Book Title: Siri Bhuvalaya Author(s): Anupam Jain Publisher: Z_Deshbhushanji_Maharaj_Abhinandan_Granth_012045.pdf Catalog link: https://jainqq.org/explore/212202/1 JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLYPage #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siri bhUvalaya - aMkalipi meM likhita vizva kA ekamAtra sarvabhASAmaya kAvya samIkSaka : anupama jaina samIkSya graMtha zrI bhUvalaya mahAn digambara jainAcArya dhavalA TIkA ke racayitA AcArya vIrasena ke pramukha ziSya AcArya kumudendu dvArA likhA gayA hai| AcArya kumudendu rASTrakUTa vaMzIya napa amogha varSa evaM gaganareza zivamAra ke dharma pracArakoM ke guru the| bhUvalaya ke antaHsAkSyoM evaM anya srotoM se yaha spaSTa hai ki Apa baMgalaura se lagabhaga 60 kimI dUra naMdI hila ke pAsa yalava nAmaka grAma meM rahate the| Apane vizva ke mahAn jJAna evaM saMbhavataH samasta bhASAoM ko samAhita karane vAle 'bhUvalaya 'zIrSaka graMtha kI racanA dhavalA TIkA ke pUrNa hone ke varSa (816 I0 yA 780 I0) se 44 varSa uparAnta (860 I0 yA 824 I0) pUrNa kI thii| phalataH yaha navIM zatAbdI I0 kI kRti hai| yaha vizva kA ekamAtra aMka lipi meM likhita sarvabhASAmayI kAvya hai| 64 aMkoM ko eka vizeSa niyama se akSaroM meM parivartita karane para sAMgatya chanda yukta kannar3a bhASA kA kAvya prApta hotA hai jisake akSaroM ko bhinna-bhinna kramoM se par3hane para bhinna-bhinna bhASAoM ke kAvya prApta hote haiN| ina kAvyoM meM prAcIna bhAratIya darzana, sAhitya, kalA evaM vijJAna viSayaka vipula sAmagrI nihita hai| DA0 esa0 zrIkAnta zAstrI ne graMtha ke adhyAya 1 se 33 taka kA samyak adhyayana kara yaha niSkarSa nikAlA hai (dekheM pR0 142-143) ki isameM kannar3a bhASA sAhitya, saMskRta, pAlI, prAkRta, tAmila, telugU Adi bhASAoM, bhAratIya dharmoM, darzanoM, bhArata evaM vizeSata : karnATaka ke rAjanaitika itihAsa, gaNita, jyotiSa, bhUgola-khagola, rasAyana zAstra, bhautika zAstra, Ayurveda, prANi vijJAna evaM bhASAvijJAna viSayaka mahattvapUrNa sAmagrI hai| rAmAyaNa, mahAbhArata,zrImadbhagavad gItA tathA prAcIna jaina stotroM evaM kAvyoM ke pATha saMzodhana bhI isa graMtha kI sahAyatA se karanA saMbhava ho sakatA hai / graMtha kI mahattA kA Akalana karate hue bhArata ke prathama rASTrapati mahAmahima DaoN0 rAjendra prasAda jI ne ise vizva kA AThavAM Azcarya batAyA thA evaM isa amUlya nidhi ke saMrakSaNa hetu apane vizeSa Adeza se isakI mAikrophilma rASTrIya saMgrahAlaya dillI meM surakSita kraayii| lagabhaga sabhI pramukha jainAcAryoM ne apane kAla meM pracalita bhASAoM meM AgamoM evaM mahattvapUrNa prAcIna graMthoM kI TokAyeM, anuvAda evaM vyAkhyAyeM likhI thiiN| A0 yativRSabha, A0 pUjyapAda, A0 bhaTTa akalaMka, A. vIrasena, A0 jinasena, A0 nemicandra siddhAnta cakravartI kA kRtitva isakA jvalanta pramANa hai / bIsavIM sadI ke mahAn di. jainAcArya AcAryaratna dezabhuSaNa jI ne isI paramparA kA nirvAha karate hue isa durlabha upekSita evaM ajJAta graMtha bhU valaya ke maMgala prAbhUta ke prathama 14 adhyAyoM kA aMka lipi se kannar3a bhASA meM rUpAntaraNa karane ke uparAnta hindI bhASA meM anuvAda prastuta kiyA hai| yaha anuvAda unake donoM bhASAoM para samAna adhikAra tathA viSaya vastu ke gahana adhyayana ko pratibimbita karatA hai| Agata viSayoM ko spaSTa karane hetu prastuta kI gaI vyAkhyAyeM tathA TippaNiyAM upayogI haiM / AcArya zrI dvArA graMtha kI prastAvanA svarUpa likhA gayA 'zrI bhUvalaya paricaya' graMthakAra ke itivRtta, graMtha ke svarUpa, usakI sAmagrI ke mUlasrota, prAcInatA evaM maMgala prAbhUta ke sabhI adhyAyoM kI viSayavastu para saMkSipta prakAza DAlatA hai| kAraNa sampAdanArtha mAtra eka prati kA upalabdha honA hai| yaha ekameva prati bhI mUla lekhaka kI na hokara kisI pratilipikAra dvArA kI gaI pratilipi hai / prakAzakoM ko evaM vidvata janoM ko isa graMtha kI anya pratiyoM kI khoja kA gambhIra prayAsa karanA caahie| merA sujhAva hai ki 1-graMtha ke zeSa bhAga ko zIghrAtizIghra anuvAdita karAkara usake prakAzana kI vyavasthA honI caahie| sva0 yalappA zAstrI jI ke abhAva kI pUrti asaMbhava hai kintu vartamAna meM AcArya zrI kA mArgadarzana hameM upalabdha hai| 2-graMtha meM nihita Adhunika vidyAoM (gaNita, bhautika vijJAna, rasAyana vijJAna, jIva vijJAna, Adi) ke jJAna ke sakArAtmaka lAbha adhyayana sahita sampAdana honA cAhie tathA sampUrNa sAmagrI kA aMgrejI anuvAda bhI prakAzita honA caahie| AcArya zrI ne atyanta zramapUrvaka apane agAdha jJAna kA sadupayoga karate hue Adhunika vidvAnoM ko bhUvalaya rUpI yaha anupama upahAra diyA hai| chapAI evaM sAja-sajjA sundara hai| graMtha atyanta upayogI evaM saMgrahaNIya hai| sRjana-saMkalpa 47