Book Title: Terapanth Darshan
Author(s): Uditkumar
Publisher: Z_Kesarimalji_Surana_Abhinandan_Granth_012044.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211142/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e . . s.s .m . ... .. . .. -. .. e e -... . -... 0. .. .. .. .. -. -.4 . -. -. .. . -. -. . - . terApaMtha-darzana muni zrI uditakumAra (yugapradhAna AcArya zrI tulasI ke ziSya) vizva ke darzanoM meM jaina darzana bahuta mahattvapUrNa darzana hai| jaina darzana hI terApaMtha darzana hai| jaina darzana kI vyAkhyA hI terApaMtha darzana kI vyAkhyA hai| terApaMtha kI sthApanA tatkAlIna sAdhu saMsthAnoM kI zithilatA ko dekhakara AcArya bhikSu ne kii| AcArya bhikSu ne saMvat 1808 meM AcArya raghunAthajI ke pAsa sthAnakavAsI sampradAya meM dIkSA lii| kaI varSoM taka zAstroM kA gahana adhyayana kiyA, gahana adhyayana kara lene ke pazcAt unheM lagA ki vartamAna kA sAdhu-samAja bhagavAna mahAvIra kI vANI ke anusAra nahIM cala rahA hai| AcArya bhikSu ne zAstroM ke AdhAra para tatkAlIna sAdhu samAja kI sAdhanA se 306 boloM kA pharka nikaalaa| unhoMne saMvat 1817 meM bagar3I meM zuddha sAdhutva pAlana ke lie abhiniSkramaNa kiyaa| AcArya raghunAthajI ne samajhAne kI niSphala ceSTA kii| unhoMne kahA-tumheM samaya dekhakara calanA caahiye| isa samaya itanI kaThora caryA kI bAta kisI prakAra se nibha nahIM sakatI, ataH nirarthaka haTha chor3akara mere sAtha saMgha meM A jaao| svAmIjI ne kahA.-samaya ke bahAne se zithilAcAra ko prazraya denA ucita nahIM ho sktaa| isa samaya bhI sAdhu-caryA ke kaThora niyama usI prakAra nibhAye jA sakate haiM jisa prakAra ki pahale nibhAye jAte the| isI vizvAsa ke AdhAra para hama loga jina-AjJA ke anusAra zuddha saMyama pAlanA cAhate haiN| Apa agara aise caleM to Apa guru aura maiM celA hU~ aura jIvana bhara rhuuNgaa| agara zithilAcAra meM rahanA hai to hamArA rAstA alaga hai hI / AcArya bhikSa ke zabdoM meM oja thA, atUla Atmabala thaa| AcArya bhikSu kI vicAra-krAnti AcArya bhikSa kI vicAra krAnti ke mUlabhUta sUtra haiM 1. sAdhya aura sAdhana- AcArya bhikSu ne kahA-sAdhya aura sAdhana donoM zuddha hone caahiye| hamArA sAdhya hai mokSa aura usakA sAdhana hai-saMbara aura nirjraa| isake dvArA hI mokSa prApta hotA hai| sAdhya hamArA zuddha ho aura sAdhana agara hiMsA, parigraha Adi azuddha hoM to to sAdhya kI prApti nahIM hogI, pApa kabhI mokSa kA sAdhana nahIM bana sakatA / pApa bhI yadi mukti kA sAdhana bana jAve to pApa aura mukti meM koI bheda nahIM rahegA / ata: jJAna, darzana, cAritra aura tapa ke sivAya koI bhI mukti kA upAya nahIM hai| isalie ye cAra hI dharma haiN| zeSa saba bandhana ke hetu haiM / ve mokSa ke hetu nahIM bana skte| 2. karaNa yoga--AcArya bhikSa ne kahA-jo kArya karanA sAdhya ke anukUla nahIM hai, use karavAnA va Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 karmayogI kesarImalajI surANA abhinandana grantha : caturtha khaNDa ......................................................................... karane vAle kA anumodana karanA bhI sAdhya ke anukUla nahIM ho sakatA ; karanA, karavAnA va anumodana karanA tInoM abhinna haiN| (ka) jisa kArya ke karane meM dharma hotA hai to usake karavAne va anumodana meM bhI dharma hai| aisA nahIM ho sakatA ki karane meM dharma va karavAne va anumodana karane meM dharma nhiiN| (kha) jisa kArya ke karane meM dharma nahIM usake karavAne va anumodana meM bhI dharma nahIM hotA hai / ahiMsA kA pAlana karanA dharma hai, karavAnA dharma hai aura usake pAlana kA anumodana karanA bhI dharma hai| kucha loga kahate haiM-ma rate hue prANiyoM kI rakSA karanA dharma hai| AcArya bhikSa ne kahA-dharma kA sambandha jIvana yA mRtyu se nahIM hai| unakA sambandha saMyama se hai, tyAga se hai| AtmA ke U~cA uThane se hai| AcArya bhikSa ne kahA-kisI hisaka ko upadeza dekara use hiMsA se bacAnA dharma hai / dabAva yA pralobhana ke bala se kisI ko hiMsA se rokA to vaha Atmadharma nahIM hai| cIMTI cala rahI hai, hamane apane paira ko hiMsA se bacane ke liye U~cA uThAyA, hama himA se baca gaye, idhara cIMTI bhI baca gii| dharma hama hiMsA se bace usI meM hai / cIMTI bacI vaha dharma hai to dUsare kSaNa cIMTI ko cir3iyA ne mAra diyA to kyA hamArI dayA mara gaI ? hamArI dayA hamArI vRttiyoM ke sAtha jur3I huI hai. cIMTI ke zarIra ke sAtha nhiiN| yaha AnusaMgika pariNati hai, sahaja rUpa meM hotI hai| 3. AcArya bhikSu ne bhagavAna kI AjJA ke mAnadaNDa se kriyAmAtra ko mApA / bhagavAn kI AjJA jisa kArya meM hai, mAtra usI kArya meM dharma hai; kyoMki jisa kArya kI bhagavAna kI AjJA hai, muni bhI usa kArya ko kara sakatA hai aura karA bhI sakatA hai / usa kArya kA anumodana bhI kara sakatA hai| bhagavAn kI AjJA hamezA jJAna, darzana, cAritra tathA tapa kI vRddhi ke liye hI hotI hai| zarIra-rakSA aura parigraha vRddhi ke liye kabhI bhagavAn kI AjJA nahIM hotii| kyoMki vaha jisa kArya kA anumodana nahIM kara sakatA to use kara bhI nahIM sakatA, karavA bhI nahIM sktaa| saMyamI asaMyama va usake sAdhanoM kA anumodana nahIM kara sakatA, isalie asaMyama dharma nahIM hai| muni saMyama va usake sAdhanoM kA anumodana kara sakatA hai, isalie saMyama hI dharma hai| dayA kI vizeSa mImAMsA karate hue AcArya bhikSu ne kahA-- jIva jIve te dayA nahIM, mare te ho hiMtA mata jANa / mAraNavAlA ne hisA kahI, nahIM mAre ho te dayA guNa khANa // jIva apane AyuSya-bala se jItA hai, vaha ahiMsA yA dayA nahIM hai| koI jIva svayaM kA AyuSya kSINa hone se maratA hai, vaha hiMsA nahIM hai| mArane kI pravRtti hiMsA hai aura na mArane kI pravRtti kA nAma dayA hai, ahiMsA hai| unhoMne dRSTAnta dete hue kahA--kisI ne gAjara khAne kA tyAga liyA, aba gAjara mAlana ke Tokare meM baca gaI, vaha dharma hai yA tyAga kiyA vaha dharma hai ? agara gAjara bacI vahI dharma hai ? taba to kisI ne kharIdakara gAjara ko khA liyA, kyA dayA khatma ho gaI ? dayA kA sambandha gAjara ke sAtha nahIM AtmA ke sAtha hai| jo kriyA kisI jIva ko mAtra jilAne ke liye hotI hai usameM moha aura hiMsA kI sambhAvanA banI hI rahatI hai| aura jo kriyA apanI jIvanamukti ke lie hotI hai vaha saMyama meM pariNata ho jAtI hai| 5. AcArya bhikSu ne vaicArika krAnti ke antargata aura bhI kaI sUtra diye jinameM pramukha ye haiM--- (1) bhagavAna kI AjJA meM dharma hai, AjJA ke bAhara nhiiN| (2) dharma tyAga meM hai, bhoga meM nhiiN| (3) dharma hRdaya parivartana meM hai dabAva meM nahIM, pralobhana meM nhiiN| Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ terApaMtha-darzana 307 .-.-.-. -. -.-.-. -.-.-.-. -.-.-. -.-. -.-. -. -.-. -.-.-. -. -.-. -.-.-. -.-.-.-.-. .. (4) jIvoM ko mArakara jIva kI rakSA karanA dharma nahIM hai| (5) asaMyamI ke jIne kI icchA karanA rAga hai| (6) usake marane kI icchA karanA dveSa hai| (7) usake tirane kI icchA karanA dharma hai| AcArya bhikSu kI AcAra-krAnti AcArya bhikSu ne vicAra-krAnti ke sAtha AcAra-krAnti bhI kii| unhoMne kahA-jo bAta mujhe vartamAna meM sAdhanA kI dRSTi se ThIka laga rahI hai, vahI maiM karUMgA / jo bAta bhagavAn mahAvIra se calI A rahI hai unhoMne samaya dekhakara unameM parivartana bhI kiyaa| unameM se pramukha dhArAe~ ye haiM 1. ziSya paramparA AcArya bhikSu ziSya banAne kI prakriyA ko bahuta mahattva dete the / ve hara kisI ko dIkSita banAne ke pakSa meM nahIM the / ayogya dIkSA para unhoMne kar3A prahAra kiyaa| usa samaya ayogya ziSyoM kI bAr3ha A rahI thI, usakA pramukha kAraNa ziSya prmpraa| apane-apane ziSya bar3hAne kI hor3a meM yogya aura ayogya kI parIkSA gauNa ho jAtI thii| yena-kena-prakAreNa jyAdA ziSya ho jAye to AcArya banane kA avasara mila jAye, yA alaga TolA bhI banAyA jA ske| AcArya bhikSu ne isakI jar3a ko hI pakar3a liyaa| unhoMne usa para donoM ora se niyantraNa kiyaa| unhoMne saMvat 1832 ke maryAdApatra (likhata) meM likhA ki mere bAda AcArya bhAramalajI hoNge| terApantha meM eka hI AcArya hogA, do nahIM ho skeNge| dUsarI ora unhoMne usI maryAdA patra meM eka maryAdA yaha likhI ki jo ziSya banAye vaha bhAramalajI ke nAma se banAyA jAya / ina donoM maryAdAoM ko banAkara AcArya bhikSu ayogya dIkSA kI bAr3ha rokane meM saphala hue| 2. saMgha vyavasthA bhagavAn mahAvIra ke samaya meM nau gaNa va 11 gaNadhara the| unakI samAcArI eka thii| unakA gaNa vibhAjana vyavasthA kI dRSTi se thaa| prAcIna samaya meM sAdhu saMgha meM sAta pada the--(1) AcArya, (2) upAdhyAya, (3) gaNI, (4) gaNAvacchedaka, (5) sthavira, (6) pravartaka, (7) prtinii| inake dvArA hajAroM-hajAroM sAdhu-sAdhviyoM kA kArya saMcAlana hotA thaa| iname AcArya kA sthAna sarvopari hai| upAdhyAya kA kAma hai saMgha meM zikSA kA prasAra karanA / eka vyakti ne svAmIjI se pUchA-Apake upAdhyAya kauna haiN| AcArya bhikSu ne kahA-koI nahIM / usane kahAto upAdhyAya ke binA saMgha pUrNa kaise hogaa| unhoMne uttara diyA- saMgha pUrNa hai / sAtoM padoM kA kAma meM akelA dekha AcArya bhikSu ne Aja ke yuga ke sandarbha meM isa mahAvIrakAlIna paramparA ko samApta kiyaa| unheM aisA lagA ki yaha pada paramparA rahegI to saMgha meM ekatA nahIM rhegii| isI kAraNa unhoMne likhA---- ''vartamAna AcArya apane guru-bhAI athavA apane ziSya ko uttarAdhikArI cune, use saba sAdhu-sAdhviyA~ saharSa svIkAra kareM aura sabhI eka hI AcArya kI AjJA meM rhe| __ isa maryAdA kA terApantha ke AtmArthI sAdhu-sAdhviyoM ne bahuta hI niSThA se pAlana kiyA hai| AcArya zrI tulasI navame AcArya haiN| inheM pUrvavartI AcArya zrI kAlugaNI ne 22 varSa kI avasthA meM apanA uttarAdhikArI cunaa| usa samaya pAMca sau ke lagabhaga sAdhu-sAdhviyAM thiiN| unameM bayaHprApta bhI the, vidvAn bhI the, sabhI prakAra ke the phira bhI pUrvavartI AcArya ko jitanA sammAna diyA gayA, vahI sammAna AcArya zrI tulasI ko saMgha ne diyA / Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmayogI zrI kesarImalajI surANA abhinandana grantha : caturtha khaNDa .-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.....................-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-. __AcArya bhikSu ne AcAra-krAnti ke antargata aura bhI anekoM sUtra diye| jisase terApantha Aja bhI eka AcAra, eka vicAra, eka AcArya paddhati para dRr3hatA se Age bar3ha rahA hai| AcArya bhikSu apane lakSya ke dhanI the, cAritraniSTha the| unhoMne cAritra-zuddhi ko sarvAdhika mahattva diyaa| AcArya bhikSu kA saMgaThana kevala zakti prApti ke lie nahIM thaa| yaha AcAra-zuddhi ke lie thaa| AcArya bhikSu kI dRSTi meM AcAra kI bhitti para avasthita saMgaThana kA mahatva hai| usase vihIna saMgaThana kA koI dhArmika mUlya nahIM hai| Xxxxx XXXXX ye cAsavAste'pi paritravAH syuH parisravA AsravatAM zrayanti / gauNAni bAhyAni nibandhanAni, bhAvAnurUpau kila bandhamokSo / / -varddhamAna zikSA saptazatI (zrI candanamuni racita) ---jo Asrava haiM-karmabandhana ke hetu haiM ve parisrava-karmoM ko kATana ke hetu bana jAte haiN| vaise hI jo parisrava haiM, ve Asrava bana jAte haiN| bAharI vandhana gauNa haiM / vastutaH bhAvoM ke anusAra hI bandha tathA mokSa hotA hai| X X X X X Xxxxx