hai| -sampAdaka gurudeva ko vandana karane kA artha hai- gurudeva kA stavana aura abhivAdana / ' mana, vacana aura zarIra kA vaha prazasta vyApAra, jisake dvArA gurudeva ke prati bhakti aura bahumAna prakaTa kiyA jAtA hai, vandana kahalAtA hai| vandana Avazyaka kI zuddhi ke lie yaha jAna lenA Avazyaka hai ki vandanIya kaise hone cAhie? ve kitane prakAra ke haiM? avandanIya kauna haiM? avandanIya logoM ko vandana karane se kyA doSa hotA hai? vandana karate samaya kina-kina doSoM kA parihAra karanA jarUrI hai? jaba taka sAdhaka uparyukta viSayoM ko jAnakArI na kara legA, taba taka vaha kathamapi vandanAvazyaka ke phala kA adhikArI nahIM ho sktaa| __ jainadharma guNoM kA pUjaka hai| vaha pUjya vyakti ke sadguNa dekhakara hI usake Age sira jhukAtA hai| AdhyAtmika kSetra kI to bAta hI aura hai| yahA~ jaina itihAsa meM to guNahIna sAdhAraNa sAMsArika vyakti ko vandana karanA bhI heya samajhA jAtA hai| asaMyamI ko, patita ko vandana karane kA artha hai- patana ko aura adhika uttejana denaa| jo samAja isa dizA meM apanA viveka kho detA hai, vaha pApAcAra, durAcAra ko nimaMtraNa detA hai| AcArya bhadrabAhu Avazyaka niyukti meM kahate haiM ki- 'jo manuSya guNahIna avaMdya vyakti ko vandana karatA hai, na to usake karmo kI nirjarA hotI hai aura na kIrti hii| pratyuta asaMyama kA, durAcAra kA anumodana karane se karmoM kA baMdha hotA hai| vaha vandana vyartha kA kAyakleza hai' pAsatthAI vaMdamANassa, neva kittI na nijjarA hoii| kAya-kilaMsaM emeya, kuNaI taha kammabaMdhaM ca / / avandya ko vandana karane se vandana karane vAle ko hI doSa hotA hai aura vandana karAne vAle ko kucha bhI doSa nahIM hotA, yaha bAta nahIM hai| AcArya bhadrabAhu svAmI Avazyaka niyukti meM kahate haiM ki yadi avandanIya
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ||15,17 navambara 2006 jinavANI 119 vyakti guNI puruSoM dvArA vandana karAtA hai to vaha asaMyama meM aura bhI vRddhi karake apanA adhaH patana karatA hai| jaina dharma ke anusAra dravya aura bhAva donoM prakAra ke cAritra se saMpanna tyAgI, vItarAga, AcArya, upAdhyAya, sthavira evaM gurudeva Adi hI vandanIya haiN| inhIM ko vandanA karane se bhavya sAdhaka apanA AtmakalyANa kara sakatA hai, anyathA nhiiN| sAdhaka ke lie vahI Adarza upayogI ho sakatA hai, jo bAhara meM bhI pavitra evaM mahAn ho aura andara meM bhii| vandana Avazyaka kA yathAvidhi pAlana karane se vinaya kI prApti hotI hai, ahaMkAra arthAt garva kA (Atma-gaurava kA nahIM)nAza hotA hai, ucca AdarzoM kI jhA~kI kA spaSTatayA bhAna hotA hai, gurujanoM kI pUjA hotI hai, tIrthaMkaroM kI AjJA kA pAlana hotA hai aura zruta dharma kI ArAdhanA hotI hai| yaha zruta dharma kI ArAdhanA AtmazaktiyoM kA kramika vikAsa karatI huI antatogatvA mokSa kA kAraNa banatI hai| bhagavatI sUtra meM batalAyA gayA hai ki-'gurujanoM kA satsaMga karane se zAstra-zravaNa kA lAbha hotA hai; zAstra zravaNa se jJAna hotA hai, jJAna se vijJAna hotA hai aura phira kramazaH pratyAkhyAna, saMyama, anAmrava, tapa, karmanAza, akriyA atha ca siddhi kA lAbha hotA hai| . savaNe NANe ya viNaNe, paccalakhANe ya sNjme| aNaNhae taye gheya, voTANe akiriyA siddhI ||-bhgvtii 2/5/112 guru-vandana kI kriyA bar3I hI mahatvapUrNa hai| sAdhaka ko isa ora udAsIna bhAva nahIM rakhanA caahie| mana ke kaNa-kaNa meM bhakti-bhAvanA kA vimala srota bahAye binA vandana dravya vandana ho jAtA hai aura vaha sAdhaka ke jIvana meM kisI prakAra kI bhI utkrAnti nahIM lA sktaa| jisa vandana kI pRSTha bhUmi meM bhaya ho, lajjA ho, saMsAra kA koI svArtha ho, vaha kabhI-kabhI AtmA kA itanA patana karatA hai ki kucha pUchie nhiiN| isIlie dravya vandana kA jaina dharma meM niSedha kiyA gayA hai| pavitra bhAvanA ke dvArA upayogapUrvaka kiyA gayA bhAva vandana hI tIsare Avazyaka kA prANa hai| AcArya malayagiri AvazyakavRtti meM, dravya aura bhAva-vandana kI vyAkhyA karate hue kahate haiM- 'dravyato mithyAdRSTeranupayukta-samyagdRSTezca, bhAvataH smygdRssttrupyuktsy|' __ AcArya jinadAsagaNi ne Avazyaka cUrNi meM dravya vandana aura bhAva vandana para do kathAnaka die haiN| eka kathAnaka bhagavAn ariSTanemi ke samaya kA hai| bhagavAn nemi ke darzanoM ke lie vAsudeva kRSNa aura unake mitra vIrakakaulika phuNce| zrIkRSNa ne bhagavAn nemi aura anya sAdhuoM ko bar3e hI pavitra zraddhA evaM ucca bhAvoM se vandana kiyaa| vIrakakaulika bhI zrIkRSNa kI dekhAdekhI unheM prasanna karane ke lie pIche-pIche vandana karatA rhaa| vandana-phala ke prazna kA uttara dete hue bhagavAn nemi ne kahA ki- 'kRSNa! tumane bhAva vandana kiyA hai, ataH tumane kSAyika samyaktva prApta kI aura tIrthaMkara gotra kI zubha prakRti kA baMdha kiyaa| itanA hI nahIM, tumane sAtavIM, chaThI, pA~cavIM aura cauthI naraka kA baMdhana bhI tor3a diyA hai| parantu vIra ne kevala dekhA-dekhI bhAvanAzUnya vandana kiyA hai, ataH usakA vandana dravyavandana hone se niSphala hai| usakA uddezya tumheM prasanna karanA hai aura kucha nhiiN|
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 jinavANI 15,17 navambara 2006|| dUsarA kathAnaka bhI isI yuga kA hai| zrIkRSNacandra ke putroM meM se zAmba aura pAlaka nAmaka do putra vandanA ke itihAsa meM suvizruta haiN| zAmba bar3A hI dharma-zraddhAlu evaM udAra prakRti kA yuvaka thaa| parantu pAlaka bar3A hI lobhI evaM abhavya prakRti kA svAmI thaa| eka dina prasaMgavaza zrIkRSNa ne kahA ki - 'jo kala prAtaHkAla sarvaprathama bhagavAn neminAtha jI ke darzana karegA, vaha jo mA~gegA, duuNgaa|' prAtaHkAla hone para zAmba ne jAgate hI zayyA se nIce utara kara bhagavAn ko bhAvavandana kara liyaa| parantu pAlaka rAjya-lobha kI mUrchA se ghor3e para savAra hokara jahA~ bhagavAn kA samavasaraNa thA vahA~ vandana karane ke lie phuNcaa| Upara se vandana karatA rahA, kintu andara meM lobha kI Aga jalatI rhii| sUryodaya ke pazcAt zrIkRSNa ne pUchA ki bhagavan! Aja Apako pahale vandanA kisane kI? bhagavAn ne uttara diyA- 'dravya se pAlaka ne aura bhAva se zAmba ne|' upahAra zAmba ko prApta huaa| ukta kathAnakoM se dravya vandana aura bhAva vandana kA antara spaSTa hai| bhAvavandana hI Atmazuddhi kA mArga hai| kevala dravya vandana to abhavya bhI kara sakatA hai| parantu akele dravya vandana se hotA kyA hai? dravya vandana meM jaba taka bhAva kA prANa na DAlA jAe, taba taka Avazyaka zuddhi kA mArga prazasta nahIM ho sktaa| hitopadezI gurudeva ko vinamra hRdaya se abhivandana karanA aura unakI dina tathA rAtri saMbaMdhI sukhazAMti pUchanA, ziSya kA parama kartavya hai| aMdhakAra meM bhaTakate hue, ThokareM khAte hue manuSya ke lie dIpaka kI jo sthiti hai, ThIka vahI sthiti ajJAnAndhakAra meM bhaTakate hue ziSya ke prati gurudeva kI hai| ataeva jaina saMskRti meM kRtajJatA-pradarzana ke nAte pada-pada para gurudeva ko vandana karane kI paramparA pracalita hai| arihantoM ke nIce gurudeva hI AdhyAtmika sAmrAjya ke adhipati haiN| unako vandana karanA bhagavAn ko vandana karanA hai| isa mahimAzAlI guruvandana ke uddezya ko evaM isakI sundara paddhati ko prastuta pATha meM bar3e hI mArmika DhaMga se pradarzita kiyA gayA hai| gurucaraNoM kA sparza mastaka para lagAne se hI bhAratIya ziSyoM ko jJAna kI vibhUti milI hai| gurudeva ke prati vinaya, bhakti hI hamArI kalyANa-paramparAoM kA mUla srota hai| AcArya umAsvAti kI vANI sunie, vaha kyA kahate haiM vinayaphalaM zuzrUSA, guruzuzrUSAphalaM zrutajJAnam / jJAnasya phalaM viratiH viratiphalaM cAsavanirodhaH / / saMvaraphalaM tapobalamatha tapaso nirjarAphalaM dRSTam / tasmAt kriyAnivRttiH, kriyAnivRtterayogitvam / / yoganirodhAd bhavasaMtatikSayaH sNttikssyaanmokssH| tasmAtkalyANAnAM sarveSAM bhAjanaM vinayaH / / gurudeva ke prati vinaya kA bhAva rakhane se sevAbhAva kI jAgRti hotI hai, gurudeva kI sevA se zAstroM ke / gaMbhIra jJAna kI prApti hotI hai, jJAna kA phala pApAcAra se nivRtti hai aura pApAcAra kI nivRtti kA phala
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2011 [15,17 navambara 2006 // | jinavANI Asrava-nirodha hai|' 'Asravanirodha rUpa saMvara kA phala tapazcaraNa hai, tapazcaraNa se karmamala kI nirjarA hotI hai; nirjarA ke dvArA kriyA kI nivRtti aura kriyAnivRtti se mana, vacana tathA kAyayoga para vijaya prApta hotI hai|' 'mana, vacana aura zarIra ke yoga para vijaya pA lene se janmamaraNa kI lambI paraMparA kA kSaya hotA hai, janmamaraNa kI paraMparA ke kSaya se AtmA ko mokSapada kI prApti hotI hai| yaha kAryakAraNabhAva kI nizcita zRMkhalA hameM sUcita karatI hai ki samagra kalyANoM kA ekamAtra mUla kAraNa vinaya hai|' prAcIna bhArata meM vinaya ke siddhAnta para atyadhika bala diyA gayA hai| Apake samakSa 'icchAmi khamAsamaNo' ke rUpa meM guruvandana kA pATha hai, dekhie kitanA bhAvukatApUrNa hai? 'viNao jiNasAsaNamUlaM' kI bhAvanA kA kitanA sundara pratibimba hai? ziSya ke mukha se eka-eka zabda prema aura zraddhA ke amRta rasa meM DUbA nikala rahA hai| vandanA karane ke lie pAsa meM Ane kI bhI kSamA mA~ganA, caraNa chUne se pahale apane saMbaMdha meM 'nisIhiyAe' pada ke dvArA sadAcAra se pavitra rahane kA gurudeva ko vizvAsa dilAnA, caraNa chUne taka ke kaSTa kI bhI kSamAyAcanA karanA, sAyaMkAla meM dina saMbaMdhI aura prAtaHkAla meM rAtri saMbaMdhI kuzalakSema pUchanA, saMyamayAtrA kI askhalanA bhI pUchanA, apane se Avazyaka kriyA karate hue jo kucha bhI AzAtanA huI ho tadartha kSamA mA~ganA, pApAcAramaya pUrvajIvana kA parityAga kara bhaviSya meM naye sire se saMyama-jIvana ke grahaNa karane kI pratijJA karanA, kitanA bhAvabharA evaM hRdaya ke antastama bhAga ko chUne vAlA vandana kA krama hai| sthAna-sthAna para gurudeva ke lie kSamAzramaNa' saMbodhana kA prayoga, kSamA ke lie ziSya kI kitanI adhika AturatA prakaTa karatA hai; tathA gurudeva ko kisa U~ce darje kA kSamAmUrti saMta pramANita karatA hai| kSamAzramaNa 'zramu' dhAtu tapa aura kheda artha meM vyavahRta hotI hai| ataH jo tapazcaraNa karatA hai evaM saMsAra se sarvathA nirviNNa rahatA hai, vaha zramaNa kahalAtA hai| kSamApradhAna zramaNa kSamAzramaNa hotA hai| kSamAzramaNa meM kSamA se mArdava Adi dazavidha zramaNa-dharma kA grahaNa ho jAtA hai| jo zramaNa kSamA, mArdava Adi mahAn AtmaguNoM se sampanna haiM, apane dharmapatha para dRr3hatA ke sAtha agrasara haiM, ve hI vandanIya haiN| yaha kSamAzramaNa zabda, kisako vandana karanA cAhie- isa para bahuta sundara prakAza DAlatA hai| ziSya, gurudeva ko vandana karane evaM apane aparAdhoM kI kSamA yAcanA karane ke lie AtA hai, ataH kSamAzramaNa saMbodhana ke dvArA prathama hI kSamAdAna prApta karane kI bhAvanA abhivyakta karatA hai| Azaya yaha hai ki 'he gurudeva! Apa kSamAzramaNa haiM, kSamAmUrti haiN| mujha para kRpAbhAva rkhie| mujhase jo bhI bhUleM huI hoM, una sabake lie kSamA pradAna kiijie|' ahokAyaM kAya-saMphAsaM 'ahokAyaM' kA saMskRta rUpAntara 'adhaHkAyaM' hai, jisakA artha 'caraNa' hotA hai| adhaHkAya kA
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 jinavANI 15, 17 navambara 2006 | mUlArtha hai kAya arthAt zarIra kA sabase nIce kA bhaag| zarIra kA sabase nIce kA bhAga caraNa hI hai, ataH adhaH kAya kA bhAvArtha caraNa hotA hai| 'adhaH kAyaH pAdalakSaNastamadhaH kArya prti|' AcArya haribhadra 'kAya saMphAsa' kA saMskRta rUpAntara 'kAyasaMsparza' hotA hai| isakA artha hai 'kAya se samyaktayA sparza krnaa|' yahA~ kAya se kyA abhiprAya hai ? yaha vicAraNIya hai| AcArya jinadAsa kAya se hAtha grahaNa karate haiN| 'appaNo kAraNa hatthehiM phusissAmi / " AcArya zrI kA abhiprAya yaha hai ki Avartana karate samaya ziSya apane hAtha se guru caraNakamaloM ko sparza karatA hai, ataH yahA~ kAya se hAtha hI abhISTa hai| kucha AcArya kAya se mastaka lete haiN| vaMdana karate samaya ziSya gurudeva ke caraNa-kamaloM meM apanA mastaka lagAkara vandanA karatA hai, ataH unakI dRSTi se kAya-saMsparza se mastaka saMsparza grAhya hai| AcArya haribhadra kAya kA artha sAmAnyataH nija deha hI karate hai- 'kAyena nijadehena saMsparzaH kAyasaMsparzastaM karomi / ' " parantu zarIra se sparza karane kA abhiprAya ho sakatA hai? yaha vicAraNIya hai| sampUrNa zarIra se to sparza ho nahIM sakatA, vaha hogA mAtra hasta-dvAreNa yA mastakadvAreNa / ataH prazna hai ki sUtrakAra ne vizeSollekha ke rUpa meM hAtha yA mastaka na kahakara sAmAnyataH zarIra hI kyoM kahA? jahA~ taka vicAra kI gati hai, isakA yaha samAdhAna hai ki ziSya gurudeva ke caraNoM meM apanA sarvasva arpaNa karanA cAhatA hai, sarvasva ke rUpa meM zarIra ke kaNa-kaNa se caraNakamaloM kA sparza karake dhanya-dhanya honA cAhatA hai| pratyakSa meM hAtha yA mastaka sparza bhale ho, parantu unake pIche zarIra ke kaNa-kaNa meM sparza karane kI bhAvanA hai| ataH sAmAnyataH kAya - saMsparza kahane meM zraddhA ke virAT rUpa kI abhivyakti rahI huI hai| jaba ziSya gurudeva ke caraNakamaloM meM mastaka jhukAtA hai, to usakA artha hotA hai guru caraNoM meM apane mastaka kI bheMTa arpaNa krnaa| zarIra meM mastaka hI to mukhya hai| ataH jaba mastaka arpaNa kara diyA gayA to usakA artha hai apanA samasta zarIra hI gurudeva ke caraNakamaloM meM arpaNa kara denaa| samasta zarIra ko gurudeva ke caraNa kamaloM meM arpaNa karane kA bhAva yaha hai ki aba maiM apanI sampUrNa zakti ke sAtha ApakI AjJA meM calU~gA, Apake caraNoM kA anusaraNa kruuNgaa| ziSya kA apanA kucha nahIM hai| jo kucha bhI hai, saba gurudeva kA hai| ataH kAya ke upalakSaNa se mana aura vacana kA arpaNa bhI samajha lenA cAhie / AzAtanA 'AzAtanA' zabda jaina Agama sAhitya kA eka prAcIna pAribhASika zabda hai| jaina dharma anuzAsanapradhAna dharma hai| ataH yahA~ pada-pada para arihanta, siddha, AcArya, upAdhyAya, sAdhu aura gurudeva kA, kiMbahunA, jJAna, darzana, cAritra rUpa dharma-sAdhanA taka kA bhI sammAna rakhA jAtA hai| sadAcArI gurudeva aura apane sadAcAra ke prati kisI bhI prakAra kI avajJA evaM avahelanA, jaina dharma meM svayaM eka bahuta bar3A pApa mAnA gayA hai| anuzAsana jainadharma kA prANa hai| AzAtanA ke vyutpatti - siddha artha hai- 'jJAna, darzana aura cAritra hI vAstavika Aya-lAbha hai, usakI zAtanA-khaNDanA, AzAtanA hai|' gurudeva Adi kA avinaya jJAna, darzana evaM cAritra rUpa AtmaguNoM ke lAbha
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ |15.17 navambara 2006 jinavANI 203 kA nAza karane vAlA hai| pratikramaNa sUtra ke prasiddha TIkAkAra AcArya tilaka kA abhimata! 'Ayasya jJAnAdirUpasya zAtanA-khaNDanA AzAtanA / niruktyA ylopH|| AzAtanA ke bhedoM kI koI iyattA nahIM hai| AzAtanA ke svarUpa-paricaya ke lie dazAzrutaskandhasUtra meM taiMtIsa AzAtanAe~ varNana kI gaI haiN| yahA~ sakSepa meM dravyAdi cAra AzAtanAoM kA nirUpaNa kiyA jAtA hai, AcArya haribhadra ke ullekhAnusAra inameM taiMtIsa kA hI samAveza ho jAtA hai| 'tittIsaM pi causu davAisu smoyrNti|' dravya AzAtanA kA artha hai- guru Adi rAtnika ke sAtha bhojana karate samaya svayaM acchA-acchA grahaNa kara lenA aura burA-burA rAtnika ko denaa| yahI bAta vastra, pAtra Adi ke saMbaMdha meM bhI hai| kSetra AzAtanA kA artha hai- ar3akara calanA, ar3akara baiThanA ityaadi| kAla AzAtanA kA artha hai- rAtri yA vikAla ke samaya rAnikoM ke dvArA bolane para bhI uttara na denA, cupa rhnaa| bhAva AzAtanA kA artha hai- AcArya Adi rAtnikoM ko 'tU' karake bolanA, unake prati durbhAva rakhanA, ityaadi| bAraha Avarta' prastuta pATha meM Avarta kriyA vizeSa dhyAna dene yogya hai| jisa prakAra vaidika maMtroM meM svara tathA hastasaMcAlana kA dhyAna rakhA jAtA hai, usI prakAra isa pATha meM bhI Avarta ke rUpa meM svara tathA caraNa-sparza ke lie hone vAlI hasta-saMcAlana kriyA ke saMbaMdha meM lakSya diyA gayA hai| svara ke dvArA vANI meM eka vizeSa prakAra kA oja evaM mAdhurya paidA ho jAtA hai, jo antaHkaraNa para apanA vizeSa prabhAva DAlatA hai| Avarta ke saMbaMdha meM eka bAta aura hai| jisa prakAra vara aura kanyA agni kI pradakSiNA karane ke bAda pArasparika kartavya-nirvAha ke lie Abaddha ho jAte haiM, usI prakAra Avarta-kriyA guru aura ziSya ko ekadUsare ke prati karttavya-baMdhana meM bA~dha detI hai| Avartana karate samaya ziSya gurudeva ke caraNakamaloM kA sparza karane ke bAda donoM aMjalibaddha hAthoM ko apane mastaka para lagAtA hai ; isakA hArda hai ki vaha gurudeva kI AjJAoM ko sadaiva mastaka para vahana karane ke lie kRtapratijJa hai| prathama ke tIna Avarta- 'aho'-'kAyaM' - 'kAya' isa prakAra do-do akSaroM se pUre hote haiN| kamalamudrA se aMjalibaddha donoM hAthoM se guru-caraNoM ko sparza karate hue manda svara se 'a' akSara kahanA, tatpazcAt aMjalibaddha hAthoM ko mastaka para lagAte hue ucca svara se 'ho' akSara kahanA, yaha pahalA Avartana hai| isI prakAra kA...yaM' aura 'kA...ya' ke zeSa do Avartana bhI kie jAte haiN| agale tIna Avarta- 'ja ttA bhe' 'javaNi'- 'jja ca bhe' isa prakAra tIna-tIna akSaroM ke hote haiN| kamala mudrA se aMjali bA~dhe hue donoM hAthoM se guru caraNoM ko sparza karate hue anudAtta- manda svara se...'ja' akSara kahanA, punaH hRdaya ke pAsa aMjali lAte hue svarita-madhyama svara se ....'ttA' akSara kahanA, punaH apane
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ | 200 || jinavANI |15,17 navambara 2006 mastaka ko chUte hue udAtta svara se.... bhe' akSara kahanA, prathama Avarta hai| isI paddhati se 'ja...va...Ni' aura 'jja.......bhe' ye zeSa do Avarta bhI karane caahie| prathama 'khamAsamaNo' ke chaha aura isI bhA~ti dUsare 'khamAsamaNo' ke chaha kula bAraha Avarta hote haiN| vandana vidhi vandana Avazyaka bar3A hI gaMbhIra evaM bhAvapUrNa hai| Aja paraMparA kI ajJAnatA ke kAraNa isa ora lakSya nahIM diyA jA rahA hai aura kevala yena-kena prakAreNa mukha se pATha kA par3ha lenA hI vandana samajha liyA gayA hai| parantu dhyAna meM rakhanA cAhie ki binA vidhi ke kriyA phalavatI nahIM hotii| ataH pAThakoM kI jAnakArI ke lie spaSTa rUpa se vidhi kA varNana kiyA jAtA hai gurudeva ke AtmapramANa kSetra-rUpa avagraha ke bAhara AcArya tilaka ne kramazaH do sthAnoM kI kalpanA kI hai, eka 'icchA- nivedana sthAna' aura dUsarA 'avagRhapravezAjJAyAcanA sthAna / ' prathama sthAna meM vandana karane kI icchA kA nivedana kiyA jAtA hai, phira jarA Age avagraha ke pAsa jAkara avagraha meM praveza karane kI AjJA mA~gI jAtI hai| vandanakartA ziSya, avagraha ke bAhara prathama icchAnivedana sthAna meM yathAjAta mudrA se donoM hAthoM meM rajoharaNa lie hue arddhAvanata hokara arthAt AdhA zarIra jhukA kara namana karatA hai aura 'icchAmi samAsamaNo' se lekara 'nisIhiyAe' taka kA pATha par3ha kara vandana karane kI icchA nivedana karatA hai| ziSya ke isa prakAra nivedana karane ke pazcAt gurudeva yadi asvastha yA kisI kArya-vizeSa meM vyAkSipta hote haiM to 'tiviheNa' 'trividhena" aisA zabda kahate haiM, jisakA artha hotA hai- 'avagraha se bAhara raha kara hI saMkSipta vandana krnaa|' ataH avagraha se bAhara raha kara hI tikkhutto ke pATha ke dvArA saMkSipta vandana kara lenA cAhie ! yadi gurudeva svastha evaM avyAkSipta hote haiM to 'chaMdeNaM' - 'chandasA' aisA zabda kahate haiM; jisakA artha hotA hai- 'icchAnusAra vandana karane kI sammati denaa| gurudeva kI ora se uparyukta paddhati ke dvArA vandana karane kI AjJA mila jAne para, ziSya Age bar3ha kara, avagraha kSetra ke bAhara, kintu pAsa hI 'avagraha-pravezAjJA yAcanA' nAmaka dUsare sthAna meM punaH abhavanata hokara namana karatA hai aura gurudeva se 'aNujANaha me miuggaha' isa pATha ke dvArA avagraha meM praveza karane kI AjJA mA~gatA hai| AjJA mA~gane para gurudeva apanI ora se 'aNujANAmi' pada ke dvArA AjJA pradAna karate haiN| __ AjJA milane ke bAda yathAjAta mudrA- janmate samaya bAlaka kI athavA dIkSA lene ke samaya ziSya kI jaisI mudrA hotI hai vaisI donoM hAtha aMjalibaddha kapAla para rakhane kI mudrA se 'nisIhi" pada kahate hue avagraha meM praveza karanA caahie| bAda meM rajoharaNa se bhUmi pramArjana kara, gurudeva ke pAsa godohikA (ukaDU) Asana se baiThakara, prathama ke tIna Avarta 'aho kAya kAya' pUrvokta vidhi ke anusAra karake 'saMphAsaM' kahate hue guru caraNoM meM mastaka lagAnA caahie| tadanantara 'khamaNijjo bhe kilAmo' ke dvArA caraNa sparza karate samaya gurudeva ko jo bAdhA hotI hai,
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 205 115,17 navambara 2006 jinavANI | usakI kSamA mA~gI jAtI hai| pazcAt 'appakilaMtANaM bahu subheNa bhe divaso vaikkato' kahakara dina saMbaMdhI kuzalakSema pUchA jAtA hai| anantara gurudeva bhI 'tathA' kaha kara apane kuzala kSema kI sUcanA dete haiM aura ziSya kA kuzala kSema bhI pUchate haiN| tadanantara ziSya 'ja tA bhe' 'ja va Ni' 'jjaM ca bhe' ina tIna AvoM kI kriyA kare evaM saMyama yAtrA tathA indriya-saMbaMdhI aura mana-saMbaMdhI zAMti puuche| uttara meM gurudeva bhI 'tubhaM pi vaTTai' kahakara ziSya se usakI yAtrA aura yApanIya saMbaMdhI sukha zAMti puuche| tatpazcAt mastaka se guru caraNoM kA sparza karake 'khAmemi khamAsamaNo' devasiyaM vaikkama' kahakara ziSya vinamra bhAva se dina saMbaMdhI apane aparAdhoM kI kSamA mA~gatA hai| uttara meM guru bhI 'ahamapi kSamayAmi' kahakara ziSya se svakRta bhUloM kI kSamA mA~gate haiN| kSAmaNA karate samaya ziSya aura guru ke sAmya-pradhAna sammelana meM kSamA ke kAraNa vinamra hue donoM mastaka kitane bhavya pratIta hote haiM? jarA bhAvukatA ko sakriya kiijie| vandana prakriyA meM prastuta zironamana Avazyaka kA bhadrabAhu zrutakevalI bahuta sundara varNana karate haiN| isake bAda 'AvassiyAe' kahate hue avagraha se bAhara AnA caahie| avagraha se bAhara lauTa kara- 'paDikkamAmi' se lekara 'appANaM vosirAmi' taka kA sampUrNa pATha par3ha kara prathama khamAsamaNo pUrNa karanA caahie| dUsarA khamAsamaNo bhI isI prakAra par3hanA caahie| kevala itanA antara hai ki dUsarI bAra AvassiyAe' pada nahIM kahA jAtA hai aura avagraha se bAhara na Akara vahIM saMpUrNa khamAsamaNo par3hA jAtA hai tathA aticAra cintana evaM zramaNa sUtra namo cauvIsAe-pAThAntargata 'tassa dhammassa' taka guru caraNoM meM hI par3hane ke bAda abbhuThThiomi' kahate hue uTha kara bAhara AnA caahie| prastuta pATha meM jo 'bahusubheNa bhe divaso vaikkato' ke aMza meM 'divaso vaikkaMto' kA pATha hai usake sthAna meM rAtrika pratikramaNa meM 'rAI vaikkaMtA' pAkSika pratikramaNa meM 'pakkho vaikkato' cAturmAsika pratikramaNa meM 'caumAsI vaikkaMtA tathA sAMvatsarika pratikamaNa meM 'saMvaccharo vaikkato' aisA pATha par3hanA caahie| saMdarbha 1. 'vadi' abhivAdanastutyoH, iti kAyena abhivAdane vAcA stvne| -Avazyaka cUrNi 2. 'khamAgahaNe ya maddavAdayo sUitA' -AcArya jinadAsa 3. sUtrAbhidhAnagarbhAH kAya-vyApAravizeSAH' -AcArya haribhadra, Avazyaka vRtti 'satra-garbhA grucrnnkmlnysthstshirHsthaapnruupaaH|' -pravacanasAroddhAra vRtti, vandanaka dvAra 4. 'trividhena' kA abhiprAya hai ki yaha samaya avagraha meM praveza kara dvAdAzAvarta vandana karane kA nahIM hai! ataH tIna bAra tikkhutto ke pATha ke dvArA, avagraha se bAhara raha kara hI saMkSipta vandana kara lenA caahie| 'trividhena' zabda mana, vacana, kAya yoga kI ekAgratA para bhI prakAza DAlatA hai| tIna bAra vandana arthAt mana, vacana evaM kAya yoga se vndn| 'nisIha' bAhara ke kAryoM se nivRtta hokara guru caraNoM meM upasthita hone rUpa naiSedhikI samAcArI kA pratIka hai| isIlie AcArya haribhadra prastuta prasaMga para kahate haiM- 'tataH ziSyo naiSedhikyA prvishy|'arthaat ziSya, avagraha meM 'nisIha' kahatA huA praveza kre|