Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ tribhuvanatilaka mahAkAvya dIrgha tapasvI zramaNa bhagavAna zrI mahAvIra, bhagavAna zrI khuddha ane vaidika maharSie peAtAnA AdhyAtmika tattvaciMtana ane sa MvedananA aMte bhAratIya prajAne jJAnayeAga ane bhaktiyeAganA viziSTa vArasA aNu karyAM che. bhAratIya prajAmAMnA namra, bhadrika, vivekI ane jijJAsu mahAnubhAva AtmAee e vArasAne jhIlyeA che ane enI ArAdhanA mATe prayatna paNa karyo che. tema chatAM jJAnayeAganI sAdhanA kavyaparAyaNatAne adhIna hAI, prAra MbhamAM e mAnI sAdhanA saune mATe saraLa ke sugama nathI hAtI; jyAre bhaktimArganI sAdhanA, e sahaja sugama hAI, moTA bhAganA sAdhaka AtmAe e tarapha ja AkarSAya che. bhaktiyeAganu A AkaNu athavA enI sAdhanA, e a Mte te jJAnayeAganI sAdhanAne mArge ja paheAMce che. jJAnayeAga, e sAdhakanI siddhitA mArgo che, jyAre bhaktimA, e sAdhanAnI zeAdhane mArga che. e ja kAraNane laI bhaktiyeAgI AtmAe sAdhanAnAM sAdhaneAnuM je pRthakkaraNa kare che tene vANImAM utAre che. ane ethI ja ApaNI pAse kImatI ane mahAna kahI zakAya tevA dharma kathAe, avadAnakathAo ane purANakathAonA vArasA AvyA che. A kathAonuM kavana ke sarjana, e bhaktiyAganuM pratIka che. A kavana ke sarjanamAM jeTalI Atmika vizuddha dazA kAma kare eTalI enI Atmika sAdhanA vizuddha, ane jeTalI emAM UNapa eTalI ja Atmika sAdhanAmAM Upa rahe che. AvI kRtionuM sarjana mukhyatve bhaktiyAgIonu` ja sarjana heAya che. jJAnayeAgIo mATe kAI akasmAta ke camatkArane bAda karIe te, Avu' kavana ke sarjana bhAgye ja heAya che. enuM kAraNa e che ke tee teA satata peAtAnI sAdhanAonI siddhiemAM ja lIna banI gayelA hAya che. e vAta kharI che ke AvA jJAnayeAgI AtmAe je kAMI khele ane jyAre paNa kheAle, tyAre emanuM vaktavya vizuddha sa MvedanamAMthI pragaTeluM hAI, temanu khelavuM, e sarjana ane kavanarUpa ja hAya che. bhaktiyeAgIene peAtAnI vANIne zabda ane anA alaMkArA paherAvavAnA hoya che tyAre jJAnayeAgIone tevu karavuM paDatuM nathI. bhaktiyAgIonu aMtara vedanAmaya ane vAcALa hoya che; jJAnayeAgIenuM hRdaya nirAmaya ane mUka hAya che. A ja jJAnayeAgI ane bhaktiyogIne bheda athavA lakSaNa che. bhAIzrI hIrAbhAI e zramaNa bhagavAna zrI mahAvIranA caritranuM * tribhuvanatilaka' nAme je kavana tribhuvanatilaka mahAkAvya 'bhagavAna mahAvIra ciratanuM ( racayitA ane prakAzaka : zrI hIrAcaMda kasturacaMda jhaverI, muMbaI, sa. 2022) purAvacana. * 4
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ tribhuvanatilaka mahAkAvya t Rape ane sarjana karyuM che, e bhaktiyoganuM pariNAma che. vyaktinA jIvanamAM sahaja bhAve je preraNA jAgI hoya che te game tevA saMyogomAM ke vidgomAM jIvaMta rahe che. bhAIzrI hIrAbhAInI je kathA meM jANu che te uparathI huM kahI zakuM chuM ke temanA hRdayamAM bhaktiyoga ghaNe UMDe Utarelo che. yuvAvasthAnA prAraMbhakALe temaNe A carita-kavitA-graMthanI zarUAta karI hatI. paraMtu vyaktinA jIvanamAM kudaratanAM sarjano kahe, cahAya bhAvibhAvanA sarjana kaho, ajaba hoya che. A rIte temaNe jIvanamAM ghaNI lIlI-sUkI ane taDakI-chAMyaDIo joI, jenA pariNAme temanA "tribhuvanatilaka'nuM sarjana viramI gayuM. Ama chatAM vyaktinA jIvanamAM jenAM mULa UMDAM melAM hoya tevI bhAvanA, game teTalI taDakI chAMyaDI Ave topaNa, eka vAra bhale te karamAyelI dekhAya, te chatAM enAM mULa to sajIvana ja hoya che ane prasaMga prApta thatAM e pAMgarI UThe che. bhAIzrI hIrAbhAI mATe A ja hakIkata che. jIvananI lIlI-sUkI ane taDakI-chAMyaDInA yoge viramI gayelI "tribhuvanatilakanI racanA Aje sarvA ge pAMgarIne khIlI UThI ApaNI najara sAme AvI che. emanA jIvananA anero sAthe temano bhaktiyoga paNa phaLyo che. zAstronuM avagAhana karatAM ApaNe joyuM che ke paurANika kALamAM athavA prAgaitihAsa kALamAM saMkhyAtIta rAjAo, mahAmAye, zreSThIo vagere anekavidha vyApAramAM DUbelA hovA chatAM AMtarajIvanane lagatAM vividha kAryo temaNe karyA che. A ja rIte prAcIna aitihAsika yugamAM zreNika, ceTaka, udayana, zatAnIka, pradezirAja Adi rAjAo, upAsakadazAMga AdimAM AvatA kuberabhaMDArIne bhulAve tevA AnaMda, dhanya, zAlibhadra, kRtapuNya Adi dhanADhatha zrAvakee AMtarajIvananI sAdhanA mATe jJAna-dhyAnasamAdhinI sAdhanA karI hatI. A ja yuga sAthe saMbaMdha dharAvatA mahArAjA zrI saMpratirAje AMtarajIvananI sAdhanA uparAMta jainadharmanA pracAra ane abhivRddhi mATe potAnuM jIvana ane tana-mana-dhana, badhuMya samarpita karI dIdhuM hatuM. madhyayugamAM gUrjarezvara mahArAjA zrI kumArapAla deve bhaktigapradhAna jJAnayoganI sAdhanA karI hatI. sajajana maMtrI ghavAyelI avasthAmAM raNamorace besI pratikramaNa jevI | karatA hatA. mahAmAtya vastupAla, maMtrI hovA chatAM, tIrthayAtrAe saMthe laI jatA. kaLAdhAma samAM maMdiranAM nirmANa ane jIrNoddhAra, jJAnabhaMDAronuM lekhana, sthApanA ane zAstrAdhyayana karavA uparAMta naranArAyaNanaMda, AdinAthamanorathastotra, aMtasamayanI ArAdhanA, subhASitanuM nirmANa Adi temanA jIvananI mahattvanI pravRttio hatI. maMtrI pethaDazAha maMtrIpadane lagatA saMkhyAbaMdha vyApAra hovA chatAM temaNe 544 gAthA pramANe upadezamAlA prakaraNa jevAM prakaraNo kaMThe karyA hatAM; maMdira nirmANa ane jIrNoddhAra, jainAganuM zravaNa ane jJAnabhaMDArenI sthApanA Adi kAryo karyA che. khaMbhAtanA zrAvaka zrI RSabhadAsa kavi vyApArI hovA chatAM temaNe saMkhyAbaMdha rAse, stavano, sajajhA, stutionI racanA karI che. A rIte prAcIna ane madhyayugIna AvI saMkhyAbaMdha vyaktionAM nAme ApaNe ahIM TAMkI zakIe tema chIe. vartamAna yugamAM paNa AvI saMkhyAbaMdha vyaktio ApaNI najara sAme che, je aneka prakAranI pravRttiomAM khUcelA hovA chatAM, temanA jIvanamAM aneka kAryo sAvadhAnI ane kuzaLatAthI karI rahyA che. bhAIzrI motIcaMda giradhara kApaDiyA, solisiTarano dhaMdho hovA chatAM, temaNe temanA jIvanamAM adhyAtmakalpadruma, AnaMdadhanapadasaMgraha, zAMtasudhArasa, jene daSTie ga, AcArya zrI hemacaMdra jevA aneka graMtho ane anuvAde taiyAra karI ApaNane bheTa ApyA che. upamitibhavaprapaMco kathA jevA prAsAdabhUta graMthanuM bhASAMtara ane siddharSi, e to emanI mahAmUlyavatI racanA ja gaNAya. bhAIzrI
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra3 ] " : sAmAjali mohanalAla dalIcaMda desAI, vakIlAtanI pravRttivALA hovA chatAM, temaNe ApaNane jaina sAhityano ItihAsa, jaina gurjara kavio jevI bIjI nAnI-moTI aneka kRtio ApI gayA che. jene kenpharansa heralDa ane jaina yuganA teo taMtrI hatA. jIvanamAM temaNe AvI sAhityalakSI vividha pravRttione nyAya Ape che. bIkAneravAsI bhAIzrI agaracaMda nAhaTA emanI jIvanapravRtti sAhityanA kSetramAM ghaNI vizALa che. zrI jinacaMdrasUri, bIkAnera lekhasaMgraha Adi aneka graMtha taiyAra karavA uparAMta temaNe pitAnA jIvanamAM aneka viSane AvarI letA hajAre lekha lakhyA che. Aje teo vRddhAvasthAe pahoMcavA chatAM temanI sAhityika pravRtti satata cAlu ja che. bAbu zrI pUrNacaMdrajI nahAra paNa eka viziSTa kAryakara hatA. temaNe prAcIna lekhasaMgrahanA aneka bhAgo taiyAra karyA che. A sthaLe zeTha zrI kastUrabhAI lAlabhAInuM nAma paNuM vIsarI zakAya tema nathI. aneka prakAranI vyApArika pravRttiomAM lIna hovA chatAM, temaNe potAnA jIvanamAM dhArmika, sAmAjika, zikSaNa, jIrNoddhArAdi kAryomAM kuzaLatApUrvaka pravRtti AdarI che. zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhInuM saMcAlana emanI pratibhAne ja AbhArI che. Aje ApaNe tyAM sAhitya Adi kSetromAM pravRtti karanAra aneka vidvAne che emAM jarAya zaMkA nathI. paNa ahIM to mAre e vastu kahevAnI che ke vyApArI jIvana jIvanAranA jIvanamAM AvI pravRttiene bahu ocho avakAza hovA chatAM prAcIna yugamAM, madhya yugamAM ane arvAcIna yugamAM aneka mahAnubhAvo AvI sAdhanA karI gayA che, ane karI rahyA che. bhAIzrI hIrAbhAI paNa eka vyApArI ja che. temaNe saMsAranI lIlI-sUkImAMthI pasAra thaI paramAtmA zrI mahAvIra prabhunA jIvanane lagatI pitAnI " tribhuvanatilaka" kAvyaracanA ApaNane ApI che e emanA bhaginI viziSTa sAdhanA che. upara, ItihAsakAlIna je je vyaktionAM nAmo ullekha karyo che te ane te keTinI anya vyaktio, jemanuM jIvana vizuddha bhAvanAparAyaNa che, te badhI mArI najare UrdhvagAmI ane viziSTa bhaktiyoganI sAdhaka che emAM leza paNa zaMkA nathI. AvA bhaktiyoge ApaNane vidhavidha viSayanAM zAstrono khajAno arpaNa karyo che. - bhAIzrI hIrAbhAInI kavitA parIkSAnI dRSTie game tevI manAtI ho, te chatAM mArI dRSTie kavitAmAM je sAhajikatA hovI joIe te A kavitAmAM mane dekhAI che. zabdonI ane arthanI gUMthaNI paNa rasiMka, rocaka ane prAsAdika che. kavitAnI racanA tANItUsIne karI hoya tema paNa nathI. A badhuM chatAM, bhaktiyegamAM ApyAvita ke tarabaLa AtmasaMtuSTa kavine, potAnA AMtarika bhakitayoga sAthe ja saMbaMdha hoI potAnI kavitA mATe koInAya abhiprAya ke stutinI kAmanA hatI nathI ane hovI paNa na joIe, e ja bhakitayoganI viziSTa sAdhanAnI siddhi che. tribhuvanatilaka"nI racanAmAM je vibhAgo pADyA che ane paramAtmA mahAvIra bhagavAnanA jIvananAM je je prasaMgo AvarI levAmAM AvyA che, tene viveka suyogya rIte thayo che. aMtamAM eTaluM kahevuM basa thaze ke bhAIzrI hIrAbhAI e lIlI-sUkImAMthI pasAra thavA chatAM, pitAnA aMtaramAM saMgharI rAkhelI " tribhuvanatilakanI racanAne varSane aMte paNa mUrtarUpa ApyuM e, AcArya zrI haribhadrasUrinI yoga paribhASAmAM kahIe to, temanI avaMcaka yogabhUmikAnA bhakitayoganuM phaLa che. bhAIzrI hIrAbhAI e sAdhelA A bhaktiyogane jIvana paryata jIvanamAM jIvato rAkhI deva-guru-dharmanI ane AMtarika AtmaganI sAdhanA ane ArAdhanAmAM tatpara rahI jIvanane savizeSa ujajavaLa ane dhanya banAve, e ja maMgaLa zubha kAmanA che. ['tribhuvanatilaka mahAkAvya ', purovacana, saM. 2022]