Book Title: Sirohi Jile me Jain Dharm
Author(s): Sohanlal Patni
Publisher: Z_Kesarimalji_Surana_Abhinandan_Granth_012044.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/212203/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ........................................-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-. -.-.-. sirohI jile meM jaina dharma DaoN0 sohanalAla paTanI, [snAtakottara hindI vibhAga, rAjakIya mahAvidyAlaya, sirohI (rAjasthAna)] saM0 1485 meM sirohI kI sthApanA ke pUrva yaha kSetra abuMda maNDala ke nAma se vikhyAta thA / abuMda maNDala kA mahattva abuMda purANa se jJAta hotA hai / jaina dharma kI dRSTi se isa pradeza kA itihAsa bhagavAna pArzvanAtha ke gaNadhara kezI se prArambha hotA hai / ina kezI gagadhara ne sirohI jile ke prAcInatama tIrya brAhmaNavATaka (bAmanavAr3ajI) meM bhagavAna mahAvIra ke jIvita svAmI bimba kI pratiSThA kI thii| jaina jagat meM Aja bhI yaha ukti prasiddha hai ki nANA (pAlI jilA), diyANA (sirohI jilA) evaM nAMdiyA ke mandira jIvita svAmI mandira haiN| nANA diyANA nAMdiyA jIvita svAmI vAdiyA jIvita svAmI yA jIvaMta svAmI tIrtha usa tIrtha ko kahate haiM jisakI sthApanA bhagavAn mahAvIra ke jIvanakAla meM hI ho cukI thii| bhagavAna mahAvIra ke bar3e bhAI naMdivarddhana ne nAMdiyA gAMva meM bhagavAn ke bhavya mandira kI sthApanA kii| nAMdiyA caitya kI bhagavAn mahAvIra ko yaha mUrti saparivAra aSTa prAtihArya vAlI hai, jisakI samatA kI mUrti anyatra milanA kaThina hai / aisI bhI janazruti hai ki bhagavAna ke kAnoM meM kIleM Thokane kA upasarga isI brAhmaNavATaka sthAna para huA thA evaM yahI pradeza anArya pradeza thA / caNDakauzika kA upasarga bhI nAMdiyA ke mandira ke pAsa hI huA thA jisakA utkIrNana eka pahAr3I zilA para Aja bhI dekhA jA sakatA hai / muNDasthala mahAtIrtha (vartamAna mUMgathalA) ke saM0 1216 ke stambha lekha ke anusAra bhagavAna mahAvIra chadmasthAvasthA meM arbuda bhUmi meM vicare the| isakI puSTi bhInamAla ke mahAvIra mandira ke vIra saM0 1334 ke lekha se bhI hotI hai ki vIra prabhu yahA~ vicare the|' muNDasthala ke isa lekha ke anusAra zrI vIra ke seMtIsave varSa meM pUrNarAja (?) nAmaka rAjA ne zrI vIra bhagavAn kI sundara mUrtiyAM banavAI thIM evaM unakI pratiSThA zrI pArzvanAtha bhagavAn ke saMtAnIya zrI kezI gaNadhara ne kI thii| 12vIM sadI meM zrI mahendra sUri ne apane aSTotarI tIrthamAlA meM isa tathya kI puSTi kI hai| zrI vIra prabhu ke AThaveM paTTadhara zrI Arya mahAgiri sUri aura Arya suhasti sUri ke samaya meM Aja se lagabhaga 2200 varSa pahale samrATa azoka ke pautra jaina dharma maNDana mahArAja samprati ne siddhagiri, revatagiri, zaMkhezvara, naMdiyA (nAMdiyA) evaM brAhmaNavATaka (nAmanavADajI) tIrtha kI yAtrA kI thii| nAMdiyA evaM bAmanavADajI sirohI jile meM hI haiM / mahArAja samprati ne isa jile meM kaI jaina mandiroM kA nirmANa karavAyA thA, aisI janazruti hai| 00 Ayolojikala riporTa san 1907-8; zrI zvetAmbara kAnpharensa herAlDa, julAI-akTUbara 1915 evaM tapAgacchIya paTTAvalI pR0 328 se 373. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmayogI zrI kesarImalajI surANA abhinandana grantha : SaSTha khaNDa zrI vIra prabhu ke bArahaveM paTTadhara zrI Arya siMhasUri ke samaya arthAt Aja se lagabhaga 1967 varSa pahale zrI nAgArjunasUri, zrI skandilasUri evaM zrI pAdaliptasUri apane pairoM meM auSadhi kA lepa kara AkAza mArga se uDakara siddhAcala, giranAra, sammeta giri, nandiyA caitra (nAMdiyA) evaM brAhmaNavATaka mahAtIrtha kI yAtrA karate the| zrI vIra prabhu ke untIsaveM paTadhara zrI jayAnanda sUrijI ke samaya meM vi0 saM0 821 ke AsapAsa candrAvatI ke mantrI sAmanta ne samprati ke banAye mandiroM meM se brahmANa (varamANa-sirohI), naMdiyA (nAMdiyA-sirohI), brAhmaNavATaka (bAmanavAr3a-sirohI) muharipAsa Adi mandiroM kA jIrNoddhAra karavAyA thaa| bhagavAna mahAvIra ke paitIsaveM paTTadhara zrI udyotanarijI ne magadhadeza se AbU yAtrA ke lie vihAra kiyA thA evaM baMbhanavAr3a, naMdiyA tathA dahiyANaka (diyANa-sirohI) Adi tIrthoM kI yAtrA kI thii| vikramI saMvat 1282 ke AsapAsa somaprabhasUri ke paTTadhara jagaccandrasUri tathA unake sahacArI devaprabhasUri ne bhI ina tIrthoM kI yAtrA kI thii| tatpazcAt vi0saMvat 1500 ke AsapAsa likhI paM0 megha kI tIrthamAlA se lekara Aja taka tIrthamAlAoM meM sirohI jile ke jIrAvAla, brAhmaNa (varamANa), brAhmanavATaka, naMdiyA, dahiyANaka (diyANa), koraTA (koraMTaka), mIrapura evaM AbU ke tIrthoM ke ullekha haiN| mauryayuga se hI arbuda maNDala jaina dharma kA pramukha sthAna rahA hai / samprati maurya ke yuga meM to kaI jaina mandira isa kSetra meM bane hI the| guptakAla meM vasantagar3ha dhAtu kalA evaM mUrtikalA kA kendra rhaa| Aja bhI yahA~ tAmbe kI khAnoM ke lie DiliMga ho rahA hai / yahA~ jainoM kI pracuramAtrA meM bastI thI evaM yahA~ kI banI dhAtu pratimAeM bhArata ke mUrtikalA ke kSetra meM nayA kItigamana sthApita karatI thiiN| aisI hI guptakAla kI do kalAtmaka Adamakada dhAtu pratimAe~ pazcimI relapatha ke sirohI roDa sTezana se 1 ki0 mI0 dUra piNDavAr3A ke mandira meM dekhI jA sakatI haiM / vasantagar3ha kI hI DhalI huI cintAmaNi pArzvanAtha kI do durlabha rAjapUtakAlIna dhAtu-pratimAe~ bhI isI mandira meM surakSita haiM / yahA~ ke prasiddha mUrtikAra zivanAga kA nAma kauna nahIM jAnatA? mUrtikalA ke kSetra meM Aja bhI usakA DaMkA baja rahA hai| bIca ke yugoM meM isa kSetra para brAhmaNadharma kA jora rahA / tatpazcAt 7 vIM sadI meM AcArya haribhadrasUri ne isa pradeza ke purAtana mandiroM kA jIrNoddhAra karavAkara unakI pratiSThA kii| ina mandiroM meM jI rAvala kA mandira mukhya hai| haribhadra yuga ke pazcAt isa kSetra meM kalAtmaka mandiroM kA nirmANa prArambha huaa| kalAtmaka vaibhava kI prathama kRti thI kalA mandira mIrapura jo pahAr3I kI talahaTI meM vizAla pIThikA para hAthiyoM kI karadhanI para sthita hai| isakI takSaNa kalA delavAr3A evaM rANakapura ke mandiroM kI pUrvavartI hai| paramAroM kI ujar3I rAjadhAnI candrAvatI ke kalAtmaka vaibhava ke namUne karnala TADa kI 'Trevalsa ina vesTarna iNDiyA' (pazcimI bhArata kI yAtrA) nAmaka pustaka meM dekhane ko mila sakate haiN| isa nagarI kA vaibhava 8vIM se 12vIM sadI taka rhaa| isake mandiroM ke toraNa, chAroM evaM siMhadvAroM ke kalAtmaka namUne yadi Apa dekhanA cAheM to prasiddha tIrtha brAhmaNavAr3A (bAmanavAr3ajI) ke pAsa jhAr3olI ke mandira ke siMhadvAra para dekha sakate haiN| aisI janazruti hai ki isa candrAvatI meM 888 jhAlareM bajatI thii| itane mandira candrAvatI meM rahe hoM yA na rahe hoM para yaha bAta itihAsa-siddha hai ki yaha nagarI bar3I samRddha thii| yahIM ke nivAsI prAgvATa jJAtIya gAMgA putra dharaNiMga kI putrI anupamA devI ne apane putrahIna pitA kI sampatti se delavAr3A ke jagata prasiddha laNavasahi (neminAtha-mandira) kA nirmANa karavAyA jisakA zreya dholaka ke mantrI vastupAla evaM tejapAla ko milaa| isa mandira kA zilpI sobhanadeva candrAvatI kA rahane vAlA thaa| gujarAta ke rAjA paramamAhezvara bhImadeva solaMkI ke mantrI evaM siMha-senApati vimalazAha ne bhI isa luNavasahi mandira ke pUrva vimalavasahi (AdinAtha) nAma ke eka vizvavizruta kalAtmaka mandira kA nirmANa karavAyA thA / candrAvatI ke ujar3ane ke bAda vasantagar3ha evaM AbU para jainoM ne pA~va -0 1. kuvalayamAlA prazasti / kuvalayamAlA para nibandha-muni jinavijayajI. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirohI jile meM jana-dharma jamAne kA prayatna kiyA para unheM saphalatA nahIM milii| nirantara AkramaNoM se ye donoM hI sthAna ujar3a gaye / gujarAta ke paramAhata mahArAja caulukya kumArapAla ne AbU, jIrAvala evaM AsapAsa ke kSetra ke mandiroM ke jIrNoddhAra ke lie mahatprayatna kiye / prasiddha jainAcArya jinadattasUri, somacandrasUri, lakSmIsAgara sUri, harivijayasUri evaM meghavijayopAdhyAya kA sambandha isa maNDala se barAbara rhaa| saMskRta ke prasiddha kavi mAgha ke pUrvajoM kA sambandha vasantagar3ha ke rANAoM se rahA / vastupAla ne isa pradeza ke candrAvatI evaM delavADA meM apane vasantavilAsa grantha ko pUrA kiyA jisa para somezvara ne unheM zreSTha kavi kI upAdhi dI / ' somezvara ne bhI apane candrAvatI nivAsa ke samaya kIrtikaumudI kI racanA kii| tapAgaccha ke hemavijayagaNi ke vijaya prazasti mahAkAvya' kI dasa hajAra zloka pramANa TIkA kI samApti guNa ratna vijayajI ne saM0 1688 meM sirohI meM kii| . rANakapura ke trailokya dIpaka mandira kA nirmAtA dharaNazAha sirohI jile ke nAMdiyA gA~va kA rahane vAlA thaa| samrATa akabara-pratibodhaka hIravijayasUri ne sirohI ke uttuMga zikhara caumukhA mandira kI pratiSThA kI thI evaM yahIM unheM AcArya padavI pradAna kI gayI thii| vi0 saM0 1533 meM sirohI ke eka gA~va aThavAr3A (zivagaMja tahasIla) meM sthAnakavAsI paramparA ke pravartaka lokAzAha ne mUrtipUjA kA virodha kiyA evaM dayAdharma kI udghoSaNA kii| inake viSaya meM eka purAnA dohA prasiddha hai lokAzAhai jalamiyA sirohI dharaNA / saMtA zUrA varaNiyA bhausAgara taraNA // ina lokAzAha ne evaM inake ziSya lakhamasI, rUpajI tathA jIvanI RSi ne sarvaprathama posaliyA (sirohI) evaM sirohI meM lokAgaccha upAzrayoM kI sthApanA kii| isa prakAra sthAnakavAsI paramparA kA prArambha sirohI se huaa| 17vIM sadI se to sirohI jainadharma kA gar3ha rahA hai| yahA~ ke dIvAna pada para bahuta se jaina pratiSThita hae evaM sirohI ke mahArAva suratANa ne hIravijayasUri ke upadeza se amAri pravartana kA Adeza diyA thaa| sirohI ke mahArAva zivasiMha kI bAmanavAr3a maNDana mahAvIra svAmI para aTTa zraddhA thI evaM unhoMne mandira ke lie vIravAr3A grAma kA dAna diyA thaa| una mahArAva kI hAthI se utarI namaskAra mudrA meM pUjArpaNa mudrA pratimA bAmanavAr3I meM Aja bhI maujUda hai| zvetAmbara paramparA meM sirohI ko arddha zatrujaya kI mahimA se maNDita kiyA gayA hai evaM yahA~ ke jainoM ne ahamadAbAda, sUrata evaM bar3audA meM basakara bahuta pratiSThA prApta kI hai| dhArmika sahiSNutA bhI isa pradeza meM bahuta rahI hai| delavAr3A ke neminAtha mandira ke saM0 1287 ke lekha se yaha jJAta hotA hai ki isa mandira ke saMrakSaNa kA uttaradAyitva rAjapUtoM evaM brAhmaNoM taka ne apane Upara liyA thaa| paravartIkAla meM bhI jainoM ko rAjyAzraya yahA~ milaa| vi0 saM0 1964 kI vaizAkha sudi pratipadA ko vATerA grAma meM trivikrama viSNu mandira kI pratiSThA jainAcArya vijayamahendrasUrijI ne kI thii| yahA~ ke jaina gujarAta evaM dakSiNa bhArata meM vyApAra-vyavasAya karate haiM evaM apanI saMskRti kI rakSA meM lage hue haiN| 1. somezvara kI AbU ke lUNavasahi mandira kI prazasti /