Book Title: Taranga ka Prachintar Jinalaya
Author(s): M A Dhaky
Publisher: Z_Nirgrantha_1_022701.pdf and Nirgrantha_2_022702.pdf and Nirgrantha_3_022703.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229099/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAraGgA kA prAcInatara jinAlaya madhusUdana DhAMkI uttara gujarAta meM bar3anagara se Age IzAna kI ora tAraGgA kA pahADa madhyakAla se nirgrantha tIrtha ke rUpa meM khyAtiprApta hai / gUrjarazvara solaMkIpati kumArapAla vinirmita, dvitIya tIrthaMkara ajitanAtha kA bhavyotrata meruprAsAda ko lekara 5-6 dazakoM se yaha sthAna vizeSa prasiddhi meM A cukA hai| prastuta lekha meM isa mandira ke sambandha meM yA tAraMgA kA abhidhAna evaM itihAsa ke viSaya meM kucha na kahakara ajitanAtha caitya ke pIche alaga samUha meM sthita, vartamAna meM digambara sampradAya ke adhIna, jo sabase prAcIna saMbhavanAtha kA jinAlaya hai, isake sambandha meM hI vivaraNa deMge / bRhadgacchIya somaprabhAcArya kA prAkRta grantha jinadharmapratibodha (saMvat 1241/I0 1185) meM kahA gayA hai ki pUrvakAla meM yahA~ rAjA vatsarAja ne (bauddha devI) tArA mandira kA nirmANa karavAyA thA, aura tatpazcAt (jaina yakSI) siddhAyikA kA mandira banavAyA thA / bAda meM yaha tIrtha digambaroM ke kabje meM calA gayA, aura kucha samaya bAda yahA~ mahArAja kumArapAla vinirmita ajitanAtha kA jinAlaya huA / somaprabhAcArya ke kathana ke kucha hisse para hameM yakIna nahIM hotA / bhagavatI ambikA kI taraha siddhAyikA ke bhI mandira banate the aisA kisI prakAra kA abhilekhIya yA sAhityika pramANa upalabdha nahIM hai| aura kumArapAla se pUrva isa sthAna kI zvetAmbara tIrtha ke rUpa meM prasiddhi thI aisA bhI kahIM ullekha nahIM miltaa| digambara devAlaya samudAya meM jo sabase prAcIna mandira hai usameM vartamAna meM saMbhavanAtha jina pratiSThita haiM, kintu asala meM yahA~ mUlanAyaka ke rUpa meM kauna jina rahe hoMge vaha utkIrNa lekha yA purAne sAhityika ullekha ke abhAva meM kahA nahIM jA sakatA / mandira ke maNDapa ke antargata samvat 1192/I0 1136 ke lekhayukta do samAnarUpI kAyotsarga pratimAe~ thIM jo bAda meM yahA~ ke digambara adhIna guphAoM meM virAjita kI saMbhavanAtha ke isa jinAlaya kA nirmANa marUgUrjara zailI meM huA hai| mUlaprAsAda vAstuzAstrokta 'latina' kiMvA "ekANDaka' jAti kA hai (citra-1), jisa prakAra pazcima bhArata meM IsvI 1030 pazcAt prAyaH, nahIM miltaa| prAsAda ke saMga 'gUDhamaNDapa' jur3A huA hai| aura Age hai 'SaDcatuSkya' yAnI chacaukI / (dekhiye yahA~ taladarzana kA mAnacitra) tryana prAsAda ke aMgoM meM dekhA jAya to karNa, pratiratha aura bhadra liyA gayA hai| prAsAda ke udaya meM pITha kA AdhArarUpa 'bhiTTa to Adhunika 'uttAnapaTTa' (pharzabandhI) ke nIce daba gayA hai (citra - 1,6,7) / pITha ke ghAToM meM padmapatrayukta 'jADyakumbha', 'karNaka' yA 'kaNAli', kuJjarAkSayukta 'antarapaTTa', tatpazcAt 'kapotikA' yA 'chajjikA', tathA anta meM 'grAsapaTTI' se pITha kA udaya pUrA ho jAtA hai (citra 7) / pIThopari 'maNDovara' (bhitti yA dIvAra) AraMbha hotA hai| isake nIce vAlA hissA 'vedibandha se nirmita hai jisa meM sAdA 'khuraka', bAda 'kuMbha', 'kalaza', kuJjarAkSayukta 'antarapaTTa' aura gagArapaTTI yukta 'kapotapAlI' AtI hai (citra 7) / kuMbha para karNasthAna para 'ardharatna', pratiratha para bhI ardharatra aura bhadra kumbha para udgama kI zobhA nikAlI gaI hai| 'vedibandha' para AnevAlI jaMghA rUpakAma (karNa para dikpAla aura pratirathoM para apsarAoM kI mUrtiyA~) jo sAmAnyataH mandiroM kI jaMghA para dikhAI detI hai, anupasthita hai (citra-1,2) / sAdI hI rakha dI huI jaMghA meM anyathA madhyabandha ke rUpa meM 'grAsapaTTI' nikAlI gaI hai aura jaMghA ke UparI hisse meM bhI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 madhusUdana kI Nirgrantha niyamAnusAra 'grAsapaTTI' banAI gaI hai| kintu 'bhadra'bhAga para rUpakAma avazya kiyA gayA hai| yahA~ pratyeka bhadra para parikarma yukta 'khataka' meM prAtihArya sameta padmAsanastha jina pratimA banAI gaI hai (citra 1,4,5,9) / jaMghA ke Upara 'bharaNI', 'kapotapAlI' (kevAla), bAda 'antarapaTTa' aura 'khuracchadya' (chajjA) AtA hai / chajje ke Upara prahArarUpI Asana karake tadupari 'latina zikhara' kA udaya kiyA gayA hai / zikhara kI navabhUmiyukta evaM padmakoza samAna rekhA jitanI sundara hai itanI hI 'pratiratha' aura 'bhadra' para kI jAlakriyA kamanIya hai / zikhara ke purAne skandha para jabardastI se eka Adhunika 'moilApaTTI yukta skandha' thopa diyA gayA hai, jo grIvA kI khUbasUratI kA hanana karatA hai| grIvA ke Upara 'AmalasAraka' aura 'candrikA' virAjamAna haiM; kintu Upara AnevAlI AmalasArikA kRtrima hai, tadupari AyA huA kalaza Adhunika hai, tathA Adhunika samaya kA kalAbAyukta dhvajadaNDa bhI samIcIna DhaMga se nahIM racA gayA hai| prAsAda aura gUDhamaNDapa ko jor3ane vAlI kSINa kapilI ke Upara do utAra-caDhAva yukta siMhakarNavAlI zukanAsa banAyI gaI hai / zukanAsa ke agala-bagala rathikA meM surasundarI (yA devI) kI mUrtiyA~ dRSTigocara hotI hai| gUDhamaNDapa kA pUrA udaya (citra 6, 8) prAsAda ke samAna hI hai, alabattA isakA viSkambha adhika hone ke kAraNa prAsAda ke aGgopAGga se usakA aGgopAGga thor3A sA aura vistRta hai (citra 3) / gUDhamaNDapa para, gujarAta ke mandiroM meM kama dRSTAntoM meM bacI huI hI nahIM balki ghATamAnAdi kI dRSTi se bhI atIva sundara, saMvaraNA dikhAI detI hai (citra 10-12) 1 saMvaraNA kI racanA 12 'ura:ghaNTA', cAra 'paJcaghaNTA' rUpI'karNaghaNTA' aura aneka ghaMTikAoM evaM upaghaMTAoM se zobhAyamAna ho gaI hai (citra 12) / saMvaraNA ke bhadroM para niyamAnusAra vistRta rathikA ke aMtargata devamUrtiyA~ aura paricara strI-puruSoM kI pratimAe~ najara AtI hai| chacaukI meM Ate hI pratIta ho jAtA hai kI/ jIrNoddhAra se vaha bigar3a cukI hai| yahI hAla mandira evaM garbhagRha kI dvArazAkhAoM kA bhI huA hai| gUDhamaNDapa ke andara 'sabhAmArga' jAti kA gajatAlu aura kola se nirmita karoTaka upasthita hai (citra 13) / yaha mandira kaba banA hogA ? jADyakuMbha aura kuMbha para ke ardhastra kI zailI 11vIM zatAbdI sUcita karatI hai / ThIka yahI bAta zikhara kI jAlakriyA aura saMvaraNA kI sughaTita racanA evaM ghaNTAoM ke mAnapramANa se puSTa hotI hai / I0 1025 meM gaz2anA ke sultAna mahamUdakA gujarAta para kiyA gayA AkramaNa se saMbhavata: thor3e varSa hI pUrva yadi yaha jinAlaya bana gayA ho to isakA samaya 1015 se 1025 ke bIca meM mAna sakate haiN| muslima AkramaNoM ke phalasvarUpa 11vIM zatI ke aneka devamaMdiroM naSTa ho cuke haiM / isa dazA meM yaha mandira choTa hote hue bhI, prAcIna evaM virala hone se, svayameva bahumUlya bana jAtA hai| mandira ke kArApaka aura unakA sampradAya ke bAre meM pramANAbhAva meM kucha bhI nahIM kaha sakate / yadi banAnevAle mUlasaMgha AmnAya ke rahe ho to maMdira digambara sampradAya kA hone meM kisI bhI prakAra kI saMzayasthiti nahIM rhegii| yadi vaha mAthura / kASThA saMghavAloMne vinirmita kiyA hogA to vaha acela / kSapaNaka (jisako zvetAmbara 'boTika' nAma se pahacAnate the) mUlataH usakA vaha rahA hogA / (lekha ke saMga saMlagna mAnacitra evaM sabhI tasvIreM American Institute of Indian Studies, Varanasi ke saujanya aura sahAya se prakaTa kiyA gayA hai / ) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. tAraMgAparvata, saMbhavanAtha jinAlaya, latina jAti kA prAsAda, dakSiNa pArzva kA dRzya. marugurjara zailI. (prAya: IsvI 1010-1025). EC CORCE SEE chalen wwwsaney leividio Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. saMbhavanAtha jinAlaya; gUDhamaMDapa aura trika sahita agnikoNa se dikhanevAlA dRzya. mana - 3.saMbhavanAtha jinAlaya; prAsAda aura gUDhamaMDapa kA dakSiNa ora se dikhanevAlA dRzya. MAR MOSTED Jain Ede Pre & Personal use only. Savww.jainelibrary.org Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. saMbhavanAtha jinAlaya; prAsAda, dakSiNa bhadra kI jina pratimA. EXTRE 4. saMbhavanAtha jinAlaya; prAsAda, pazcima bhadra kI jaMghA para sthita padmAsanastha jinapratimA. lakha Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PROP ESTHETRESLIVE TANTTARTANT Coe 6. saMbhavanAtha jinAlaya; gUDhamaMDapa, dakSiNa dizA se dikhatA huA dRzya. 7. saMbhavanAtha jinAlaya; gUDhamaMDapa, pITha aura vedIbandha, CANAND For Private & Personal use only 45 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. saMbhavanAtha jinAlaya; gUDhamaMDapa, dakSiNa bhadra meM sthita jinamUrti. 9. saMbhavanAtha jinAlaya; gUDhamaMDapa, uttara bhadra kI jina pratimA. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LIT 10. vahI mandira; gUDhamaMDapa kI saMvaraNA aura prAsAda kA latina zikhara kA pUrva dizA se dikhAI detA dRzya. Jain Education 11. maMDapa kI saMvaraNA kA AkAzI dRzya. www.janelibrary.org. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ARE SION KOT VILL INIMImmm LEM HERA inuTIme DVD ADMIN 12. saMvaraNA kA IzAna koNa se dIkhAI detA dRzya. : | Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. gUDhamaMDapa ke bhItarI bhAga kA nAbhicchanda jAti kA vitAna. www.jainelibrary.ani