Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ "siddhameru" aparanAma "jayasiMhameruprAsAda" tathA "sahastraliMgaTAka"nA abhidhAnanuM arthaghaTana madhusUdana DhAMkI caulukya samrATa jayasiMhadeva-siddharAjanAM be vAstu-nirmANo suvidyuta che : eka to aNahilapATakanuM sahasraliMga-taTAka", ane bIjuM te siddhapurano "rudramahAkAla" nA "rudramahAlayaprAsAda." tadatirikta teNe aNahilapattanamAM jina RSabhano "rAjavihAra' ane siddhapuramAM vardhamAna-mahAvIrano caturmukha "siddhavihAra," ema be jinaprAsAdo karAvyA hovAnuM samakAlika, samIpakAlika, ane uttarakAlika jaina srotothI suspaSTa che. siddharAjanA samayamAM gUrjara mahArAjya rAjakIya, Arthika, tema ja sAMskRtika kSetre siddhionI carama sImAe pahoMcI gayeluM. yazovistAra ane samRddhinA e ojasvI kALamAM thayelI upara kathita saMracanAo suvizAla ane AlaMkArika hovAnAM pratyakSa vA sAhityika pramANa che; paNa siddharAjanuM zAsana dIrghakAla paryata rahyuM hoI teNe vizeSa racanAo karAvI hovAnI apekSA saMbhavitatAnI sImA aMtargata rahe che. tenA be eka bIjA pramukha nirmANonsahasraliMga-taTAka para ""dazAvatAra-viSNu"nA prAsAdano ane "kIrtistaMbha"no-ullekha samakAlIna lekhaka (pUrNatallagIya) AcArya hemacaMdra jyAzrayamahAkAvya (A. I. sa. 1140-1150)mAM karyo che; ane dvayAzrayavRttikAra kharataragacchIya abhayatilaka gaNie (saM. 1312 I. sa. 1256) te sau para vizeSa spaSTatA karI che. paNa siddharAje A uparAMta paNa ochAmAM ochAM be anya mahAnu devakalpo karAvelAM, jenAM upalabdha pramANo ahIM prastuta karIzuM. siddhapuramAM rudramALa sarakho navya-bhavya ane apazcima prAsAda karAvanAra, kulaparaMparAe parama zaiva evA siddharAje gurjarakarNikA aNahillapattanamAM paNa koI vizAlakAya zivamaMdiranuM nirmANa karAvyuM haze tevo Akalpa svAbhAvika ja thAya. siddharAja-pitR karNadave (I. sa. 1066-1095) rAjadhAnI aNahillapuramAM karNameraprAsAda" baMdhAvyAnuM nAgendragathvIya merUtuMgAcArya prabandhaciMtAmaNi (vi. saM. 1361 I. sa. 1305)mAM noMdhe che, ane siddharAjanA anugAmI kumArapALe pATanagaramAM "kumArapAlezvara"nuM devaLa karAvyAnuM AcArya hemacaMdranuM, ane temane anusarIne vRttikAra abhayatilaka gaNinuM kathana che: e vAta dhyAnamAM letAM jayasiMhadeve paNa tyAM ekAda to zivamaMdira potAnAM nAma, sAmrAjaya-lakSmI, ane prabhutvane anurUpa baMdhAvyuM haze tevI dhAraNA svAbhAvika rIte ja janme. vastutayA eNe pATaNamAM prazasta evo meru jAtino, vizALa ane uttuMga zivaprAsAda karAvelo, jenI yogya noMdha levAnuM gujarAtanA solaMkIyugIna itihAsanA sAMpratakAlIna Alekhako prAyaH cUkI gayA che. prakRti prAsAda saMbaMdhI vartamAne je kaMI madhyakAlIna sAhityika pramANo labhyamAna bane che te ahIM kramazaH rajU karIzuM : (1) ajJAta-kaphUMka kumArapAlaprabodhaprabandhamAM siddharAjanA maraNa pachI tenA anugAmI kumArapALanI maMtrIpariSada ane anya rAjapuruSo dvArA varaNI (ane abhiSeka-yajJa ?) "jayasiMhameruprAsAda"mAM thayelAM tevI noMdha maLe che : yathA : AjUhavat kumAraM ca zrIjayasiMhameruke // 209 // prastuta ajJAtakAlIna prabandhano pachIthI AdhAra rudrapallIyagacchanA saMghatilakasUriziSya somatilaka sUrie lIdhelo hoI tenI racanA IsvIsananA caudamA zataka madhyAhunanA arasAmAM ke te pachI najIkanAM
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhusUdana DhAMkI Nirgrantha varSomAM, ne kAraNa ke temAM kyAMka kyAMka prabandhaciMtAmaNi (I. sa. 1305) ane kharataragacchIMya jinaprabhasUri kalpapradIpa (A I. sa. 1335)no paricaya varatAya che tethI, I. sa. 1335 pazcAt, paNa turatamAM, thaI haze : (A prabandhanI pratilipinI miti saM 1464/I. sa. 1408 che.)10 kRta 64 (2) uparanA saMdarbhamAM kahelA somatilaka sUrie racelA kumArapAladevacaritamAM paNa prastuta hakIkata noMdhAyelI che ane tyAM paNa jayasiMhameruprAsAdano yathAsthAne nirdeza maLe che. prAsAde zrIjayasiMhamerau dvAvapi saMgatau // 83 // somatilaka sUrinI kRtio -- vIrakalpa tathA SaDdarzanacaritra-TIkA (baMne saM 1389/I san 1333)12 ane laghustavaTIkA' (saM. 1397/I sa 1341)--no racanA samaya dhyAnamAM letAM prakRta kumArapAladevacaritano sarAsarI kALa 14mI sadInA madhyAhna najIkano hovAnuM aMdAjI zakAya4. (prastuta kRtinI upalabdha jUnI hastapratanI miti saM 1512/I. sa. 1456 che15.) (3) upara kathita banne prabandhothI prAcIna paNa eka anya ajJAta kartAnuM paNa eka kumArapAladevacarita che, jenI saM 1385/I sa 1329mAM lakhAyelI hastaprata maLI che". (vastutA kumArapAlaprabodhaprabandhamAM, tema ja somatilaka sUri viracita caritrakRtimAM prastuta caritano khUba upayoga thayo hovAnuM jaNAya che17.) saMdarbhagata A prAcInatara caritamAM 'jayasiMhameruprAsAda'nA ullekhavALA (tema ja tenI AjubAjunA) zloko kumArapAlaprabodhaprabandhamAM maLe che te ja che. jayasiMhameruno ullekha thoDAka ja phaka sAthe ahIM A pramANe che : AjAhAvatuH kumAraM zrIjayasiMhameruke // 208 // uparyukta prabandhothI prAcIna, ane solaMkIyuganA aMtima caraNamAM racAyelA, rAjagacchIya prabhAcaMdrAcAryanA prabhAvakacarita (saM. 1334/I sa0 1208) aMtargata ''hemacaMdrasUri-carita''mAM paNa tatsambandha eka ullekha maLe che. tyAM kumArapALanI uttarAdhikArI rUpe thayela varaNIno prasaMga vistArathI varNavyo che; ane tyAM paNa prastuta pasaMdagInuM sthaLa ''siddharAjameru" hovAnuM batAvyuM che H yathA : zrIsiddharAjamerau ca saMjagmuH zivamandire / pradhAnA rAjyasarvasvaM rAjyayogya parIkSiNaH zrIprabhAvakacarita, "hemacandrasUri carita", 404 prakRta caritamAM A prAsAdano eka vizeSa ullekha paNa maLI Ave che; jemake bhAgavata devabodhie ''jayasiMhameru" nAmaka mahezabhuvanane joIne uccArela paghogAra eka sthaLe TAMkyA che : yathA : devabodho'pi satpAtraM tatrAhUyata harSataH / samAyAtena bhUpena dharme te syuH samAyataH // zrIjayasiMhamervAkhya mahezabhuvanAgrataH / Agacchan zaGkaraM dRSTvA zArdUlapadamAtanot // -zrIprabhAvaparita, ''hemacandrasUri-carita'', 224-221 ''prAsAda''no artha nivAsayogya '"mahAlaya'' paNa thAya che; prAcInatara sAhityamAM maulika artha ane saMdarbho to vizeSe e prakAre ja maLe che : paNa prabhAvakacaritakAre banne sthaLe jayasiMhamerune spaSTataH mahezvaranuM maMdira kahyuM hoI te muddA para AthI sAMprata saMdarbhamAM koI saMzaya-sthiti rahetI nathI.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. 1 - 1996 siddhameru" aparanAma... 95 saMprati viSayasaMbaddha upara rajU karela jaina sroto atirikta brAhmaNIya graMtha sarasvatIpurANamAM paNa prastuta zivAlayano ullekha thayo che ane tyAM tenuM nAma saMdarbha ane nirdeza parathI "siddhamera" hovAnuM sApha anumAna thaI zake che : yathA: kAritaH siddharAjena svapurasya tu madhyataH / prAsAdo merurityasti tasya nAmnopalakSitaH / / -sarasvatIpurAna-sI 26-202 e to spaSTa ja che ke ""jayasiMhame" ane "siddharAjamera" e banne paryAyavAcI abhidhAno che. A svatantra ane samarthaka paurANika grantha upara TAMkyo che te prabhAvakacarita granthathI paNa vizeSa prAcIna". moTe bhAge to siddharAjakAlIna ja, hoI ethI paNa adhika vizvasanIya che. siddharAjanA nAma parathI nirmANa thayelA, ane kumArapALanA rAjyArohaNa pUrve racAI gayela, meruvarganA mahAnuM prAsAdano kartA svaye siddharAja ja hoI zake. prAsAda nagaranA madhyabhAgamAM racAyo hato tevI vizeSa hakIkata paNa ahIM jANavA maLe che. prastuta 'siddhamaraprAsAda"nA nirmANakALa viSe keTaloka prAthamika aMdAja thaI zake tema che. siddhapuranA "rudramahAlaya"nI racanA siddharAjanA mAlavavijaya pachI ja, ane ethI I. sa. 1135-36 bAda ja, moTe bhAge I. sa. 1142nA arasAmAM, thaI hovAno saMbhava che : siddhapura-sthita "siddhavihAra" paNa e ja arasAmAM banyo haze. "sahastraliMgaTAka" jayAre siddharAja avaMtinA yuddhamAM rokAyelo (I. sara 1135-36) tyAre pUrNa thaI gayeluM evuM prabandhacintAmaNi parathI sUcita che4 : jyAre pATaNanA rAjavihAranI pratiSThAmiti prabhAvakacarita anusAra saM. 1183 I. sa. 1127nA arasAnI che. ""siddhameru" prastuta "rAjavihAra'thI keTalAMka varSo pUrve baMdhAI cUkyo haze, jenAM be kAraNo che : eka to e ke rAjadhAnImAM siddharAja moTuM evuM jaina maMdira baMdhAve tevI ghaTanA pUrve teNe potAnA kulakramAgatA ISTadeva zaMbhunuM eka mahAnuM maMdira baMdhAvI lIdhuM hoya te vizeSa yukta ane svAbhAvika che. bIjuM A pramANe che : zvetAmbarAcArya vAdi devasUri ane digaMbara bhaTTAraka kumudacaMdranA siddharAjanI sabhAmAM thayelA vAda samaye kezava" nAmadhArI traNa vyaktio upasthita hovAnuM prabhAvaka-caritamAM jaNAvyuM che te: AmAMnI eka che sarasvatIpurANa antargata (anyatre ullikhita) siddhameru (nA parisara)mAM rahenAra, kezava paMDita hovAnuM (sva) kanaiyAlAla bhAIzaMkara davenuM anumAna satarka lAge che"; A aMdAjanA AdhAre ema kahI zakAya ke siddhameru' kiMvA "jayasiMhameru prAsAda zvetAmbara-digaMbara vAdanA samayathI pUrve, eTale ke I. sa. 1125 pahelAM, baMdhAI gayo haze. cAlukyakAlIna itihAsanA pIDha netAo siddharAjano soraTha-vijaya "siMhasaMvata"nA prAraMbhanA varSamAM, eTale ke I. sa. 1114nA arasAmAM, mUke che. prastuta vijaya bAda, ane I. sa. 1125 pahelAM, zivanA A mahAna prAsAdanuM nirmANa thayuM hovAnuM saMbhave che. mahamUda gajhanInA AkramaNa pachI baMdhAyelA solaMkIkAlIna aNahilla pATaNanAM devamaMdirono pahelI vAra vidhvaMsa to bhImadeva dvitIyanA samayamAM I. sa. 1197 tema ja 1219nA arasAnAM khataranAka muslima AkramaNomAM thaI cUkelo. temAMthI bacyuM haze te, ane vAghelA yugamAM sarjAyuM haze te, sauno ghora vinAza khIlajI samayanA muslima AkramaNathI (I. sa. 1298-1305) ane pachInA muslima zAsanane kAraNe thaI cUkyo jaNAya che. tyAMnI bhUmitaLa uparanA bhAge dekhAtI haze te tamAma dhArmika ane nAgarika saMracanAo 14mI zatAbdInA AraMbhe pUrNatayA naSTa thaI cUkI che. tadanvaye Aje pATaNamAM solaMkIyuganAM maMdironA avazeSo-abhilekho ati alpa mAtrAmAM maLe che; paNa madhyakAlIna sAhityamAM temAMthI ghaNAnA sagaDa maLatA hoI temanI eka kALe rahelI hastInuM prAthamika ane ni:zaMka pramANa sAMpaDI rahe che.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhusUdana DhAMkI Nirgrantha siddharAja-kArita eka anya brahadkAyaprAsAda vaDanagara-vRddhanagara, purANA AnaMdapura-mAM hato evI dhAraNA thavA mATe thoDAMka kAraNo che, upalabdha madhyakAlIna sAhityamAMthI to alabatta evuM koI sUcana maLatuM nathI, ke nathI tatsaMbaMdha labhya koI abhilekhIya pramANa; parantu A ghaTanA anulakSe purAtattvano eka spaSTa purAvo che vaDanagaramAM be prasiddha ane atyunnata ane alaMkAra-pracura toraNo, je mULe koI (hAla vilupta evA) mahAmaMdiranA parisaramAM hatAM; tenI avasthiti jotAM asalamAM tyAM paNa rudramahAlayanI jema traNa mukta toraNo mukhya maMdiranA saMdarbhamAM hatAM tema lAge che. temAM vaccenuM haze te toraNanA uparanA illikAvalaNamAM madhyamUrtirUpe skanda-kArtikeya birAjamAna che. mukhya toraNa zaiva hoI prAsAda zivano haze ane tenuM kada lagabhaga rUdramahAlayaprAsAda jevaDuM ja haze tema toraNonI avagAhanAne AdhAre kalpI zakAya. prAsAda AthI vAstuzAstromAM varNita meru jAtino hovo joIe. toraNonI vAstu-zailI nirvivAda siddharAjanA kALanI che. ane meru jAtinA prAsAdo rAjanyo sivAya anya koI na karAvI zake tevuM marugarjara' vAstuzAstromAM spaSTa vidhAna hoI, tema ja bahu moTAM, gaganagAmI zikharovALAM, maMdiro UbhAM karavAnuM sAhasa to ati dhanika zreSThIvaronI ke saMpanna daMDanAyako-maMtrIoe paNa vyAvahArika kiMvA lokadharmanI maryAdAne kAraNe karyuM nathI, tema ja A kArya pAzupAtAcAryonI paNa guMjAza bahAra hoI vaDanagarano hAla vinaSTa evo zivano mahAprAsAda e kALe to jayasiMhadeva siddharAja sivAya bIjA koNe karAvyAnuM kalpI zakAya?34 siddharAjanAM sukRtonI noMdha lete samaye aghAvadhi upekSita rahela aNahilapattananA "siddhameru" phivA "jayasiMhameruprAsAda"no, ane vaDanagaranA A siddharAja vinirmita meru-maMdirano paNa solaMkI ItihAsane savigata AlekhanAra bhaviSyanA ItihAsavettAo samAveza karaze tevI AzA vadhu paDatI nathI. lekhanI kendravartI vAta to ahIM samApta thAya che; kintu sahastraliMga-teDAga sambaddha prakAMDa purAvid ramaNalAla nAgarajI mahetAnA A pUrve prakAzita thayelA abhyasanIya lekha (vigata mATe juo ahIM TippaNI 24)nAM beeka avalokano vicAraNIya hoI ahIM ADapedAza rUpe tenuM keTaluMka parIkSaNa Avazyaka mAnyuM che. sahastraliMga" zabdathI zuM abhipreta che te saMbaMdhamAM ahIM emanA udagAro-vicAro uddekI AgaLa avalokana karIzuM : "dazAzvamedhatIrtha pachI sarasvatIpurANa sahastraliMganI hakIkata Ape che. tethI keTalIka carcA jarUrI che. pATaNanA sahastraliMga taLAva para nAnI nAnI hajAra derIo hovAnI kalpanA Aje svIkArAya che. A kalpanAnusAra taLAvane kAMThe asaMkhya zivamaMdironI hastI hovAnI zakayatA jaNAya. sarasvatIpurANa A kalpanAne Teko ApatuM nathI. purAvastu paNa A kalpanAnI viruddha hovAnAM pramANo che. tethI sahastraliMga mATe bIjo vikalpa vicAravo paDe. pATaNamAM sahastraliMganI paripATImAM be vikalpo che. prathama vikalpa hiMgalAja mAtAnA maMdiramAM nAnAM nAnAM zivaliMgonI sthApanA che. RSikezanA maMdiramAM eka liMga para ghaNA AMkA pADIne sahastraliMga banAvyAM che e bIjo vikalpa che. sarasvatIpurANa dazAzvamedhatIrtha pachI sahastraliMganuM varNana kare che. te jotAM taLAvanA pUrva kinAre te hovAnuM lAge che. A sthaLe hAlanI relavenI dakSiNe rAjagaDhI pAse ArasapahANanA upayogavALuM zivAlaya hovAnuM tenA avazeSo parathI samajAya che. A moTuM zivAlaya sahastraliMganuM hovAno saMbhava che. AthI sahastraliMganuM ekamAtra suMdara zivAlaya hiMgalAja ke RSikeza darzAve che tevA vikalpa paikI eka vikalpanuM rAjagaDhI pAse bAMdhavAmAM AvyuM hovAnI sapramANa kalpanA thaI zake che."35 zrI mahetAnAM vidhAno jUnAM mULa srotonA saMdarbha jotAM parIkSaNIya jaNAtAM hoI ahIM te para have vigatavAra joIe. sarasvatIpurANamAM siddharAje siddharAjasara taTe eka hajAra ligonI eka samaye sthApanA
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. If -1996 siddhameru" aparanAma... karyAnuM kahyuM che. ('liMga' zabda ahIM bahuvacanamAM che, je sUcaka che.) yathA: kSetrametatsamAkhyAtaM, siddharAjasaraH sthitam // 376 / / yadA tu siddharAjena, samakAlaM pratiSThitam / sahastraM tatra liGgAnAM tasyaiva ca sarastaTe // 377 // samArAdhya tathA devI tatrAnItA sarasvatI // 378 // - sarasvatapurAIr 25. 376-377-378 jo ke purANakAra ahIM 1000 "ligo" sthApyAnuM kahe che, paNa tenAthI prastuta "liMgo dharAvatI kalikAo" evo artha paNa vyavahAramAM ayukta nathI. (siddharAja jevo rAjA potAnA taLAva kAMThe nAnAM nAnAM hajAra zivaliMgono khaDakalo eka sthAne eka ja maMdiramAM karI de ke kevaLa eka liMga para hajAra liMga kotarAve te vAta kaI gaLe Utare tevI lAgatI nathI. udAharaNarUpe vAtApipati karNATarAja vinayAditya cAlukyanI rANI vinayavatIe nagaranA taTAkanA upakaMThamAM trepuruSadeva (brahmA-viSNu-ziva) sthApyAnA I. sa. 699nA zilAlekhamAM prAsAdanuM nAma sarakhuM ApyuM nathI; chatAM A mUrtio jemAM haze ane jenA mukhamaMDapanA staMbha para prastuta lekha kaMDArelo che, te devAlaya-trayanuM jhUmakhuM Aja paNa tyAM UbhuM che. e ja pramANe kabujadezanA ghaNA zilAlekhomAM bhASA jatAM upalaka daSTie ema lAge ke te sau dAkhalAomAM kevaLa liMgapratimAdi sthApanAnI ja vAta che; paNa vAstavamAM to srotagata sandarbhathI liMga vA pratibhAyukta devAlaya abhipreya hovAnuM ja jovA maLyuM che. chatAM sarasvatIparANanuM kathana dvidhApUrNa lAgatuM hoya to prastuta purANanA rtA atirikta rAjA siddharAjanA samakAlika lekhaka AcArya hemacaMdranuM e muddA paranuM kathana asaMdigdha zabdomAM upalabdha che8 : yathA : zaMbhoH sahasramaSTau cAyatanAni sarastaTe // -dvayAzrayamahAkAvya sarga 15.117 A sUtrano sIdho ane sApha artha "taLAvane kAMThe zivanAM 1008 "Ayatano" eTale ke devakulo karAvyAM evo ja nIkaLe che. vRttikAre paNa spaSTa eTaluM ja kahI tyAM koI vyAkhyA karI nathI. (vRttikAra mAnyuM che ke A vAta svataH siddha che; ethI te saMbaMdhI vivaraNa devAnuM anAvazyaka che.) jo sahastraliMganuM kevaLa saMketa-svarUpa "eka ja liMgayukta maMdira," ke "nAnAM nAnAM hajAreka liMgono samUha sthApyo hoya tevuM eka maMdira" upalakSita hota to zaMbhulA: sadaskratikalAnaH sarataTe || enA jevuM kaMIka vidhAna maLata; bhayatana ane saMbo evA bahuvacanadarzaka zabdo tyAM na hota. kacAzrayamahAkAvyanI racanA sarovara ane tenA upakaMTha paranI anya mukhya mukhya devasthAnonI racanAo thaI gayA pachI, lagabhaga 13-14 varSanA TUMkA gALA bAda pUrNa thaI hoI (A. I. sa. 1840-1150), temaja AcArya hemacaMdra anyathA siddharAjanA samakAlIna hoI, ane aNahillapattanathI paNa khUba paricita hoI, temanA A spaSTa vidhAna para dhyAna devuM ghaTe. e ja pramANe vRttikAra abhayatilaka gaNi paNa 13mA zatakanA madhya bhAge thaI gayA che, ane temanA samayamAM taLAva kAMThe rahelI sarasvatIpurANokta tema ja yAzraya-kathita racanAomAMthI ghaNIkharI haju mojuda haze; tethI temanuM kathana paNa vizvAsapAtra mAnI zakAya. sAMprata carcAne upakAraka eka vizeSa pramANa bhRgukacchanA jina munisuvratanA purAtana maMdiranA AsthAna vidvAna muni jayasiMhasUrinA racela hammIramadamardana nATaka (Ata I. sa. 1225)mAM maLe che. tyAM
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhusUdana DhAMkI Nirgrantha gUrjara nRpanI rAjadhAnI (aNahilapattana) saMbaddha rANaka varadhavaLa dvArA thayela varNanamAM sahastraliMga taTAkanuM "siddharAjasAgara" nAmaka ''sara' evuM abhiyAna maLe che ane tenA upalakSamAM satra-saca-zazira3rasuda tathA dasa-sAtri* sarakhA upalI vAtane puSTi detA ullekho prApta thAya che40, solaMkIkAlIna lekhakonAM A lekhita pramANo lakSyamAM letAM sAMprata vidvAnoe sahastraliMga-TAkane kAMThe zivanI hajAra deharIo hovAnI je kalpanA karI che te avazya svIkAravA yogya che. zrImad mahetAe taLAva saMbaMdhI taLachundanuM mAnacitra pragaTa karyuM che. temAM pUrva bAjunI pALa pAsenA dazAzvameghatIrtha ane pazcima pALa samIpa kayAMka rahela zaktipITha vacceno paridhi parano bahu moTo gALo, lagabhaga 2500-3000 phITa jeTalo, khAlI rahe che : ane barobara tyAM AgaLa kayAMka sahastraliMgatIrtha hovAnuM sarasvatIpurANa kahe che. sahastraliMga-tIrthanI 1008 devakulikAo ahIM para-je mULe bAMdhelI pAkI pALa haze te para-sthApelI haze. A anulakSe vIramagAmanA, vAghelA rANaka vIramadevanA taTAka (A. I. sa. 1239-40)nuM dRSTAMta samarthana rUpe TAMkI zakAya. tyAM taLAvanA kAMThA aMdaranI paththaranI pAja para asalamAM lagabhaga pa20 devakalikAo hatI, jemAMnI keTalIka to ThIka ThIka saMkhyAmAM Aje paNa tyAM UbhelI che, saMbhava che ke tyAM taLAvanI pALe devakulikAo karavAnI preraNA sahastraliMganA dRSTAMta parathI maLI hoya**. pharaka eTalo che ke vIramagAmamAM pALa para cAre dizAmAM pharatI deharIo hatI tevuM anumAna thaI zake che; jyAre pATaNanA vizALatara taLAvanI kevaLa ardhI pALa te mATe rokAyelI haze evuM anumAna thaI zake. (vIramagrAma Ama A muddA para Ayojanano vizeSa vikAsa darzAvI jAya che.) sarasvatIpurANakAra prastuta kAsArane "siddharAjasara" kahe che. somezvara kavi', arasI Thakkara* tathA jayamaMgalasUri47 "siddhabhUpatisara", ane jayasiMhasUri "siddharAjasAgara" nAma Ape che. taLAvanuM vidhisaranuM nAma to A ja jaNAya che; paNa e yugamAM navIna ane ane dhyAna kheMce tevI aMtara-pALa paranI 1008 zivakulikAonI racanAne lIdhe lokavANImAM te ""sahastraliMga-taDAga" nAme suvizruta haze ane ethI prabaMdhakAroe pradhAnatayA tatu abhidhAna vAparavuM pasaMda karyuM che : ane janabhASAmAM Aja divasa sudhI sahasraliMga taLAva" nAma ja prasiddhimAM che. mahAbhAga mahetA sahastraliMga-sarane anulakSIne jayamaMgalasUrie ApelI vINAnA sukha ane daMDanI upamA saMbaMdhamAM "toraNane daMDanI upamA" apAyAnuM kahe che49; paNa sahastraliMgane kAMThe "toraNa" hovAnuM to koI paNa madhyakAlIna lekhake kahyuM hovAnuM mArA to dhyAnamAM nathI. hemacaMdrAcAryuM paNa tyAM "kIrtistaMbha" hovAnuM jaNAvyuM che50 : vAdhelA mAMDalika rANaka viradhavalanA rAjapurohita ane vastupAla-mitra kavi somezvara paNa kIrtikaumudI (Ao sa. 1125-1230)mAM, tema ja kavivara Thakkara arasiMha svakRta sukRtasaMkIrtanamahAkAvya (A0 Isa1230-32)mAM kIrtistaMbhanI ja noMdha le che. ane chelle nivRttigacchIya aMbadevasUrinA samArAvAsu (saM. 1371 I. sa. 1315)mAM paNa kIrtistaMbhano ja ullekha che. jayamaMgala sUrinA mULa zloka tathA uddharaNanA sthAna viSe talAza karatAM zrI mahetA dvArA ullikhita "prabaMdhaciMtAmaNi paranI rAjazekharanI TIkA' to kyAMyathI prApta na thaI zakIja, paNa svayaM prabaMdhaciMtAmaNimAM ja te jovA maLyAM, tyAM uddharaNa A pramANe che:" : atha kadAcidrAjJA grathilAcAryA jayamaGgalasUrayaH puravarNanaM pRSTA UcuH / etasyAsya purasya pauravanitAcAturyatAnirjitA manye hanta sarasvatI jaDatayA nIraM vahantI sthitA /
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ vol. II - 1996 'siddhameru'' aparanAma... kIrtistambhamiSoccadaNDarucirAmutsRjya bAhorbalAttantrIkAM gurusiddhabhUpatisarastumbAM nijAM kacchapIm // ahIM paNa spaSTata: kIrtistaMbhane (kacchapI-vINAno) daMDa mAnyo che, tosano ullekha nathI. (yamaMgala sUri bRhadgIya vAdIndra devasUri-ziSya rAmacaMdra sUrinA ziSya hatA. temanI vidyamAnatAno samaya IsvIsananI 13mI zatAbdInuM bIjuM-trIjuM caraNa che .) yamaMgalasUri, arasI Thakkura, ke samarArAsunA karNa aMdevasUri ijanera ke purAtattvavid nahIM paNa ke kavijana hoI temanI vAta svAbhAvika ja kavisulabha upamAo dvArA ja vyakta thAyax. bIjI bAju madhyakAlIna paurANika paraMparAmAM paNa tIrthInAM mAhAtmyo gAvA sivAya tenA vAstavika itizvasa ke saMracanAnI vigato bilakula ApavAmAM AvatI nathI; paNa sarasvatIpurANa temAM eka virala apavAda che ane temAM sahastraliMgasara viSaye apAyelI mAhitI AzcaryakAraka rIte savigata hovA uparAMta sAcI hovA aMge saMDene sthAna nathI. TippaNo : 1. A be vAstukRtionAM sarjana saMbaMdhamAM vidvargane jJAta evA madhyakAlIna sAhityanA ullekho uparAMta (aitihAsika ne keTalAka aMze avizvasanIya evI siddharApati lokakathAo paNa jAtInI che. 2. juo mAro lekha "siddharAja-kArita-jinamaMdiro," phArbasa gujarAtI sabhA traimAsika aMka 1, muMbaI jAnyuArI-mArca 1977, pR 1-12. 3. rudramahAlayanA avazeSo tema ja sahasraliMga-taTAkanA utkhanana dvArA prakAzamAM AvelA enA parisaranA thoDA maMdirAdi bhagnAvazeSo. 4. ''rAjavihAra' ane ''siddhavihAra" saMbaMdhamAM hAla to mAtra vAyanA ullekho ja prApta che, 5. I. sa. 1095thI 1144-45. 6. kathA : tathA dazAvatArIM prakRtavyAkhyAmatra vyadhatta saH 1 - dvayAzrayakAvya sarga 15.119 sa rAjAtra sarastaTe "dazAvatArI" nArAyaNadazAvatArapratimAprAsAdaM "vyathattA'" kArayat / vRtti 69 gurUnkIrtistambhAniya suragRhANi vyaracayat // dvayAzrayakAvya, sa -22'' - sa rAjA "suragRhmANi" prAsAdAn mahAkIrttihetutvenonmataH "kIrtistambhAnivAzu "vyaracayat" akArayat / vRtti (Cf. Abji Vishnu, Kathvate, Bombay Sanskrit and Prakrit Series, No. LXXVI, Bombay 1915, pp. 257 and 259.) 7. juo siMdhI jaina granthamAlA, granthAMka 1, saM jinavijaya muni, zAntiniketana 1933, pR. 55. 70-71. 'karNameru' sambandhamAM anya paNa ullekho saMprApta che. 8. cAzraya, sarga 20. 10. tathA vyAkhyA. 9. juo ApaNatus, saM varSa vivizvamuni, sidhI jaina zcamAlA, vAMka 41, muMbaI 1956,
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 madhusUdana DhAMkI Nirgrantha pR. 51. 10. ejana, "stavika", pR0 4. 11. ejana, pR. 15. 12, mohanalAla dalIcaMda dezAI, jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, muMbaI 1933, pR. 432, kaMDikA 633. 13. ejana; tathA jinavijayajI, "prAstAvika," ku. . . pR0 rU. munijIe prastuta stavanuM pUruM nAma tyAM tripurAbhAratIlapustava' noMdhyuM che. 14. dezAI (pR. 432 u52) Ano samaya saM. 1418 I. sa. 136rano praznArtha saha sUcave che paNa tyAM te mATeno AdhAra batAvyo nathI.' 15. jinavijayajI, "prAstAvika', ku. . sa. pR0 16. ejana, pR. 2. 17. ejana, pR. 2-6, 18. prAvata, saM. jinavijayamuni, siMdhI jaina granthamAlA, prathAMka 13, ahamadAbAda-kalakattA 1940. 19. jinavijaya, prapAva, pR. 111. 20. saM. kahaiyAlAla bhAIzaMkara dave, zrIphArbasa gujarAtI sabhA, muMbaI visaM. 1996 (sanuM 1940). emanI saMpAdakIya prastAvanA mahattvapUrNa che. eno amukAze AdhAra A lekhamAM lIdho che. 21. sarasvatIpurANano racanAkALa siddharAjanA zAsananAM anima varSe aMtargata haze tevuM aMdaranI vastunA nirIkSaNa parathI jaNAya che. 22. siddhapuranA rUdramahAlayanA bAMdhakAmanI ane te pachInI dekharekha rAkhavAno bhAra jene soMpelo te Aliga maMtrIne siddharAje arasAmAM grAma-grAsa ApyAnuM (sva) muni jinavijayajIe ''prAcIna gujarAtanA sAMskRtika itihAsanI sAdhana-sAmagrI" (gujarAta sAhitya sabhA, amadAvAda)mAM noMdhyuM che tevuM (sva) durgAzaMkara kevaLarAma zAstrI kahe che : (juo emano gujarAtano madhyakAlIna rAjapUta itihAsa, saMzodhana graMthamALA, graMthAMka 41mo, saMskaraNa 2ju, amadAvAda 1953, pR. 377.) (zAstrIjIe jinavijayajIno prastuta nibaMdha kaI sAlamAM vaMcAyo hato, ane chapAyo hato ke kema te viSaya para koI ja noMdha tyAM lIdhI nathI. AnI khoja karatAM khabara paDI ke munijIe san 1933mAM gujarAta sAhitya sabhAmAM Apela vyAkhyAnamAM AvI noMdha lIdhelI. prastuta vyAkhyAnanuM punarmudraNa (amadAvAda 1995) thayuM che temAM pR. 37 para te viSayamAM TUMkI noMdha ApelI che. tyAM dhaTanA saMvata 11 8 9 | sa. 1133 noMdhAyelo che.) rudramahAlaya bAMdhavAnI preraNA siddharAjane ujjayanInA suprasiddha mahAkAlezvaranA maMdira parathI maLI lAge che. siddharAje rudramahAlayanA dhvajArohaNa samaye jaina maMdiro (tema ja saMbhavatayA zaivetara brAhmaNIya devAlayo) paranI dhvajA utArI nAkhavAnI AjJA, ujajayanInA mahAkAla maMdira saMbaMdhI evI prathAnA anukaraNa rUpe, ApelI tevuM prabandhacittAmaNi Adi jaina prabanyonuM kathana che, je sAmprata saMdarbhamAM sUcaka banI rahe che. vizeSamAM rudramahAlayanA staMbho para mAlavI sthApatyanI spaSTa asa2, ane ethI mAlavAno paricaya-parAmarza varatAya che, je gujarAtamAM A pUrvenAM koI dRSTAMtomAM jovA maLato nathI. A paristhiti siddharAjanA mAlava-vijaya pachI ghaTI hovAnI kalpanA aitihAsika ghaTanAkrama sAthe susaMgata che. 23. prastuta grAma-dAna Aliga maMtrIne "rudramahAlaya' tathA "rAjavihAra' ema banne devAlayonI racanA siddhapuramAM pUrI thaI temAM pratiSThA thayAnA zubhAvasare devAyuM haze tevuM anumAna samucita jaNAya che. 24. yathA : tatastenaivAmarSeNa mAlavamaNDalaM prati pratiSThAsuH sacivAn zilpinazca sahasraliGga-dharmasthAnakarmasthAye niyojya, tvarita tyAM taLidhamAne tRpati: prayALI | jinavijayajI, hanyatALa, (sidhI jaina granthamAlA granyAMka 1), zAMtiniketana, 1933, pR. 58; ane tyAM skandhAvAramAM rAjAne sahastraliMgATAka varSAkALa pachI pANIthI
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. - 1996 "siddhameru" aparanAma... 71 bharAI gayA hovAnA samAcAra maLelA (.....sahAro kRmiti svAmina..... ityAdi : ejana, pR. 62.), mAlavayuddha pachI paramArarAje yazovarmAne keda karI pATaNa lAvyA bAda siddharAje tene rAjadhAnImAM tripuruSaprAsAdAdi mahattvanI vAstukRtio batAvelI, jemAM sahastralijasarano paNa samAveza hato : yathA : atha zrIsiddharAjena pattane yazovarmarAjJastripuruSaprabhRtIn sarvAnapi rAjaprAsAdAn sahastraliGgaprabhRtIni ca dharmasthAnAni rayitvA....tyaH ejana, pR. 61. - zrI ramaNalAla nagarajI mahetAnA soLeka varSa pUrve prakAzita thayelA upayukta lekha "sahastraliMga taLAva" (svAdhyAya, pu. 17, aMka 4, vi. saM. 2036)mAM AthI viparIta kahevAmAM AvyuM che : yathA : "upalabdha purAvAo pramANe mAlavAthI AvyA pachI siddharAje I. sa. 1135-36 pachI arthAt tenI Azare 18 varSanI uMmare A kAma karAvyuM. siddharAja 1143mAM, eTale ke A kAma zarU karAvIne sAta, ATha varSe maraNa pAmyo tethI tenuM sahastraliddhanA jIrNoddhAranuM kAma sAta varSamAM pUruM thayuM hovuM joIe." (mahetA, pR. 385) zrI mahetAe Ama kahevA mATe (emane prApta thayAM haze tevAM) AdhArabhUta navInatama pramANo-abhilekhIya vA sAhityika, vA banne-- tyAM TAMkyAM na hoI hAla to te viSayamAM vizeSa jANI zakAya tema nathI. 25. tyAM "phevabhUti ', 275. 26, gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa, graMtha 4, solaMkIkAla, (saM. rasikalAla choTAlAla parIkha ane hariprasAda gaMgAzaMkara zAstrI), saMzodhana graMthamAlA - graMthAMka 69, "Anuzrutika vRttAMto", amadAvAda 1976, pR. pa42. 27. soraThavijaya bAda jayasiMhadeve "siddha-cakravarti biruda dhAraNa karyuM hovAnuM paripakva itihAsavettAonuM anumAna che. e ja pramANe "meru' jAtinA mahAnuM prAsAdanuM nirmANa AvA koI javalaMta vijaya bAda vizeSa zobhe tevo tarka karI zakAya, 28. mAtra rANIvAvanAM ''hADa" ane sahasralika-taTAkanA rUdrakupa ane nALa Adi je jamInanA taLathI nIce rahelAM ane sarasvatInA mahApuranI retImAM daTAI gayelAM), te thoDeka aMze bacyAM che. 29. prabandhaciMtAmaNimAM "siddharAjadiprabandha" aMtargata nagara-mahAsthAnanA jina RSabha tema ja brahmAnA prAsAdonI vAta Ave che. (pR. 62-63). khaMbhAta pAsenA nagarakamAM 11mI zatAbdInA pUrva bhAgamAM mUkI zakAya tevI brahmadeva, sAvitrI ane sarasvatI?) ane be RSi-pArSadonI ArasanI mUrtionuM paMcaka che. eTale A nagaraka te 'nagara-mahAsthAna' haze tevuM prAthamika dRSTie lAge. paNa prabaMdhaciMtAmaNi sameta anya madhyakAlIna jaina sAhityamAM "nagara"thI "vRddhanagara" vivakSita che. prabandhaciMtAmaNi nagara-mahAsthAnanA RSabha jinAlayane bharatakArita kahe che : ane vizeSamAM "nagara' zatruMjayanI (ati purAtana kALe) taLeTI hovAnuM kahe che. AvI daMtakathAo anyatra jaina madhyakAlIna sAhityamAM vaDanagara ane tenA AdinAtha maMdira saMbaMdhe ja maLe che. jinaprabhasUrie paNa kalpapradIpa aMtargata 84 mahAtIrtha saMbaddha kalpamAM nAranaddAsthAne zrIparatezvarAzitaH zrIyu vi: ema kahyuM che : juo, vividha tIrtha (saM. jinavijaya) siMdhI jaina granthamAlA gaLyAMka 10, zAntiniketana 1934, pR. 85) tapagacchIya munisundarasUri (IsvIsananI 15mI zatAbdInuM prathama caraNa). racita zrIjinastotraranakozamAM paNa vRddhanagarAlaphrAra zrI RSabhadevastotramAM vRddhapuramAM bharata cakrI pratiSThita AdiprabhunI ledhyamathI mUrtinI stuti karI che. (juo zrI nenosaMha, ditIyo paI, (saMpaM. harSacandra), zrIyazovijaya jaina granthamALA, vArANasI vI. saM. 24 (I. sa. 1912), pR. 59). AthI prabandhaciMtAmaNimAM je "nagara mahAsthAna'nI vAta che te vaDanagara saMbaMdhita jaNAya che ane tyAM vizeSamAM brahmAno purAtana prAsAda hato tevuM sUcana maLe che. 30. C1. K.D. Sankalia, Archaeology of Gujarai, Bombay 1941, Fig. 56. 31. sana 1957 mAM meM jayAre toraNonuM sarvekSaNa kareluM tyAre skandanI mUrtivALA toraNanA khaMDo nIce utArI nAkhelA joyelA. 32. UMcAI lagabhaga 35' (ke 33' ?) jeTalI che. siddhapuranAM toraNonI pITha dabAyelI che, paNa vaDanagaranAM toraNonI. pITha siddhapuranAM dRSTAMtothI doDheka phITa UMcerI hovAno aMdAja san 1957mAM meM karelo tevuM smaraNa che.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 madhusUdana DhAMkI Nirgrantha 33. aparAjitapRcchA, "meruprAsAdavarNanirNaya" (sUtra 183), zloka 6-8; tyAM bIjA upayogI zloko 10 tathA 16 46: (Ed. Popatbhai Ambashankar Mankad, Gaekwad's Oriental Series, No. CXV, Baroda 1950, pp. 473-474.) 34. kaMDAra zailI spaSTatayA siddharAjanA samayanI che. 35, juo, mahetA, "sahastraliMga," pR. 384. 36, saM kayAlAla bhAIzaMkara dave, zrIphArbasa gujarAtI sabhA : graMthAvali aMka 32, muMbaI 1940. sarasvatIpurANamAM sahastraliMga abhiyAnane spaSTa karatA upara TAMkyA tene maLatA bIjA paNa keTalAka zloko che : yathA : tathA nAgAH suparNAzca siddhAzcakradharAzca ye / saritaH sAgarAH sarve yakSavidyAdharAstathA / sahastraM yatra liGgAnAM siddhezena pratiSThitam / nivAsaM rocayAmAsa tasminnamRtasAgare / - sarasvatIpurA 26,22-34. ekasmin zivakuNDe'pi salilaM muktidaM nRNAm / kiM punaryatsahasrasya liGgAnAM purataH sthitam / -sarasvatapurANa 26.40 sarveSAmeva tIrthAnAmidamevAdhika saraH / / sahasraM yatra liGgAnAM sthitaM devagaNaiH saha // - sarasvatIpurA 26.48 37, Ane lagatA sandarbho saMprati viSayamAM gauNa hoI ahIM dIdhA nathI. 38, dvayAzrayavya, dvitIya ug, sAMcora vi. saM. 2043 / IsvI 1987, pR. 256 36. Cf. Hammira-mada-mardana of Jayasimha Suri, Ed. C. D. Dalal, G.O.S. No. X, Baroda 1920, pp. 47-48. tyAM apAyeluM varNana nIce mujaba che : etAM punarananta zrImaNDanIyAM maNDayatyekakuNDalamiva sahasrasaGghayazazizekharasuragRhakacchalamuktAphalapaTalajaTilAntaM madhyasphuradurutaratarulatAvitAnavalayitAntarIpamayamarakatamaNinikuraMbakAntaM nitAntatAntanIrajaraja:parirambhasambhAvitazAtakumbhazobhamambho bibhrANaM jagadAnandanidhAnaM siddhasAgarAbhidhAnaM saraH / 40. upara TippaNa 39mAM taLAva saMbaddha hajAra devakulikAonI vAta AvI gaI che. bIjA "harasahasrAlika"nA sandarbha mATe nIcenuM pada maLe che: sadA pUrNe'bhyarNasthitaharasahasrAlikarAziprabhAcaJcaJcandropalapaTalasopAnasalilaiH / kva sambhAvyo yatra pralayasamayadvAdazaravicchaviploSaiH zoSaH kvathitapRthupAthodhibhirapi / / * prathama manama, aMka 9, ra6. 41. mahetA, "sahastraliMga," pR. 376. 42ejana. 43. taLAvanAM taLa-AyojananA mAnacitra tathA tenI pALa para zeSa rahelI devakulikAo mATe juo JAs Burgess, The Mohmadan Architecture of Ahmedabad Pt II, ASIWI Vol VIII, London 1905, Plate LXX II 347 tyAM deharInA namUnA mATe juo Plate XX IE. 44. ajamera pAse (sarovara para) dazamA zatakamAM puSkaratIrthamAM sahastraliMga hovAnuM ane tyAM cAhamAna candanarAjanI rANI rudrANI taraphathI nitya hajAra dIpa pragaTAvavAmAM AvatAM hovAnuM pRthvIrAjavijaya (ke pachI anyatra kayAMka) vAMcyAnuM smaraNa che. A vAta tathyapUrNa hoya to pATaNanA sahastraliMga pUrve paNa A prakAranA sthApatyanI paraMparAno prAraMbha
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. II1996 siddhameru" aparanAma... 73 thaI cUkyo gaNAya. 45, juo tyAM. sa. 1,78, mULa grantha TippaNa lakhate samaya upalabdha thaI zakyo nathI. 46. yAkAritaM siddhasara: sarasva tyAtAyi pAtuM ghaTapurazaktaH / na mAnyazobhAGgabhayAdupaiticchadyaiva vindhyAcala vRddhirajyA // 35 // (arisiMha viracita kutasaMvartanama, saM caturavijaya, zrIjaina AtmAnanda - pranyaratnamAlA, 51muM ratna, bhAvanagara vi. saM. 1974 (I. sa. 1918), pR 16, 2-3pa.) 47, jayamaMgalasUrivALuM mULa srota vartamAne upalabdha nathI. paNa pra ci. aMtargata temanA (aNahilavADa) puravarNananA upalakSa sametanuM nIcenuM uddharaNa devAmAM AvyuM che. etasyAsya purasya pauravanitAcAturyatAnirjitA manye hanta sarasvatI jaDatayA nIraM vahantI sthitA / kotistambhamiSoccadaNDarucirAmutsRjya bAhorbalAtantrIkA gurusiddhabhUpatisarastumbA nijAM kacchapIm / / -pra. vi. pR. 63. (A uddharaNa meM pharIne pR. 64 para ApyuM che.) 48. juo uparanuM TippaNa 47, 49. "A taLAvano bAlacaMdrasUrie vasaMtavilAsamAM "valaya" tarIke ullekha karyo che. samarAvAsamAM tene pRthvInuM kuMDaLa kahyuM che. prabaMdhaciMtAmaNinI rAjazekharanI TIkAmAM tene jayamaMgalasUrinA zlokane AdhAre vINAnA tuMbaDAnI ane toraNane daMDanI upamA ApI che. pATaNanA A lekhako darabArIo ke jaina sAdhuo hatA ane tethI temanAM varNano upalaka daSTie thayAM hoya e svAbhAvika che." (mahetA pR. 377.) zrImanmahetAe upara emaNe noMdhelA grantho aMge koI ja vigato nathI ApI ke nathI temAMthI saMdarbhagata uddharaNo TAMkyAM. 50. yAzraya hAthama, dvitIya uv8 sAMcora, vi. saM. 2043 (I. sa. 1987), pR. 259. juo tyAM 15-122nuM cothuM caraNa : A caraNa paNa meM pAchaLa lekhamAM 38 kramAMkanuM TippaNa Ave che tyAM ApI dIdhuM che. nyurUnkIrtistambhAniva suragRhANi vyaracayat / / 51, juo kIrtikaumudI tathA sukRtasaMkIrtana, saMta puNyavijaya sUri, muMbaI 1961, pR. 6. yasyoccaiH sarasastIre, rAjate rajatojjvalaH / kSattitame no pravAho vAvi / prathama sarga, zloka 7pa. 52. juo mULa prantha pR 16, 2.37 vizvaM jagadyena vijitya kIrtistambhastathA ko'pi mahAnakAri / yathA himAdreriva yasya mUni nabhonadI ketupadaM prapede // 37 // 53. "samarArAsu", vInarfjavAthage, pt.1, sec. ed., Ed. C. D. Dalal, G.0.s. No. 13, p. 26. tyAM 'dvitIya bhASA" aMtargata nIcenI kaDI maLe che. amiyasarovaru sahastraliMgu iku dharaNihi kuDalu / kittikhaMbhu kiri avararesi mAgaI AkhaMDalu // 7 // 54. zrImad mahetAnI kaMIka saratacUka thaI haze ? 55. juo ahIM TippaNa 47, 56. toraNa be staMbho para UbhuM thatuM hoI, tene vINAdaMDanI upamA ghaTita thaI zakatI nathI, paNa kIrtistaMbha-vAstavika thAMbhalA rUpe ke pachI cittoDamAM che tema mADayajalA vALI imArata hoya, tene vINAnA daMDanI upamA baMdhabesatI thAya kharI. pa7, juo mAro lekha, "kavi rAmacandra ane kavi sAgaracandra," sambodhi, Vol.11, Nos. 1-4, April 1982-Jan. 1983, pR. 68-80. tyAM jayamaMgalasUri ane temanI gurvAvalI gaccha ane samayAdi viSe carcA pR. 72-73 para karI che. 58. ane ene zabdArthane ja pakaDIne bhAvArthane eka kora rAkhI ghaTAvavuM na to aucityapUrNa, na to susaMgata kahI zakAya.