Book Title: Uttam Bramhacharya Mokshamarg ka Antim Charan
Author(s): Pratapchandra Jain
Publisher: Z_Deshbhushanji_Maharaj_Abhinandan_Granth_012045.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210276/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttama brahamacarya : mokSamArga kA antima caraNa brahmacarya dharma ke rUpa va zreNiyAM 1 . uttama brahmacarya mokSamArga ke dasa dharmoM meM eka hai aura antima bhI usake do rUpa haiM sthUla vyavahAra rUpa aura sUkSma-nizcaya rUpa / usakI zreNiyA~ tIna haiM : uttama, madhyama aura jaghanya | sthUla rUpa meM zukra rakSA ko brahmacarya kahA hai| zarIra meM sAta dhAtueM hotI haiM, unameM eka zukra hai| ise vIrya brahma aura bindu bhI kahate haiN| sAtoM bhAluoM meM yaha sarvopari sarvotkRSTa hai| zukrakSayAt prANakSayaH / sRSTi racanA kI dRSTi se yaha bIja rUpa hai| yogazAstra 2 / 105 meM batAyA gayA hai ki isakI rakSA se Ayu dIrgha hotI hai, asthiyAM vajra samAna hotI haiM aura zarIra puSTa / isase balazAlitA prApta hotI hai aura tejasvitA AtI hai / bhartRhari ke anusAra zukra rakSA se viSa bhI prabhAvahIna ho jAtA hai| RSi dayAnanda isake udAharaNa haiN| unheM jodhapura meM eka bAra kAMca pIsakara pilA diyA gyaa| ve brahmacArI va zukra rakSaka the| zukra-zakti ne unheM diye gaye viSa ko prabhAvahIna kara diyA thA / zrI pratApacandra jaina sthUla jaghanya brahmacarya maryAdA evaM mAnasika pavitratA ke sAtha apanI vivAhitA strI se hI santoSa kara anya sabhI striyoM ko avasthAnusAra mAtA, bahina va putrI ke samAna samajhanA sthUla jaghanya brahmacarya dharma / aNuvrata hai| mahIne meM 29 dina para nArI / para puruSa se ramaNa karane vAle yadi kisI eka dina vizeSakara vrata lekara usa dina dRr3ha rahakara usakA hara kImata para pAlana karate haiM to vaha bhI puNyonmukha hone se zlAdhya hai| kArtikeyAnuprekSA (338) meM bhI kahA hai : "jo maNNadi paramahilaM jaNaNIbahiNIsuAisAricchaM / maNavaNe kAyeNa vi baMbhavaI so have bUto // " arthAt mana, vacana aura kAya se para strI ko jo mAtA, bahina aura putrI ke samAna samajhatA hai, usake sthUla brahmacarya hotA hai| sthUla brahmacarya vrata dhAraka ko nArI jAti kI jhalaka athavA usake sparza se bacanA Avazyaka nahIM hai / bacA bhI nahIM jA sakatA / jananI nArI hI to hai, jo tIrthaMkara taka ko janma detI hai| vaha apane stanoM se dUdha pilAtI hai aura pAla-poSakara bar3A evaM yogya banAtI hai / bhaganI aura putrI bhI to nArI hI hai| nArI jAti ko viSa bela kahanA anucita hI nahIM, varan usake prati anyAya bhI hai / parantu hAM, donoM hI saiksoM ke kAmAkarSaNa ko viSabela kahA jAya to anucita nahIM hai| burAI kI jar3a to mana kA vikAra hai| mana meM vikAra na Ane diyA jAya to nArI-darzana aura nArI-sparza pathabhraSTa nahIM kara skte| lakSmaNa jI banavAsa meM rAma aura sItA ke sAtha unakI sevA meM barAbara rhe| sItAharaNa ke bAda jaba mArga meM mile AbhUSaNoM ko unase pahacanavAyA gayA ki ye sItA jI ke to nahIM hai| taba unhoMne uttara diyA ki : "kaMganaM naiva jAnAmi, naiva jAnAmi kuNDale / nUparAnnaiva jAnAmi, prAtaH pAdAnuvandanAt // " maiM na unake kaMganoM ko pahacAnatA hU~, aura na unake kuNDaloM ko prAtaH unake caraNoM meM namaskAra karate rahane se unake nUparoM (bichuoM) ko hI pahacAnatA hU~ / ullekha hai ki kArtikeyAnuprekSA ( 404) jo gavi jAdi viyAraM taruNi yaNa kaDakkha bANaviddho vi, so ceva suursuuro|" arthAt jo striyoM ke kaTAkSa-bANoM se viddha hokara bhI vikAra ko prApta nahIM hotA vaha zUra hotA hai| lakSmaNa jI aise hI vikAramukta the| tabhI to zUrpaNakhA ke kaTAkSa aura hAvabhAva unheM pathabhraSTa nahIM kara sake the| yahI sthUla jaghanya brahmacaryaM gRhastha kA dharma hai, jo use nivRtti kI ora agrasara kara 127 jaina dharma evaM AcAra Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttama brahmacarya kA mArga prazasta karatA hai, aura anAcAra evaM vidveSa para aMkuza lagAne rakhane kA sAdhana hai| sthUla madhyama brahmacarya jo gRhastha zrAvaka kI sAtavIM pratimA dhAraNa kara apanI vivAhitA strI ke sAtha bhI ramane kI icchA/bhAvanA ko tyAga detA hai, pahale bhoge bhogoM ko mana vicAra meM nahIM lAtA aura strIrAga carcA se bhI virata ho jAtA hai, vaha sthUla madhyama brahmacarya kA pAlaka ho jAtA hai aura brahmacArI kahalAne lagatA hai| yaha koI DigrI/Dikorezana nahIM hai--bI0 e0, sAhityaratna kI bhAMti jaisA ki kucha vratI ise apane nAma ke Age lagAkara bhAsita karate haiN| yaha to talavAra kI dhAra para calane jaisA dhArmika dAyitva hai, saMsAra virata zramaNa mArga kA maaiilstton| vaha saMsArI hote hue bhI vratI hai / eka kathA hai ki eka thA yuvaka aura eka thI yuvtii| donoM ne hI kaumAra-avasthA meM muniyoM se alaga-alaga uttama brahmacarya vrata le liyA thA-eka ne pUrvArdha kA aura dUsare ne uttarArdha kA / saMyoga se donoM praNaya sUtra meM baMdha gye| prathama milanabelA meM jaba donoM ko yaha bheda khulA to donoM ne eka-dUsare ke vrata kA Adara kiyA aura gRhastha avasthA meM sAtha-sAtha rahate hue bhI ve usa vrata kA AjIvana akhaNDa pAlana karate rahe-jala meM kamalavat / yaha hai| uttama brahmacarya kA sTepiMgasTona / uttama brahmacarya samasta viSaya-vAsanAoM kA nirodha kara nijAtmA meM caranA/ramanA uttama (sUkSma nizcaya) brahmacarya hai| kevala maithunatyAga, apanI vivAhitA strI se bhI ramaNa na karanA tathA usakI jhalaka se evaM strI rAga carcA se bacanA hI uttama brahmacarya nahIM hai| saMsAra ke samasta aizoArAma ko tilAMjali denA, Arambha ke nauvoM dharmoM (kSamA, mArdava, Arjava, zauca, satya, saMyama, tapa, tyAga aura AkiMcanya) aura cAroM mahAvratoM (ahiMsA, satya, acaurya aura parigraha tyAga) kA samyak pAlana karate hue pAMcoM indriyoM aura chaThe mana para pUrNa kAbU pAkara samasta vAhya evaM aMtaraMga viSaya-vikAroM ko roka aura nikAla bAhara karanA zramaNoM kA uttama brahmacarya arthAt usakI sarvotkRSTa avasthA hai / anagAra dharmAmata meM kahA hai "yA bramhaNi svAtmani zuddhabuddhe caryA tad brahmacaryavrataM sArvabhauma arthAta brahma sva-AtmA meM zuddha caryA karanA hI sArvabhauma brahmacarya hai| viSaya sevana viSa se bhI adhika ghAtaka hai jaisA ki AdipurANa meM nirUpita kiyA hai : "varaM viSaM yadekasmin bhave hanti na hanti vaa| viSayAstu punarnanti hanta ! jntuunnekshH||"-36/74 ____ arthAt viSa khA lenA (viSaya se) kahIM acchA hai / vaha prANI ko eka hI bAra meM mAratA hai, zAyada nahIM bhI mAre, parantu viSayasevana to use ananta bAra mAratA hai / samasta vAsanAoM/bAhya evaM aMtaraMga viSayavikAroM ko jo nikAla bAhara karatA hai, vaha jIvAtmA itanI zaktizAlI ho jAtI hai ki striyoM ke sarvAMgoM ko dekhate hue bhI vaha apane bhAva nahIM bigar3ane detii| dvAdazAnuprekSA kI gAthA 80 meM kahA hai : "savvaMga pecchaMto, itthINaM tAsu muyadi dubbhAvaM / so bamhacerabhAvaM, sukkadi khalu duddharaM dhrdi||" arthAt striyoM ke sarvAMgoM ko dekhate hue bhI jo inameM durbhAva nahIM karatA, vikAra ko prApta nahIM hotA, vahI vAstava meM duIra brahmacarya bhAva ko dhAraNa karatA hai / AcArya sthUlabhadra isake jvalanta udAharaNa haiM / ve cArtumAsa meM avadha kI aniMdya sundarI kozA vezyA kI kAmottejaka citroM se bharI citrazAlA meM jAkara padmAsana lagAkara AtmalIna dhyAnastha ho gaye the| ve citra unheM tanika bhI AkarSita vicalita nahIM kara sake the aura cAra mAha kI durddha ra dhyAna-sAdhanA pUrI karake hI ve vahAM se tape / khare sone kI bhAMti ve bedAga bAhara Aye the| mokSa kA praveza dvAra brahmacarya mahAvratoM meM antima (pAMcavAM),aura AtmA ke dharmoM meM dasavAM hai| ina donoM kA hI Arambha ahiMsA evaM kSamA se hotA hai| brahmacarya vrata/dharma dhAraNa karane se pUrva Arambha ke cAroM vratoM aura nauvoM dharmoM ko dhAraNa karanA aura pAlana karanA Avazyaka hai| vagaira unake dhAraNa pAlana ke uttama brahmacarya cala nahIM sktaa| jaise-jaise prANI unase sampanna hotA jAtA hai, aura indriyoM, mana tathA rAga-dveSa bhAvoM kA damana zamana karatA jAtA hai, vaise-vaise vaha uttarottara AtmaramaNa karatA huA sthUla se sUkSma, vyAvahArika se nizcaya evaM jaghanya se uttama brahmacarya ko dhAraNa/pAlana kara mokSa ke dvAra para jA pahuMcatA hai aura anta meM usameM praveza kara jAtA hai| ahiMsA/kSamA mokSamArga kA praveza dvAra hai to brahmacarya usakA antima chora hai| isa prakAra icchA/vAsanAoM kA pUrNa zamana ho jAne para mokSa prApta hotA hai| kavivara dyAnatarAya bhI kaha gaye haiM : "dyAnata dasa dhama paiDa caDhike, ziva mahala meM paga dhraa|" jaba taka uttama brahmacarya kA dhAraNa/pAlana nahIM, taba taka mokSa/mukti bhI nhiiN| tabhI to tIrthaMkaroM sahita sabhI mokSagAmiyoM ne isakA samyaka pAlana kiyA thaa| brahmacarya dhAraNa kiye bagaira koI japa, tapa, pATha, pratiSThA aura vidhi-vidhAna bhI nivighna sampanna nahIM hote haiN| bidhyAdhyayana ke lie bhI ise anivArya mAnA gayA hai| so barI 128 AcAryaratna zrI dezabhUSaNajI mahArAja abhinandana grantha