Book Title: Shrutgyan ki Prapti ka Mul Upay Guru ki Upasana
Author(s): Neha Choradiya
Publisher: Z_Jinvani_Guru_Garima_evam_Shraman_Jivan_Visheshank_003844.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229960/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 janavarI 2011 jinavANI 115 zrutajJAna kI prApti kA mUla upAya : guru kI upAsanA suzrI nehA coraDiyA mokSa-prApti meM zrutajJAna kI upayogitA asaMdigdha hai evaM zrutajJAna kI prApti meM guru kI ArAdhanA eka pramukha AdhAra hai| suzrI nehA coraDiyA ne guru ke prati zraddhA jAgarita karane vAle isa Alekha ko 'muni tuM jAgRta raheje' pustaka se hindI anuvAda ke rUpa meM prastuta kiyA hai| -sampAdaka sUrya kI kiraNeM kisase baMdhI huI haiM? isa prazna kA javAba palabhara kA vilaMba kie binA hama de sakate haiM ki ve sUrya se baMdhI huI haiN| cA~danI kisase baMdhI huI hai? caMdra se| suvAsa kisase baMdhA hai? puSpa se| javAba dene meM koI dera nahIM lgtii| barasAta kisase baMdhI hai? bAdala se| vRkSa kisase baMdhe haiM? mUla se| isa javAba ko cunautI dene kI kisI kI himmata nhiiN| makAna kisase baMdhA hai? nIMva se / isa z2avAba meM kisI kA virodha nahIM hai| lekina, apane adhyavasAyoM kI nirmalatA zrutajJAna se baMdhI hai, apane saMyama-jIvana kI mastI zrutajJAna ke AdhIna hai, apanI zraddhA kI nirmalatA kA AdhAra zrutajJAna hai, apanI samAdhi ke kendra meM zrutajJAna hai aura sabhI ghAtikarmoM kA kSaya hone ke bAda utpanna hone vAlA kevalajJAna bhI zrutajJAna kA AbhArI hai| vaha zrutajJAna kisase baMdhA hai? jJAnAvaraNIya ke kSayopazama se? jJAnArjana ke puruSArtha se? jJAnArjana ke lie apanI ArAdhanA se? kadAcit apanI samajha meM nahIM Ave, aisA samAdhAna diyA hai 'vizeSAvazyaka bhASya' nAmaka graMtha meM TIkAkAra hemacandra sUrIzvara mahArAja ne 'zrutajJAnaM gurvaayttm| zrutamavApto mUlopAyaH gurvArAdhanA' zrutajJAna baMdhA hai- gurudeva se / zrutajJAna kI prApti kA mUla upAya hai-gurudeva kI ArAdhanA / zrutajJAna ke sAtha gurudeva kA kyA saMbaMdha hai? zrutajJAna kI prApti meM gurudeva kI ArAdhanA ko bIca meM lAne Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 | jinavANI | 10 janavarI 2011 || kI kyA jarUrata hai? apane Apa hI Agama kA pATha par3ha leMge / gAthAe~ kaMThastha karanA hai na? svAdhyAya kI dhUnI lagA deNge| zAstrapATha jIbha para khelate rakhanA hai na? smRti ko dhAradAra banA denA hai na? apane ko pravacanakAra banAne ke lie padArthoM kA bodha honA jarUrI hai na? apane ko jIvana meM ekAgracittatA se zAstroM kI paMkti dhAraNa karanI hogii| inake sabake lie gurudeva ko bIca meM lAne kI jarUrata kyA hai? gurudeva kI ArAdhanA karane kA prazna hI kaise uThatA hai? lekina, yAda rakhanA zruta mAtra jJAnarUpa hI nahIM, ajJAnarUpa bhI hotA hai / samakita ke sAtha zruta jJAnarUpa aura mithyAtva ke sAtha zruta ajJAnarUpa hotA hai / mohanIya ke kSayopazama se hone vAlA zruta jJAnarUpa hotA hai aura mohanIya ke udaya se hone vAlA zruta ajJAnarUpa hotA hai| duHkha kI bAta yaha hai ki hama kevala padArthoM ke bodha ko zrutajJAna mAna baiThe haiN| zAstrapaMktiyoM kI dhAradAra smRti ko zrutajJAna mAna baiThe haiM / hajAroM zlokoM ke pATha ko zrutajJAna mAna baiThe haiN| Agama-vAcana ko zrutajJAna mAna baiThe haiN| puruSArtha se khAlI huI padArthoM kI chanAvaTa karane kI kalA ko zrutajJAna mAna baiThe haiN| nahIM,. __ yaha dhAradAra smRti, yaha sUkSma buddhi, jJAnAvaraNIya kA jabardasta kSayopazama sabhI ko prabhAvita karane vAlA padArthoM kA vizleSaNa, ina kalAoM kA svAmI to abhavI bhI bana sakatA hai / gAr3ha mithyAtvI ke pAsa bhI buddhi kA vaibhava ho sakatA hai| aisI tIvra prajJA to viSayaduSTa aura kaSAyaduSTa ke pAsa bhI ho sakatI hai| nahIM, isa vaibhava ko yA kalA ko, isa buddhi ko yA isa prajJA ko zAstrakAra zrutajJAna kahane ko taiyAra nahIM haiN| isakA samAveza hotA hai zruta-ajJAna meM / na to ye guNoM ko vikasita karane meM sahAyaka banate haiM aura na hI ye Atma-kalyANa meM nirNAyaka banate haiN| svIkAra hai, __ye vaibhava kadAcit lokapriya banA sakate haiM, ye vaibhava kadAcit mana ko AnaMdita kara sakate haiM, ye vaibhava puNya baMdha kA svAmI banAkara svarga ke mehamAna banA sakate haiM, para na to yaha vaibhava AtmA ko doSamukta banA sakatA hai aura na hI yaha vaibhava AtmA ko paramAtmatulya banA sakatA hai| samyak pariNAma lAne kI tAkata to kevala mohanIya ke kSayopazama pUrvaka hone vAle zrutajJAna meM hai aura yaha zrutajJAna baMdhA hai anaMta upakArI gurudeva ke prati hRdaya meM pratiSThita bahumAna bhAva se| mohanIya ke kSayopazama pUrvaka hone vAlA zrutajJAna baMdhA hai- gurudeva kI bhAvasahita upAsanA se / sadgatidAyaka aura paramagati prApaka yaha zrutajJAna baMdhA hai kRtajJatAguNa kI pratIti karane vAlI gurudeva kI ArAdhanA se| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || 10 janavarI 2011 || jinavANI sAra meM gurudeva kI upAsanA ke sivAya vidvAn bana sakate haiM, para vivekI banane ke lie gurudeva kI upAsanA sivAya nahIM cala sakatA / gurudeva ke hRdaya meM pratiSThA kie binA puNyabaMdha kA svAmI bana sakatA hai, para kuzalAnubaMdhI puNya to gurudeva ke bahumAna bhAva se baMdhA hai| gurudeva ko hRdaya meM sthApita kie binA lokapriyatA hAsila kara sakate haiM, para prabhupriyatA to gurudeva ke prati sadbhAvoM kI parAkASThA hue binA saMbhava nahIM hai| sukha kI sAmagriyoM kI sadgati gurudeva kI bhakti binA ho sakatI hai, para anaMtaguNoM ko vikasita karane kI paramagati to gurudeva kI bhakti se ba~dhI hai| mana meM yaha prazna uThatA hai ki isa vAstavikatA ke pIche kyA rahasya hai? saMyama-jIvana kI prApti kI sArthakatA zrutajJAna ke arjana meM hai| isa zrutajJAna ke arjana meM gurudeva ko kendra sthAna meM rakhane ke bAda zAstrakAroM kI kyA jarUrata hai? gurudeva ko dhyAna meM rakhate hue arjana hone vAle zruta ko jJAnarUpa na kahakara ajJAnarUpa kahane kA zAstrakAroM kA kyA Azaya hai? isa prazna kA javAba dene se pahale paMcasUtra (sUtra tRtIya) kI yaha paMkti samajha lene jaisI hai'kayaNNuAkhuesA, karuNA ca dhammappahANajaNaNIjaNNammi' ___ artha isa paMkti kA spaSTa hai / kRtajJatA aura karuNA ko loka meM dharma kI mukhya mAtA kahA hai| dUsaroM ke upakAra ko yAda rakhane kA kAma kRtajJatA kA hai, to anya para upakAra karate rahane kA kAma karuNA kA hai| hakIkata yaha hai ki jIvaprathama kisI kA upakAra svIkAra karatA hai| anya para upakAra to sAmarthya prApta karane ke bAda karatA hai| bAlaka ke Upara mAtA kA prathama upakAra rahatA hai / kadAcit sAmarthyavAna hone ke bAda vaha kisI para upakAra karatA hai| sAra meM upakAra prathama lete haiM, upakAra bAda meM karate haiN| isI kAraNa isa paMkti meM kRtajJatA ko pahale aura karuNA ko bAda meM sthAna diyA hai| javAbado, saMyama-jIvana meM apane Upara pradhAna upakAra kisakA hai? pApamaya saMsAra kI bhayaMkaratA aura duHkhamaya saMsAra kI asAratA samajhAkara apane ko guNayukta aura doSamukta saMyamajIvana kI tarapha AkarSita karane kA pradhAna yaza kisako milatA hai? isa jIvana meM Ane ke pazcAt apane adhyavasAyoM kI nirmalatA ko TikAye rakhane meM apane ko prApta huI saphalatA meM kendrasthAna kauna? kusaMskAroM kA jAlima Adhipatya hote hue bhI unake Adeza se apane ko bacAne ke lie sAvadhAna karane vAlA kauna hai? chor3e hue saMsAra kI tarapha mana kA AkarSaNa nahIM hone ke lie apane ko satata jAgRta kauna rakhegA? mAtA kA vAtsalya aura pitA kA prema dekara apane jIvana kArasa kauna rakhegA? ina sabhI praznoM kA javAba eka hI hai 'gurudev'| sabhI nadiyA~ jaise sAgara meM jAkara milatI haiM, vaise hI apane Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 118 jinavANI || 10 janavarI 2011 || jIvana kI sabhI saphalatA aura sarasatA kA yaza eka pAtra para TikatA hai| vaha pAtra hai anaMtopakArI gurudev| yaha hakIkata hai to apanA kartavya banatA hai ki apanI sabhI vRtti-pravRtti ke kendra gurudeva hI rahane caahie| bAlaka kisakI yAda meM rotA hai? mammI kii| bAlaka aMguli kisakI pakar3atA hai? mammI kii| bAlaka nirbhayatA anubhava kisake sAnnidhya meM karatA hai? mammI kii| bAlaka nizciMtatA anubhava kisake sAnnidhya meM karatA hai? mammI kii| basa, isa bAlaka jaisI sthiti hamArI hai| gurudeva hI hamAre rakSaka haiM, yahI hamAre prANa aura yahI hamAre AdhAra haiM / inakI prasannatA hI hamArI pUMjI hai| inakI svasthatA hamArI prasannatA hai| inakI kRpA naz2ara hI hamArI kamAI hai| inakA anugraha hI hamArA saubhAgya aura inake mukha para ha~sI hI hamArA sauMdarya hai| hRdaya meM gurudeva ke prati bahumAna bhAva ho to mohanIya karma apane ko satA nahIM sakatA / gurudeva kI smRti se hRdaya pulakita hotA hai to pIche viSaya vAsanA apane mana para kabjA jamAne meM saphala ho jAe, yaha sambhava nhiiN| gurudeva ke lie hRdaya pAgala banatA hai to phira kaSAya apane saMyama-jIvana ko barbAda karane meM saphala banatA hai, isa bAta meM koI tathya nhiiN| yaha tAkata hai gurudeva ke prati bahumAna bhAva kI, isakA tAtparyArtha spaSTa hai, jo bhI jJAna prApta karanA hai use samyak banane ke lie gurudeva kI zaraNa svIkAranA caahie| isakI vismRti yAnI anaMta-anaMta upakAroM kI vismRti / inakI avagaNanA yAnI sadguNoM kI avagaNanA / inake prati durbhAva yAnI sadgati ke prati durbhAva / inakI AzAtanA yAnI tIrthaMkara bhagavaMtoM kI AzAtanA / inakI upekSA yAnI paramagati kI upekssaa| yAda rakhanA, samyak jJAna kA jAnakArI ke sAtha itanA saMbaMdha nahIM jitanA saMbaMdha mohanIya ke kSayopazama ke sAtha hai aura mohanIya ke kSayopazama kA jAnakArI se itanA saMbaMdha nahIM jitanA kRtajJatA guNa se hai| kRtajJatA guNa kA saMbaMdha vidvattA se nahIM jitanA namratA se hai aura namratA kA saMbaMdha buddhi kI sUkSmatA se nahIM, hRdaya ke ahobhAva se mAsatuSa muni ke pAsa kyA thA? bhale hI jJAnAvaraNIya kA tIvra udaya thA, para gurudeva ke prati sadbhAva ne unheM sadbhAgya kA svAmI banAyA aura yaha sadbhAgya mohavijetA banAkara kaivalyalakSmI kA nimitta bnaa| jamAli ke pAsa kyA nahIM thA? 500 ziSyoM kA guru pada thA, 11 aMga kA adhyayana thA, paramAtmA mahAvIra jaise tAraka puruSoM ke ziSya the, para unhoMne gurudeva ke prati bahumAna bhAva kho diyA thaa| buddhi meM utpanna hue vikAroM se ve ahaM ke zikAra bana gaye the| pariNAma? saMyamajIvana ko hAra baiThe / jJAna ajJAna meM pariNata hone se saMsAra kI yAtrA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 10 janavarI 2011 || jinavANI ke lie nikala pdd'e| sAvadhAna, gurutattva-vinizcaya kI yaha paMkti par3ha lo-'kRtapApAnubandhaharatvena gururevAzrayaNIyaH / janma-janmAntara ke kie hue pApa karmoM ke anubaMdha ko tor3ane kI icchA hai to gurudeva kI zaraNa meM gae binA dUsarA koI vikalpa hI nahIM hai / par3hie paMcasUtra kI yaha paMkti-'ao ceva paramagurusaMjogo' guru ke dvArA paramaguru kI prApti hotI hai| citra spaSTa hai vidvattA nahIM para mahAnatA, khyAti nahIM para zuddhi, samRddhi nahIM para sadguNa, sadgati nahIM para paramagati, saphalatA nahIM para sarasatA, jAnakArI nahIM para samyagjJAna / ina sabhI kA eka hI upAya hai-'gurudeva ke caraNoM kI zaraNA' ('muni tuM jAgRta raheje' pustaka ke aMza kA hindI anuvAda) -Ara. sI. bAphanA sadana, 9 e vidyA nagara, AkAzavANI cauka, jalagAMva-425001 (mahA.) Jain Educationa International For Personal and Private Use Only