Book Title: Shravak Kavi Rushabhdas
Author(s): Chimanlal M Shah
Publisher: Z_Vijyanandsuri_Swargarohan_Shatabdi_Granth_012023.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/230247/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvaka kavi SabhadAsa cImanalAla ema. zAha, "kalAdhara' madhyakAlIna jaina sAhityamAM jaina sAdhu kavio ghaNA badhA thayA che, paraMtu jaina gRhastha kavio AMgaLInA veDhe gaNAya eTalA alpa che. sattaramA saikAmAM khaMbhAtamAM thayelA kavi RSabhadAsa madhyakAlIna gujarAta sAhityamAM viziSTa sthAna dharAvatA uttama sAhitya sarjaka che. jainetara kaviomAM temanA anugAmI mahAkavi premAnaMda, zAmaLa ane akhAnI haroLamAM teo birAje che. jaina kaviomAM temanuM sthAna temanA samakAlIna mahAkavio kavi nayasuMdara ane kavi samayasuMdaranI samakakSAe Ave kavi RSabhadAsa khaMbhAtanA vIsA prAdhvaMzIya (poravADa) jaina jJAtinA hatA. temano janma khaMbhAtamAM thayo hato. temanA pitAnuM nAma sAMgaNa ane mAtAnuM nAma sarUpAde hatuM. kavie racela bharata bAhubalI rAsa'mAM temanI mAtAne bhakita bhAvathI vaMdana karatAM kavi lakhe che : "jananI sarUpAdene ziranAmI, jaDyo bhAratano rAsa re." temanA pitAmaha-dAdAjInuM nAma mahIrAja hatuM. mahIrAja visaladeva cAvaDAe saM. 1064mAM vasAvela visanagara (visanagara)nA vatanI hatA. mahIrAje che rI pAlita saMgha kADhI zatruMjya, giranAra, junAgaDha, Abu ane delavADAnI jAtrA karI hatI ane saMghavInuM birUda pAmyA hatA. kavinA pitA sAMgaNe paNa jaina tIrthono padayAtrA saMgha kADhIne potAnA pitAne anusaryA hatA. kavinA pitA sAMgANa dhaMdhArthe khaMbhAta AvI vasyA hatA. tyAM temaNe vepAramAM ghaNI badhI siddhi ane saMpatti meLavI hatI. kavi RSabhadAse 35 jeTalI moTI padyakRtio ane 400 jeTalAM urmigIto, stavana, sajhAyo ane thoyo (stuti) AdinuM vipula sAhitya saryuM che. - kavi RSabhadAsa khaMbhAtanA vatanI hovAthI temaNe potAnA vatana khaMbhAtanuM varNana potAnI kRtimAM sacoTa rIte karyuM che. te parathI sattaramI sadImAM khaMbhAtanI ane gujarAtanI janasthiti, rAjasthiti, lokono paheraveza, rItarivAja vagere para prakAza paDe che. khaMbhAtanA e samaye khaMbhanagara, RSabhanagara, traMbAvatI, bhogAvatI, lIlAvatI, karNAvatI ema judAM judAM nAma kavie potAnI kRtiomAM ulekhyA che. khaMbhAtamAM rahIne kavie potAnI kRtionI racanA karI hatI. eTale temAMthI sattaramA zatakanA pUrvArdhanA khaMbhAtanuM eTale ke bAdazAha jahAMgIra ane zAhajahAMnA samayanA khaMbhAtanuM varNana maLI Ave che. temaNe RSabhadeva rAsamAM lakhyuM che : zrAvaka kavi RSabhadAsa Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagara traMbAvatI anya haI chaI sArI, indra jamyA nara pAnI nArI; vAhaNa vakhArya nara bahu vyApArI, sAyara lahera sabhata jaya vArI, tapanattara polIuM koTa daravAjA, sAhAM jAhAMgIra jasa nagarano rAjA; prAsAda paccAsIa atihiM ghaMTAlA, jyAMhA bitAlIza pauSadhazALA; astu jhUMbAvatI bahue janavAse, tyAhAM miM beDIo rISabhano rAso. "caMbAvatI (khaMbhAta) nagarI ghaNI sArI che. tyAM Indra jevA puruSo ane padminI jevI strIo vase che. tyAM ghaNAM vahANo ane vakhAre che. ghaNAM vepArIo tyAM vase che. ahIM samudranI lahero Ave che ane tenuM pANI zobhI rahyuM che. nagaramAM traNa daravAjA (je Aje paNa mojuda che.), nagarane pharato koTa ane ghaNA daravAjA che. teno bAdazAha jahAMgIra che. tyAM paMcAzI UMcA jinamaMdiroprAsAdo ane betAlIza pauSadhazALAo-upAzrayo che. AvA khaMbhAtanagaramAM ghaNI vasatI che; jyAM meM A rAsanI racanA karI che." kavi RSabhadAse racela hitazikSArAsa (1626) mallinAtharAsa (1929) ane hIravijayasUrirAsa (1929)mAM khaMbhAtanuM vistRta varNana Ave che. A uparAMta zreNikarAsa (1682) ane bharata bAhubalIrAsa (1622)mAM paNa khaMbhAtanuM hubahu varNana jovA maLe che. dharmabhAvanAne varelA saMghavI sAMgANa ane mAtA sarUpAdenA putra kavi RSabhadAsa pote ahaMdabhakata ane kriyAzIla zrAvaka hatA. hIravijayasUri rAsamAM jaNAvyA pramANe temaNe paNa zetrujya giranArI saMsara yAtro; sulazaSa bhaNAvyA bahu chAtro. zatruMjya, giranAra, zaMkhezvara Adi tIrthonI yAtrA kavie karI hatI. ghaNAM hoMziyAra vidyArthIone bhaNAvyA hatA. temane saMskRta, prAkRta Adi sAhityanuM paNa sAruM jJAna hatuM. Ama kavi eka bahuzruta, zAstrAbhyAsI ane saMskArI vibhUti hatA. potAnA uttama AcAra vicArathI temaNe jaina sAdhuo ane zrAvakomAM bhAre cAhanA meLavI hatI. potAne eka parama zrAvaka tarIke oLakhAvavAmAM teo gaurava mAnatA ane jainadharma pramANe zrAvakanA AcArane custapaNe pALatA. teo roja sAdhu bhagavaMtone vaMdana, jinapUjA, vyAkhyAna zravaNa, svAdhyAya Adi dhArmika kriyAo karatA. hitazikSArAsamAM kavi jaNAve che : saMghavI sAMgaNano suta vAruM dharma ArAdhato zakita ja sAruM, RSabhakavi tasa nAma kahAve, praha uThI guNa vIranA gAve, samajyo zAstra tANAM vicAro, samakita zuM vrata pAlato bAre, praha uThI paDikkamaNuM karato, beAsAnuM vrata te aMge dharato, caude niyama saMbhArI saMkSepu, vIravacana rase aMge muja lepu, nitya daza derAM jana taNAM juhAruM, akSata mUkI nita Atama tAruM, thI vikhyAta ca nat cii in Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMhi, AThama pAkhI pauSadhamAMhI, divasa ati sajjhAya vIravacana suNI manamAM bheTuM, prAye vanaspati niva cUTuM. mRSA adatta prAya nahi pApa, zIla pAlu manavacakAya Apa, pApa parigrahe na miluM mAMhi, diza taNuM mAna dharuM manamAMhi, abhakSya bAvIzane karmAdAna, prAye na jAye tyAM mujha dhyAna, anaratha daMDa TAlu huM Apa, zAsrAdikanAM nahi muja pApa. kavi RSabhadAsanA dAdA ane pitAe saMgha kADhelo eTale RSabhadAsanI paNa saMghavI aTaka paDelI jaNAya che. saMghapati tilaka bhaluM ja dharAvuM - evo manoratha te dharAvatA te uparathI mahecchA chatAM pote saMgha kADhyo nahIM hoya tema jaNAya che. Ama chatAM kavi RSabhadAsa eka zrImaMta gRhastha hatA ane temane zIlavatI temaja sulakSaNA patnI, bahena, bhAInI joDa ane ekathI vadhAre bALako hatA. temane ghare gAya-bheMsa dUjhatI hatI ane lakSmI paNa temanA upara prasanna hatI. eTale ke paise Take te sukhI hatA. temanuM kuTuMba bahoLuM-moTuM ane saMpIluM hatuM. teo dhArmika jIvana gALatA ane sarva vAte sukhI hatA. temanA putro vinayI hatA. temane ghera ghoDA, gAya, bheMsa, baLada, ghaNAM gADAM temaja vahelo (ratha) hatI. ane lokomAM kavinI sArI pratiSThA hatI. rAjadarabAramAM temanuM sAruM mAna hatuM. temanuM makAna svaccha sthaLe sArA lattAmAM hatuM ane ghaNA loko temanA taraphathI ghaNI AzAo sevatA hatA. te ghaNA loko upara upakAra paNa karatA ane sukhamAM divaso pasAra karatA hatA. A saghaLI bInA temaNe vratavicArarAsa, kumArapAlarAsa, hitazikSArAsa ane hIravijayasUrirAsamAM spaSTa jaNAvI che. kavinA vatana khaMbhAtanI mAphaka kavinA dharmaguruo vize paNa saghaLI mAhitI kavinI vividha kRtiomAMthI maLI Ave che. kavi tapagacchanA mUrtipUjaka zvetAmbara vIsA poravADa jaina viNaka hatA. temanA samayamAM te gacchanI 58mI pATe samrATa-akabara pratibodhaka hIravijayasUri hatA. temano svargavAsa saM. 1652 (sana. 1596) mAM thayo hato. te samaye kavinI umara 21 varasanI gaNI zakAya. tyArabAda akabara bAdazAha pAsethI savAI jagadgurunuM biruda meLavanAra temanA paTTadhara vijayasenasUri thayA. jemane kavie potAnA guru tarIke svIkArI potAnI kRtiomAM aneka sthaLe stavyA che. neminAtha rAjImatI stavanamAM temaNe kahyuM che : tapagaccha munivara sayala sukhakara zrI vijayasenasUrisaro; tasataNo zrAvaka RSabha bole, thuNyo nemijinezvaro. vijayasenasUri pAse RSabhadAse vidyAbhyAsa karyo hato. eka divasa vijayasenasUrie potAnA koI eka ziSya sAruM sarasvatIdevIne prasanna karI prasAda (lADu) meLavyo hato meLavI te rAtre upAzrayamAM zrAva vi SabhadAma 229 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUI rahelA RSabhadAsanA jANavAmAM e vAta AvI. savAre emaNe gurUne prasanna karI te prasAda pote ja meLavI lIdho ane te mahAviddhAna thayA. A daMtakathA bAjumAM rAkhIe to paNa eTalI vAta to satya che ke kavi potAnI dareka kRtimAM sarasvatImAtAnI bhAvapUrvaka stuti karI teno RNa svIkAra kare che. RSabhadeva rAsamAM kavi kahe che : sarasita bhagavita bhAratI, brahmANI kari sAra, vAgezvarI vadani rami, jima huI jayajayakAra; brahmasutA tuM sAradA, brahmavAdinI nAma, vANI vacana dIu asyA, jayama hoya vaMchayuM kAma. kavi RSabhadAse 34 jeTalA rAsa ane 58 jeTalA stavananI racanA karI hatI. atyAra sudhInI zodhakhoLanA pariNAme kavinI cAlIzeka racanAo prakAzamAM AvI che te A mujaba che (1) RSabhadeva rAsa (2) vratavicAra rAsa (3) sthUlibhadra rAsa (4) sumitrarAjarSirAsa (5) kumArapAla rAsa (6) navatattvarAsa (7) jIva vicArarAsa (8) ajAkumArarAsa (9) bharata bAhubalIrAsa (10) samakItasArarAsa (11) kSetrasamAsarAsa (12) upadezamAlA rAsa (13) hitazikSArAsa (14) pUjAvidhirAsa (15) jIvaMtasvAmI rAsa (16) zreNikarAsa (17) kayavannArAsa (18) hIravijayasUrinA bAra bolano rAsa (19) mallinAtha rAsa (20) hIravijayasUrirAsa (21) vIsasthAnaka tapa rAsa (22) abhayakumAra rAsa (23) rohiNaA rAsa (24) samaIsarUpa rAsa (25) devagurusvarUparAsa (26) kumArapAlano nAno rAsa (27) zrAddhavidhi rAsa (28) ArdrakumAra rAsa (29) puNyaprazaMsArAsa (30) vIrasenano rAsa (31) zatruMjayarAsa (32) zIlazikSArAsa. kavinI rAsa kRtio uparAMta bIjI nAnI sAhityakRtio A pramANe che : (1) neminAtha navaraso (2) AdinAtha Alocana stavana (3) AdinAtha vivAhalo (4) bAraArA stavana (5) covisa jina namaskAra (6) tIrthaMkara covIsanA kavita (7) mahAvIra namaskAra. A uparAMta kavie 33 bIjAM stavano, 32 namaskAra, 42 thoyo, 400 subhASito, 41 gIta, 5 hariyALI, keTalIka bodhaprada sajjhAyo vagerenI racanA karelI che. kavi RSabhadAsanA janma ane mRtyu vize khAsa koI mAhitI upalabdha thatI nathI. kavi RSabhadAsanI prathama ane chellI kRtionI racanA sAla ja temano jIvanakAla nakakI karavAmAM sahAyarUpa bane che. utkRSTa madhyakAlIna sAhityakRti tarIke jenI gaNanA karI zakAya tevI kavinI prathama sAhitya kRti RSabhadevarAsa saM. 1662mAM eTale ke I.sa. 1606mAM racAyelI kRti che. paraMtu racanA sAlanA ullekha vinAnI kavinI bIjI naveka kRtiomAMthI be ke traNa kRtio RSabhadevarAsa pahelA racAI hovAno saMbhava che. A vastune dhyAnamAM rAkhatA kavinI sAhitya pravRtti Azare saM. 1601 thI eTale sattaramI sadInI zarUAtathI ja gaNI zakAya. A jotAM kavi nayasuMdaranA kavanakALanA aMtabhAgamAM 2.30 zrI vijyAnaMdasari svargArohAga zatAbdI graMtha Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane kavi samayasuMdaranA kavanakALanI lagabhaga sAthosAtha kavi RSabhadAsano kavanakALa zarU thAya che. have bAlyakALa, abhyAsa, sAhitya vAMcana ane paripakavatA mATe temanA jIvananAM 25 varSa anAmata rAkhIe to temanI sAhitya pravRttinI zarUAta samaye eTale saM. 1601mAM temanI umara Azare 26 varSanI gaNI zakAya. ane e hisAbe temane janma sane 1575 AsapAsa mUkI zakAya. A jotAM temano janma nayasuMdara pachI 23 varSe ane samayasuMdara pachI 21 varSe thayelo gaNAya. have racanA sAla hoya evI kavinI 24 kRtiomAMthI chellI kRti rohaNiyA rAsa saM. 1688 (I.sa. 1632)mAM racAyelI che. ane tyArapachI paNa kavie bIjI ekAda be kRtio racI hovAno saMbhava che. eTale temanI sAhitya pravRtti lagabhaga sana 1934 sudhI cAlu gaNI temanuM mRtyu vahelAmAM vaheluM sana 1635 AsapAsa mUkI zakAya. kavi RSabhadAsano svargavAsa nayasuMdaranA svargavAsa pachI ane samayasuMdaranA svargavAsa pahelA thayela gaNI zakAya. A gaNatarIe cAlIe to temanA jIvananI pUrva maryAdA I.sa. 1575 ane uttara maryAdA I.sa. 1635nI lekhatA temane ochAmAM ocho jIvanakALa 60 varSano ane kavanakALa sana 1601 thI 1634 sudhIno eTale 34 varSane gaNI zakAya. kavi RSabhadAsanI kRtiomAM ucca prakAranI kavitvazakita ane viziSTa pratibhAnAM darzana thAya che. RSabhadAsa gRhastha kavi hovAthI temanI bhASA sAdhukavionI jema rUDhicusta nahi paNa arvAcIna jaNAya che. kavinI thayo, stavano, sajhAyo vagereno upayoga Aje paNa jaina gRhastho ane sAdhuo bhAvapUrvaka kare che e kavi RSabhadAsanI lokapriyatA darzAve che. Aje lagabhaga poNAcAraso varSa bAda paNa jaino e sAdhucarita kavine bhakitapUrvaka yAda kare che e ja emanI utkRSTa sarjaka zakitano paricaya Ape che. Ama madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM potAnuM vipula ane viziSTa sAhitya pradAna karanAra kavi RSabhadAsa gaurava levA jevAApaNA sarjaka che. *