Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ vairAgya jagataguru mahAmaMDalezvara svAmI zivAnandajI zAstrI, pravAsa sAdha jIvana kA eka vizeSa aMga bana gayA hai| pUjya vinobAjI kahA karate haiM-calate-phirate samAdhi lagAnA siikho| guphA meM baiTha kara samAdhi ke AdI banoge to saMsAra ke eka priya bacce kI halacala se bhI tumhAre aMdara krodha utpanna hogaa| zrI rAmakRSNa paramahaMsa kahA karate the--milITarI ke naujavAna calate huve lephTa-rAiTa bolA karate haiM, bhakta logoM ko calate-phirate 'rAma-kRSNa' raTanA caahiye| bhArata kI merI padayAtrA meM jahA~ kahIM mujhe kisI jaina mahAmuni tathA kisI mahAsatIjI kA darzana hotA, maiM unheM hRdaya se praNAma karatA / taponirata sAdhu puruSoM ko dekha kara merA sira apane Apa jhuka jAtA hai| ___ maiM unake vairAgya kI mana hI mana khUba prazaMsA karatA huuN| sunItikAroM ne kahA bhI hai ki sarvatra bhaya hai, kevala vairAgya meM hI abhaya hai| bhoge rogabhayaM kulecyutibhayaM vitte nUpAlAdbhayam / maune dainyabhayaM bale ripubhayaM rUpe jarAyAbhayam / / zAstre vAdabhayaM guNe khalabhayaM kAye kRtAntAdbhayam / sarva vastu bhayAnvitaM bhuvi nRNAM-'vairAgya mevAbhayam / / arthAt bhoga meM roga kA bhaya hai, kulInatA meM patana kA bhaya hai, samRddhi meM rAjA kA bhaya hai, mauna meM dainya kA bhaya hai, balavattA meM zatru kA bhaya hai / guNavattA meM duSTa kA bhaya hai, zarIra meM yamarAja kA bhaya hai, kyA adhika kheN| saMsAra kI sabhI vastu tathA sabhI vyavahAra bhayapUrNa haiM, kevala eka vairAgya hI abhaya hai| vastutaH abhaya devIsampad hai / yaha eka mahAna mAnavIya guNa hai| sAdhaka ke liye yaha sAdhanA kA mahatvapUrNa aMga hai| vyakti meM abhaya kA vikAsa vairAgya ke binA nahIM ho sakatA / pUrNa vairAgyavAna ye jaina mahAmuni tathA mahAsatI avazya hI abhaya haiM / ye usa abhayapada ko avazya prApta karane vAle haiM, jisake liye sabhI tatvavettAoM ne apanA sarvasva arpaNa kiyA hai| bhAratIya darzana zAstroM meM vairAgya ko mahatvapUrNa sthAna diyA gayA hai / naukA calAne ke liye yatheSTa jala kI bar3I AvazyakatA hai| AdhyAtmika jIvana eka aisI naukA hai ki jo vairAgyarUpI jala ke binA Age bar3ha hI nahIM sktii| tapasyA meM jaina samAja sabase Age hai| aba maiM sabhI prakAra ke uttama vAhanoM meM baiTha kara ghUmatA huuN| Aja bhI pUrvavat jahA~ kahIM una paidala calane vAle tapasviyoM ko dekhatA hU~ to merA sira unake sAmane jhuka jAtA hai| mana hI mana bolatA hUM-dhanya haiM ye tapasvI, jo Aja isa vimAna ke yuga meM bhI paidala cala rahe haiM / ArAma ke sAdhana ko dekha kara bhI usakI prApti kI icchA na ho, yahI sabase bar3I tapasyA hai / badalatI huI isa duniyAM meM hama na badaleM, isase bar3ha kara aura koI tapasyA nhiiN| jinadattasUri ne kahA-- 'balabhogopabhogAnAmubhayonilAbhayoH / antarAyastathA nidrAbhIrajJAnaM jugupti tam / / hisAratyaratI rAgadveSAva viratiH smaraH / zoko mithyAtvamete aSTAdaza doSA na yasya saH / / 'jino devo guru ... . . . . . . . / arthAt jinake aMdara ukta 18 doSa nahIM haiM ve manuSyoM meM deva haiM, jina haiM, guru haiM, ve dhanya haiM, kRtakRtya haiN| __ina aThAraha doSoM meM vairAgyahInatA aura bhoga-lolupatA ye do bhaya bhayAnaka doSa haiN| tapa ke binA inakI siddhi nahIM ho sakatI, ataeva hamArA jIvana tapasvI ho| bI.ni. saM. 2503 Jain Education Intemational
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ arhata darzana meM samyak cAritra aura pAMca mahAvratoM kA isa prakAra varNana hai "saMsaraNakarmocchittAvudhatasya zraddhAnasya jJAnavala: pApagamana kAraNaM kriyAnivRttiH smykcaaritrm|" ___ arthAt saMsAra ke pravartana ke kAraNa svarUpa karmoM ke naSTa ho jAne para sAdhanA meM tatpara zraddhAvAna tathA jJAnavAna sAdhaka kA pApoM kI tarapha le jAne vAlI kriyAoM se nivRtta ho jAnA hI samyakcAritra hai| pAMca mahAvrata-ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya aura aparigraha hai| 1. na yatpramAdayogena jIvitavyaparopaNam / carANAM sthAvarANAM ca tadahiMsA vrataM matam / / arthAt asAvadhAnI yA pAgalapana se bhI jaba sthAvara yA jaMgama kisI bhI prANI kI hiMsA nahIM kI jAtI, use ahiMsA kahate haiN| 2. priyaM pathyaM vacastathyaM sUnRtaM vratamucyate / tathyamapi no tathyapriyaM cAhitaM ca yat / / arthAt sunane meM bhI sukhada ho aura aMtima pariNAma bhI jisakA sukhada ho tathA yathArtha bhI ho, aise vacana ko satyavrata kahate haiN| 3. anaadaanmdttsyaasteyvrtmudiiritm| bAhyAH prANA nRNAmoM haratA taM hatA hi te|| arthAt dhana manuSya kA bAhya prANa hai, use diye binA lene kA prayatna na kreN| dhana-svAmI kI svecchA ke viruddha usake dhana kA haraNa to usake prANoM kA haraNa hI samajhanA cAhiye / 4. divyaudari kakAmAnA kRtAnumatakAritaH manovAkkAyatastyAgo brahmASTAdazadhApatam / / arthAt sabhI prakAra ke bhogya se mana, vacana tathA karma dvArA uparamatA brahmacarya hai / 5. sarvabhAveSu mUrchAyAstyAgaH syaadprigrhH| __ yadasatsvapi jAyate mUrchayA cittaviplavaH / / arthAt sabhI vastuoM meM icchA kA tyAga aparigraha hai| kyoMki icchA ke kAraNa asat padArthoM meM bhI cittavikRti ho jAtI hai| isa prakAra AcAra pakSa ko atyadhika mahatva diyA gayA hai| vicAra bhI samanvayavAdI dIkhatA hai| Aja ke baicAravaividhya meM jahA~ taka ho sake udArabhAva se samanvaya ke liye prayatnazIla rahanA yogya hI hai| 'rAjendra-jyoti' kI vartamAna samaya meM vizeSa AvazyakatA hai| kyoMki kevala saMta puruSa hI pravAsa kara rahe haiM aisA nahIM hai| apitupravAsI to sabhI haiN| parantu Aja kI Ama janatA prAyaH aMdhere meM hI pravAsa kara rahI hai, ThokareM khA rahI hai, parezAna ho rahI hai| hameM unheM bacAnA hai| unake duHkha ko dUra karanA hai, unheM khaDDe meM nahIM girane denA hai--'rAjendrajyoti pradAna kara / (dhyAna-sAdhanA : Adhunika saMvarbha. . . . pRSTha 88 kA zeSa) prAraMbha meM hama bhautika aura bAharI vighnoM para vijaya prApta karate haiM para jaba zakti bahuta adhika bar3ha jAtI hai taba hama Antarika zatruoM, vAsanAoM para bhI vijaya prApta kara lete haiN| Aja Antarika khatare adhika sUkSma aura balazAlI bana gaye haiM unheM vazavartI banAne ke lie dhyAnAbhyAsa Avazyaka hai / dhyAna aura sAmAjikatA kA prazna dhyAna-sAdhanA AdhyAtmika UrjA kA srota to hai hI, sAmAjika zAlInatA aura vizvabandhutva kI bhAvanA vRddhi meM bhI usase sahAyatA mila sakatI hai| yaha jIvana ke palAyana nahIM, varan jIvana ko ImAnadAra, sadAcAraniSTha, kalAtmaka aura anuzAsanabaddha banAye rakhane kA mahattvapUrNa sAdhana hai| yaha eka aisI saMgamasthalI hai jahAM vibhinna dharmoM, jAtiyoM aura saMskRtiyoM ke loga eka sAtha mila baiTha parama satya se sAkSAtkAra kara sakate haiM, apane Apako pahacAna sakate haiM, zarta kevala yahI hai ki ise bhogonmukha hone se rokA jaay| jo vyakti krodhI hotA hai athavA jisakA krodha kabhI zAnta nahIM hotA, jo sajjana aura mitroM kA tiraskAra karatA hai, jo vidvAn hokara bhI abhimAna rakhatA hai, jo dUsaroM ke marma prakaTa karatA hai aura apane kuTumba athavA guru ke sAtha bhI droha karatA hai, kisI ko karkaza vacana bola kara santApa pahuMcAtA hai aura jo sabakA apriya hai, vaha puruSa avinIta, dargati aura anAdara kA pAtra hai / aise vyakti ko AtmoddhAra kA mArga nahIM milatA hai / -rAjendra sUri rAjendra-jyoti Jain Education Intemational