Book Title: Shramanachar Parichayak Katipay Paribhashik Shabda
Author(s): Rameshmuni
Publisher: Z_Jinvani_Guru_Garima_evam_Shraman_Jivan_Visheshank_003844.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229972/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 janavarI 2011 jinavANI. 202 zramaNAcAra paricAyaka katipaya pAribhASika zabda upAdhyAya zrI ramezamuni jI zAstrI prastuta Alekha meM upAdhyAya zrI ne zramaNAcAra se sambaddha zramaNa, cAritra, sAmAyika, chedopasthApanIya, Avazyaka Adi vibhinna zabdoM kI vivecanA kI hai| isase zramaNa-jIvana se sambaddha vibhinna pahaluoM kA bodha ho skegaa| -sampAdaka zramaNa saMskRti vaha saMskRti hai, jo AsthA aura vyavasthA ke dRSTikoNa se zirasi zekharAyamANa sthAna para atizaya rUpa se zobhAyamAna hai| samyaka zrama-sAdhanA para AdhArita svAvalambana evaM sadgaNa pradhAna zraddhAna zramaNa saMskati kA nirdoSa lakSaNa hai| prastuta saMskRti se anuprANita aura anuprINita pratyeka satprANI apana pauruSa ke mAdhyama se svayaM karma-kartA hai aura svayaM kRtadharma ke phala kA bhoktA hai| isa pariprekSya meM usako kisI sattA athavA zakti ke kRpA-bhAva kI AkAMkSA kadApi nahIM rahatI hai| kisI ke bhI kRpAbhAva kA AkAMkSI hone para use svAvalambI banane meM vyavadhAna samutpanna hotA hai| zramaNa sarvadA sarvathA rUpa se svAdhIna hotA hai| vaha samajhapUrvaka apanI zrama-sAdhanA ke AdhAra para uttarottara Atmika vikAsa ko upalabdha karatA hai| ataH yaha pUrNataH siddha hai ki zramaNa svayameva puruSArtha kA sampAdana kara sva-para ke kalyANa meM nityazaH pravRtta hotA hai| yaha eka satyapUrNa kathya hai ki svAdhInatA pradhAna samyak AsthA kI apanI sarvAMga vyavasthA bhI hotI hai| isa vyavasthA meM kisI sattA kiMvA zakti kI vandanA athavA paryupAsanA karane kA koI vidhAna evaM prAvadhAna nahIM hotA hai| Atma-guNoM kA sazraddha smaraNa karanA tathA unheM jAna aura pahicAna kara unakI vandanA evaM upAsanA karanA use sampUrNataH abhipreta rahA hai| isa prakriyA se adhyAtma-sAdhaka apane antaraMga meM pratiSThita Atmikazakti athavA sattA ke guNoM kA jAgaraNa aura ujjAgaraNa karatA hai| zramaNa-caryA kA Atma-vikAsa trividha caraNa meM sampanna hotA hai| jo paJcapada parameSThI meM 'gurupada' ke rUpa meM pratiSThita hai aura ve sAdhu pada, upAdhyAya pada evaM AcArya pada ke rUpa meM upAsya haiN| inakI vandanA karane se sAdhaka ke Atma-vikAsa kI svayameva vandanA hai| yaha spaSTa hai ki gurupada meM prathama pada ke rUpa meM sAdhupada' Atmika-vikAsa kI prAthamika prayogazAlA hai| sAdhu sarvaprathama jAgatika jIvana kI bhUmikA se sarvathA-virakta hokara apanI sAdhanA sampanna karatA hai| sAdhu arthAt zramaNa kI AcAra-saMhitA se sambandhita bahuvidha zabdAvalI hai| zabda svayaM meM eka zakti hai aura abhivyakti usa zakti kA pariNAma hai| zramaNa-caryA kA pratyeka zabda vastutaH apanI artha-sampadA kI apekSA se atIva-viziSTa hai| usa Arthika gaurava aura vaiziSTya kI apanI paribhASA hai| usI zabdAvali se sandarbhita katipaya zabdoM kI paribhASA ko pari-spaSTa karanA vastutaH merA vyaktigata vinamratA purassara abhipreta hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 | 10 janavarI 2011 | | jinavANI | zabdAvali ko akArAdikrama se prastuta kara pAnA isaliye saMbhava nahIM hai ki yahA~ zabdakoSa kI rUparekhA nahIM hai, kintu anivArya aura prAsaMgika zabdoM kA artha evaM Azaya prastuta hai| 1. zramaNa- jo saMyama-sAdhanA aura tapa ArAdhanA meM vrata rUpa zrama karatA hai, vaha zramaNa hai| yaha zramaNa zabda kI nirukti hai, jo usakI uttama kArya-janya prazastatA aura yazasvitA kA parijJApaka hai| zloka zabda kA vAcya artha bhI aisA hI hai| vaha yaza-kIrti kA sUcaka hai| zramaNa ko sarvajana kA atithi kahA gayA hai| jisake bhikSAdi hetu Agamana kI koI tithi nahIM hotI hai, use atithi kahA jAtA hai| zramaNa isI zreNI ke antargata hai| cAritra-jIva kA svabhAva meM caraNazIla aura ramaNazIla rahanA cAritra" hai| jaba AtmAsva-bhAva meM sthita hai, taba parabhAva kA svataH tyAga ho jAtA hai| cAritra vidhimUlaka vidhA hai| usI kA niSedha arthAt pratiSedha mUlaka rUpa vaibhAvika pariNati kA kiMvA samagra sAvadya-yogoM kA parityAga hai| jaba adhyAtma-sAdhaka cAritrAdhanA meM dIkSita hotA hai, saMyama-sAdhanA meM pravRtta hotA hai taba vaha "maiM sarva sAvadya yogoM kA tyAga karatA hU~' yaha jo arthagaurava se anvita bhASA hai, vaha parabhAva se svabhAva meM Ane kA AkhyAna hai| 3. sAmAyika - vyAkaraNa ke dRSTikoNa se sama, Aya evaM ika pratyaya-pUrvaka 'sAmAyika' zabda kA gaThana huA hai| yaha vyAkaraNa kI taddhita prakriyA ke antargata samAhita hai| 'sama' zabda kA artha bhI samatva, samabhAva athavA AtmasvarUpa hai| Aya kA artha prApti' hai| jisa sAdhanA kI prakriyA se vibhAvagata AtmA svabhAva meM AtI hai| karmagata ghanIbhUta AvaraNoM se Acchanna AtmA jaba apanA vizuddha svarUpa prApta karatI hai, taba vaha sAmAyika hai| sAmAyika-sAdhanA ke vyAvahArika rUpa meM paJcavidha mahAvrata kA mana, vacana, kAya dvArA, kRta, kArita aura anumodita ke rUpa meM pAlana kiyA jAtA hai| navadIkSita zramaNa jIvana paryanta inake pAlana hetu pratijJAbaddha hotA hai, kRta saMkalpa ho jAtA hai| chedopasthApanIya- isa zabda meM 'cheda' aura 'upasthApanIya" ina donoM kA yoga hai| vyAkaraNa ke anusAra yaha cAhie' vAcaka 'anIyar pratyaya ke yoga se gaThita zabda hai| sAticAra aura niraticAra ke rUpa meM isake do bheda haiM - sAdhutva arthAt saMyama ke mUla guNoM meM kisI prakAra kA vighAta athavA cheda-bhaMga hone para jaba usako punarapi dIkSA dI jAtI hai, to vaha sAticAra chedopasthApanIya nAmaka cAritra hai| niraticAra meM doSa kA koI sthAna nahIM hai| itvarika sAmAyika ke anantara jaba kucha kAla pazcAt usameM mahAvratoM kA AropaNa kiyA jAtA hai, use dIkSA dI jAtI hai, vaha niraticAra chedApasthapanIya hai| Avazyaka- isake mUla meM avazya' zabda hai, jise kiye binA nahIM rahA jA sktaa| anya zabdoM meM, jo aparihArya hai, atizaya rUpa se anivArya hai, avazya karane yogya dhArmika anuSThAna kA vidhAyaka hone se ise 'Avazyaka' kahA jAtA hai| jo guNoM ko Atmavazagata banAtA hai, AtmA meM sadguNoM ko sannihita karatA hai, niSpAdita karatA hai, vaha Avazyaka hai|' indriya evaM kaSAya Adi bhAvazatru jisake dvArA jIte jAte 5. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 jinavANI 10 janavarI 2011 haiM, jisake svIkaraNa se vaza meM kiye jAte haiM, vaha 'Avazyaka' hai|' Avazyaka ke atirikta 'Avasaka' bhI hotA hai| isI zabda ko adhikRta kara aisA kahA jA sakatA hai ki jo AtmA mUlaguNoM ko bhUla jAne se zUnyavat hai, use guNoM se suvAsita, surabhita, punaH saMyojita kara jo suzobhita karatA hai vaha Avasaka arthAt Avazyaka hai| 'Avazyaka' kI ArAdhanA ke dharAtala para hI zramaNatva aura zrAvakatva prANavAn banatA hai| Avazyaka ke sAmAyika, caturviMzati stava, vandana, pratikramaNa evaM pratyAkhyAna rUpa SaT sopAnoM para paryaTanazIla adhyAtma sAdhaka zIghra hI svAtmA ke siddha svarUpa meM svayaM ko pratiSThita kara letA hai| 6. AcArya - sAdhucaryA kA Atma-vikAsa do caraNoM meM sampanna hotA hai| unameM 'AcArya' caraNa bhI hai| jaina dharma meM caturvidha dharmasaMgha ke saMcAlana ke liye jo praNAlI nirdhArita kI gaI thI, vaha eka aisI suniyojita, suvyavasthita, suvyavahArya aura susvastha sAMkuza ekatantrI paramparA thI, jisameM dharma-saMgha ke sarvopari adhinAyaka AcArya zrI ke prati agAdha zraddhAna aura apAra vizvAsa ke uparAnta bhI usameM pUrvAgraha ke gRha se unmukta cintana ke liye pUrNa rUpa se atizaya avakAza thaa| 'AcArya' zabda AD. upasarga pUrvaka "car gati-bhakSaNayoH " dhAtu se 'dhyaN' pratyaya jor3a kara niSpanna hotA hai| jo AcAra saMhitA kA nirdoSa evaM dRr3hatA se pAlana karatA hai, vaha AcArya hai|' jisane AcAra ke anurUpa svayaM ko rUpAyita kiyA hai vaha AcArya hai|" maryAdA ke sAtha jinakI sevA - bhakti kI jAtI hai, sAdhaka AdhyAtmika rahasyoM ke samudghATana hetu jisakA anusaraNa karatA hai, vaha AcArya hai| dharma saMgha meM AcArya pada kI apanI garimA rahI, usakA apanA mahattva bhI rhaa| 7. upAdhyAya- sAdhucaryA ke dvitIya caraNa ke rUpa meM 'upAdhyAya' pada kA svarUpa hai| AcArya para guru gambhIra uttaradAyitva rahA, ve dAyitvoM kA karttavya ke sAtha nirvahana karate the / AcArya ke atirikta jo anya pada nirdhArita hue the, ve pada AcArya ko sahayoga - sahakAra pradAna karane ke liye the, jisase dharmasaMgha ke zramaNoM evaM zramaNiyoM kA nirdoSarUpeNa saMyama- pAlana, AgamIya adhyayana, saMcaraNa - vicaraNa, varSAvAsa, vastrapAtra upakaraNoM kI vyavasthA, pravAsa prabhRti meM bhI samIcIna dRSTi se gatizIla raha skii| AcArya zrI jI anyAnya saptavidha padoM meM se jitanoM kI, jaba anivArya samajhate the, taba una padoM kI niyukti zrI saMgha kI sammati se karate the| pada-pUrti kA AdhAra nirvAcana nahIM, apitu cayana aura manonayana thaa| sapta padoM meM AcArya ke anantara upAdhyAya kA sthAna thaa| yaha dvitIya pada advitIya rUpa meM rUpAyita rhaa|" upAdhyAya zabda 'upa', 'adhi' upasarga pUrvaka 'iD. ' adhyayane dhAtu se kRdanta ke 'ghaJ' pratyaya ke yoga se niSpanna hotA hai| jo sAdhaka sadguru Adi gItArtha saMyamAdhipati munIzvaroM kI sannidhi meM rahakara Agama-sAhitya evaM dharmagranthoM kA zubha yoga evaM upadhAna tapa ke anuSThAna ke sAtha svayaM bhI adhyayana karate haiM, caturvidha dharmasaMgha ke sadasyoM ko bhI karavAte haiM, ve upAdhyAya haiN|" kiM bahunA, paMca padoM meM AcArya ke sadRza upAdhyAya kA bhI sazraddha smaraNa evaM sabhakti namana kiyA jAtA hai, etadartha ve bhavyAtmAoM ke liye parameSThI rUpa haiN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 janavarI 2011 jinavANI 205 8. rajoharaNa - zramaNa ke pratyeka caraNa meM ahiMsA kI pradhAnatA sunizcita rUpa se rahatI hai| zramaNa-samUha ke - saMkSipta, kintu pramukha upakaraNoM meM 'rajoharaNa' bhI eka hai| yaha vaha zabda vizeSa hai, jo do upazabdoM se gaThita hai| prathama 'raja' hai aura dvitIya 'haraNa' hai / yaha dhUla-kaNoM ko dUra karane kA upakaraNa hai / 'rajoharaNa' kA nirmANa pAMca prakAra ke dhAgoM ke yoga se banatA hai| unake nAma isa prakAra se haiM " . aurNika- Una se bane sUta arthAt dhAgoM ko aurNika kahA jAtA hai|" Una prAyaH bher3a ke bAloM se prApta hotI hai| yaha aneka prakAra kI hotI hai| Una ke sUta se nirmita vastra atyaMta garma hote haiN| sardI meM prAyaH UnI vastroM ko dhAraNa karane kA pracalana rahA hai| auSTrika - U~Ta ke bAloM ke dhAgoM se nirmita vastra 'auSTrika' kahalAte haiN| isa dhAge se bane vastra bhI prayoga meM Ate haiN| mRgalaumika - hiraNa ke bAloM se bane sUta 'mRgalaumika' kahalAte haiN| atra - kutupika arthAt kutupa athavA kuza Adi ghAsa se banA sUta 'kautava' kahA jAtA hai| kiTTisa- aurNika Adi dhAgoM se banAte samaya idhara-udhara bikhare bAloM kA nAma 'kiTTisa' hai| inase nirmita athavA aurNika Adi sUta ko duharA - tiharA karake banAyA gayA sUta athavA ghor3oM Adi ke bAloM 'kiTTisa' kahalAtA hai| uparyaMkita dhAgoM se kalAtmaka rUpa meM rajoharaNa kA nirmANa kiyA jAtA hai| calate-phirate, uThate-baiThate athavA leTate samaya sthAna ko choTe-choTe kRmi-kIToM jIva-jantuoM kI rakSArtha joharaNa kA prayoga evaM upayoga kiyA jAtA hai / vihAroM meM yadi kisI prakAra ke jIvoM kI virAdhanA hone kI sambhAvanA hotI hai, taba zramaNa rajoharaNa ke dvArA unakI pUrNa rakSA karatA hai| 9. samAcArI - yaha vaha viziSTa rUpeNa kriyA-kalApa hai, jo sAdhu kI samyak caryA ke liye maulika niyamoM samAna Atyantika Avazyaka aura atizaya anivArya rUpa satkarma hai| zramaNAcAra ko dvividha-vibhAga meM vargIkRta kiyA gayA hai| prathama vratAtmaka AcAra hai aura dvitIya vyavahArAtmaka AcAra hai| vrAt AcAra vastuvRttyA paMcavidha mahAvrata hai| yaha zramaNa-jIvana ko sarvathA nirdoSa evaM sampUrNataH svAvalambI banAtA hai| isase Atmika Aloka pradIpta hotA hai| vyavahArAtmaka sadAcaraNa paraspara saMpUraka kI svastha bhUmikA kA samyak nirvAha karatA hai| vicAra jaba vyavahAra ke rUpa meM caritArtha hotA hai, taba sAmAcArI kA janma hotA hai| sAdhucaryA kI aharniza pravRttiyA~ vastutaH sAmAcArI ke antargata samAhita haiN| sAmAcArI sAdhu samudAya evaM sAdhvI- samavAya kiMvA saMghIya - jIvana jIne kI niyamAvalI hai| AvazyakI, naiSedhikI, ApRcchA, prati-pRcchA, chandanA, icchAkAra, micchAkAra, tathAkAra, abhyutthAna tathA upasampadA nAmaka dazavidhi prayoga-sAmAcArI samAsa zailI se samprApta hotI hai|" isa prakAra sAdhucaryA kA samutkarSa dazAMga sAmAcArI ke AdhAra para nirbhara karatA hai| isase usake jIvana-upavana meM sadguNoM ke sahasra-sahasra sumana mahakate haiN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 || jinavANI || 10 janavarI 2011 || 10. saMthArA- yaha vaha prakriyA hai, jahA~ zramaNa mRtyu ko mahotsava ke rUpa meM prasannatA-purassara manAtA hai| saMlekhanA saMthAre ke pUrva kI bhUmikA hai| saMlekhanA ke anantara jo saMthArA kiyA jAtA hai, usameM adhika vizuddhatA AvirbhUta hotI hai| sAdhaka ko saMthArA grahaNa karane ke pUrva saMlekhanA kA saMpAlana karanA anivArya hotA hai| saMlekhanA ke sthAna para saMllekhanA zabda bhI vyavahata hai| jisa kriyA ke dvArA zarIra aura kaSAya ko kRza evaM durbala kiyA jAtA hai vaha saMlekhanA hai| zarIra ko kRza karanA dravya saMlekhanA hai tathA kaSAya ko kRza karanA bhAva-saMlekhanA' hai| saMlekhanA adhyAtma-sAdhaka ke antarmana kI uccatama bhAva-sthiti hai| yaha maraNa kA saharSa svAgata hai, sAdara varaNa hai| yaha zramaNa-jIvana kI usa niSkAma, niHsaMga aura sthitaprajJa kI avasthA meM praveza hai| itanA hI nahIM, vaha bheda vijJAnI viziSTa zramaNa nirAkula antaHsthiti meM apanI jAgatika-paryAya kA parityAga kara navIna paudgalika zarIra paryAya ko grahaNa karane kI AkAMkSA ko tilAMjali detA hai| 11. pravacana mAtA- yaha vaha AcAra-saMhitA hai, jo zramaNa-jIvana ke liye varadAna rUpa hai| paMcavidha samitiyoM aura trividha guptiyoM ko samaveta rUpa se pravacana-mAtA' kI abhidhA se abhihita kiyA hai" evaM samiti' kA nAma saMskAra bhI huA hai| pravacana mAtA evaM samiti yaha nAmakaraNa bhI abhipreta-abhiprAya ko pradyotita karatA hai| sarva pravacana aura sarvagupti kI pRSThabhUmi meM tathyadvaya saMnihita hai| prathama tathya yaha hai ki dharmazAsana inhIM se samudbhUta huA hai, evaM yaha dvAdazAMgI kA sAra hai| dvitIya tathya yaha hai ki zramaNa ke ahiMsA, satya prabhRti mahAvratoM kI yaha mAtA ke samAna paripAlanA karatI hai| mAtA kI yahI abhIpsA rahatI hai ki Atmapriya putra sanmArga para agrasara rhe| vaha apane ciraMjIva ke saMrakSaNa tathA cAritra-nirmANa ke liye nityazaH prayAsazIla rahatI hai| yaha mAtA sAdhaka ko samyak pravRtti kI ora bar3hane kI saprANa preraNA detI hai, unmArga para jAne se evaM duSpravRtti se rokatI hai, usake cAritra dharma kA vikAsa karatI hai, zubha meM pravRtti aura azubha se nivRtti karAtI hai| samyak pravRtti kA nAma 'samiti' hai aura azubha se nivRtti 'gupti' hai| IryA, bhASA, eSaNA, AdAna-nikSepaNa aura pariSThApanikA ke rUpa meM samiti pA~ca prakAra kI hai| zramaNa kI caryA vastutaH samiti-sampRkta hotI hai| jaba unake caraNa calate haiM, taba IryA samiti caritArtha hotI hai| ve jaba bhI bolate haiM, taba unake vacana yathArtha meM pravacana bana jAte haiN| ve jaba AhAra grahaNa karate haiM, taba SaTrasa ekameka hokara virasa, kintu sarasa ho jAte haiN| vastu ke nikSepaNa aura pratiSThApana samiti-vyavahAra meM unakI caryA nirIha-prANiyoM kI virAdhanA se vaMcita ho jAtI hai, sarvathA sajaga evaM pramAda-vimukta rahatI hai| vAstava meM upayoga purassara samyakrUpeNa pravRtti karanA 'samiti' hai| mana, vacana evaM kAya ko azubha pravRtti se vimukha rakhanA 'gupti' hai| itanA hI nahIM, apitu mana, vacana evaM kAya ina trividha yoga ke satya, asatya, satyAmRSa evaM asatyAmRSa arthAt vyavahAra ye cAra-cAra prakAra karake spaSTataH samajhAyA hai ki sAdhaka kevala satyapUrNa aura vyavahAra samanvita bhASA kA prayoga kare, asatya evaM satyAmRSA bhASA kadApi aMzataH na bole, isa prakAra mana ke cintana evaM kAya yoga ko bhI pUrNataH niyantraNa meM rkhe| samiti pravRtti rUpa hai, gupti nivRtti rUpa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 | 10 janavarI 2011 | | jinavANI | hai| samiti-guptiyoM kA mApadaNDa ahiMsA' hai| yaha trividha gupti ekAntataH nivRtti rUpa hI nahIM, pravRtti rUpa bhI hotI hai, ataeva pravRtti aMza kI apekSA se unheM samiti kahate haiN| samiti meM niyamataH gupti hotI hai, kyoMki usameM zubha meM pravRtti ke sAtha jo azubha se nivRtti rUpa aMza hai, vaha niyamataH gupti aMza hI hai| zramaNa pravacana mAtAoM kI AjJA kA akSarazaH AcaraNa karatA hai, jisase vaha kRtakRtya ho jAtA hai| 12. pratikramaNa- 'Avazyaka' Atma-bodhi aura Atma zuddhi kA vaijJAnika upakrama hai, karaNIya anuSThAna hai, zrAvakatva evaM zramaNatva kI AdhArazilA hai| zramaNa, zramaNI, zrAvaka aura zrAvikA ke liye prAtaHkAla evaM sAyaMkAla karanA anivArya hai, jo SaTvidha rUpa hai| unakI kramazaH abhidhA sAmAyika, caturviMzatistavana, vandanA, pratikramaNa, kAyotsarga aura pratyAkhyAna ke rUpa meM hai| ina Avazyaka anuSThAna dvArA AtmA rUpa darpaNa meM karmoM kI dhUla ko poMcha dene para paramAtmA rUpa bimba usameM pratibimbita ho jAtA hai| adhyAtma sAdhaka deha meM rahate hue bhI videhatva ko sAdha letA hai| sAmAyika Avazyaka meM jisa samadarzitA kI sAdhanA kI jAtI hai, usake liye bhI ahaMzUnyatA anivArya hai evaM ahaMzUnyatA kI vidhAyaka prakriyA vandanA hai| vandanA ke anantara 'pratikramaNa' kA krama hai| sAdhaka meM pratikramaNa jJAtA-draSTA bhAvamayI sAdhanA ko vRddhiMgata karatA hai| jisase usakI AtmA pApa se paMkila nahIM banatI hai| pratikramaNa prakArAntara se prAyazcitta rUpa hai|" yaha vaha agnisnAna hai, jo Atma-kundana ko dIptimaya banA detA hai| itanA hI nahIM, zramaNa kA mana, zarad Rtu ke nirmala jala ke samAna vizuddha ho jAtA hai, aura vaha bhAraNDa pakSI ke samAna apramatta hokara vicaraNa karatA hai|" yathArthatA yaha hai ki pratikramaNa-ArAdhaka sAdhaka vratoM evaM mahAvratoM kI skhalanAoM ko banda kara detA hai, aura cAritra meM ekarUpa hokara saMyama meM samyak rUpa se saMsthita rahatA hai| prati aura kramaNa ina donoM ke saMyoga se pratikramaNa' zabda kA gaThana huA hai| prati kA artha- pratikUla aura kramaNa kA tAtparya 'pada nikSepa' hai| pratikUla arthAt pratyAgamana, punaH lauTanA hI vastutaH pratikramaNa hai| AkramaNa meM bahiraMga Agraha hai, jabaki pratikramaNa meM Antarika anugraha hai| pApa se sva meM lauTa kara AnA pratikramaNa' hai| kiM bahunA, pratikramaNa ke dvArA zramaNa ke calita caraNa sadAcaraNa meM pariNata ho jAte haiN| 13. gocarI- yaha vaha zabda hai, jisakA Adi rUpa 'goyara' hai| goyara kA anya rUpa goyaragga' bhI hai| isakA vAcyArtha bhI gAya ke samAna bhikSA-prAptyartha bhramaNa karanA hai| gAya ghAsa carate samaya svayaM nitAnta jAgRta rahatI hai| vaha ghAsa ko isa prakAra caratI hai ki ghAsa kA mUlavaMza surakSita raha jAtA hai| isI prakAra zramaNa bhI vastutaH manaHzAstra kA jJAtA bana kara gRhastha ke yahAM pahuMcatA hai aura use binA kaSTa diye niyamAnukUla yathAyogya bhikSA prApta karatA hai| gRhastha para usake gRhIta AhAra kA kisI rUpa se bhAra utpanna nahIM hone detA hai| vaha zramaNa gRhasvAmI ke antarmana ko sajagatA purassara par3ha letA hai, usake liye anyAnya zuddhiyoM ke sAtha bhAva-zuddhi sarvopari hai| sArapUrNa bhASA meM yahI kahA jA sakatA hai ki zramaNa kI AcAra-saMhitA spaSTataH viziSTa hai, usakI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 208 | jinavANI | 10 janavarI 2011 || gambhIratA kiMvA antaHsthala ko samajhane ke liye bhI tatsandarbhita zabdAvali kA prayoga aura prayojana jAnanA anivArya hai| ina zabdoM kA abhidhA, lakSaNA evaM vyaJjanA ke mAdhyama se vaijJAnika-vivecana bhI kiyA jA sakatA hai| jisase zabdoM kA hArda sahasra kiraNa dinakara ke svarNima-prakAza ke sadRza atizaya rUpase parispaSTa hogaa| sandarbha :1. zramaMnayatIti shrmnnH| 2. nAsti tithirysysatithiH| . 3. svabhAve caraNaM-ramaNaM tanmayatvaMvAcAritram / savvaMsAvajjaMjogaMpaccakkhAmi-sarvaMsAvA yogaM prtyaakhyaami| upasthApayituMyogyaM upasthApanIyam / avazyaM krtvymityaavshykm| A-samantAdguNAnAMvazyamAtmAnaM karotItyAvazyakam / A-samantAdavazyA-vazagatAbhavanti indriya-kaSAyayAdi-bhAvazatravo ysmaattdaavshykm| 9. Acaranti iti aacaaryaaH| 10. AmaryAdayAcarati gcchtiityaacaaryH| 11. ka-sthAnAGgasUtra-4.3.323 kha-bRhatkalpasUtra, uddezaka-41 12. ka-upasamIpa adhIte yasmAdasau upaadhyaayH| kha-svayaMzAstrANyadhIte anyAn adhyApayati iti upaadhyaayH|| 13. vAlayaMpaMcavihaM paNNatta |tNjhaa- uNNie, uTTie, miyalolie, kotave, kiTTise / anuyogadvAra sUtra, sUtrAMka-38 / 14. uurnnsyedmaurnnikm| 15. ka-uttarAdhyayana sUtra- adhyayana-26, gAthA-2,3,41 kha-sthAnAMgasUtra-sthAna-10, sUtra-102 / ga- anuyogadvAra suutr-aanupuurviiprkrnn| ka-saMlikhyate'nayA zarIra kaSAyAdi iti sNlekhnaa|-sthaanaanggsuutr-sthaan 2, uddeshk-2vRtti| kha- jJAtAdharmakathAGgasUtra-1.1vRtti / ga-tattvArthavRtti-7,22bhASya, pRSTha-2461 gha-pravacanasAroddhAra, 1351 Ga-cAritrasAra-221 17. uttarAdhyayana sUtra- adhyayana-24,gAthA-2 18. sthAnAGgasUtra-sthAna-10,samiti pada 19. anuyogadvAra sUtra-Avazyaka prakaraNa-29 sthAnAGgasUtra-sthAna-10, prAyazcitta pada 21. sAraya salilaM vasuddhahiyae-praznavyAkaraNa sUtra, saMvara, sUtra-5 22. uttarAdhyayana sUtra-adhyayana-4, gAthA-6 23. uttarAdhyayanasUtra-adhyayana-29, praznAMka-12 16. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only