Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRta muktaka kavitAnA eka amUlya graMthanI upalabdhi tArAgaNa mahAvAdIndra bappabhaTTisUrikRta prAkRta subhASita-saMgraha (zaMkuka-saMkalita ) kavi bappabhaTTi jaina paraMparAmAM 13mI zatAbdIthI bappabhaTTisUrinuM jIvanacaritra maLe che. janma gaMgA-yamunA doAbanA eka gAmamAM. zikSaNa ane saMskAragrahaNa gujarAtanA moDherAmAM. kAryakSetra mukhyatve kanoja ane gvAliyara maitrI ane Azraya gurjarapratIhAra rAjavI Ama aparanAma nAgAvaloka (eTale ke nAgabhaTTa bIjA) nI sAthe. eno samaya i.sa.744thI 839no uttama kavi tarIkenI zatAbdIo sudhI khyAti. subhASitasaMgraha 'tArAgaNa' harivallabha bhAyANI prAkRta subhASitonA koza tarIke 'tArAgaNa'nI paraMparAgata khyAti hovA chatAM tenI koI hastaprata jANavAmAM AvI na hatI, ke tenA svarUpa, viSaya ane vistAra vize paNa ApaNe taddana aMdhArAmAM hatA. paNa 1970 lagabhaga bIkAneranA eka hastapratabhaMDAramAM tenI eka hastaprata sadgata agaracaMda nAhaTAnA dhyAnamAM AvI. sadgata prakAMDa vidvAna AdinAtha upAdhyee 'tArAgaNa'nA saMpAdanakAryano AraMbha karelo. chevaTe e adhUruM rahetAM meM pUruM kartuM che. 'tArAgaNa' mAM zaMkuka nAmanA kavie bappabhaTTisUrinA Azare 116 subhASita saMgRhIta karyAM che. anurAga (saMyoga, viraha, strIrUpavarNana), anyokti, sajjanadurjana, rAja-cATu jevA paricita viSayone lagatA subhASita prAkRta muktaka kavitAnI ucca paraMparA jALave che. eka tarapha hAla - sAtavAhananI 'gAthA saptazatI' ane bIjI tarapha jayavallabhakRta 'vajjalagga' e benI vacce 'tArAgaNa 'no prAkRta muktakasaMgraha Ave che. prAkRta kavitAnA rasika AsvAdako mATe 'tArAgaNa' nUtana vAnagIono rasathALa nIvaDe tema che. 'prabhAvakacarita' (i.sa. 1278) nA 'bappabhaTTisUricarita' mAM pUrva paraMparAnI sAmagrIno upayoga karIne AcArya prabhAcaMdre bappabhaTTisUrinuM je vistRta
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 51 caritra ApyuM che te aneka dRSTie mahattvanuM che. temAM bappabhaTTinI vidvattA, buddhicAturya, kavitvazakti, pratihAra rAjA Ama nAgAvaloka sAthe tenI maitrI ane rAjA upara teno prabhAva, mAnInatA vagere vividha cAritraguNo rocaka prasaMgo dvArA pragaTa thayA che. kalpanA, daMtakathA ane itihAsa, AvA caritromAM mizraNa to hoya ja, paNa khAsa to prabhAcaMdranI racanAzakti ane caritracitraNanI zakti ApaNI prazaMsA mAgI le tevI che. ___ bappabhaTTinI kavitvazaktinA dyotaka hoya tevA aneka prasaMgo ApelA che ane temanA saMdarbhamAM bappabhaTTiracita aneka saMskRta, prAkRta ane apabhraMza padyo ApelAM che. ogaNacAlIza jeTalAM prAkRta-apabhraMza padyomAMthI keTalAMka padyapUrtinA pariNAma hoIne Ama rAjA ane bappabhaTTinI saMyukta racanA gaNI zakAya. prazna e che ke bappabhaTTine nAme apAyelAM A padyone kharekhara temanI racanA gaNavA mATe koI bIjo taTastha ane zraddheya purAvo kharo? bappaTTie 'tArAgaNa', 'sarasvatIdevI stuti', 'zAMtidevatA stavana' vagere sahita bAvana prabaMdho racyA hovAno caritamAM nirdeza che. paNa atyAre ApaNane 'tArAgaNa' ane 'sarasvatIstuti' jevI betraNa racanA ja maLe che. eTale ja TAMkelAM prAkRta-apabhraMza padyonA kartRtvano prazna upasthita thAya che. TAMkelAM padyomAMthI eka apabhraMza padya ane eka prAkRta padya hemacaMdre "siddhahema' vyAkaraNamAM TAMkelA apabhraMza udAharaNa-padyomAM maLe che. 'prabhAvakacarita', pR. 88 uparatuM padya 216 nIce pramANe che. paI mukkAha vi varataru phiTTai pattattaNaM na pattAhaM / taha puNa chAyA jai hoi tArisI tehiM pattehiM // A ja padya thoDAMka pAThAMtaro sAthe 'siddhahema' 8, 4, 370 nIce udAharaNa mATe TAMkeluM che. teno pATha nIce pramANe che. paI mukkAhaM vi varataru phiTTai pattattaNaM na pattANaM / tuha puNu chAyA jai hojja kaha vi tA tehiM pattehiM / /
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'prabhAvakacarita' pramANe Ama rAjAe aNabanAvane kAraNe cAlyA gayelA bappabhaTTine je anyokti saMdezAmAM pAThavI hatI, tenA uttara rUpe mokalelI gAthAomAM eka uparyukta gAthA hatI. Ama rAjAnI anyokti apabhraMza dohA rUpe che. te nIce pramANe che. chAyaha kAraNi siri dharia , paccivi bhUmi paDaMti / pattahaM ihu pattattaNu (? NauM) , varataru kAI karaMti / / artha : taruvaroe chAyA arthe zira para dharelAM patro pAkIne bhUmi para kharI paDe che. patro, Aja patratva che (temano jAtisvabhAva che); temAM taruvaro zuM kare? AnA uttaramAM bappabhaTTi, kahevarAve che ke 'he taruvara, tArAthI tajAyelAM patronuM patratva kAI nAza pAmatuM nathI, jyAre tArI evI koI chAyA hoya to te tArAM patrothI ja.' A rIte uparyukta gAthA bappabhaTTinA eka mahattvanA jIvanaprasaMga sAthe vaNAyelI hovAthI prastuta lAge che. paNa bIje pakSe 'prabhAvakacarita'mAM bappabhaTTie racelI sAta gAthAonA je pratIka ApelAM che, temAM A 'patra' vALI gAthAno nirdeza ke pratIka nathI. 'tArAgaNa'nI betraNa gAthAono anuvAda 'juo, A varSAkALarUpI mAladhArI AkAza-khetaramAM kALAM vAdaLAMnI bhezonA dhaNane pavana-paroNe godAvato hAMkI rahyo che.' (26mI gAthA) 'jeTalo ene mArA para prema che teTalo prema mArI pAsethI ene maLato nathIevaM amasthu ja potAnA manathI mAnI beThelA e bane jaNa nakAmAM dUbaLAM paDI rahyAM che. (73mI gAthA) e patipatnInAM mana dareka bAbatamAM saMvAdI hovA chatAM, eka bAbatamA temanI vacce visaMvAda che : e tene, svAminI mAne che, to te potAne kiMkarI.' (72mI gAthA).