Book Title: Shravaktva ka Suraksha Kavach
Author(s): Kalpalatashreeji
Publisher: Z_Mohanlal_Banthiya_Smruti_Granth_012059.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/212060/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva: mohanalAla bAThiyA smRti grantha zrAvakatva kA surakSA kavaca - sAdhvI kalpalatA dharma zabda ke samuccAraNa se dhArmikoM ke jo cehare ubharate haiM ve haiM- saMnyAsI tApasa, mahaMta, sAdhu, zramaNa, popa, pAdarI, maulavI .... Adi / yA phira AMkhoM ke Age una logoM kI paMkti khar3I ho jAtI hai jinhoMne dharma pracAra-prasAra, upadeza aura prazikSaNa kA adhikAra hAtha meM thAma rakhA hai| isa saMdarbha meM jainadharma ke antima tIrthakara bhagavAna mahAvIra kA vyApaka dRSTikoNa sAmane aayaa| unhoMne AgAra aura anagAra dharma kA pravartana kara cAtuvarNika dharmasaMgha kI sthApanA kii| unakI dRSTi meM sAdhusAdhvI, zrAvaka-zrAvikA cAroM dharmasaMgha ke aMga haiN| dAyitva aura sAdhanA kA donoM ko samAna adhikAra hI nahIM diyA pratyuta sAdhu aura zrAvaka ko anyonyAzrita bhUmikA para pratiSThita kiyA hai| yahI mahAvIra darzana kI apanI nijatA hai| sAdhu kI taraha zrAvaka samAja kI apanI AcAra saMhitA hai, jIvana zailI hai, upAsanA paddhati hai aura dhArmika kRtyoM kI lambI zrRMkhalA hai| Agama graMthoM meM isa saMdarbha meM spaSTa vivaraNa upalabdha hai, lekina prAkRta bhASA meM nibaddha ina Agama granthoM kA hamAre jIvana se riztA TUTa-sA gayA hai| AyAtita saMskRti se badalatI huI jIvana zailI aura Arthika ApAdhApI ke vAtAvaraNa se zrAvaka samAja prabhAvita huA hai| pariNAma svarUpa Agama meM varNita zrAvaka kI pahacAna vyavahAra meM lupta-sI hotI jA rahI hai| granthoM meM baMda par3I zrAvaka kI caryA, AcAra vicAra paddhati aura vyavahAra tAlikA ko yuga bhASA kA libAsa pahanAnA Avazyaka hI nahIM, yuga kI mAMga pratIta ho rahI hai| yuga cetanA gaNAdhipati gurUdeva kI dRSTi meM yuga-bodha kI parakha hai| Apane sampradAya ko surakSita rakhate hue jaina dharma ko jana-dharma banAne kA prayatna kiyA hai| aNuvrata AMdolana usakA spaSTa udAharaNa hai| apane Agamika, saiddhAMtika aura cAritrika pakSa kI ujjvalatA ko surakSita rakhakara vikAsa ke jina kSitijoM kA sparza kiyA 2010_03 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai, apane Apa meM eka kIrtimAna hai / usa vikAsa prakriyA kI badaulata hI terApaMtha dharmasaMgha ko Aja jaina-dharma kA paryAya mAnA jA rahA hai| saMgha kA saMtulita vikAsa tabhI saMbhava hai jaba samagra dharma-tIrtha ke caraNa gatimAna ho / zrAvaka sAmAjika, pArivArika, rASTrIya dAyitva ko vahana karatA huA Atma sAdhanA ke patha para agrasara hotA hai| aisI sthiti meM usake bhItara mumukSA bhAva kA dIpa jalatA raha sake, yaha preraNA ke sneha para nirbhara hai / yaha nirvivAda tathya hai ki laukika, lokottara donoM kartavyoM ke nirvahana meM zrAvaka samAja AdhArabhUta ghaTaka haiN| ve surakSita rahate haiM to paramparA jIvita rahatI hai, saMskRti surakSita rahatI hai / svayaM gurUdeva ne zrAvaka sambodha meM zrAvaka ke mahattva ko udagIta karate hue likhA hai - zrAvaka kauna ? darzana digdarzana zramaNopAsaka zrI tIrthaMkara kI kRti hai / yaha vizvamAnya anupama dhArmika saMskRti hai / / zrAvaka ke lie AgamoM meM zramaNopAsaka zabda bhI vyavahRta huA hai| zrAvaka zramaNopAsaka zabda kA arthagAMbhIrya jAne binA karaNIya patha prazasta kaise hogA ? saMkSipta meM dI gaI zrAvaka-zramaNopAsaka kI paribhASA ko jIne ke lie jIvanabhara jAgarUkatA kI apekSA hai - 2010_03 zramaNoM kI samupAsanA zramaNopAsaka nAma / zAstroM kA zrotA sajaga zrAvaka nAma lalAma / / jainetara sampradAyoM meM gRhastha ke lie jJAna, darzanacAritra kI ArAdhanA kA anivArya vidhAna nahIM hai jabaki zrAvaka kI bhUmikA meM praveza karane kI pahalI zarta hai pratyAkhyAna / jJAna, darzana, cAritra ke kakaharA sIkhe binA zrAvaka kI jIvana pothI mUlyavAna nahIM bana sakatI / pUjya gurUdeva ne nyUnatama kiMtu anivArya AtmA ArAdhanA ke lie dizA-nirdeza dete hue likhA hai nyUnatama navatattva vidyA kA sahaja saMjJAna ho svastha samyaga dRSTi samyaga jJAna kA saMdhAna ho / binA pratyAkhyAna zrAvaka - bhUmi meM kaise bar3he ? binA akSara jJAna jIvana graMtha ko kaise par3he ? 197 - Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svaH mohanalAla bAMThiyA smRti grantha AtmasAdhanA ke mahApatha para bar3hane ke lie bAraha vratoM ke Agamika vidhAna kI jAnakArI isa grantha meM bar3I spaSTatA se ullikhita hai / Adhunika sandarbhoM ke sAtha unakI saMgati bauddhika logoM ke mastiSka meM naI sphuraNA paidA karane vAlI hai| vratoM kA svIkaraNa * purUSArtha ko paMgu banAe, yaha kabhI mAnya nahIM ho sktaa| dUsarI ora padArthoM kA ati upayoga amIrI kA mahAroga phailAe, yaha ajJAnatA kA pratIka hotA hai / donoM ke madhya phailA asaMtulana Aja vizva samasyA kA AkAra le cukA hai| pUjya gurUdeva ne zrAvaka samAja ko saMtulana kI prakriyA kA bodha dete hue kahA garIbI gaurava gaMvAnA amIrI abhizApa hai, mAMga khAnA, mAna khonA, mAnasika saMtApa hai / bhale kRSi vANijya zrama se artha kA arjana kareM, para jugupsita ghRNita karmAdAna kA varjana kareM / / pApabhIrUtA, vairAgya, saMyama zrAvaka jIvana ke aise bhUSaNa haiM jo Ama vyakti se zrAvaka kI alaga pahacAna banAte haiN| jahAM zrAvaka svayaM dUsaroM ke lie samasyA nahIM banatA vahAM samasyA ko bar3hAne meM apanA yogadAna bhI nahIM detA / usakA lakSya yuga pravAha meM bahanA nahIM, saiddhAMtika dharAtala para khar3A rahanA hotA hai / anustrota meM calanA svAbhAvika hai aura suvidhAdAyaka hai| usase bacanA utanA hI prayatnasAdhya hai / apasaMskRti ke bar3hate pracalana se zrAvaka samAja bhI achUtA nahIM raha skaa| phalataH jIvana meM aise mUlyoM kA praveza ho gayA jo jaina saMskRti kI caukhaTa meM phiTa nahIM baiTha pA rahA hai| bar3hatI huI asaMyama kI manovRtti, Arthika Asakti, padArthaparaka dRSTikoNa, suvidhAvAda tathA sAMskRtika mUlyoM kA hrAsa Adi tattva sIdhe jaina saMskAroM para AkramaNa kara rahe haiN| jaba yuga purAne mUlyoM ko nakAra detA hai aura sarva sammata nae mUlyoM kI pratiSThA nahIM ho taba samAja kA anIpsita ghaTanAoM se baca pAnA asaMbhava sA ho jAtA hai| eka ora sAmAjika rIti rivAja badalate haiM, maryAdA aura varjanAeM mUlyahIna banatI haiM, dUsarI ora mAnasika svAsthya aura deza kA vAtAvaraNa bhI vikRta banatA hai| zrAvaka isa dRSTi se soddezya jAgarUkatA ke sAtha nayA mor3a leM, yaha gurUdeva ko abhISTa hai| isalie zrAvaka ko Apane jaina-jIvana-zailI kA mahattvapUrNa AyAma diyA aura dainika caryA meM aise vyAvahArika biMduoM ko sammilita kiyA jo vyakti, parivAra, samAja, prAMta aura rASTra ke lie jarUrI hai 2010_03 168 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAdyoM kI sImA, vastroM kA parisImana pAnI bijalI kA ho na apavyaya dhImana / yAtrA parimANa, mauna, pratidina svAdhyAyI, hara roja visarjana anAsakti varadAyI / ho sadA saMgha sevA saviveka saphAI pratidivasa rahe ina niyamoM kI parachAI / / vyaktigata rUpAMtaraNa ke sAtha sAmAjika svasthatA gRhastha jIvana ko samAdhimaya banAne meM bahuta sahayogI banatI hai / eka hindU krizciyana paddhati se tIja tyohAra manAe athavA eka jaina muslima rIti-rivAjoM kA anukaraNa kare to pArivArika sAmaMjasya ora sauhArda meM darAreM par3a jAtI haiN| usase rasamaya jIvana nIrasa bana sakatA hai| anyathA janma se hindU aura jaina kahalAne vAle karma se hindUtva aura jainatva ko jI sake, kama saMbhava hai / ataH apane maMtavyoM para AdhArita saMskAra vidhi ko jIvana kA abhinna aMga mAna le to phira bhAvI pIr3hI para doSAropaNa yA AdezAtmaka TippaNI kA prasaMga hI upasthita nahIM hogA / abhibhAvakoM ke lie Avazyaka hai ki ve jaina - saMskAra - vidhi ko sarvamAnya vidhi banAne kA gaurava deN| darzana digdarzana suta - janma vivAha bhavana kI nIMva lagAeM, laukika-lokottara jo bhI parva mnaaeN| zrI vIra jayantI carama-divasa dIvAlI, nija varSagAMTha yA akSaya tIja suhAlI / / jIvana kI dharatI para kaMTIlI jhAr3iyAM taba paidA hotI haiM jaba vyakti kA lakSya spaSTa nahIM hotA tathA lakSya prApti kI ora satata purUSArtha nahIM hotA / pratidina ke choTe se choTe ziSTAcAra se lekara mahAparva taka ke kAryoM ke sampAdana meM jainatva jahAM mukhara rahatA hai| vahAM zrAvaka ke garimAmaya AcaraNa se unakA zrAvakatva bolatA hai / 2010_03 itihAsa sadA unhIM kI smRti karatA hai jo siddhAMtoM ke lie maranA svIkAra kara lete haiM / anukUla aura pratikUla kisI bhI sthiti meM apanI AsthA para coTa nahIM Ane dete / vedeva, gurU, dharma ke nAma kI surakSA hI nahIM karate use jI kara dikhAte haiM aura aise vyaktitva hI Ane vAlI pIr3hiyoM ke lie Adarza banate haiM / ambar3a saMnyAsI ne sulasA ko devI- mAyA 196 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva: mohanalAla bAMThiyA smRti grantha se bhrAMta banAne kI ceSTA kI para sulasA apanI AsthA kI rezama Dora se bandhI rahI / sArathi ne dhAriNI ke satItva ko cunauti dI, usane jIvana kI bAjI lagA dii| satI subhadrA ne kacce sUta se baMdhI cAlanI se pAnI nikAla kara campAnagarI ke AvRta dvAra khola sabako camatkRta kara diyaa| jayaMtI, AnandazrAvaka, saddAlaputra, sudarzana aura zaMkhapokhalI kA nAma sAdhanA, zraddhA, tattvadarzana kI gaharAI ke lie suvikhyAta hai; terApaMtha ke abhyudaya kAla se jur3e zrAvaka samUha dRr3ha AsthA, samajha aura balidAna se hamAre preraNA strota haiN| zrAvaka sambodha meM ina sabako ullikhita kara pUjya gurUdeva ne vartamAna ko atIta se samRddha karane kA prayAsa kiyA hai| tattvajJAna ko registAna kI upamA dene vAle yuvAvarga ko nyUnatama tattvajJAna kI jAnakArI gurUdeva ne jisa sahajatA ke sAtha dene kA prayatna kiyA, par3hakara lagatA hai hama kisI udyAna meM viharaNa kara rahe hai / tattvajJAna ko abhivyakti dene vAle kucha padyoM kI bhASA bhI sarala hai jise bacce bhI sahajatA se kaMThastha kara sakate haiM. - jaise - jAnUM jIva ajIva meM puNya pApa kI bAta / Azrava saMvara nirjarA baMdha mokSa vikhyAta / / isI prakAra samyagadarzana ke lakSaNoM kA arthabodha bhI sahaja sugamya bana par3A hai zama - ho kaSAya kA sahaja zamana / saMvega - mumukSA vRtti sabala / nirveda - bar3he bhava se virAga / anukaMpA - karuNA bhAva amala / Astikya - karma AtmAdika meM / janmAntara meM vizvAsa prabala / / samyaga darzana mokSa kA ArakSaNa dene vAlA pahalA ghaTaka tattva hai / gurudhAraNA ke sAtha usake siddhAnta pakSa ko jAnanA tathA vyavahAra meM usake anurUpa AcaraNa meM kyA-kyA karanA hotA hai, isakI spaSTa rUpadekhA khIMcate hue pUjya gurUdeva ne likhA haiM 2010_03 200 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HEREIN darzana digdarzana japa NamokkAra kA pratidina prANAyAmI, krama cale sukhada sAmAyika kA aviraamii| svAdhyAya puSTa pAtheya bane jIvana kA, ho AkarSaNa garimAmaya zubha-darzana kaa|| 'parameSThI vandanA', 'arhata vaMdana' kA krama saMskAra jAgaraNa kA hai saphala upakrama ho pratikramaNa pAkSika zrAvaka kI caryA phira khamatakhAmaNA kI prazasta upacaryA / / zrAvaka vyApArI ho sakatA hai, DAkTara ho sakatA hai, rAjya karmacArI ho sakatA hai, senApati ho sakatA hai .... kahane kA tAtparya hai ki kisI bhI kSetra meM zrAvaka kA praveza niSiddha nahIM hai| yahAM eka prazna upasthita hotA hai ki bAraha vratadhArI zrAvaka samucita rUpa se apanA dAyitva kaise nibhA pAegA? kyoMki vaha vratoM kI zrRMkhalA meM Abaddha hai| vaha jAnabUjha kara hiMsA kaise kara sakegA? rASTrIya surakSA kA prazna sAmane Ane para usakA dAyitva use kisa nirNaya para pahuMcAegA? usa samaya vaha dharma kI rakSA karegA yA rASTra kI surakSA ? gurUdeva kI dRSTi meM yaha mAtra bhrAMti hai athavA tathya ko samagra prakAra se na samajhane kI pariNati hai| pahalI bAta zrAvaka gRhatyAgI nahIM, gRhastha hai| dUsarI bAta vaha hiMsA karatA hai para ahiMsA mAnakara nhiiN| cIMTI bhI kyoM apane pramAda se mAre, anivArya agara samarAgaMNa llkaare| zrAvaka parivAra-samAja-bhUmikA meM hai, duniyAdArI dAyitva hAtha thAme hai| isake viparIta zrAvaka anapekSita hiMsA to kyA apavyaya ke prati bhI sAvadhAna rahatA hai| apavyaya ko vaha hiMsA kA hI aMga mAnatA hai| saMgha ko, samAja ko, deza ko jaba-jaba dhana kI, jana kI, zakti kI apekSA hotI hai, zrAvaka kabhI pIche nahIM rahatA / itihAsa kI ghaTanAeM bhI isakA svayaMbhU pramANa hai - 2010_03 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svaH mohanalAla bAThiyA smRti grantha anapekSita eka bUMda bhI ghI kyoM jAe, ho agara apekSA mana-Tana svayaM bhaae| pAI bhI vyartha gamAI huI hatAzA, hita nihita sAmane to zrAvaka bhAmA zA . / / zrAvaka sambodha kI saMracanA kara paramapUjya gurUdeva ne zrAvaka samAja ko aisI Thosa sAmagrI parosI hai jo Ane vAlI pIr3hiyoM kA mArgadarzana karatI rhegii| jiMdagI meM mahattva na nae kA hotA hai aura na purAne kA, basa jAgarUkatA ke sAtha lakSya ke karIba pahuMcane kI prakriyA hI mahattvapUrNa hotI hai| yaha zrAvaka kI sampUrNa jIvana-zailI hai, jo use paristhiti, bhAgya yA niyati ke hAthoM nahIM sauMpatI, puruSArtha kA upayoga kara nirantara Age bar3hane kI preraNA detI hai| isameM surakSita rahatA hai-sva kA astitva, zrAvaka kA vyaktitva aura jaina dharma kA krtRtv| 202 2010_03