Book Title: Shiksha ke Samajik tatha Naitik Sarokar
Author(s): Himmatsinh Dungarwal
Publisher: Z_Ashtdashi_012049.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/212011/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ himmatasiMha DUMgaravAla bhAratIya samAja meM dezaja saMdarbho kI apanI viziSTatAe~ haiN| antarrASTrIya mAnakoM ke sAtha ina dezaja saMdarbho ko samajhe binA zikSA kA vAstavika uddezya pUrA nahIM kiyA jA sakatA hai| bhAratIya sandarbha meM vizeSa rUpa se samAja kI jAti AdhArita saMracanA, striyoM kI upekSita sthiti evaM nirdhanatama asaMgaThita kSetra hai| vyApaka tathA guNavattA yukta zaikSika saMdarbho ke lie ina saMdoM para vizeSa dhyAna dene kI jarUrata hai| bhagavAna mahAvIra kI dRSTi bhI samAja ke inhIM upekSita vargoM kI tarapha gayI thii| maiM jisa saMsthA kA saMcAlaka hU~, vaha sudUra AdivAsI aMcala meM avasthita hai| svatantratA senAnI mevAr3a mAlavIya paM. udaya jaina dvArA sthApita javAhara vidyApITha, kAnor3a (yuga dRSTA krAntikArI vicAroM ke dhanI AcArya 1008 zrI javAhara lAlajI mahArAja zikSA ke sAmAjika tathA naitika sarokAra kI puNya smRti meM sthApita) meM upekSita, pIr3ita aura vaMcita HTTRACT bhagavAna mahAvIra ne kahA thA ki 'zadra ko bhI dharma karane vidyArthiyoM ke lie vizeSa suvidhAeM upalabdha karAyI jA rahI haiN| maiM bhagavAna mahAvIra ke batAe~ rAste para apane jIvana ke sarokAroM kA, zAstra par3hane kA utanA hI adhikAra hai jitanA ki eka brAhmaNa tathA kSatriya ko| dharmasAdhanA meM jAti kI koI mahattA nahIM - ko vikasita kara sakU to yaha mere jIvana kI sArthakatA hogii| hai| strI ko bhI dharmasAdhanA kA pUrNa adhikAra hai| nArI mahaja antarASTrIya anusaMdhAna saMsthAnoM ke AMkar3e batAte haiM ki duniyA sAdhikA hI nahIM, arihanta bhI bana sakatI hai| meM sabase jyAdA bAla-maMdira tathA sabase jyAdA skUla se vaMcita vidyArthI bhArata meM hI hai| hama sabhI ko ina bhayAvaha sthitiyoM ke yaha dekhanA eka dilacaspa tathA sphUrtidAyaka anubhava hai ki maddenajara bhaviSya kI nItiyoM kA nirdhAraNa karanA caahie| zatAbdiyoM pahale bhagavAna mahAvIra zikSA, jIvana tathA dharma ke sAmAjika evaM naitika sarokAra se bhalI-bhAMti paricita the| sAmAjika sarokAroM kA gaharA riztA naitika sarokAroM se hai| dukha kI bAta hai ki hamAre samAja meM naitikatA kI duhAI unhoMne apane ina saMdezoM ko apane AcaraNa dvArA jana-jana taka kevala anuSThAnoM meM dene kA calana-sA ho gayA hai jise hameM apane pahu~cAne kA jIvana-paryanta kArya kiyaa| dukha kI bAta hai ki hamAre samAja evaM niyAmaka saMsthAnoM ne sAmAjika cetanA se AcaraNoM meM parilakSita karanA hogaa| subaha se zAma taka jo rahita aura naitikatA bodha se pare eka aise zikSAtaMtra kA vikAsa jIvana gujArA jAtA hai, usameM naitikatA vAcAlatA ke rUpa me to kiyA, jisameM zikSA kA uddezya mahaja Arthika sarokAroM taka upasthita rahatI hai parantu karma kSetra meM isakA abhAva milatA hai| simaTa gyaa| bhArata kI bahusaMkhyaka AbAdI Aja bhI zikSA ke hama apanA kAma ImAnadArI se kareM, satya tathA nyAya ke prati sUraja kI vAstavika rozanI hAsila karane meM asaphala hai, jaba hamArI pratibaddhatA hamAre karmoM meM parilakSita ho, isake lie hameM ki deza meM eka varga aisA bhI hai jo AsAnI se samRddhattama dezoM vizeSa rUpa se prayatnazIla hone kI AvazyakatA hai| kI zikSA hAsila kara sakatA hai| ina virodhAbhAsoM ke pIche usa jina vyaktiyoM ne samAja ko sundara banAne kA saMkalpa tArkika dRSTi aura virAT sapane kA abhAva hai, jisameM 'bahujana liyA, unhoMne saMkaTapUrNa kSaNoM meM bhI apane AtmavizvAsa ko hitAya' kA lakSya hAsila hotA hai| aDiga rkhaa| manISiyoM, cintakoM tathA dharmaniSTha AtmAoM kI vastuta: bhArata meM zikSA-paridRzya kI asamAnatA cakita jIvana dRSTi zikSA ke mUlyoM meM sammilita hoM to eka aise nirbhaya samAja kI prApti sahaja hI sambhava hai, jahA~ lokatAntrika prakiyA karane vAlI hai tathA aitihAsika krama meM bhI hama use bahuta adhika badalatA huA nahIM paate| AjAdI ke pahale bhI deza meM aneka aise meM manuSyatA prApti sahaja hai| zikSA yadi sAmAjika tathA naitika parivAra the, jinake bacce iMglaiNDa ke mahaMge skUloM meM zikSA prApta sarokAroM se rahita ho to vaha utpAdana prakriyA kA mAdhyama to bana karate the| dUsarI tarapha, deza ke sudUra aMcaloM meM lAkhoM bacce zikSA sakatI hai parantu vyaktitva vikAsa kA upAdAna kabhI nahIM ho sktii| zikSAvidoM, nIti nirmatAoM tathA samAja ko isa dizA kA sapanA dekha sakane kI sthiti meM nahIM the| Aja jaba duniyA ke dezoM meM nikaTatA aura paraspara AvAjAhI bar3hI hai to bhArata kA meM prayatnazIla honA hI hogaa| dhanADhya varga pazcima ke pasaMdIdA mulka meM apane bacce ko zikSA saMcAlaka, javAhara vidyApITha, kanor3a dilAtA hai| jaba ki hama ciMtita rahate haiM ki deza ke hara bacce ko skUla kI paridhi meM lAne ke lie kyA upakrama kareM? 0 aSTadazI / 1490 FOR HVte & Personal Use Only