Book Title: Sanjad pad ke Sandarbha me Akalanka dev ka Mahattvapurna Abhimat
Author(s): Darbarilal Kothiya
Publisher: Z_Darbarilal_Kothiya_Abhinandan_Granth_012020.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/212092/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'saMjada' padake sambandha meM akalaGkadevakA mahattvapUrNa abhimata 'saMjada' padakA vivAda SaTkhaNDAgamake 93veM sUtra meM 'saMjada' pada honA cAhiye yA nahIM, isa viSayameM kAphI samaya se carcA cala rahI hai / kucha vidvAnoMkA mata hai ki 'yahA~ dravyastrIkA prakaraNa hai aura granthake pUrvApara sambandhako lekara barAbara vicAra kiyA jAtA hai to usakI ('saMjada' padakI) yahA~ sthiti nahIM ThaharatI / ' ataH SaTkhaNDAgamake 93veM sUtrameM 'saMjada' pada nahIM honA cAhiye / isake viparIta dUsare kucha vidvAnoM kA kahanA hai ki yahAM (sUtra meM ) sAmAnyastrIkA grahaNa hai aura granthake pUrvApara sandarbha tathA vIrasenasvAmIkI TIkAkA sUkSma samIkSaNa kiyA jAtA hai to ukta sUtra meM 'saMjada' padakI sthiti Avazyaka pratIta hotI hai / ataH yahAM bhAvavedako apekSA 'saMjada' padakA grahaNa samajhanA cAhiye / prathama pakSake samarthaka paM0 makkhanalAlajI morenA, paM0 rAmaprasAdajI zAstrI bambaI, zrI 105 kSullaka sUrisiMhajI aura paM0 tanasukhalAlajI kAlA Adi vidvAn haiM / dUsare pakSa ke samarthaka paM0 baMzIdharajI indaura, paM0 khUbacandajI zAstrI bambaI, paM0 kailAzacandrajI zAstrI banArasa, paM0 phUlacandrajI zAstrI banArasa aura paM0 pannAlAlajI sonI vyAvara Adi vidvAn haiM / ye sabhI vidvAn jainasamAja ke pratinidhi vidvAn haiM / ataeva ukta padake nirNayArtha abhI hAla meM bambaI paMcAyatakI orase ina vidvAnoMko nimaMtrita kiyA gayA thA / parantu abhI taka koI eka nirNayAtmaka natIjA sAmane nahIM AyA / donoM hI pakSake vidvAn yuktibala, granyasandarbha aura vIrasenasvAmIkI TIkAko apane apane pakSa ke samarthanArtha prastuta karate haiM / para jahA~ taka mujhe mAlUma hai SaTkhaNDAgamake isa prakaraNa sambandhI sUtroMke bhAva ko batalAne vAlA vIrasenasvAmI se pUrvavartI koI zAstrIya pramANollekha kisIkI orase prastuta nahIM kiyA gayA hai / yadi vIrasenasvAmIse pahale SaTkhaNDAgamake isa prakaraNa sambandhI sUtroMkA spaSTa artha batalAnevAlA koI zAstrIya pramANollekha mila jAtA hai to ukta sUtra meM 'saMjada' padakI sthiti yA asthitikA patA cala jAvegA aura phira vidvAnoMke sAmane eka nirNaya A jAegA / akalaMka devakA abhimata akalaGkadevakA tattvArthavArtika vastutaH eka mahAn sadratnAkara hai| jainadarzana aura jainAgama viSayakA bahuvidha aura prAmANika abhyAsa karaneke liye kevala usIkA adhyayana paryApta hai| abhI maiM eka vizeSa praznakA uttara DhUMDhane ke lie use dekha rahA thaa| dekhate hue mujhe vahA~ 'saMjada' padake sambandha meM bahuta hI spaSTa aura mahattvapUrNa khulAsA milA hai| akalaGkadevane zaTkhaNDAgamake isa prakaraNa sambandhI samagra sUtroM kA vahA~ prAyaH avikala anuvAda diyA hai / ise dekha lenepara kisI bhI pAThakako SaTkhaNDAgamake isa prakaraNake sUtroMke artha meM jarA bhI sandeha nahIM raha sktaa| yaha sarvavidita hai ki akalaGkadeva vIrasena svAmIse pUrvavartI haiM aura unhoMne apanI dhavalA tathA jayadhavalA donoM TIkAoMmeM akalaGkadevake tattvArthavAttikake pramANollekhoMse apane - 360 . - Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaNita viSayoMko kaI jagaha pramANita kiyA hai| ataH tattvArthavAttikameM SaTkhaNDAgamake isa prakaraNa-saMbandhI sUtroMkA jo khulAsA kiyA gayA hai vaha sarvake dvArA mAnya hogA ho / tattvArthavAtikake uddharaNa manuSyagatau manuSyeSu paryAptakeSu caturdazApi guNasthAnAni bhavanti, aparyAptakeSu trINi mithyAdRSTi-sAsAdanasamyagdRSTayasaMyatasamyagdRSTayAkhyAni / mAnuSIparyAptikAsu caturdazApi guNasthAnAni santi bhAvaliGgApekSayA, dravyaliGgApekSeNa tu paMcAdyAni / aparyAptikAsu dve Aye, samyaktvena saha strIjananAbhAvAt |'-tttvaarthvaartik, pR0 331, a0 9, sU0 7 / ise SaTkhaNDAgamake nimna sUtroMke sAtha par3heMSaTkhaNDAgamake sUtra ___ maNussA micchAiTThi-sAsaNasammAiTThi asaMjadasammAiTThi-TTANe siyA pajjattA siyA apajjattA // 89 // sammAmicchAiTThi-saMjadAsajada-saMjada-TThANe NiyamA pajjattA / / 9 / / evaM massa-pajjattA / / 9 / / maNusiNIsu micchAiTTi-sAsaNasammAiTThi-TThANe siyA pajjattiyAo siyA apajjattiyAo // 92 // sammAmicchAiTThi-asaMjadasammAiTThi-saMjadAsaMjada-saMjadaTThANe NiyamA pajjatiyAo / / 93 // SaTkhaNDAgama aura tattvArthavAttikake ina donoM uddharaNoMparase pAThaka yaha sahaja meM samajha jAveMge ki tattvArthavAttika meM SaTkhaNDAgamakA hI bhAvAnuvAda diyA huA hai aura sUtroMmeM jahA~ kucha bhrAnti ho sakatI thI use dUra karate hue sUtroMke hArda kA suspaSTa zabdoM dvArA khulAsA kara diyA gayA hai / rAjavAttikake uparyukta ullekhameM yaha spaSTatayA batalA diyA gayA hai ki paryApta manuSyaNiyoM ke 14 guNasthAna hote haiM kintu ve bhAvaliMgako apekSAse haiM, dravyaliGgako apekSAse to unake Avike pAMca hI guNasthAna hote haiN| isase prakaTa hai ki vIrasenasvAmIne jo bhAvastrIko apekSA 14 guNasthAna aura dravyastrIkI apekSA 5 guNasthAna SaTkhaNDAgamake 93 veM sUtrakI TIkAmeM vyAkhyAta kiye haiM aura jinheM Upara akalaMkadevane bhI batalAye haiM vaha bahuta prAcIna mAnyatA hai aura vaha sUtrakArake liye bhI iSTa hai / atae va sUtra 92 veM meM unhoMne aparyApta striyoM meM sirpha do hI guNasthAnoMkA pratipAdana kiyA hai aura jisakA upapAdana 'aparyAptikAsudva Adye, samyaktvena saha strIjananAbhAvAt' kahakara akalaGkadevane kiyA hai / akalaGkadevake isa sphuTa prakAzameM sUtra 89 aura 92 se mahatvapUrNa tIna niSkarSa aura nikalate hue hama dekhate haiM / eka to yaha ki samyagdRSTi striyoMmeM paidA nahIM hotaa| ataeva aparyApta avasthA meM striyoMke prathamake do ho guNasthAna kahe gaye haiM jaba ki puruSoM meM ina do gaNasthAnoM ke alAvA cauthA asaMyatasamyagdRSTi guNasthAna bhI batalAyA gayA hai aura isa taraha unake pahalA, dUsarA aura cauthA ye tIna guNasthAna kahe gaye haiN| isI prAcIna mAnyatAkA anusaraNa aura samarthana svAmo samantabhadrane ratnakaraNDazrAvakAcAra (zloka 35) meM kiyA hai| isase prakaTa hai ki yaha mAnyatA kundakunda yA svAmI samantabhadra Adi dvArA pIchese nahIM gar3hI gaI hai / apitu ukta sUtrakAlake pUrva se hI calI A rahI hai / dUsarA niSkarSa yaha nikalatA hai ki aparyApta avasthAmeM striyoMke Adike do guNasthAna aura puruSoM ke pahalA, dUsarA aura cauthA ye tIna guNasthAna hI saMbhava hote haiM aura isaliye ina guNasthAnoMko chor3akara aparyApta 46 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avasthAmeM bhAvaveda yA bhAvaliGga nahIM hotA, jisase paryApta manuSyaniyoMkI taraha aparyApta manuSyaniyoMke 14 guNasthAna bhI kahe jAte aura isa liye vahAM bhAvaveda yA bhAvaliGgakI vivakSA-avivakSAkA prazna nahIM utthtaa| hAM, paryApta avasthAmeM sabhI guNasthAnoMmeM bhAvaveda hotA hai, isaliye unakI vivakSA-avivakSAkA prazna jarUra uThatA hai / ataH vahA~ bhAvaliMgakI vivakSAse 14 aura dravyaliMgakI apekSAse prathamake pAMca hI guNasthAna batalAye gaye haiN| ina do niSkarSoMparase strImukti-niSedhakI mAnyatApara bhI mahattvapUrNa prakAza par3atA hai aura yaha mAlUma ho jAtA hai ki strImukti-niSedhakI mAnyatA kundakundakI apanI cIja nahIM hai kintu vaha bha0 mahAvIrakI hI paramparAkI cIja hai aura jo unheM ukta sUtroM-bhUtabali aura puSpadantake pravacanoMke pUrvase calI AtI huI prApta huI hai| kA nahIM, kyoMki akalaGkadeva bhI paryApta manuSyaniyoMke 14 guNasthAnoMkA upapAdana bhAvaliMgakI apekSAse karate haiM aura dravyaliMgakI apekSAse pAMca hI guNasthAna batalAte haiN| yadi sUtrameM dravyamanuSyanI yA dravyastrImAtrakA grahaNa hotA to ve sirpha pA~ca hI guNasthAnoMkA upapAdana karate, bhAvaliMgakI apekSAse 14 kA nhiiN| isaliye jina vidvAnoMkA yaha kahanA hai ki 'sUtra' meM paryApta zabda par3A hai vaha acchI taraha siddha karatA hai ki dravyastrIkA yahA~ grahaNa hai kyoM ki paryAptiyA~ saba pudagala dravya hI hai...'paryAptastrIkA hI dravyastrI artha hai" vaha saMgata pratIta nahIM hotA, kyoMki akalaMkadevake vivecanase prakaTa hai ki yahA~ 'paryAptastrI' kA artha dravyastrI nahIM hai aura na dravyastrIkA prakaraNa hai kintu sAmAnyastrI usakA artha hai aura usIkA prakaraNa hai aura bhAvaliMgakI apekSA unake 14 guNasthAna hai| dUsare, yadyapi paryAptiyA~ pudgala haiM lekina paryAptakarma to jIvavipAkI hai, jisake udaya honepara hI 'paryAptaka' kahA jAtA hai / ataH 'paryApta' zabdakA artha kevala dravya nahIM hai-bhAva bhI hai| niSkarSa : evaM anivArya hai| yadi 'saMjada' pada sUtrameM na ho to yaryApta manuSyaniyoMmeM 14 guNasthAnoMkA akalaMkadevakA ukta pratipAdana sarvathA asaMgata ThaharatA hai aura jo unhoMne bhAvaliMgakI kapekSA usakI upapatti baiThAI hai tathA dravyaliMgakI apekSA 5 guNasthAna hI vaNita kiye hai vaha saba anAvazyaka aura ayukta tthhrtaa| ataeva akalaGdeva ukta sUtrameM 'saMjada' padakA honA mAnate haiM aura usakA sayuktika samarthana karate haiN| vIrasenasvAmI bhI akalaMkadevake dvArA pradarzita isI mArga para cale haiN| ataH yaha nirvivAda hai ki ukta sUtrameM 'saMjada' pada hai| aura isaliye tAmrapatroMpara utkIrNa sUtroMmeM bhI isa padako rakhanA cAhiye tathA bhrAntinivAraNa evaM spaSTIkaraNake liye ukta sUtra 93 ke phuTanoTameM tattvArtharAjavAttikakA uparyukta uddharaNa de denA cAhiye / hamArA una vidvAnoMse, jo ukta sUtrameM 'saMjada' padakI asthiti batalAte haiM, namra anurodha hai ki ve tatvArthavAttikake isa dinakara-prakAzako taraha sphuTa pramANollekhake prakAzameM usa padako dekheN| yadi unhoMne aisA kiyA to mujhe AzA hai ki ve bhI bhAvaliMgakI apekSA ukta sUtra meM 'saMjada' padakA honA mAna leNge| zrI 108 AcArya zAntisAgarajI mahArAjase bhI prArthanA hai ki ve tAmrapatrameM ukta sUtrameM 'saMjada' pada avazya rakheM-use haTAyeM nhiiN| 1. paM0 rAmaprasAdajI zAstrIke vibhinna lekha aura 'di0 jaina siddhAntadarpaNa' dvitIyabhAga, pR0 8 aura pR0 45 / - 362 -