Book Title: Shraman Parampara me Kriyoddhar
Author(s): Devendramuni Shastri
Publisher: Z_Pushkarmuni_Abhinandan_Granth_012012.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/212031/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + + + ++ + ++ + ++++++++++ ++ ++ + ++ ++ +++ +++... .. . aasi8 2200EIR 0000000000odluc008 S zramaNa-paramparA meM kriyoddhAra krAntikArI vIra lokAzAha-bhagavAna mahAvIra kI zAsana paramparA cala rahI thii| kintu duSkAla Adi kAraNoM se zramaNadharma meM zithilatA A gyii| jinapUjA aura jinabhakti ke nAma para bar3e-bar3e ADambara race jAne lge| zramaNavarga "sajjhAyajhANarae sa bhikkhU" ke Adarza ko vismRta hokara lokasaMgraha meM juTa gyaa| 'aNagAra' aura 'aNikeya cArI' kahalAne vAlA zramaNa caityavAsI aura upAzraya-upadhidhArI bana gayA / rAjAoM, bAdazAhoM, ThAkuroM tathA zreSThiyoM ko yaMtra-maMtra aura taMtra kA camatkAra batAkara rAjakIya sammAna aura adhikAra prApta karane kA pipAsu bana gyaa| isa prakAra dharmagaMgA meM vikRti kI kAphI zaivAla jama gayI jisase usakI dhArA zuSka aura kSINa-sI hone lgii| zramaNavarga kI zithilatA vicAra va cintana ke abhAva ke kAraNa eka mahAna krAMti kA janma huaa| krAMtikArI loMkAzAha ke saMbaMdha meM jaisI prAmANika sAmagrI cAhie vaisI upalabdha nahIM hotii| yaha pUrNa satya hai ki virodhI lekhakoM ke dvArA unake jIvana ko vikRta karane kA atyadhika prayAsa kiyA gayA hai| munizrI kalyANavijayajI gaNI ke tathA muni kAMtisAgarajI ke saMgraha meM maiMne aisI aneka pratiyA~ dekhI thIM jinameM unake mAtA-pitA, janmasthala, vicAra, Adi ke sambandha meM vibhinna ullekha hue haiN| kintu yaha satya hai ki ve mahAn krAMtikArI the| ve kevala lipikAra hI nahIM AgamoM ke marmajJa vidvAna bhI the| "luMkAnA saddiyA ane karyA aTThAvana bola, luMkAnI haNDI taintIsa bola" nAmaka kRtiyoM ke adhyayana se yaha spaSTa hotA hai ki unheM AcArAMga, sUtra kRtAMga, sthAnAMga, samavAyAMga, dazAzrutaskaMdha, bhagavatI, jJAtAdharmakathAMga, rAjapraznIya, anuyogadvAra, nandIsUtra, jJAtAdharmakathAMga kI TIkA, uttarAdhyayana, aupapAtikasUtra, jIvAbhigama, upAsakadazA, praznavyAkaraNa, dazavaikAlikasUtra, prajJApanA, AcArAMganiyukti aura AcArAMgavRtti, vipAka, uttarAdhyayana cUNi tathA vRtti, Avazyakaniyukti, bRhatkalpa vRtti tathA cUNi aura nizItha cUrNi Adi kA gaMbhIra jJAna thA / unhoMne unake pramANa upasthita kiye haiM jo unake AgamoM ke gaMbhIra adhyayana kA spaSTa pratIka hai| unheM AgamoM kA gaharA jJAna thA aura jaba unhoMne tatkAlIna sAdhu samAja kI Agamaviruddha AcAra-saMhitA dekhI to ve cauMka pdd'e| bhagavAna mahAvIra ne zramaNa ke lie jahA~ eka phala kI paMkhur3I ko bhI chUne kA bhI niSedha kiyA, eka [TippaNa zeSa pRSTha 82 kA] 23 (ka) RSimaMDala prakaraza phlo0 24, pR 163 / (kha) upadezamAlA saTIka patra 208 / (ga) pariziSTa parva 12/52/, 274 / 24 bharatezvara bAhubali vRtti. pR. 73 / / Avazyaka niyukti 365 se 377 (kha) vizeSAvazyaka bhASya 2284 se 2265 taka 26 Avazyaka niyukti 762. (kha) vizeSAvazyaka bhASya 2276 27 naMdi cUNi pR. 8 28 vIra nirvANa saMvat aura kAla gaNanA-kalyANavijaya pR0 104 26 bhagavatI sUtra 10/8/, 677 / 30 Agama aSTottarI 71 : devaDhikhamAsamaNajA, paraM paraM bhAvao viyANemi / siDhilAyAre ThaviyA, dabveNa paraMparA bahuhA / / 31 dekhie jaina Agama sAhitya manana aura mImAMsA graMtha lekhaka-devendra muni pR. / Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 zrI puSkaramuni abhinandana prantha : aSTama khaNDa ++++++++++++++0000000000000mm-0000ranamamernamammmmmmmmmmmmmmmmmmmm. anna ke kaNa ke saMgraha ko pApa batAyA, vahA~ bhakti aura arcanA ke nAma para puSpoM kA anargala Dhera lagAnA kahA~ taka ucita hai? pUrNa akiMcana vItarAga kI pratimA para bahumUlya AbhUSaNa sajAnA sacitta padArthoM se unakI arcanA karanA kahA~ taka yogya hai Adi ke kAraNa hI lokAzAha ne zramaNa-yati-varga ke viruddha krAMti kii| 'luMkAnA saddiyA aTTAvana bola, luMkAnI huNDI taintIsa bola' ke adhyayana se yaha bhI spaSTa hotA hai ki unakI krAnti maryAdAhIna tathA ugra nahIM thii| satyazodhaka hone para bhI unake antarmAnasa meM hita-buddhi aura madutA thii| unhoMne yativarga ko vinamra zabdoM meM kahA-jo buddhimAna haiM ve merI bAtoM para vicAra kreN| vivekI loga merI bAtoM ko samajheM / isa taraha virodhiyoM ko bhI apanI bAtoM para cintana karane ke lie ve prArthanA karate haiM aura satya ko samajhane ke lie kahate haiM jisase unake citta kI zAnti kA aura uttara dene kI madhura zailI kA spaSTa jJAna hotA hai| jahA~ paraspara vicAroM meM saMgharSa kI sthiti hotI hai vahA~ para kaTutA AnA svAbhAvika hai| kintu lokAzAha meM kucha bhI kaTutA nahIM AyI hai / yahI kAraNa hai kucha hI samaya meM eka apUrva prabhAva chA jAtA hai, lakhamasI jo pATana kA mahAna dhanADhya vyApArI thA vaha loMkAzAha kA samarthaka bana jAtA hai aura zanaiH-zanai: jana-mAnasa meM vicAra-krAnti kI aisI lahara laharAne lagatI hai ki purAnI paramparA ke siMhAsana DagamagAne lagate haiM / usa samaya kI sthiti kA citraNa karate hue lokAzAha ke samakAlIna prasiddha vidvAn kamalasaMyama ne likhA hai "DagamagapaDiyaM, saghalau loka, posAlai paNi Avai thok|| lukai bAta prakAsI isI, tehanu ziSya huu lakhamasI // " vijJoM kA yaha mantavya hai ki prArambha meM lokAzAha ne kevala zramaNavarga ke zithilAcAra ke viruddha hI AvAja uThAyI thI, para jaba vaha virodha prabala ho gayA to usameM mUrtipUjA virodha, veza-parivartana prabhRti aneka bAteM sammilita ho gyiiN| lakhamasI Adi ke sAtha vicAra carcA karate hue aneka bAteM sAmane AyIM / usa para unhoMne cintana kiyA aura matabheda kI bAteM vistRta hotI calI gyiiN| lokAzAha ke tejasvI aura niSThAvAn vyaktitva se hajAroM vyakti prabhAvita ho rahe the / Agama svAdhyAya va cintana se unhoMne jo jyoti prApta kI thI, ugra virodha hone para bhI ve bhaya se katarAye nhiiN| kintu virodha ko vinoda mAnakara nirantara Age bar3hate rhe| unakI dharma-krAnti se sahasroM vyaktiyoM ko prakAza milA; kyoMki vaha yuga hI dharmakrAnti kA yUga thaa| yuropa meM una dinoM popa ke virodha meM jana-mAnasa jAgRta ho rahA thaa| mArTina luthara (jarmana) jaise ugravAdI netA usakA saMcAlana kara rahe the| bhArata ke vividha aMcaloM meM bhI dharma, samAja aura rAjanIti meM abhinava krAnti ho rahI thii| paMjAba meM guru nAnakadeva, pUrva bhArata meM kabIra, aura dakSiNa meM nAmadeva Adi ke tejasvI svara gaMja rahe the / dhArmika ADambara, bAhyAcAra, mUrtipUjA Adi ke virodha meM eka vicitra sI lahara laharA rahI thI jo jana-mAnasa ko zuddha dharma-sAdhanA kI ora Age bar3hane ke lie utprerita kara rahI thii| isa taraha loMkAzAha hI nahIM kintu bhArata kA prabaddha varga bhI usa dhArmika krAnti se prabhAvita thaa| jIvana kI sAndhya belA meM sukarAta kI taraha unheM bhI virodhiyoM ne viSa diyaa| kintu jisa mahApuruSa ne jIvanabhara jana-jana ko amRta bA~TA ho vaha kabhI viSa se vicalita ho sakatA hai ? vaha satya-patha para jIvana ke antima kSaNa taka bar3hatA rahA / mara karake bhI vaha amara ho gyaa| sthAnakavAsI aura terApantha paramparA usa mahApuruSa kI sadA RNI rahegI aura vaha prakAza-dIpa kI taraha apane divya aura bhavya Aloka se Alokita karatA rhegaa| (1) bhANAjI-ye sirohI ke nikaTa arahaTavAla-aTakavAr3A ke nivAsI the / jAti se poravAla the| saM. 1531 meM unhoMne dIkSA lI aisA svargIya mohanalAla dalIcanda desAI kA mata hai; kintu tapAgacchIya paTTAvaliyoM meM dIkSA samaya 1533 ullikhita hai| upAdhyAya ravivardhana ne apanI paTTAvalI meM unakA dIkSAkAla 1538 diyA hai| kintu unakA yaha kathana vizvasanIya nahIM hai, kyoMki kuMvarajI pakSIya kezabajI racita loMkAzAha ziloke meM jisakI racanA saM. 1688 ke lagabhaga huI hai usameM bhI 1533 kA samarthana hotA hai / ye loMkAgaccha ke Adyamuni the| inake vaiyaktika jIvana aura vihAra pradeza Adi ke sambandha meM itihAsa mauna hai| kahA jAtA hai ki inhoMne paintAlIsa vyaktiyoM ke sAtha dIkSA grahaNa kI thI aura ye dIkSAe~ loMkAzAha kI preraNA se huI thiiN| ataH unhoMne apane gaccha kA nAma lokAgaccha rkhaa| mohanalAla dalIcanda desAI ne bhANAjI kA svargagamana 1537 meM sUcita kiyA hai / kintu unakA yaha kathana ThIka nahIM hai / kAraNa ki kaDuvAmata paTTAvalI meM saM. 1540 meM bhANAjI se nADolAI gA~va meM kaDuvAzAha mile the aura unase vArtAlApa bhI huA thA / ataH 1540 taka unakA astitva asaMdigdha hai| Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa-paramparA meM kriyoddhAra 85. (2) bhIvAjI-ye sirohI ke osavAla the, inakA gotra sAthaDiyA thaa| inhoMne saM. 1540 meM ahamadAbAda meM 45 vyaktiyoM ke sAtha bhANAjI RSi ke pAsa dIkSA grahaNa kii| saMghavI tolA ApakA bhAI thA / (3) nUnAjI-inhoMne bhIdAjI ke pAsa saM. 1545 yA 1546 meM dIkSA grahaNa kI thii| ye sirohI ke nivAsI osavAla vaMzIya the| (4) bhImAjI-inhoMne 1550 meM nUnAjI ke pAsa dIkSA grahaNa kI thii| ye pAlI ke nivAsI loDhA gotrIya osavAla the| (5) jagamAlajI-inhoMne saM. 1550 meM dIkSA grahaNa kI aura bhImAjI ke paTTadhara bane / Apa uttarArdha vAsI surANA gotrIya osavAla the / maNilAlajI mahArAja ne Apako nAgapurA kA nivAsI batAyA hai / (6) sakhAjI--inhoMne 1554 meM dIkSA grahaNa kI aisA loMkAgacchIya bar3e pakSa kI paTTAvalI se jJAta hotA hai| ye dillI ke nivAsI the / jAti se osavAla the / svargIya maNilAlajI mahArAja ne likhA hai ki Apa bAdazAha ke vajIra the| jaba Apa zramaNa banane ke lie udyata hue taba bAdazAha ne jijJAsA prastuta kI-tuma zramaNa kyoM banate ho? uttara meM Apane kahA ki isa virATa vizva meM jo bhI janma letA hai vaha eka dina avazya hI maratA hai, kintu maiM aisA maraNa cAhatA hU~ ki jisameM puna:-punaH maranA na pdd'e| bAdazAha ke pAsa isakA koI uttara nahIM thaa| unhoMne dIkSA lI, bahuta varSoM taka saMyama kI ArAdhanA kI aura kahA jAtA hai ki eka mAha ke saMthAre ke pazcAt ApakA svargavAsa huaa| (7) rUpajI-ye aNahilapura pATana ke nivAsI the / osavAla veda gotrIya pitA devA, mAtA miradhAI, aura janma saMvat 1543 / 1568 mAgha zuklA pUrNimA ke dina svayameva dIkSA grahaNa kI / loMkAgaccha kI bar3e pakSa kI paTTAvalI meM yaha ullekha hai ki rUpAzAha ne zatrujaya kA saMgha nikAlA thA, kintu bAda meM sakhAjI kA ahamadAbAda meM pravacana sunakara 500 vyaktiyoM ke sAtha pravajita hue| aura sakhAjI ke paTTadhara hue| inhoMne pATanagaccha gujarAtI loMkAgaccha kI sthApanA kii| inake samaya meM hIrAguru nAmaka yatipravara ne nAgorI loMkAgaccha kI sthApanA kii| isI samaya uttarArddha lohArI loMkAgaccha sthApita huaa| usake sambandha meM prAmANika sAmagrI upalabdha nahIM hai| tathApi vijJoM kA mAnanA hai ki jIvAjI mahArAja kI paramparA ke kisI santa ne isakI sthApanA kI thii| uttarArddha gacchAnuyAyI sakhAjI ke ziSya arjuna ke ziSya durgAdAsa ne saM. 1625 meM khaMdaka caupAI kI racanA kI thii| (8) jIvAjI-ye sUrata ke deza-laharA gotrIya tejapAla kI patnI kapUrA bAI ke putra the| janma saM. 1550 / dIkSA saM. 1578 mAgha zuklA dUja guruvAra' / 'rUpaRSi bhAsa' meM lekhaka ne jIvarAjajI kA dIkSA saMvat 1578 sucita kiyA hai / 'jIvarAjajI bhAsa' meM vahI kavi saM. 1568 sUcita karatA hai| jabaki 1568 meM svayaM rUpajI dIkSA svIkAra karate haiN| kahA jAtA hai ki dIkSA grahaNa karate samaya ApakI umra lagabhaga 28 varSa kI thii| saMvat 1612 vaizAkha zuklA chaTha ko bar3e varasiMghajI ko pada para sthApita kiyA thA tathA svayaM 1613 jyeSTha zuklA chaTha somavAra ko pA~ca dina kA anazana lekara 63 varSa kI Ayu meM svargavAsI hue the| inhIM ke nAma se gujarAtI loMkAgaccha prasiddha huA thaa| jIvAjI RSi ke aneka ziSya the| unameM se saM. 1613 meM vIrasiMha jI RSi ko bar3odA meM AcArya pada pradAna kiyA gayA aura dUsarI ora bAlApura meM kuMvarajI RSi ko AcArya pada diyA gayA jisase gujarAtI loMkAgaccha do bhAgoM meM vibhakta ho gyaa| prathama pakSa moTIpakSa aura dvitIya pakSa nhAnIpakSa ke nAma se prasiddha hue| unakI paTTAvalI isa prakAra hai moTIpakSa kI paTTAvalI 6. varasiMghajI RSi bar3e 16. jagarUpajI RSi 10. ladhuvarasiMghajI 20. jagajIvanajI RSi jasavanta RSi jI 21. megharAjajI RSi 12. rUpasiMha jI RSi 22. somacandrajI RSi 13. dAmodarajI RSi 23. harakhacandrajI RSi 14. karmasiMhajI RSi 24. jayacandrajI RSi 15. kezavajI RSi 25. kalyANacandrajI RSi 16. tejasiMhajI RSi 26. khUbacanda sUrIzvara 17. kAnajI RSi 27. nyAyacandra sUrIzvara 18. tulasIdAsajI RSi maiM vahI kavi saMta samaya ApakI umra lagA13 jyeSTha 11. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 zrI puSkaramuni abhinandana grantha : aSTama khaNDa 2.varajI RSi zrImalajI RSi 10. 11. zrI ratnasiMhajI RSi 12. kezava RSi 13. 14. 15. zrI zivajI RSi zrI saMgharAjajI RSi samalajI RSi sukhamallajI nhAnIpakSa kI paTTAvalI 16. zrI bhAgacandrajI RSi 17. zrI bAlacandrajI RSi 18. zrI mANakacandrajI RSi 16. zrI mUlacandrajI RSi (1876) 20. zrI jagatacandrajI RSi 21. zrI ratnacandrajI RSi 22. zrI nRpacandrajI RSi (ye antima gAdIdhara the, Age gAdIdhara nahIM hue) jIvarAjajI mahArAja --- yaha hama pUrva batA cuke haiM ki lokAgaccha meM bhI zithilatA prArambha ho gyii| jisa uddezya se lokAzAha ne krAnti kA bigula bajAyA thA, usakA svara manda ho gyaa| AcAra-vicAra kI zithilatA ke kAraNa punaH natra jAgRti lAne ke lie sarvaprathama vi. saM. 1666 meM jIvarAjajI mahArAja ne kriyoddhAra kiyaa| jIvarAjajI mahArAja ke jIvanavRtta ke sambandha meM itihAsa mauna hai| kitane hI vijJa unakI janmasthalI sUrata mAnate haiM aura mAtA kA nAma kesara bahina aura pitA kA nAma vIrajI mAnate haiN| kintu pUrNa satya tathya kyA hai yaha prAcIna sAkSI ke abhAva meM kahanA kaThina hai tathApi yaha satya hai ki ve gRhasthAzrama meM kisI viziSTa parivAra ke sadasya rahe hoNge| kyoMki unakI pratibhA kI tejasvitA unake kRtitva se jhalakatI hai| yaha bhI mAnA jAtA hai ki unakA pANigrahaNa eka surUpA bAlA ke sAtha sampanna huA thA, kintu unakA mana gRhasthAzrama meM na laga skaa| ve bhoga se yoga ko zreSTha samajhate the / ataH ve loMkAgaccha ke yati jo bahuta hI prasiddha jyotirvida the, unakI sevA meM ve pIpADa pahu~ce / yatipravara ke prabhAvapUrNa pravacanoM se ve atyanta prabhAvita hue| unheM lagA ki vastutaH saMsAra asAra hai, yaha mAnava kA jIvana bahuta hI anamola hai| viSaya-vAsanA ke daladala meM pha~sakara yaha jIvana kUkara aura zUkara kI taraha barabAda karane ke lie nahIM hai| isa jIvana ko AbAda karane ke lie mujhe sAdhanA ke patha para bar3hanA caahie| ataH saM 1654 meM yatidIkSA grahaNa kI / dIkSA ke pazcAt zikSA prArambha huI / AgamoM ke gambhIra rahasya jyoM-jyoM par3hate gaye tyoM-tyoM jJAta hote gye| unheM anubhava huA ki AgamoM meM jo zramaNa jIvana kI AcAra saMhitA batAyI gayI hai Aja vaha yativarga meM dikhAyI nahIM de rahI hai| yaha pravRtti AtmavaMcanA hai| ataH isameM sudhAra apekSita hai| unhoMne sarvaprathama apane gurujI se namra nivedana kiyA ki Aja hama kidhara jA rahe haiM, dharma ke nAma para mithyADambaroM meM ulajhe hue haiN| ataH isameM sudhAra apekSita hai / kintu yatijI gaddI ke moha ko chor3ane ke lie taiyAra nahIM the| ve satya para AvaraNa DAlanA cAhate the; kintu DAla nahIM sake / kucha samaya taka jIvarAjajI yaha pratIkSA karate raheM ki avazya hI sudhAra hogA / kintu jaba unhoMne dekhA ki gurujI sattA va sampatti ke moha ko nahIM chor3a sakate haiM, to ve vi. saM. 1666 meM apane gurujI se pRthak ho gaye aura unhoMne apane sAthI amIpAlajI, mahIpAlajI, hIrojI, giridharajI aura harajI ina pA~ca vyaktiyoM ne sAtha lAla bhATA ke upAzraya kA parityAga kara pIpADa ke bAhara vaTa vRkSa ke nIce baiThakara apane atIta ke jIvana kI AlocanA kii| arihanta, siddha kI sAkSI se paMca mahAvratoM ko grahaNa kiyaa| sthAnakavAsI paramparA ke ye hI sarvaprathama kriyoddhAraka haiM / yativarga ne jaba dekhA ki inake tapaH teja se janamAnasa inake prati AkarSita ho rahA hai to unhoMne ugra virodha karanA prArambha kiyA, kintu virodha ke bAvajUda bhI ApakA prabhAva dUja ke cA~da kI taraha bar3hatA rhaa| Apane sarvaprathama gyAraha aMga, bAraha upAMga, cAra mUla, cAra cheda aura eka Avazyaka ina battIsa AgamoM ko pramANabhUta maanaa| sAtha hI mukhavastrikA ko sadA mukha para rakhanA Avazyaka samajhA / mukhavastrikA hAtha meM rakhane se pramAdajanya aneka doSa laga kI sambhAvanA hai / ataH sAdhaka ko mukhavastrikA mukha para bAMdhanA Avazyaka hai| mukhavastrikA ke sAtha hI jIvoM kI rakSA ke lie rajoharaNa rakhanA bhI Avazyaka mAnA / zramaNa jIvana kI zreSThatA va jyeSThatA ke lie zramaNa sAmAcArI kA bhI nirmANa kiyA / jIvarAjajI mahArAja ke sAtha jina pA~ca yatipravaroM ne kriyoddhAra meM sahayoga diyA thA ve bhI kaSToM ko sahana karate hue apane lakSya kI ora nirantara Age bar3hate rhe| ina chaH sAdhakoM meM jIvarAjajI mahArAja kA ziSya parivAra adhika vistRta thA / vartamAna meM bhI aneka sampradAya Apako apanA mUlapuruSa mAnate haiM / Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ***** ** jIvarAjajI mahArAja zreSTha vaktA ke sAtha hI suyogya kavi bhI the / yadyapi unhoMne kisI bRhadAkAra kRti kA sarjana nahIM kiyA tathApi bhaktimUlaka caubIsI kI racanA kI jisameM stutiyoM kI pradhAnatA hai, jIvana ke vividha anubhavoM kA saMcaya hai / zramaNa paramparA meM kiyodvAra 87 parama zraddheya sadguruvayaM upAdhyAya puSkara munijI mahArAja ke pAsa jIvarAjajI mahArAja ke padoM kA saMgraha hai jo bahuta hI jIrNa-zIrNa aura khaNDita sthiti meM hai / kaI sthAnoM para akSara cale bhI gaye haiN| patra kA vyAsa ATha aMgula aura AyAma 12 aMgula haiM / 26 se 36 aura 16 se pahale ke panne nahIM haiM lekhana-kAla aura lekhaka kA paricaya anta meM nahIM diyA gayA hai, para aisA lagatA hai hI kisI ne likhI hai / / 45 veM panne meM caubIsI pUrNa hotI hai / ki yaha racanA kucha samaya ke pazcAt isa caubIsI kI racanA jIvarAjajI mahArAja ne kI hai aura apane Apako somajI kA ziSya batAyA hai | kucha padyoM ke prAnta meM racanAkAla aura sthala kA bhI nirdeza kiyA hai| isase yaha spaSTa hai ki prastuta racanA kramazaH na kara jaba bhI kavi ke antarmAnasa meM bhAvalahariyA~ udbuddha huIM taba usane stutiyA~ nirmANa kI haiN| isake adhyayana se yaha jJAta hotA hai ki kavi ko prArambha meM caubIsI likhane kA vicAra nahIM hogaa| kucha stavana banAne ke pazcAt avaziSTa tIrthaMkaroM ke stavana usameM sammilita karake caubIsI kA rUpa diyA hogaa| yahI kAraNa hai ki bhagavAna mahAvIra kI stuti 1675 aSAr3ha sudI 10 ko jetapura meM kii| eka varSa pazcAt 1676 ke zrAvaNa sudI 5 ko bAbela cAturmAsa meM AdinAtha kI stuti kii| phira varSabhara bAda saM0 1677 bhAdrapada zuklA aSTamI ko bAlApura meM candraprabha tIrthaMkara kI stuti kii| bIca ke anya tIrthaMkaroM kI stuti saM0 1676 vijayadazamI ko bahAdurapura meM 17veM tIrthaMkara kI stuti kI hai| isa prakAra prastuta caubIsI stuti ke pada vibhinna kSetroM meM pA~ca varSa ke dIrgha kAla meM pUrNa kiye gaye haiM / isa caubIsI kI yaha vizeSatA hai ki eka stavana kaI DhAloM meM banAyA gayA hai jaise RSabhadeva kA stavana 75 gAthAoM meM hai / sarvatra tIrthaMkaroM ke guNoM kA utkIrtana kiyA gayA hai| Apane "RSi somajI kA ziSya jIvarAja bole dayA taNA phala dAkhie" isameM spaSTa rUpa se apane ko somajI kA ziSya batAyA hai| ApakA saMyamakAla satrahavIM zatI kA uttarArddha sunizcita hai / para prazna hai ki somajI kinake ziSya the aura Apake pAsa unhoMne kaba pravrajyA grahaNa kI thI, yaha anveSaNIya hai| caubIsI ke pazcAt do-tIna pannoM meM mAravAr3I akSaroM meM somajIkRta bArahamAsA hai, para isase bhI yaha jJAta nahIM hotA ki ye somajI kauna the aura kisakI paramparA ke the| solahavIM zatI ke RSi jIvAjI ke pazcAt satrahavIM zatI meM RSi jIvarAjajI hue haiM aura sambhava hai yahI kriyoddhAraka jIvarAja mahArAja hoM / unakI kRtiyoM se yaha bhI jJAta hotA hai ki unakA vihAra kSetra kaunasA pradeza rahA thaa| jina padoM meM unakA racanAkAla diyA gayA hai unakA aitihAsika dRSTi se mahattva hone ke kAraNa kucha uddharaNa yahA~ prastuta haiM- saMvat sola chihatarA baraye dhAvaNa sudi paMcamI sAra e dAvela caumAsi mana ullAsi karyaM stavana ravivAra e / je bhAve bhaNasaI nitya zruNasaI siddha thAya kara joDI haraSa koDI guNa jaMpa RSi tasa kAja e / jIvarAja e // - AdinAthastavana kA aMtima bhAga saMvata sola paMcottarA varaSe ASAr3ha suda dasamI sAra e / zukravAre tavana jetapura nagara majhAra e / RSi somajI sadA sobhAgI jehano jasa apAra e / tAsa sevaka RSi jIvarAja jaMpa sakala saMgha jayakAra e // - vIrastavana-anta bhAga saMvat sola sityottarA bhAdravA sudi AThama sAra e / maMgalavAre tavana kIdhuM bAlApura majhAra e / galla bhAva ANI bhagati jANI, tavana bhaNaI je ekamanA / kara joDI jIvarAja bolai kAja sarasai tehanA // - candraprabhustavana Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 zrI puSkaramuni abhinandana prantha : aSTama khaNDa sattamo jinavara udaya dinakara sobhAgI mahimA nilo| bhagati vacchala virada jehane dhanya svAmI tribhuvana tilo|| saMvata sola ugaNAsI baraSe vijayadazamI somavAra e| bAhAdarapura mAhe tavana kodhu bhaNatAM suNatAM jayakAra e // subuddhi ANI sahaja vANI jina taNAM guNa bhASI e| RSi somajI cA sosa jIvarAja bole dayA taNAM phala dAkhI e|| -saptajinastavana / / kahA jAtA hai ki jIvarAjajI mahArAja ne atyadhika dharma pracAra kiyaa| jIvana kI sAndhyabelA meM samAdhibhAva meM avasthita rahane se unheM viziSTa jJAna kI upalabdhi huI jisase unhoMne apanA antima samaya sannikaTa samajhakara sasaMthArA Ayu pUrNa kiyaa| yahA~ para yaha spaSTa karanA Avazyaka hai ki jIvarAjajI mahArAja ne nayA dharma sthApita nahIM kiyA, kintu purAtana paramparA meM jo AcAra-zaithilya ho cukA thA usakA ucita saMzodhana kiyaa| zithilAcAra ke sthAna para zuddhAcAra kI saMsthApanA kii| zramaNa-jIvana meM jo ADambarapriyatA, aura jar3atA A cukI thI use dUra kara zuddha sAdhucaryA kA patha prazasta kiyA / prastuta kriyoddhAra meM kisI bhI prakAra kA manomAlinya va rAgadveSa kI bhAvanA nahIM thI; kintu vizuddha dharma kI punarjAgaraNA thI / __sthAnakavAsI paramparA eka vizuddha AdhyAtmika paramparA hai| usakA kisI bhI jar3a-pUjA meM vizvAsa nahIM hai| kintu vizuddha caitanyatattva kI upAsanA aura sAdhanA kA hI saMlakSya hai| vaha bAhya ADambara, vivekazUnya kriyAkANDa meM vizvAsa nahIM krtii| usakA mantavya hai ki dharma kA AdhAra bhautika nahIM, mAnava kI Antarika AdhyAtmika bhAvanA hai / tyAga, tapa, saMyama sthAnakavAsI paramparA ke mUla svara rahe haiM jisake kAraNa yaha paramparA zatazAkhI kI bhA~ti dina-pratidina abhivRddhi ko prApta hotI gayI / jIvarAjajI mahArAja ke pazcAt lavajI RSi jI ma0, dharmasiMha jI ma0, dharmadAsa jI ma0, zrI harajI RSi jo mahArAja Adi cAra mahApuruSoM ne bhI kriyoddhAra kara abhinava jAgRti kA saMcAra kiyA / inhIM pA~coM kriyoddhArakoM kI paramparA hI Aja sthAnakavAsI paramparA ke rUpa meM hai| jIvarAjajI ma. ke pradhAna ziSya lAlacandajI mahArAja the| unake jIvanavRtta ke sambandha meM bhI itihAsa mauna hai| kintu ve eka mahAna pratibhAsampanna AcArya the| unake aneka ziSya the jinake nAmoM se pRthak-pRthak sampradAya haiN| vistAra bhaya se maiM una sabhI kI carcA yahA~ nahIM kara rahA huuN| maiM yahA~ kevala jIvarAjajI mahArAja ke ziSya lAlacandajI mahArAja, A0 tulasIdAsajI mahArAja, A0 sujAnamalajI ma0, A0 jItamalajI ma0, A0 jJAnamalajI ma0, A0 pUnamacandajI ma0, AtmArthI jyeSThamalajI ma0, mahAsthavira tArAcanda jI ma0, upAdhyAya puSkara muni jI mahArAja kA paricaya agale adhyAya meM de rahA huuN| sandarbha evaM sandarbha-sthala 1 "tanmadhye veSadharAstu vi. trayastrizadadhikazazata 1533 varSe jAtA tatra prathamo veSadhArI bhANAkhyo'bhUtaditi / " -paTTAvalI samuccaya, pRSTha 67 "tadveSadharAstu saM. 1538 varSe jAtAH, tatra prathamo veSadhArI RSi bhANAkhyo'bhUditi / " -paTTAvalI samuccaca, pRSTha 157 "zata pannara tetrIsanI sAlai, bhANajI ne dIkkha aali|" -jainagurjaraka vio, bhAga 3, pRSTha 1064 2 muni zrIhajArImala smRti grantha, pra. a., pRSTha 216 / 3 dekhie rUpaRSi bhAsa / 4 dekhie jaina gurjara kavio, bhAga tIsarA, pRSTha 740 / - - - -- - . - O