Sarak Jati

Author(s): Prabhakarvijay
Publisher: Jain Dharm Pracharak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022859/1

Page #1

સરાક-જાતિ
-પ્રભાકર વિજય

Page #2

|| જમ્ नमो नमः श्रीप्रभुधर्मसूरये।
સરાક-જાતિ
લેખક – મુનિરાજ શ્રી પ્રભાકરવિજયજી.
પ્રથમવૃત્તિ ૨૦૦૦
વિર સં. ૨૪૬૨ :
ધર્મ સં. ૧૪.
:
વિક્રમ સં૧૯૯૨

Page #3

પ્ર કા શ ક પ્રેસીડેન્ટ. શિવલાલ કાલીદાસ મહેતા
શ્રી જનધર્મ પ્રચારક સભા (માનભુમ સરાક (શ્રાવક) કમેટી.)
ઝરીયા,
મુદ્રક શેઠ દેવચંદ દામજી ધી આનંદ પ્રેસ–ભાવનગર.

Page #4

કલકત્તા નિવાસી સ્વ. ધર્મપ્રિય શેઠ વલભજી મોરારજી
સ્મરણાર્થે– શા. વનરાવન મોરારજી
તરફથી ૧૦૦૦ કોપી

Page #5


Page #6

સરાક જાતિને જૈન ધર્મનું અનેક કષ્ટ સહન
કરી જ્ઞાન આપનાર
પરમપૂજ્ય-ન્યાયવિશારદ-ન્યાયતીર્થ-ઉપાધ્યાય
શ્રી મંગલવિજયજી મહારાજ

Page #7


Page #8

બે-બેલ પ્રથમ સં. ૧૯૮૯ ના કલકત્તા ચાતુર્માસમાં ધર્મપ્રિય બાબૂ બહાદુરસિંહજી સિંધી સાથેના વાર્તાલાપ દરમ્યાન આ તરફમાં સરાક જાતિ હોવાનું જાણ્યું. અને તે વખતે તેઓએ પરમપૂજ્ય-ન્યાયવિશારદ ન્યાયતીર્થ ઉપાધ્યાય શ્રી મંગલવિજયજી મહારાજ સાહેબને સરાક જાતિમાં વિચરવા માટે વિનંતિ કરેલ.
પરન્તુ અમે ચાતુર્માસ બાદ વિહાર કરી યાત્રાર્થ તીર્થાધિરાજ શ્રી સમેતશિખરજી (મધુવન) આવ્યા, અને પહાડ ઉપર યાત્રા કરતાં ઉપરનાં જિનમન્દિરાને ભગ્નાવસ્થામાં જોઈ હુદયમાં આઘાત થયે અને તેથી ત્યાં આવતાં યાત્રાળુઓને જીર્ણોદ્ધાર માટે ઉપદેશ આપવાનું કાર્ય કર્યું. બાદમાં સં. ૧૯૦ નું ચાતુર્માસ કોઠારી મેહનલાલ અને કોઠારી મણલાલ રાઘવજીની વિનંતિથી બેરમો ( હજારીબાગ) ગામમાં કરી, પુનઃ યાત્રાર્થ શ્રી સમેતશિખરજી આવ્યા. અને પુનઃ યાત્રાળુઓને જીર્ણોદ્ધાર માટે ઉપદેશ આપ ચાલુ રાખ્યું. તે દરમ્યાન પાવાપુરી તીર્થના ઓ. મેનેજર ધર્મપ્રિય બાબૂ ધનુલાલજી સુચન્દી શિખરજી આવ્યા અને પૂજ્ય મહારાજશ્રીને ચાતુર્માસ માટે વિનંતિ કરી. તથા પાવાપુરીના વિલાયતમાં ચાલતા દિગમ્બર સાથેના કેસની વાત કરી જણાવ્યું કે પૈસાના અભાવે પ્રીવી કોસીલમાં ચાલતા કેસ માટે કેઈને વિલાયત મોકલી શકાય તેમ નથી. અને તેથી ઉપદેશદ્વારા મદદ કરાવવા વિનંતિ કરી. આથી સં. ૧૯૧નું

Page #9

ચાતુર્માસ બિહારશરીફમાં કર્યું. આ ચાતુર્માસમાં મુંબઈ તથા રંગુન સંઘ ઉપર પત્રો લખી આપી બાબૂ ધનુલાલજીના સુપુત્ર બાબૂ જ્ઞાનચંદજીને તથા બાબૂ લક્ષ્મીચન્દ્રજીના સુપુત્ર બાબૂ વિજયસિંહજી વિગેરેને રંગુન અને બાબૂ જવાહરલાલજીને મુંબઈ મેકલ્યા. આથી રંગુન શ્રી સંઘે તથા મુંબઈ મન્દિરના ટ્રસ્ટીઓ તરફથી રૂા. નવથી દસ હજારની મદદ કેસ માટે મળી. અને તેથી સત્યવક્તા ધર્મપ્રિય બાબૂ લક્ષ્મીચન્દ્રજી સુચન્તીના સુપુત્ર બાબૂ ઈચન્દ્રજી સુચતી એડકેટ વકીલને વિલાયત પ્રીવી કોસીલમાં ચાલતા કેસ માટે મોકલ્યા. શાસનદેવની કૃપાથી સફલતા પ્રાપ્ત થઈ.
પાવાપુરીમાં દીપમાલિકાના શુભ દિવસે ધર્મપ્રિય બાબૂ બહાદુરસિંહજી સિંધીજીએ આ જાતિની તપાસ કરવા અને આ જાતિમાં વિચરવા પુનઃ પ્રેરણા કરી. તેથી ચાતુર્માસ બાદ શિખરજી તીર્થની યાત્રા કરી, ઝરીયા આવી, સરાક જાતિની તપાસ કરવા ભજુડી આવ્યા. અને ત્યારબાદ જેમ જેમ સરાક જાતિની તપાસ કરતા ગયા તેમ તેમ આ જાતિનાં માણસેથી નવું નવું જાણવાનું મલતું ગયું. અર્થાત્ સરાક જાતિનાં ડાક ગામમાં વિચરી, આ જાતિના આચાર-વિચાર-રીતરિવાજે વિગેરે જાણ આ ટેકટ રૂપે આજ સમાજ સમક્ષ ધરવામાં આવે છે, જેમાં
સરાક જાતિને વાસ્તવિક અર્થ–સરાક જાતિ હાલ કયાં છે?-સરાકજાતિના ગોત્ર-સરાક જાતિના કુળદેવ-સરાકજાતિની ઉપાધી-સરાકજાતિમાં રહેલું જૈનત્વ-પ્રાચીન જિન

Page #10

મન્દિરના ભગ્નાવશે-સરાક જાતિ ઉપર અન્ય ધમીઓને પ્રભાવ અને જૈનધર્મોપદેશકોને અભાવ–સરાક જાતિને વ્યવસાય અને આથક સ્થિતિ -સરાક જાતિમાં શિક્ષાને અભાવ–સરાક જાતિમાં બંગાલીઓને ચેપ–સરાક જાતિના હાસનાં મુખ્ય કારણે-જૈનેએ આ પિતાના પૂર્વના સાધર્મીઓને અપનાવવા શું કરવું જોઈએ ? વિગેરે વિષયમાં સરાક જાતિમાં મેં મારા પૂજ્ય ગુરૂમહારાજ સાથે વિહાર કરી મેળવેલ બીનાઓ આ લેખમાં આપી છે. આ સિવાય—
પરિશિષ્ટ નં. ૧ માં ધર્મપ્રિય બાબૂ ગણેશલાલજી નાહટાના સૌજન્યથી પ્રાપ્ત થએલ ઉડીસા ગેઝેટીયર સં. ૧૯૦૮ માં છપાયેલ સરાક જાતિ પર પ્રકાશ પાડતો એક લેખ આપેલ છે. તેને અનુવાદ પણ વાંચકની અનુકૂળતા માટે ગુજરાતીમાં આપેલ છે.
પરિશિષ્ટ નં. ૨ માં સં. ૧૯૯૨ના પોષ માસથી અત્યાર સુધી થએલ પ્રચારની આછી રૂપરેખા ટૂંક રૂપે આપી છે.
પરિશિષ્ટ નં. ૩ માં પરમપૂજ્ય ન્યાયાવિશારદન્યાયતીર્થ-ઉપાધ્યાય શ્રી મંગલવિજયજી મહારાજ સાહેબના ઉપદેશથી કલકત્તા અને ઝરીયામાં સ્થપાએલ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રચારક સભા યાને સરાક જાતિ પ્રચારક કમીટીના સભ્યનું લીસ્ટ આપ્યું છે કે જેથી આ શુભ કાર્યમાં પિતાની લક્ષ્મીનો સદુપયોગ કરનાર વ્યક્તિ નિઃસંકોચ ભાવથી આ કમીટી દ્વારા આ પિતાના હજારો વર્ષથી અલગ પડેલા સાધમબધુઓમાં પ્રભુ શ્રી મહાવીરનાં તત્તને પ્રચાર કરવામાં મદદરૂપ થઈ શકે.

Page #11

સંવત ૧૯૨ ની સાલનું ચાતુર્માસ સરાક જાતિનાં ગામમાં લાજુડી (માનભૂમ જીલ્લા) માં કર્યું હતું કારણ કે અહીં અને તેની આસપાસ બે ત્રણ માઈલમાં સરાક જાતિનાં લગભગ ૨૦૦-૩૦૦ ઘરે હોવાથી આ જાતિમાં વિશેષ લાભ થઈ શકે.
મેં આ ટેકટમાં જે કંઈ તપાસ કરી લખ્યું છે. તે માત્ર માનભૂમ જીલ્લાના એક જ ભાગની તપાસ કરી લખેલ છે, પરંતુ આ જાતિના અલગ અલગ જીલ્લાઓમાં ઘણું વિભાગે છે અર્થાત્ આખા પૂર્વદેશમાં ફેલાયેલી છે.
સરાક જાતિની જે કંઈ આછી રૂપરેખા આ રેકટમાં આલેખવામાં આવી છે. તેનું શ્રેય ધર્મપ્રિય બાબૂ બહાદ્દરાસિંહજી સિંધી કલકત્તાનિવાસીને ઘટે છે કે જેમણે પં. સેમચંદ અમીચંદદ્વારા સરાક જાતિમાં વિચરવા ગ્ય પ્રબન્ધ કર્યો છે તથા ઝરીયાનિવાસી ધર્મપ્રિય બાબૂ કાલીદાસ જસરાજે તન-મન-ધન સાથે હરેક રીતે સહાયતા આપી છે.
આ ટેકટ લખવાને ઉદ્દેશ માત્ર એટલે જ છે કે ગુજરાત, કાઠિઆવાડ, કચ્છ, મારવાડ, પંજાબ, દક્ષિણ વિગેરે દૂર દેશમાં વસતા જૈન ભાઈએ પોતાના હજારો વર્ષથી અલગ પડેલા ભાઈઓને પુનઃ શુદ્ધ માર્ગે લાવવામાં ઉપર્યુક્ત સંસ્થાઓને સહાયતા-સહાનુભૂતિ અર્પણ કરે. વીર સં. ર૪૬૩
એજ ઈછ– ફાલ્ગન શુકલા ૧૫
-પ્રભાકરવિજય.
શ્રી સમેતશિખર

Page #12

બંગાલમાં જૈન ધર્મની પ્રાચીનતાનો ખ્યાલ
પ્રાચીન ભવ્ય મૂર્તિ
આ પ્રાચીન મૂતિ ભજૂડીથી એક માઈલ દૂર ઈશ્વરી નદીના તટ પર ઝાડીમાં બિરાજમાન છે. આ મૂતિ પરિકરવાની છે. તેની સમજણ નીચે મુજબ છે.
પ્રતિમાની બાજૂમાં બે મૂર્તાિએ ચામરધારી દેવાની, બે નાગ દેવાની, બે ભૂત ની, બે યક્ષ ની અને બે ઊભી છે તે અજ્ઞાધારક દેવાની છે. એમ કુલ દસ છે. ( આ પ્રમાણે જિનમૂર્તિની બાજૂની દેવીની મૂતિઓનું વર્ણન જીવાભિગમ સૂત્રમાં ત્રીજી પ્રતિપત્તિ બીજ ઉદ્દેશામાં કરવામાં આવ્યું છે. આ મૂતિના કાનમાં કુંડલ દેખાવ હોવાથી અને બાજુમાં અંબિકા દેવીની મૂતિ હોવાથી વેતાંબર મૂતિ જ જણાય છે. ) જેનું વિવેચન જુઓ પેજ નં. માં.

Page #13

પ્રચારકાર્યની સફળતા
પરમ પૂજ્ય ન્યાયવિશારદ-ન્યાયતીર્થ –ઉપાધ્યાય શ્રીમંગળવિજયજી મહારાજ સાહેબની સાથે રહી
જીવવિચાર – સામાયિક-દેવવંદન—ગુરૂવંદનને અભ્યાસ કરનાર સરાક હરિપદમાજી (હરિશ્ચન્દ્ર જૈન) મધુવન જિનમદિરમાં પૂજા કરવા જતાં.

Page #14

ધર્મપ્રચારાર્થે
સરાક જાતિના ગામમાં ન્યાયવિશારદ-ન્યાયતીથ–ઉપાધ્યાય શ્રી મંગલવિજયજી મહારાજ સાહેબ
અને આ ટેકટના લેખકે
. ) .
((((GNS
n )
-10 D
)
MES
DOSTS RSS)D
DIST
ભજૂ ડી નામના નાના ગ્રામમાં વીર સં'. ૨૪૬૨ માં કરેલ ચાતુર્માસવાળું નાનું મકાન.

Page #15

પ્રાચીન જિનમન્દિરના અવશેષો
શ્રી શીતલનાથ પ્રભુનું ચૌમુખજી
આ શ્રી શીતલનાથ ભગવાનનું ચૌમુખજી સરાક જાતિના મહાલ ગ્રામના જંગલમાંથી ખંડિત અવસ્થામાં પ્રાપ્ત થયેલ છે. તેની નીચે આ પ્રમાણે લંછન જણાવવામાં આવેલ. ઘણા વિદ્વાનને મત છે કે આ લંછન શ્રીવ૨૭ લંછન છે.

Page #16

॥ નમ્ ॥ नमो नमः श्रीप्रभुधर्मसूरये ।
સરાક-જાતિ.
ચાને
દેવાધિદેવ શ્રી પાર્શ્વપ્રભુ અને શ્રી મહાવીરસ્વામી ભગવાન ના સમયના શ્રાવકાના વશોની વિચારણીય પરિસ્થિતિ
આ સરાક જાતિનું વિવેચન લખવા પહેલાં હાલના શ્રાવકા માટે એ શબ્દ લખુ તે અસ્થાને નહીં ગણાય. વર્તમાન શ્રાવકો—
અત્યારના જૈન શ્રી સઘમાં ઓશવાલ ( દસાવિસા ), પારવાલ ( દસા-વીસા ) શ્રીમાળી ( ઢસા-વીસા ) ભાવસાર, પાટીદાર, ખડાયતા, લુહાણા, મણીયાર, ક્ષત્રિય, ખત્રી વિગેરે અનેક જાતિએ અને પેટાજાતિએ નજરે પડે છે. તેમાં હાલના દરેક શ્રાવકા ભગવાન શ્રી મહાવીરસ્વામીના નિર્વાણુ બાદ અમુક સમય પછી પૂર્વાચા/એ

Page #17

શુદ્ધિ કરી બનાવેલા છે. જેમકે ઓશવાલેની શુદ્ધિ આચાર્યશ્રી રત્નપ્રભસૂરિજીએ કરી. શ્રીમાલોની શુદ્ધિ આચાર્ય શ્રી ઉદયપ્રભસૂરિજીએ કરી. તેવી રીતે બીજી જાતિઓ જેમ જેમ પૂર્વાચાર્યોના પ્રભાવમાં આવતી ગઈ તેમ તેમ શુદ્ધ ધર્મ તરફ આકર્ષાણી હોય તેમ જણાય છે. હવે એ વિચારવું જરૂરનું છે કે હાલ જે જૈને ગુજરાત-કાઠિયાવાડ, કચ્છ, મારવાડ, પંજાબ વિગેરે દેશમાં મેજુદ છે તે પ્રભુ મહાવીરસ્વામીના નિર્વાણ બાદ અમુક સમય પછી પૂર્વાચાર્યોએ શુદ્ધિ કરી બનાવેલા છે, તે દેવાધિદેવ શ્રી પાર્શ્વપ્રભુ અને શ્રી મહાવીર સ્વામીના સમયમાં જે કરે શ્રાવકો હતા તેની વંશપરંપરાના શ્રાવકે કયાં ગયા ?
દેવાધિદેવ શ્રી પાર્શ્વપ્રભુ અને શ્રી મહાવીરસ્વામી ભગવાન વિશેષ કરીને પૂર્વદેશમાં વિચરેલા છે, પરંતુ આ સ્થળે જે જૈને હાલમાં મોજુદ છે તેઓ પણ ગુજરાત, કાઠિયાવાડ, મારવાડ વિગેરેમાંથી આવી વસેલા છે; જ્યારે રાજગૃહી, વૈશાલાનગરી, પાટલીપુત્ર, ચંપા, તુંગીયાનગરી વિગેરે સ્થળોમાં લાખે-કરોડે શ્રાવકે હતા તેને હાસ કેમ થયે ? શા કારણથી થયે ? તે સ્વાભાવિક રીતે ઉપસ્થિત થતા પ્રશ્નો ઉપર આ સરાક જાતિ અને પ્રકાશ પાડે છે. સરાક શબ્દને વાસ્તવિક અથ–
શ્રાવકસ્રાવક-સરાવક-સસક આવી રીતે શ્રાવક

Page #18

૧૧
શબ્દને અપભ્રંશ થએલે જણાય છે; પરતુ સરાક શબ્દને વાસ્તવિક અર્થ શ્રાવક જ છે. આ સરાક જાતિ હાલ કયાં છે ?
આ સરાક ( શ્રાવક) જાતિમાંના વૃદ્ધ પુરૂષને પ્રશ્ન કરતાં તેઓ જણાવે છે કે અમારા વંશજો રાજગીર, પટના અને બહાર વિગેરે સ્થળે તરફથી કોઈ પણ કારણને લઈ માનબજાર નામના શહેરમાં આવ્યા. અને ત્યારબાદ ત્યાંના રાજાના અત્યાચારથી આ તરફ ( માનભૂમ જીલ્લામાં) આવીને વસ્યા છીએ. તેઓ હાલ જે જે ગામમાં છે તેમાંથી ઘેડા ગામે નીચે આપવામાં આવે છે. ગામનું નામ ઘર સંખ્યા ઝરીયાથી દૂર માઈલ ભાડી
૧૦૦ કમલગડા દાદા તેદુગાવ
હડા ઘાતકીડહા ઠાકુરડી દેવગામ એલહટ એલૂંજા મેહાલ ખાજા
૦
૧૨
૦
૦
૦
૦
૦
૦
૧૪
૧૦૦
૧૪
૧
૦

Page #19

૧૨
આ સિવાય ઉપર મુજબનાં ગામોની આસપાસ જેમકે આમચાસર, પુતલીયા, કાંટાબની, ચુડમી, લખીપુર, સરલ્યા, ઉદયપુર, કાલાહી, લખીયાવાવ, જબડસ, બાથનવાડી, સાંકડા, આસનબની, કુસડાબાદ, ચૌતાલા, સયાર, બનબેડીયા, ગોવીંદપુર, સુન્દરવનબાંધ, નંદાડા, સનાડા વિગેરે ગામ છે.
આ તરફના વિભાગમાં આ જાતિનાં ૩૬૦૦ થી ૩૮૦૦ ઘર છે. અને જનસંખ્યા લગભગ ૨૫૦૦૦ ની ગણાય છે. તે ઉપરાંત ઉડીસા* પ્રાન્તમાં તેમજ સીંગભૂમ+જીલ્લામાં અને ચક્રધરપુર રેલવે સ્ટેશનની આસપાસ સરાક–જાતિ હેવાનું માલુમ પડે છે. આમ પૂર્વદેશમાં આ જાતિ અનેક જગ્યાઓમાં વસેલી છે. સરાક જાતિનાં ગેત્ર
આ જાતિના વૃદ્ધ પુરૂષોને પ્રશ્ન કરતાં તેઓ જણાવે છે કે અમે પ્રથમ જૈન હતા અને અમારી સરાક જાતિમાં આદિદેવ, ધર્મદેવ, શાન્તિદેવ, અનંતદેવ અને ગૌતમ ગોત્રના સરકે છે. તેમાં સૌથી વિશેષ આદિદેવ ગેત્રના સરાકે છે.
આ ઉપરાંત તેઓમાં અધિદેવ નેત્ર કહે છે, અર્થાત ૪ જુઓ પરિશિષ્ટ નં. ૧ - કલકત્તાનિવાસી બાબૂ નરેન્દ્રસિંહજીના પત્ર ઉપરથી.
* હજારીબાગ, સીંગભૂમ, વીરભૂમ, બાંકડા, રાંચી, સંથાલપરગણું, મિદનાપુર વિગેરેમાં સરાક જાતિ વસે છે.

Page #20

૧ ૩
ઋષભદેવને ઋષિદેવ કહે છે. વલી શાન્તિદેવને સાંડિલ્ય કહે છે. આ પણ શબ્દોના અપભ્રંશ થએલા જણાય છે.
તેઓને ગોત્રદેવના સમ્બન્ધમાં આદિદેવ-અનન્તદેવશાન્તિદેવ-ગૌતમ વિગેરે કોણ હતા એ પશ્ન કરતાં તેઓ કહે છે કે અમે કંઈ જાણતા નથી. સરાક જાતિના કુળદેવ
સરાક જાતિમાં પાર્શ્વનાથને કુળદેવતા તરીકે માને છે. અને તેઓ જણાવે છે કે અમારા બાપદાદાઓ કુળદેવતાની યાત્રા કરવા પાર્શ્વનાથ પહાડ યાને સમેતશિખર તીર્થ જતા હતા.
પાર્શ્વનાથ પહાડ કુળદેવની યાત્રા કરવા કેમ નથી જતા? તે પ્રશ્ન કરતાં જણાવે છે કે-અમે ત્યાં જઈએ તે અમારે ખાસ ખેતી નહીં કરવાની, બ્રહ્મચર્ય પાલન કરવાની વિગેરે પ્રતિજ્ઞાઓ અમારા બાપદાદાઓની માફક લેવી પડે અને અમે પ્રતિજ્ઞા લઈએ તે ખેતી નહીં કરવાથી શું ખાઈએ ?
ઉપર્યુક્ત કારણથી જણાય છે કે આ જાતિના પૂર્વજો જ્યારે યાત્રાર્થ પાર્શ્વનાથ (શિખરજી) જતા હશે ત્યારે જરૂર કંઈ કંઈ નિયમે અવશ્ય લેતા જ હશે. અને તે નિયમ લેવા જ જોઈએ આ આશયથી–આ ભીતિથી પાર્શ્વનાથે ( શ્રી સમેતશિખર ) જવું જ બંધ કર્યું હોય તેમ જણાય છે.

Page #21

૧૪
સરાક-જાતિની ઉપાધિ–
જેવી રીતે હાલના શ્રાવકમાં ગાંધી–મહેતા-શાહ વિગેરે કહેવાય છે તેવી રીતે સરાક જાતિમાં તેઓમાંના મહાન પુરૂષના કાર્યોને અંગે ચૌધરી–સિંહ-મોડલ-બાંધ્યાપાતર-માં-બોસ્ટમ વિગેરે ટાઈટલ છે. તેને સરાક જાતિ ઉપાધિ (પદવી) કહે છે. જેવી રીતે આપણામાં ઝરીયાનિવાસી શિવલાલ કાળીદાસ મહેતા કહેવાય છે તેવી રીતે આ જાતિમાં અર્જુન મોજી-તેજરાજ પાતર વિગેરે (મહાજન શબ્દમાંથી માંજી શબ્દ અપભ્રંશ થઈ ગયેલો જણાય છે.) આ ઉપાધિમાં વિશેષ સરાક માંજીની ઉપાધિવાલા છે. સરાક જાતિમાં રહેલું જૈનત્વ
આ જાતિ પ્રથમ શ્રાવક હોવાનું નીચે મુજબનાં પ્રબલ કારણેથી માલુમ પડે છે. કે જેઓએ પિતાને પ્રાચીન આચાર મજબૂત રીતે પકડી રાખેલ છે. જુઓ – ૧. સરાક જાતિમાં માંસાહાર તથા શરાબ (તાડી)
ને ઉપગ નથી, અર્થાત્ આખી જાતિથી બંધ છે. આ જાતિમાં વ્યાજ (ડુંગળી) તથા લસણ જાતિથી જ બંધ છે. એક બચું પણ આ
ચીજોને ઉપયોગ ન કરે. ૩. ઉમરાં (ગુલર) વડ પીંપલના ટેટાઓ વિગેરે
ચીને આખી જાતિમાં ખાવાને રિવાજ નથી.

Page #22

૪. આ સિવાય આ જાતિમાં ભાજી કાપેલી હોય
તે ખાવાનો રિવાજ નથી. યદિ જે ચુંટેલી હોય
તે જ ઉપગ કરે છે. ૫. આ જાતિને નાને કે મે માણસ કદી પણ
માંસાહારી (બંગાલી) લોકોને ત્યાં નેકરી નહીં કરે કે જેથી પોતાનામાં એ દુર્ગણે પ્રવેશ કરી શકે. આ જાતિમાં તેડવું–કાપવું-ચીરવું વિગેરે ઉગ્ર શબ્દ બોલવાને રિવાજ નથી જેમકે આ જાતિને કઈ પણ માણસ શાક સુધારવા બેઠે હોય અને બીજે કઈ આવીને કહે કે કેમ ભાઈ શાક કાપે છે? તો તે શાક કાપવા બેઠેલ ભાઈ શાક કાપવું છેડી દેશે, એટલું જ નહીં પરંતુ
તે શાક પોતાના ખાવાના ઉપયોગમાં નહીં . ૭. આ જાતિ પોતાની જાતિ–સિવાય અન્ય
જાતિના હાથનું પાણી પીતી નથી. ઉપર્યુક્ત ઉચ્ચ વિચારે હજી પણ આ જાતિમાં મેજુદ છે. જેમ અત્યારે પાટણના જૈને બજારમાં ચીરેલાં દાતણ હશે તે જ લેશે અને ચીરેલાં નહીં હોય તે નહીં
ત્યે, કેમકે શ્રાવકોમાં તેડવું–કાપવું-ચીરવું વિગેરે ઉગ્ર શબ્દો બોલવાને પણ રિવાજ નહીં હતું. અને તેથી પિતાના ઉપગમાં ન છૂટકે લેવાતી ચીજો પ્રત્યે પણ
હૃદયમાં અનુકંપા ઉત્પન્ન થવાનાં આ ચિહે જ છે. પ્રાચીન જિનમન્દિરના ભગ્નાવશેષ–
માનભુમ જીલે અને તેની આસપાસમાં અને

Page #23

૧૬
દાદર નદીના કિનારા ઉપર પ્રાચીન જિનમન્દિરના ભગ્નાવશેષ નજરે પડે છે. યદિ શોધખોળ માટે પ્રયાસ કરવામાં આવે તે પ્રાચીન મૂર્તિઓ-પ્રાચીન શિલ્પ અને ઐતિહાસિક અપૂર્વ સામગ્રી મળી આવવા સંભવ છે.
હાલમાં જૂડીથી એક માઈલ ઈજરી નદીના કિનારા પર એક પ્રાચીન જિનમૂર્તિ મળી આવી છે. અહીંના લોકો તેને કાળ ભૈરવ તરીકે માને છે, પૂજે છે. આ મૂર્તિ સમ્બન્ધમાં કિવદન્તિ–
નાગલા કરીને ત્યાંથી ત્રણેક માઈલ દૂર એક નાનું ગામ છે. આ ગામમાં એક માણસને સ્વમ આવ્યું. અને તેણે સ્વપ્નમાં આ મૂર્તિનાં દર્શન કર્યા. સ્વપ્નમાં તે માણસને કેઈ દેવિક જણાવ્યું કે આ મૂર્તિ અહીંથી
ડે છેટે ધરામાં દટાએલ છે, માટે તેને કાઢી પૂજા કરો. પ્રાત:કાલમાં તે ધરા પાસે જઈ જુએ છે તે મૂર્તિ અધી જમીનમાં દટાએલી છે. પછી તેના ઉપરથી માટી વિગેરે દૂર કરી બહાર કાઢવામાં આવી. આ આશ્ચર્યજનક બનાવથી હજારે લેકે એકઠાં થયાં. આઠ દસ દિવસ પર્યન્ત તે ત્યાં મેળો ભરાયે. ગામેગામના લેકે આવવા લાગ્યા. એક ગામના ઠાકોરને થયું કે આ મૂતિ હું મારા ગામમાં લઈ જઉં, તેથી આઠ દસ માણસોએ મળી આ મૂર્તિને એક બેલ ગાડીમાં પધરાવી, પરંતુ ગાડું ચાલે જ નહીં. ગામમાંથી બીજી બે બળદની જોડી આવી છતાં કોઈ અનેરા ચમત્કારથી ગાડું એક તસુ પણ આગળ

Page #24

પ્રાચીન જિનમન્દિરના ભગ્નાવશેષ યાને બગાલનું જૈનત્વ
ચૌમુખજી
આ ચૌમુખજી ઈજરી નદીના તટ પર છે. (ભેજુડી ગ્રામથી એક માઈલ દૂર ) અત્યન્ત પ્રાચીન હોવાથી આ ક્યા ભગવાનનું ચૌમુખજી છે તે જણાતું નથી.

Page #25

ધમ પ્રચાર
સરાક જાતિના કમલગડા ગામના ઉદ્યાનમાં વીર સં'. ૨૪૬રમાં ઉજવાયેલ શ્રી મડાવીરસ્વામી જન્મકલયાણક ઉત્સવ
जन ज
ડિવો
,
Iો
છે
તીર્થાધિરાજ શ્રી સમેતશિખરજી (મધુવન) કારખાનાના ટાફની મદદથી આ ઉત્સવ સમયે શ્રી પાર્શ્વ પ્રભુની પંચકલ્યાણક પૂજા ભણાવાઈ હતી અને તેમાં સરાકે જાતિના ભાઈઓ સહર્ષ ભાગ લઈ રહ્યા છે. "

Page #26

ધમ પ્રચારાર્થે
સરાક જાતિના કમલગડાગ્રામમાં દેવાધિદેવ શ્રી મહાવીરસ્વામી જન્મ કલ્યાણક ઉત્સવ.
વીર સંવત ૨૪૬૨
जय नमः
जैन जय
M.S.MIRZA.BBR JUARIA
ઉપા. શ્રીમ ગલવિજયજી મહારાજ પરમ પૂજ્ય ન્યા. ન્યા. સાહેબ “ પ્રભુ શ્રી મહાવીર અને સરાંક જાતિ વિષય પર સાક લોકોની સભામાં
’
વ્યાખ્યાન
આપે છે.

Page #27

સરાક જાતિનાં મન્દિરને ખ્યાલ આપનાર
| પ્રાચીન મૂતિ
આ મૂર્તિ ઇજરી નદીના તટ પર બિરાજમાન છે.

Page #28

પ્રાચીન જિનમન્દિરના અવશેષ
શાસન અધિષ્ઠાત્રી શ્રી અંબિકા દેવી
આ શ્રી અંબિકા દેવીની પ્રાચીન મૂર્તિ પેજ ન. પાસે આવેલ શ્રી નમિનાથ ભગવાનની મૂર્તિની બાજુમાં ઇજરી નદીના તટ પર છે જેની ઊંચાઈ અને પહોળાઈ ૩૦ x ૧૮ ઇંચ છે.

Page #29

બંગાળનું પ્રાચીન જૈનત્વ
પ્રાચીન જિનમૂર્તિને જોડે
દાદર નદીના કિનારા પર અને સરાક જાતિના બેલું જા ગામની પાસેના જંગલમાં પ્રાચીન જિનમન્દિરાના ટીલાઓમાંથી મળી આવેલ જિનમૂર્તિને જેટે.

Page #30

૧૭
ચાલ્યું નહીં લેકને કંઈ સમજ ન પડી. એક પછી એક એમ ત્રીશ બળદ જોડીઓ તે ગાડા સાથે જોડવામાં આવી. તડ-તડતડ રસ્તાઓ તુટવા લાગ્યા. અને લોકોને ભક્તિ ભાવ વધવા લાગ્યા. લકે અનેક પ્રકારની માનતાઓ માનવા લાગ્યા. આ મૂર્તિને લઈ જનારાઓને પરિશ્રમ નિષ્ફળ ગયે અને આખરે કંટાળી પાછા ગયા. તે જ રાત્રે લઈ જવાની ઈચ્છા કરનાર વ્યક્તિને સ્વપ્ન આવ્યું કે હું ગાડામાં નહીં બેસું. મને તે તમે લોકે જ તમારી કાંધ ઉપર ઉપાડી લઈ જાઓ, પરન્તુ અહીંથી ઉપાડ્યા બાદ રસ્તામાં કઈ જગ્યાએ મુકશે નહિ. જ્યાં લઈ જવા ઈચ્છા હોય ત્યાં જ લઈ જઈ ખંભાથી નીચે મૂકજે. બીજે દિવસે લેકેએ પોતાની ( કાંધ) ખંભા ઉપર ઉપાડી. ફૂલની માફક હલકી જે સૌને આશ્ચર્ય થયું, અને તે જગાએથી બે માઈલ આવ્યા બાદ થાક ખાવાની ઇરછાથી મૂર્તિ અહીં મૂકી. ત્યારથી જ તે મૂર્તિ ત્યાં સ્થિર રહી. પુન: લોકેએ ઉપાડવા કેશીશ કરી પરન્ત મહેનત નિષ્ફળ જણાઈ. હજારે લેકે આ ચમત્કારથી પૂજવા લાગ્યા. લેકે કહે છે કે આ વાત બહુ જ પુરાણું છે. અમારા બાપના બાપ પણ કહેતા કે આ મૂર્તિ સેંકડે વર્ષો થયાં અહીં જ છે.
આ સિવાય બેલહટમાં એક સરાકના ઘરમાં એક પ્રાચીન મૂર્તિ અંદાજ એક કુટની જોવામાં આવે છે. તે સિવાય દાદર નદીના કિનારે કુમારડી ગામની બાજુમાં પણ પ્રાચીન જિનમૂર્તિઓના અને મન્દિરના ભગ્નાવશેષ જોવામાં આવે છે. તેવી રીતે હાલમાંથી હાલમાં એક

Page #31

૧૮
ચૌમુખજી મળી આવ્યું છે. ( વિશેષ પ્રયાસ ચાલુ છે.) સરાક જાતિ ઉપર અન્ય ધર્મીઓને પ્રભાવ અને જૈન ધર્મોપદેશકોને અભાવ–
સરાક જાતિમાં વૃદ્ધ પુરૂષના કથન મુજબ આ જાતિ પટણું, બીહાર અને રાજગૃહી વિગેરે તરફથી આ તરફ આવીને વસ્યા બાદ આ જાતિની આ તરફ વીસ-બાવીસ પેઢીઓની પરમ્પરા થઈ ગઈ છે, પરન્તુ અન્ય ધમની છાયામાં આ જાતિ બહુ જ ઓછા પ્રમાણમાં આવી છે; નહીં તે બંગાલ દેશના અત્યારના વાતાવરણમાં હજારો વર્ષોથી રહેવા છતાં દારુ-માંસ-મ્યાજ-લસણ વિગેરેથી બચવું તે નાનીસૂની વાત નથી જ. - આ જાતિમાં તપાસ કરવાથી માલુમ પડે છે કે આ જાતિ ધર્મગુરૂઓના ઉપદેશના અભાવે તથા ધાર્મિક અને જન્મ, લગ્ન અને મરણ જેવા વ્યવહારિક પ્રસંગોએ કિયાકાંડ કરાવનારાઓની ખામીથી જ આ જાતિને અન્ય ધમીઓની છાયામાં થોડે ઘણે અંશે જરૂર આવવું પડયું છે. આ વાતની પ્રતિતી કેટલાક પ્રસંગે સંભળાય છે તે પરથી થાય છે. આ જાતિના જેરામ માંજીના મુખથી સાંભળેલ હેવાલ તેની ખાત્રી કરાવે છે.
તેઓ કહે છે કે આ જાતિ ઉપર્યુક્ત સ્થાનેથી કઈ કારણને લીધે આ તરફ આવીને વસી ત્યારે આ તરફના હલકી ચા ઉચ્ચ જાતિના અન્ય ધર્મીઓની સાથે પાણી લેવાદેવાને વ્યવહાર નહીં હતું. આમ

Page #32

ઘણુ વખત સુધી ચાલ્યું, પરંતુ અમને વ્યવહારિક ક્રિયા કરાવનાર બ્રાહ્મણ યા પુરોહિત ગુરૂ કેઈ ન હોવાથી ઘણા વખત સુધી જન્મ, મરણ, લગ્ન વિગેરે પ્રસંગના ક્રિયાકાંડ વખતે પડતી મુશ્કેલીઓ અમેએ સહન કરી પરન્તુ અન્ય ધમીઓની હલકી જાતિઓ કહેતી હતી કે તમે નથુરા છે. અર્થાત્ તમને ક્રિયા કરાવનાર ગુરૂ કે પુરોહિત નથી માટે અમે તમારા હાથનું પાણી નથી લેતા. ત્યારબાદ ઘણા સમય પછી–
કાશીપુર કરીને એક ગામ છે. ત્યાંના રાજાને દિવાન સરાક જાતિને હતે. એક વખતની વાત છે કે કાશીપુરના રાજાને અને રાજપુત્રને વૈમનસ્ય થયું. રાજાએ સરાક દિવાનને હુકમ કર્યો કે તમે ખાનગી રીતે પુત્રને મારી નાંખે અને તેનું લેહી લાવો કે જેનું હું તિલક કરૂં. આ વખતે દિવાન સરાક બુદ્ધિમાન હોવાથી રાજપુત્રને મારી નહીં નાંખતાં પિતાને ઘેર ખાનગી રીતે છુપાવી રાખે અને રાજાને લાલ રંગનું પાણી બનાવી તે લેહી છે એમ સમજાવી શાન્તિ આપી. અમુક વર્ષો બાદ કાશીપુર ગામમાંથી બીજા ગામને એક નાને ભાયાત પિતાના પુત્રને હાથી ઉપર બેસાડી જાન (બરાત) લઈ બીજા ગામમાં લગ્ન કરવા જતાં નીકળે. કાશીપુરના રાજાએ આ પ્રસંગ છે અને તેને પિતાને પુત્ર યાદ આવ્યા અને રાજાએ સરાક દિવાનને બેલાવી હુકમ કર્યો કે મારા રાજપુત્રને પાછો આપો નહીં તો તમોને શિક્ષા થશે. સરાક દિવાને રાજપુત્રની શેધ માટે છમાસની

Page #33

મુદત માંગી અને જ્યારે જાણ્યું કે રાજાને રાજપુત્ર પર ઘણે પ્રેમ છે ત્યારે છ માસ બાદ રાજપુત્રને લઈ રાજા સમક્ષ સરાક દિવાન હાજર થયા. રાજા પોતાના પુત્રને જીવિત તથા ભણેલા-ગણેલે અને શસ્ત્રકળામાં પ્રવીણ જોઈ દિવાન સરાક ઉપર ખુશ થયે અને જે જોઈએ તે માંગવા જણાવ્યું. ત્યારે સરાક દિવાને જણાવ્યું કે અમારા જેવી ઉચ્ચ જાતિના હાથથી અન્ય જાતિઓ “ તમે ગુરૂ વગરના છે માટે તમારા હાથનું પાણી નહી લેશું” એમ કહી પાણી નથી લેતી માટે આ રિવાજ બંધ કરાવે. આ રીતે પિતાની જાતિનું કણ રાજા પાસે રજૂ કર્યું. રાજાએ પિતાના રાજપુરોહિતને સરાક જાતિને અર્પણ કર્યો અને ત્યારથી જન્મ-લગ્ન-મરણાદિ ક્રિયા આ પુરોહિત કરાવવા લાગ્યું. ત્યારથી આ જાતિના હાથથી અન્ય જાતિ પાણી પીવા લાગી (આ લગભગ સવાસેથી દોઢ વર્ષની જ વાત છે.) બસ ! ત્યારથી જ આ જાતિમાં વૈષ્ણવત્વની થોડીઘણી છાપ પડી. ત્યારબાદ આ પુરોહિતના પુત્રના આગ્રહથી એક મહાદેવનું મન્દિર લગભગ ત્રીશ વરસથી ખાજરા ગામની પહાડી પાસે બન્યું છે, છતાં વૈષ્ણવત્વપણને પૂરેપૂરે પ્રભાવ પડ્યો નથી.
એક ધર્મમાંથી બીજા ધર્મમાં જવાની શરૂઆત ઉપર્યુક્ત રીતે થઈ યદિ જે તેઓને કઈ ગુરૂની-વ્યવહારિક ક્રિયાકડ કરાવવાની સગવડતા મલી હોત તે આ જાતિને અન્ય ધર્મનો આશ્રય લેવાની જરૂર ન પડત. તે સાફ જણાઈ આવે છે. અને પછી તે સમયના પ્રવાહમાં તેઓ ધીમે

Page #34

૨૧
ધીમે જૈન સંસ્કારો જૈન રીતરિવાજે ભૂલતા ગયા અને આ દેશની વિશેષ પ્રથા મુજબ અન્ય દેવ દેવીઓની માનતા નીચે વૈશ્નવ બનતા ગયા; છતાં હજી સમય છે, એ નથી આવ્યું કે તેઓ પુનઃ જૈન ન બની શકે. જૈન સંસ્કૃતિની છાયા હજુ તેઓના જીવનમાં છે. જૈન દર્શનની પિપાસા જાગૃત કરવામાં આવે છે તે પિપાસા તૃપ્ત કરવાની તેઓમાં તમન્ના આવી શકે તેમ છે. પાંચ-સાત વર્ષમાં જ તેઓને પુનઃ જૈન બનાવી શકાય. સરાક જાતિને વ્યવસાય અને આર્થિક સ્થિતિ–
આ જાતિને મુખ્ય વ્યવસાય ખેતીને છે. લગભગ ૯૫ ટકા જેટલી આ જાતિ ખેતી કરીને પિતાનું ગુજરાન ચલાવે છે. આ જાતિમાં વધારેમાં વધારે ધનવાન ચાર-પાંચ હજાર સુધી હશે. કેટલાક તે નાના નાના જમીનદાર પણ છે. આ જાતિના પહેરવેશમાં સાદાઈ તથા બેલવાચાલવામાં સભ્યતા છે. આ જાતિમાં સંગઠન અને પંચાયતી બંધારણે હવાથી જ દારૂ-માંસ અથવા એવા બીજા કુરિવાજેથી બચી રહી છે.
આ જાતિમાં ગરીબી બહુ જ જોવામાં આવે છે. તેમાં પણ વિધવા બહેનોની હાલત બહુ જ ખરાબ હોય છે. વલી હાલમાં થોડાં વર્ષોથી આ જાતિમાં શાકભાજી ઉત્પન્ન કરી વેચવાનો રિવાજ પણ ચાલે છે. કે જેથી ગરીબ માણસને બે-ત્રણ આના જેવી નજીવી રકમથી રોજનું તેલ–નીમકમરચાનું ખર્ચ ચાલી શકે. અને સેંકડે એક બે ટકા રેલ્વે કારખાનાઓમાં પણ નેકરી કરે છે.

Page #35

સરાક જાતિમાં શિક્ષાને અભાવ
આ જાતિની ભાષા મુખ્યતઃ અત્યારે બંગલા છે. સેંકડે એક ટકે હિન્દી અને એક ટક ઈંગ્લીશ ભાષા જાણે છે. આ જાતિમાં ખેતીપ્રધાન વ્યવસાય હોવાથી વિદ્યાપ્રચાર નથી. કોઈ કોઈ ગામમાં સરાક જાતિ તરફથી પાંચ-સાત રૂપીઆમાં એકાદ માસ્તર રાખી બંગલા ભાષા બે-ત્રણ ચેપડી સુધીનું શિક્ષણ આપે છે, પરંતુ વિશેષ રીતે બાલક-બાલિકાઓને શિક્ષણ આપવાનું જાતિ તરફથી કંઈ સાધન નથી. વલી રહ્યાં નાનાં-નાનાં ગામડા એટલે ગવર્નમેન્ટ યા રટે તરફથી પણ વિશેષ પ્રબંધ જેવાતે નથી. સરાક જાતિમાં બંગાલીઓને ચેપ–
આ જાતિ બંગાલ જેવા માંસાહારી પ્રદેશમાં રહેવા છતાં પ્રાચીન જૈનત્વના સુસંસ્કારોથી દારૂ-માંસ-ગ્યાજલસણ વિગેરેથી બચવા પામી છે. પરંતુ આ જાતિમાં એક ચેપ બંગાલીઓને અવશ્ય લાગે છે, આ જાતિને મુખ્ય વ્યવસાય ખેતીને છે. તેમાં પણ દેશાચાર પ્રમાણે ચાવલને પાક કરવામાં આવે છે. ચાવલને વિશેષ પાણીની જરૂર રહે છે, તેથી બંગાલના ખેડૂત લેકે પિતાનાં ખેતરો પાસેગામ પાસે મેટાં મેટાં તળાવો રાખે છે. તે પ્રમાણે સરાક જાતિના હાથમાં પણ પિતાના ખેતરમાં પાણી લેવા માટે તળાવે છે. જ્યાં પાણી હોય ત્યાં માછલાં સ્વાભાવિક જ હોય છે. આ જાતિ સાધારણ સ્થિતિની હોવાથી આ તળાવના માછલાના ઠેકા પાંચ-સાત કે દસ રૂપીઆમાં

Page #36

૨૩
મચ્છીમારોને આપે છે. અને તે બદલ જે ધન આવે છે તે ધનથી તે તળાવમાં પાણીને વધારે સંગ્રહ રાખવા માટે તળાવેાને ખાદાવે છે. જો કે આ જાતિ આ પૈસાને હલકટ અને નીચ સમજી પેાતાના ખાવાના કે ઘરકાર્ય માં વાપરતી નથી પરન્તુ તેઓનું આ કાર્ય નિન્દનીય ગણાય.
વલી આ દેશના વાતાવરણ અનુસાર સરાક લેાકા કાલીદેવી-દુર્ગાદેવી અને સરસ્વતીની મૂર્તિની પૂજા કરવા લાગ્યા છે; પરન્તુ તેમાં હિંસા વગેરે કરતા નથી, ફળ-ફૂલ નૈવેદ્યદ્વારા કરે છે.
( તળાવના માછલાના અપાતા ઠેકાએ સમ્બન્ધમાં પૂ. માંરાજશ્રીએ ઉપદેશ આપતાં દસ-બાર ગામાના લેાકાએ ઠેકા આપવા અંધ કર્યાં છે. )
સરાક જાતિના હાસનાં મુખ્ય કારણા
પૂર્વદેશમાં જ્યારે કરોડો લાખ્ખો શ્રાવકો હતા તે જગ્યાએ આજે એક પણ શ્રાવક નથી તેનું શુ કારણ છે ? આ પ્રશ્ન વિચારવા અત્યારની જૈન સમાજને માટે ખાસ જરૂરી છે.
હું મારી તપાસ દરમ્યાન જાણી શકયો છું કે આ સરાક જાતિ પ્રથમ શ્રાવક હતી અને તેનાં હ્રાસનાં મુખ્ય એ જ કારણા છે.
સેનાધિપતિ સિવાયના સૈન્યની જેમ અધોગતિ થાય છે તેવી જ રીતે ધર્મ અને વ્યવહારમાં દૈરનાર

Page #37

२४
સેનાધિપતિના અભાવે જ આ જાતિને ધર્મસ્ટ્રાસ થયો છે. યાને આ જાતિને વ્યવહારિક તથા ધાર્મિક ક્રિયા કરાવનાર ગુરૂ-ઉપદેશકન્યા સાધુના અભાવથી જ અન્ય ધમીએને આશરો લેવો પડ્યો છે.
બીજા નંબરના કારણમાં આ જાતિમાં કન્યાવિક્રયને અતિશય ત્રાસ છે. ચાર, છ કે આઠ વરસની બાળ વિધવાઓ સિવાય ભાગ્યેજ કેઈ ઘર ખાલી હશે. આ જાતિમાં કન્યાઓને કંઈક અભાવ હોવાથી રૂ ૨૦૦-૫૦૦ કે ૧૦૦૦ સુધી કન્યાવિક્ય થાય છે. આ પ્રથાથી આ જાતિને ક્ષય થઈ રહેલે છે.
આ જાતિમાં વરસ બે વરસનાં બાલક-બાલિકાઓનાં પણ લગ્ન થાય છે, અને ભાગ્યેગે આ બાલક મરણું પામે છે તે વરસ બે વરસની બાલિકાને પણ વૈધવ્ય પાલન કરવું પડે છે. આવા રિવાજેથી આ જાતિને હૃાસ ઝડપપૂર્વક થઈ રહ્યો છે.
યદિ જે કઈ પુનર્લગ્ન કરે તે તેને જાતિથી બહિષ્કૃત કરવામાં આવે છે. બહિષ્કૃત થએલાં ઘરોની સંખ્યા વધારે પ્રમાણમાં નહીં હોવાથી હવે તે લેકે અન્ય ધમીઓની સાથે સમ્બધ કરવા લાગ્યા છે.
ઉપર્યુક્ત રીતે આ જાતિને હ્રાસ થઈ રહ્યો છે, છતાં હજી આ જાતિ પૂર્વદેશમાં લાખેની સંખ્યામાં રહેલી છે.

Page #38

૨૫
જૈનેએ આ પિતાના પૂર્વના સાધમીઓને અપનાવવા શું કરવું જોઈએ?
આ જાતિમાં જેમ જેમ તપાસ કરતાં જઈએ છીએ તેમ તેમ નવીન પ્રકાશ પડતે જાય છે. અને જે આ તપાસ બારીકાઈપૂર્વક લખવામાં આવે તે આ ટ્રેકટ નહિ પરંતુ ગ્રન્થ બને. પણ અત્રે મેં આ જાતિના પૂર્વ જીવનના ફેરફારની આછી રૂપરેખા માત્ર રજૂ કરી છે. એક વખતના જૈને આજે ક્યાં અને કેવા સંગમાં ઊભા છે? ધર્મગુરુઓના-સાધુઓના અભાવથી કાળબળ કેવું પરિવર્તન નોંધાવી રહેલ છે? તેને ખ્યાલ ઉપયુક્ત વાંચનથી આવી શકશે.
વાસ્તવિક રીતે જોવામાં આવે તે સાફ જણાય આવે છે કે આપણું ઉપદેશકોની ખામીથી યા આપણું બેદરકારીથી જ આ ભાઈઓ આપણાથી બહુ જ દૂર પડી ગયા છે, છતાં આ ભાઈઓને અપનાવવા માટે કલકત્તા તથા ઝરીયા ખાતે જે જૈન ધર્મ પ્રચારક સભા નામની સંસ્થા સ્થાપન થઈ છે તે સંસ્થાની કમીટીને મદદ કરી સૌ કઈ ભાઈએ આ જાતિમાં પ્રભુ શ્રી મહાવીરના તત્તના પ્રચારાર્થે સાથ આપે. ૩ શાન્તિ! શાતિ !! શાન્તિ !!!

Page #39

૨૬
પરિશિષ્ટ ન, ૧ ના
અનુવાદ
૧૯૦૮ ઇ. સ. માં પુરી-ઉડીસા ગેઝેટ ૮૫ પૃષ્ટમાં લખેલ છે – અહી’આ સરાક જાતિ નિવાસ કરે છે. આ સરાક શબ્દ શ્રાવક શબ્દમાંથી બનેલેા છે. જૈનમાં શ્રાવક તેને કહે છે કે સાધુથી ભિન્ન ગૃહસ્થ હોય તેને શ્રાવક કહે છે. અહી' અનેક સરાક કાપડ વણવાનું કાર્ય કરે છે. તેને અહી સરાક તાંતી કહે છે. આ લેાકેા ખરાખર ચાર જગ્યાએ નિવાસ કરે છે. જેમઃ-૧ તાઇગીરીયા રાજ્ય, ૨ ખારા રાજ્ય, ૩ કટકમાં ખાલકી થાણામાં અને ૪ પુરીના પીલી થાણામાં,
આ લેાકેા દૃઢ શાકાહારી છે. તથા દર વર્ષે માઘ માસની સાતમને દિવસે આ લેકે શિખરગિરિમાં ઉપસ્થિત થાય છે અને મૂર્તિના સમૂહની પૂજા વિગેરે કરે છે. અને તે સ્થાન ઉપર શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાનના સ્તવ કરવાના સમયમાં એક ભજન ખેલે છે.
તુમિ દેખા હૈ જિનેન્દ્ર, દેખીલે પાતક પલાય.
પ્રફુલ્લ હય કાય.
આઠે જૉટા. શાભાય કાટા તુમિ॰ ૧
સિહાસન છત્ર આછે, ચામર દિવ્ય દેહ કેમન આછે, કિવા
ક્રોધ માન માયા લેાભ,
મધ્યે
કિછુ નાહિ.
રાગ દ્વેષ માહ નાહિં, એમન ગોંસાઈ તુમિ. તુમિ॰ ૨.

Page #40

૨૭
કેમન શાન્ત મૂર્તિ બેટે, બેલે સકલ ભાયા કેવલી મુદ્રા એખન, સાક્ષાત દેખાય. સુમિત્ર ૩ આર (અપર) દેવેર સેવા હેતે, સંસાર બાડજ્ય પાર્શ્વનાથ દર્શન હેતે, મુક્તિ પદ પાય. તમિ. ૪
પરિશિષ્ટ નં. ૨ વીર સં. ૨૪૬૨ ના પિોષ શુક્લા ૫ થી વીર સં. ૨૪૬૩ ના ચિત્ર
- શુક્લા ૧૫ સુધીના પ્રચારનું
દિગ્દર્શન
સરાક જાતિનાં ભજડી–ઇચ્છર-ઉપરડી-કમલગડાકુમારડી-બેલહટ-બેલું જા–દેહગ્રામ-પર્વતપુર-મહાલ-ઉપરબાંધા-ધરીબાંધ વિગેરે ગામમાં પરમપૂજ્ય ન્યાયવિશારદ ન્યાયતીર્થ ઉપાધ્યાયશ્રી મંગલવિજયજી મહારાજ સાહેબે વિચરી, ભગવાન આદિદેવ–સરાક અને શ્રાવક શબ્દની વ્યાખ્યા-કુળદેવી શ્રી પાર્શ્વનાથ અને સરાકજાતિસરાક જાતિ અને અહિંસા-સરાક જાતિ અને તેમના ત્યાગી ગુરૂ-સરાક જાતિને પ્રાચીન ઇતિહાસ-ગૌતમગોત્ર, સરાક જાતિ અને ધર્મ-સરાક જાતિની ઉન્નતિના ઉપાય-વિગેરે વિષયે ઉપર વ્યાખ્યાન આપી સરાક જાતિના લોકોને પિતાના પ્રાચીન ધર્મનું ભાન કરાવ્યું છે.
સરાક જાતિના કમલગડા ગામે પૂ. મહારાજશ્રીના ઉપદેશથી શ્રી મહાવીર સ્વામી જન્મ કલ્યાણક ઉત્સવ

Page #41

૨૮
વીર સં. ૨૪૬૨ ના ચૈત્ર સુદ ૧૩ ના રાજ ઉજવવામાં આવ્યા હતા. અને આ પ્રસંગે લગભગ સરાક જાતિનાં ૬૦ ગામોમાં ઉત્સવમાં ભાગ લેવા નિમ ત્રણ કરવામાં આવ્યુ હતું. આથી સરાક જાતિનાં લગભગ બે હજાર મનુષ્યાએ આ ઉત્સવમાં ભાગ લીધેા હતે. અને તેની જ અનુમતિથી દેવાધિદેવ શ્રી પાર્શ્વ પ્રભુની મૂર્તિની પૂજા ઝરીયાનિવાસી ધર્મપ્રિય ઘેલાભાઇ તરફથી ઠાઠમાઠથી ભણાવવામાં આવી હતી. લખૂડીના શ્રાવકા તરફથી સરાક જાતિને નાસ્તા અને પૂજામાં પ્રભાવના કરવામાં આવી હતી, તથા ઝરીયા-ભજ્જૂડીમડ઼ાદા-પથરડી–કાનડા વિગેરે સ્થળેાથી ઉત્સવમાં ભાગ લેવા આવેલ શ્રાવકોને તથા સરાક જાતિના તમામ લેકેાને માટે ઝરીયાનિવાસી શેઠ કાલીદાસ જસરાજ તરફથી સ્વામીવાત્સલ્ય કરવામાં આવ્યું હતું. તથા પૂ. મહારાજશ્રીનાં સરાક જાતિ અને પ્રભુ પાર્શ્વનાથ-સરાક જાતિ અને પ્રભુ મહાવીર એ એ વ્યાખ્યાના થયાં હતાં રાત્રે સરાક જાતિના તરફથી બંગલા ભાષામાં ભાવના હતી. આ વખતે મધુવન જૈન વે. કોઠીના સ્ટાફે પૂર્ણ દાખસ્ત રાખ્યા હતા.
3
સરાક જાતિના લેકેની માંગણીથી કમલગડા અને ઈચ્છાર ગામના સરાકેાને પૂ. મહારાજશ્રીના ઉપદેશથી શેઠ કાલીદાસ જસરાજે તીર્થાધિરાજ શ્રી સમ્મેતશિખર તીર્થની યાત્રા કરાવી હતી.
મહારાજશ્રી મહુદા પધાર્યાં ત્યારે પૂ. મહારાજશ્રી

Page #42

ની પ્રેરણાથી બેલહટ અને કુમારડીના સરાકને મહુદાનિવાસી ભાઈ ઝવેરચંદે શ્રી સમેતશિખરજી તીર્થની યાત્રા કરાવી હતી. યાત્રા કરતાં તેઓને તેઓના ગોત્રદેવ અને કુળદેવનાં નિર્વાણ સ્થાને બતાવ્યાં હતાં અને તમામ સરાક લેકેએ સેવાપૂજા કરી હતી. તેમજ પૂ. મહારાજશ્રી પાસે દરવર્ષે યાત્રા કરવાના નિયમે કર્યા હતા.
સરાક જાતિનાં ગામમાં અને તેની આસપાસનાં જંગલેમાંથી પૂ. મહારાજશ્રી તથા વ્યાકરણતીર્થ પં. સેમચંદ અમીચંદે પ્રાચીન જિનમન્દિરના તથા મૂર્તિઓના ભગ્નાવશેષ પ્રાપ્ત કર્યા છે.
સરાક જાતિની માંગણીથી તે જાતિના ગોત્રદેવ શ્રી આદિનાથ ભગવાન તથા તે જાતિના કુળદેવી શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાનના ફેટાઓ જે શેઠ મેતીચંદ વીરચંદ કરાડવાલા તરફથી ૨૫૦ તથા મેઘજી હીરજી બુકસેલર તરપૂથી ૧૦૦ ભેટ આવેલ તે વહેંચવામાં આવ્યા છે. તેમજ શ્રી આદિનાથ તથા પાર્શ્વ પ્રભુનાં હિંદિ જીવન ચરિત્ર તથા જૈન રામાયણ વિગેરે પુસ્તકોને પ્રચાર કરવામાં આવ્યું છે.
સરાક જાતિના ગામોમાં પં. સોમચંદ અમીચંદ વ્યાકરણતીર્થ મુસાફરી કરી સરાક જાતિના લોકોમાં ધર્મપ્રચાર કરે છે.

Page #43

હo
પૂ. મહારાજશ્રીની પ્રેરણાથી કલકત્તામાં તથા ઝરીયાનાં -સરાક જાતિ માટે એક જૈન ધર્મ પ્રચારક મંડલ નામની બે સંસ્થાઓ સ્થાપના થઈ છે. અને તે બંને કમીટીના ગૃહસ્થાએ સરાક જાતિના કમલગડા ગામે જઈ સરાક જાતિ વિષે તપાસ કરી છે.
પૂ. મહારાજશ્રીએ સરાક જાતિના ભજુડી ગામમાં ચાતુર્માસ કર્યું હતું, જ્યાં અવાર–નવાર કમલગડા-ઉપરડીબેલહટ-કુમારડીમેહાલ વિગેરે ગામના સરાક લેકેએ પૂ. મહારાજશ્રીના ઉપદેશને લાભ લીધો હતે. '
કુમારડી-બેલડટ-દેવગ્રામ-અને મહાલ નામના ગામમાં પાઠશાલાઓ સ્થાપના કરી છે અને સરાક જાતિમાં વધારે પાઠશાલાઓ સ્થાપન કરી ધાર્મિક સંસ્કારો ઉત્પન્ન કરવા માટે પ્રયાસ ચાલુ છે.
ધર્મપ્રિય શેઠ. કાલીદાસ જસરાજ તથા ૫. સેમચંદ અમીચંદ વીર સં. ૨૪૬૨ દીપમાલિકાના પ્રસંગે પાવાપુરી શ્રી વીરનિર્વાત્સવની યાત્રા કરવા સરાક ભાઈઓને લઈ કમીટી તરફથી ગયા હતા. કલકત્તાને વીર સં. ૨૪૬૩ ના કાર્તિક પૂર્ણિમાની રથયાત્રા કેટલાક સસક ભાઈઓને કમીટીએ કરાવી છે. આથી આ સરાક લેકેએ પિતાના જાતિ ભાઈઓમાં તીર્થની મહિમાને પ્રચાર કર્યો છે, કરે છે.

Page #44

૩૧
કલકત્તા
પરિશિષ્ટ ન. ૩ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રચારક મંડલ યાને સરાક જાતિ પ્રચારક
મંડલના જનરલ કમીટીના સભ્યોની નામાવલી. ૧ શ્રીમાન શેઠ નરોત્તમદાસ જેઠાભાઈ
,, ,, કેશવજીભાઈ નેમચંદ ટ્રેઝરર) ૩ ,, બાબૂ ગણેશલાલજી નાહટા (સેક્રેટરી) , શેઠ હેમચંદભાઈ સવચંદ ( , )
બાબૂ નરેન્દ્રસિંહજી સિંધી મેમ્બર ૬ , , દયાચંદ પારખ , છ , , ઉદયચંદજી રામપુરીયા ,,
રિષભદાસજી હીંગડ , વિજયસિંહજી નાહર ,, સહનલાલજી સિંધી , ફત્તેહચંદજી કેચર
, ભંવરલાલજી નાહટા » શેઠ છગનલાલ કુલચંદ , બાબૂ ઉદયચંદજી બેથરા , શેઠ મણીલાલ ધરમચંદ , , કેશવલાલ ધારશી
સ્થાનિક કમીટીના સભ્યોની નામાવલી ૧ શ્રીમાન શેઠ શિવલાલ કાલીદાસ પ્રમુખ. ઝરીયા ૨ , બાબૂ લક્ષમીચંદજી સૂચન્દી ઉપપ્રમુખ બીહારશરીફ ૩ ,, બાબુરાજસિંહજી શ્રીમાલ સેક્રેટરી અને ટ્રેઝરર. મહેદા

Page #45

૪ શ્રીમાન ભાઈ ચત્રભુજ મોતીચંદ સેક્રેટરી ઝરીયા ૫ ) , ભગવાનદાસ
સેક્રેટરી , ૬ , , ઘેલાભાઈ દેવકરણ મેમ્બર ,
શેઠ ઝવેરચંદ તારાચંદ ,, સેમચંદ કુંવરજી
ઝરીયા ભાઈ લાલજી રામજી
જામાડેબા , મણીલાલ રાઘવજી કોઠારી
બેરમે. ,, હીરાચંદ મેતીચંદ
કુસરૂ , વનેચંદ વેલજી મહેતા
ભજૂડી ૧૩ , , ચાંદમલજી ચોપડા ,, મધુવન
» અમૃતલાલ કાલીદાસ , ૧૫ , , ઉમેદલાલ શીવલાલ સંઘવી , ૧૬ , ઈસરી પેઢીને મુનીમ રાયસાહબ રૂદ્રપ્રસાદજી
ઝરીયા

Page #46
ઉ ર બ C D G , 24 % સાકર જ છે સરાક - જાતિમાં પ્રચાર કરી રહેલા શ્રી જૈન ધર્મ પ્રચારક મંડલને તમે કયા પ્રકારથી મદદ કરી શકે છે ? જે પાઠશાળાઓ અને બાર્ડ ગે ખેલવામાં-જિન મન્દિરાનાં સાધના કરી આપવામાં, પ્રચાર માટે ઉપદેશકે રાખવામાં-પાચીન જિનમદિરા અને મૂર્તિઓની શોધ ખોળ કરવામાં, ગરીબ સરાકેને-વિદ્યાર્થીઓને મદદ કરવામાં-ધર્મ પ્રભાવનાથે ઉત્સા કરવામાં -પૂજ્ય મુનિન મહારાજાઓને સરાક -જાતિમાં વિચરવાની સગવડતા કરી આપવામાં ધાર્મિક પુસ્તકોના બંગલા ભાષામાં અનુવાદ કરી છપાવવામાં-ગરીબ વિદ્યાર્થીઓને આગળ અભ્યાસ કરવા સ્કોલરશીપ આપવામાં– સરાક-જાતિમાંથી જૈન ધર્મના ઉપદેશકે તૈયાર કરવા ગુરૂકુળ ખેલવા માં— વિગેરે પ્રચારકાર્ય કરવા માટે આપ આપની છે લમીના ઉદારતાપૂર્વક લાલા લઈ નીચેના સરનામે મદદ મોકલો- પત્રવ્યવહારે કેરા E . HOROSKOP ] 1 આબુ ગણેશલાલજી છે . શેક કેશવજીભાઇ નેમચંદ ' નાહટા . .5 જેકસન લેન ને૪૮, ઇઝરા સ્ટ્રીટ, કલકત્તા કલકત્તા 2. બાબુ રાજય હું જ 2 શેડ કાલીદાસ જસરાજ - શ્રીમાલ (માનભૂમ) ઝેરીયા | ભરીંગીયા કાલયારી. P.O. HTIGLB N.Ry. WOOGIPOSADASOSICIO