Samayik Sutra

Author(s): Kumarpal Desai
Publisher: Lakshmichand C Sanghvi
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032345/1

Page #1

* શ્રી મામાયિક મુx.
| વિધિ-અર્થસSિતા દેરાવાસી
* સી કીકતી ક ફી
mood
00
શ્રીમતિ પ્રતિમાબેન
અને
** હરે
FE ૨૪, ૨ -
4. SS
ડૉ. શ્રી કુમારપાળ દેસાઈ
તરફથી સપ્રેમ

Page #2

પ્રેરણા મૂર્તિ
પ્રકાશર્કઃ લક્ષ્મીચંદ છે. સંઘવી (બાબુભા ૨, ધૃતપાપેશ્યર બિડીંગ, મંગલવાડી, ૨૪૦, શંકરશેઠ મુંબઈ - ૪૦ ૦ ૦ ૦૪. સર્વ હક સ્વાધીન મુદ્રક , પ્રાપ્તિસ્થાનઃ ફોરવર્ડટુડિયો મંગલવાડી, ગીરગામ, ૨૪૦, શંકરશેઠ રોડ, મુંબઈ - ૪૦ ૦ ૦ ૦૪. ટે. નં. ૩૫૫૨૨૫-૩૫૫૩:
શ્રીમતિ પુષ્પા લક્ષ્મીચંદ સંઘવી
પ્રથમ આવૃતિઃ પ્રત ૫૦ ૦ ૦
કિંમત રૂા. ૨-૦ ૦ જાન્યુઆરી ૧૯૮૯
બુક પોસ્ટ રૂા. ૦.૫૦ હાર્દિક આભારઃ * શ્રી કુમારપાળ દેસાઈ -વિધિ અર્થ-લેખ -માર્ગદર્શન શ્રી ચંદુભાઈ દફતરી - કવર ડીઝાઇન
જૈન ધર્મઃ ઓ હીં અર્હમ (મંત્ર) જૈન ધર્મઃ અહિંસા પરમો ધર્મ (સિદ્ધાંત)
મા-બાપને ભૂલશો નહિ. ભૂલો ભલે બીજું બધું, મા આપને ભૂલશો અગણિત છે ઉપકાર એના, એહ વિસરશો અમૃત તણાં દેનાર સામે, ઝેર ઉછાળશો લાખો કમાયા હો ભલે, મા-આપ જેથી ના એલાખ નહિ પણ રાખ છે, એ માનવું ભૂલશો સંતાનથી | સેવા ચહો, સંતાન છો, સેવા જેવું કરો તેવું ભરો, એ ભાવના ભૂલશો ધન ખરચતાં મળશે બધું, માતા-પિતા મળશે

Page #3

જૈન ધર્મ
-શ્રી કુમારપાળ દેસાઈ જૈન ધર્મ આત્માનો ધર્મ છે. અહિંસા તેની પરિપાટી છે, ને અનેકાન્ત એની પરિભાષા છે.
આત્માને જાણવો ને ઓળખવો અને એને પામવા માટે પ્રયત્ન કરવો એ એના સિધ્ધાંતનું મૂળ છે. ઘણીવાર દેહને જ મહત્વ આપી દેવામાં આવે છે. દેહના સુખ માટે રાત - દિવસ યત્ન કરવામાં આવે છે. દેહના ઈન્દ્રિય-મનને બહેકાવે તેવા પ્રયત્નો કરવામાં આવે છે.
જૈન ધર્મ કહે છે કે દેહ અને આત્મા એક નથી, દેહ જુદો છે,ને આત્મા ભિન્ન છે. દેહ સાધન છે, આત્મા સાધ્ય છે.
એ સાધ્યનો પંથ તપ, ત્યાગ, અહિંસા અને સંયમથી ભરેલો છે. સાગર તરવા માટે જેમ હોડી સાધન છે. એમ સંસાર તરવા દેહ સાધન છે. સાગર પાર કર્યા પછી જેમ કોઈ હોડીને ગળે વળગાડી રાખતું નથી. એમ સંસાર તરવા દેહ સાધન છે એટલા પૂરતું એનું મહત્વ છે. એટલા પૂરતો એને સાચવવાનો હેતુ છે.
દેહને જ વળગી રહી, આત્માનું અસ્તિત્વ ભૂલી જવું એ જીવન દ્રોહ છે, દેહને સાચવવો પણ એની ખૂબ આળપંપાળ કરવી એ ધર્મદ્રોહ છે.
આત્માને ઓળખવા માટે માણસે અભય, અહિંસાને પ્રેમ જીવનમાં કેળવવાનાં છે. માત્ર મંદિરોમાં જવાથી કલ્યાણ થવાનું નથી; પણ એ મંદિરનાનિત્યસંગથી આપણું | દિલ પણ એક મંદિર બની જવું જોઈએ.
નિત્ય નમસ્કાર કરવાથી માણસનું કલ્યાણ થતું નથી, પણ એ નમસ્કાર કોને કરીએ છીએ ? એમણે શું કર્યું કે જેથી તેમને નમસ્કાર કરીએ છીએ એ વિચારી જીવનમાં ઉતારવું જોઇએ તો જ નમસ્કાર ફળદાયી છે.
ગુરૂવાણી સાંભળી પણ એ શ્રધ્ધાથી જીવનમાં કેટલી ઉતારી, એનો રંગ જીવનના પોત પર પાકો લાગ્યો કે કાચો તે સતત વિચારવું જોઈએ. વાણી તો પોપટની પણ હોય છે. પણ એ પોપટીયા વાણી કંઈ કલ્યાણ કરતી નથી. વાણી પ્રમાણેનું વર્તન જ કલ્યાણકારક છે.
આ સંસારનું ચિત્ર એક ભયંકર આગનું ચિત્ર છે, ક્યાંક યુધ્ધની આગ છે, ક્યાંક ભૂખની આગ છે, ક્યાંક મોટાઈનીને સત્તાની આગ છે. આજે કોઈ દેશ કે માનવી ગમે તેટલો આગળ વધ્યો હોય તો ય શીતળતાનો અનુભવ કરતો નથી. દરેક સ્થળે ત્રાહિમામ્ સંભળાય છે. તમામ હાયકારાઓમાંથી છૂટકારનો ઉપાય આત્માની ખોજમાં છે. પ્રેયના અને શ્રેયના વિનશ્વર અને ચિરંજીવનાવિવેકમાં છે.
જૈન ધર્મએ આચારમાં અહિંસા સ્થાપી, વિચારમાં અનેકાન્ત આપ્યો, વાણીમાં સ્યાદ્વાદ કહ્યો, સમાજમાં અપરિગ્રહનો મહિમા ગાયો છે.

Page #4

સામાયિક લેવાનો વિધિ
સામાયિક કરવામાં જોઈતી વસ્તુઓ. ૧. શુધ્ધ વસ્ત્ર ૨. કટાસણું ૩. મુહપત્તિ ૪. સાપડો ૫. પુસ્તક - સ્થાપનાજી ૬. ચરવળો ૭. ઘડિયાળ ૮.નવકારવાળી
પ્રથમ શુધ્ધ વસ્ત્ર પહેરવાં, પછી ચરવળાથી જગ્યા સાફ કરી (પુંજી) સ્થાપનાજી અથવા ધાર્મિક પુસ્તક સાપડા પર મૂકવું. પછી મુહપત્તિ ડાબા હાથમાં રાખી જમણો હાથ સ્થાપનાજી સામે રાખશે. પછી નવકાર અને પંચિંદિય સૂત્ર કહેવા
સ્થાપનાજી સ્થાપવા. પછી એક ખમાસમણ દઈને “ઇરિયાવહિયં, તસ્સ ઉત્તરી, અન્નત્થ” કહી એક લોગસ્સ અથવા ન આવડે તો ચાર નવકારનો કાઉસગ્ગ પારીને (“નમો અરિહંતાણં' કહીને) લોગસ્સ બોલવો. પછી એક ખમાસમણ દઈ “ઇચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન્!સામાયિક મુહપત્તિ પડિલેહું?ઇચ્છે” કહીને મુહપત્તિ પડિલેહવી.
પછી એક ખમાસમણ દઈ “ઈચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન્! સામાયિક સંદિસાહું? ઈચ્છ,” કહી એક ખમાસમણ દઈ. “ઈચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન્! સામાયિક ઠાઉં? ઈચ્છે” કહી બે હાથ જોડી એક નવકાર ગણવો.
ત્યારબાદ “ઈચ્છકારી ભગવન પસાય કરી સામાયિક દંડક ઉચ્ચરાવોજી, એમ કહી કરેમિ ભંતે સૂત્ર પોતે બોલાવું યા ગુરુકે વડીલ હોય તો તેમની પાસે બોલાવવું
પછી એક ખમાસમણ દઈ “ઇચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન્! બેસણે સંદિસાહું? ઈચ્છે” કહી એક ખમાસમણ દઈ “ઇચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવનું ! બેસણે ઠાઉ? ઈચ્છ, કહી એક ખમાસમણ દઈ “ઈચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન્! સજઝાય સંદિસાડું? ઈચ્છે કહી એક ખમાસમણ દઈ, ઇચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન્! સજઝાય કરું? ઈચ્છ, કહી બે હાથ જોડી ત્રણ નવકાર ગણવા. પછી બે ઘડી અથવા અડતાલીસ મિનિટ સુધી બેસીને ધર્મધ્યાન કરવું
સામાયિક પારવાનો વિધિ પ્રથમ એક ખમાસમણ દઈને ઈરિયાવહિયં, તસ્સ ઉત્તરી, અન્નત્થ કહી એક લોગસ્સ અથવા ન આવડે તો ચાર નવકારનો કાઉસગ્ગ કરવો. પારીને “નમો અરિહંતાણં' કહીને આખો લોગસ્સ બોલવો.
પછી એક ખમાસમણ દઈ, “ઈચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન” મુહપત્તિ પડિલેહું? ઈચ્છે', કહીને મુહપતિ પડિલેહવી.
પછી એક ખમાસમણ દઈ “ઇચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન્! સામાયિક પારું? યથાશક્તિ, પછી એક ખમાસમણ દઈ, “ઈચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવતુ !! સામાયિક પાર્યું? તહત્તિ કહી, જમણો હાથ ચરવળા અથવા કટાસણા ઉપર સ્થાપીને એક નવકાર ગણી સ્થાપનાચાર્ય યોગ્ય સ્થાને મૂકીને સામાઇય વયજુરો કહેવો, પછી સ્થાપનાચાર્ય સ્થાપેલ હોય તો જમણો હાથ સવળો રાખી એક નવકાર ગણી ઊભા થવું.

Page #5

૧. નવકાર (નમસ્કાર) સૂત્ર નમો અરિહંતાણં - નમસ્કાર હોજો, અરિહંત એટલે કે તીર્થંકર
દેવોને નમો સિધ્ધાણં નમસ્કાર હોજો, શ્રી સિધ્ધ ભગવંતોને. નમો આયરિયાણં નમસ્કાર હોજો, આચાર્યજીને. નમો ઉવજઝાયાણં નમસ્કાર હોજો, ઉપાધ્યાયજીને. નમો લોએ સવ્વસાહૂણં - નમસ્કાર હોજો, લોકમાં રહેલા સર્વ
સાધુઓને. એસો પંચ નમુક્તરો-આ પાંચને કરેલા નમસ્કાર સવ્વ પાવપણાસણો-તમામ પાપનો સર્વથા નાશ કરનાર છે. મંગલાણં ચ સવૅસિં-અને તે તમામ મંગલોમાં પઢમં હવઈ મંગલ-પહેલું (ભાવ) મંગલ છે.
૨. પંચદિય સૂત્ર (ગુરૂ સ્થાપના.) પંચિંદિય - સવંરણો - પાંચ ઇંદ્રિયને એટલે પાંચ ઇંદ્રિયના વિષયને
રોકનારા તહ-તથા નવવિધ બંભચેર ગુત્તિધરો -નવ પ્રકારના બ્રહ્મચર્યની ગુપ્તિને ધારણ
કરનાર ચઉહિકષાય મુશ્કે-ચાર જાતના કષાયથી મુક્ત છે. ઈઅ અદ્ધરસ ગુહિં સંતો -આ અઢાર ગુણોથી સંયુક્ત છે. પંચ - પાંચ મહધ્વયજુત્તો-મહાવ્રતવાળો પંચ વિહાયાર - પાલણ - સમત્વો - પાંચ પ્રકારના આચારો
પાળવામાં સમર્થ પંચસમિઓ-પાંચ સમિતિવાળા તિ ગુનો -ત્રણ ગુપ્તિઓવાળા છત્તીસગુણો ગુરુ મજઝ - (એમ) છત્રીસ ગુણોવાળા મારા ગુરુ
(મહારાજ) છે.

Page #6

૩. “ઈચ્છામિ ખમાસમણ’
પ્રણિપાત સૂત્ર ઈચ્છામિ -ઈચ્છું છું ખમાસમણો-હક્ષમા (ના ભંડાર) શ્રમણ (મુનિરાજ) વંદિઉ-વંદન કરવા જાવણિજજાએ-યથાશકિતયુક્ત-સર્વશકિતઓનો ઉપયોગ કરી નિસીરિઆએ-હિંસાદિકપાપો તરફ જતી મારા મન, વચન, કાયાની
| સર્વ પ્રવૃતિઓને રોકી લઈને, મFણ -મસ્તક નમાવી વંદામિ- હું વંદન કરુ છું. ૪. “ઈરિયાવાહિયસૂત્ર-ઇયપથિકી સૂત્ર
(આલોચના સૂત્ર) ઈચ્છાકારેણ - ઈચ્છાપૂર્વક સંદિસહ ભગવનું-આજ્ઞા આપો, ભગવન! ઈરિયાવહિયં પડિકન્મામિ - ઈયપથિકી ક્રિયાનું પ્રતિક્રમણ કરવા
ઈચ્છું છું (રસ્તામાં જવા - આવવા વગેરે પ્રવૃતિથી થયેલી હિંસાના
પાપનું) ઈચ્છે- ઈચ્છું છું. ઈચ્છામિ -ઈચ્છું છું પડિક્કમિઉ-પાપથી પાછા ફરવાને, મુક્ત થવાને ઈરિયા -૨સ્તામાં વહિયાએ ચાલતી વખતે વિરાહણાએ કોઈ પણ જીવને દુઃખ દીધું હોય ગમણાગમણે જતાં-આવતાં પાણકક્ષ્મણે પ્રાણી (જીવ)ને કચર્યા હોય બીયક્નમણે બીજને કચર્યા હોય હરિયાક્રમણે-લીલી વનસ્પતિને કચરી હોય ઓસા -ઝાકળ

Page #7

ઉસિંગ -કીડિયારાં વગેરે જીવના દર પણગ - શેવાળ (લીલી ફૂગ) દગ-સચેત પાણી મદ્ર- સચેત માટી મક્કડા - કરોળિયાનાં પડ સંતાણા -કરોળિયાનાં જાળાં સંકમણે - કચડયા હોય જે મેજીવા -એ તથા બીજા કોઈ જીવોને વિરાહિયા-દુઃખ આપ્યું હોય એચિંદિયા -એક ઇંદ્રિયવાળા જીવ એટલે કે પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ
ને વનસ્પતિ (કાયા)-એક શરીરરૂ૫ ઇંદ્રિય હોય તે. બેઇદિયા - બે ઇંદ્રિયવાળા જીવ - પોરા, કરમિયા, શંખ, છીપ, જળો,
અળસીયાં વગેરે જેને પગન હોય. તેઈદિયા -ત્રણ ઇંદ્રિયવાળા એટલે જેને શરીર, મુખ અને નાક એ ત્રણ
જ ઇંદ્રિય હોય તે- કીડી, મંકોડા, માંકડ, જૂ, લીખ વગેરે ચરિંદિયા - ચાર ઇંદ્રિયવાળા એટલે જેને શરીર, મુખ, નાક, અને
આંખ હોય તે, જેવા કે માખી, મચ્છર, ડાંસ, વીંછી,
ચાંચડ વગેરે પંચિંદિયા - પાંચ ઇંદ્રિયવાળા એટલે શરીર, મુખ, નાક, આંખ, અને
કાન હોય તે, જેવા કે જલચર, સ્થળચર, ખેચર,
તિર્યચ, મનુષ્ય દેવતા, નારકી વગેરે અભિહયા - સામા આવતાં હણ્યા હોય વરિયા-ધૂળ વગેરેથી ઢાંક્યા હોય લેસિયા-જમીન સાથે ઘસ્યા હોય સંઘાઈયા -એકબીજા સાથે અથડાવ્યા હોય સંઘક્રિયા -અડીને-સ્પર્શ કરીને દુઃખ પમાડયું હોય પરિયાવિયા -દુઃખ ઉપજાવ્યું હોય કિલામિયા ગ્લાનિ ઉપજાવી મરણતોલ કર્યો હોય ઉવિયા -ત્રાસ કે ધ્રાસ્કો આપ્યો હોય ઠાણાઓ ઠાણું -એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યાએ

Page #8

સંકામિયા -મૂક્યા હોય જીવિયાઓ-જીવનથી વવરોવિયા -જુદા કર્યા હોય, મારી નાખ્યા હોય તસ્સમિચ્છામિ દુક્કડં-તેનું પાપ લાગ્યું હોય તેમિથ્યા થાઓ
૫.“તસ્સ ઉત્તરી” સૂત્ર તસ્સ- તેની ઉત્તરી-વિશેષ શુધ્ધિ કરણેણં કરવા માટે પાયચ્છિત્ત કરણેણં પ્રાયશ્ચિત્ત, આલોચના કરવા માટે વિસોહિ કરણેણં - (આત્માને) વધુ નિર્મળ શુધ્ધ કરવા માટે વિસલ્લી કરણેણં ત્રણ શલ્ય (માયા, નિદાન અને મિથ્યાત્વ) રહિત
કરવા. પાવાણું કમ્માણ - પાપ કર્મને, અઢાર પ્રકારના પાપથી ઉત્પન્ન થયેલાં
આ કર્મનો નિશ્યાયણદ્દાએ -નાશ કરવા માટે ઠામિ-સ્થિર થાઉં છું કાઉસ્સગ્ગ-કાઉસગ્નમાં
૬. અન્નત્ય સિસિએણે (આગાર) સૂત્ર અન્નત્થ -અન્ય ક્રિયાઓ દ્વારા ઊસસિએણે - ઊંચા સ્વાસ લેવાથી નીસસિએણે -નીચો શ્વાસ મૂકવાથી ખાસિએણે -ખાંસી - ઉધરસ આવવાથી છીએણે - છીંક આવવાથી જંભાઈએણે બગાસું આવવાથી ફ્રએણું-ઓડકાર આવવાથી વાયનિસગેણં -વાયુ છુટવાથી ભમલીએ -ચક્ર આવવાથી પિત્તમુચ્છાએ -પિત્તના પ્રકોપથી મૂછ આવવાથી સુહમેહિં અંગ-સંચાલેહિં-સૂક્ષ્મ અંગના ચાલવાથી

Page #9

સુહમેહિં ખેલ-સંચાલેહિં-સૂક્ષ્મ થંક તથા કફ ગળવાથી થતા સંચાર સુહમેહિંદિદ્વિ-સંચાલેહિં-સૂક્ષ્મ આંખ ઉઘાડવા-અંધ થવાથી એવભાઈ એહિં આગારેહિં - આવા બાર આગાર જણાવ્યા તે
ઉપરાંતના આગાર અભગો-અખંડિત, (કરેલ કાઉસ્સગ્ગ) ભાગે નહીં અવિરાહિઓ-હાનિ થાય નહીં હજજમે કાઉસ્સો -મારો કાઉસ્સગ્ન હોજો. જાવ -જયાં સુધી અરિહંતાણ - ભગવંતાણે -અરિહંત ભગવાનને નમુક્કરેણં નમસ્કારથી ન પારેમિ-ન પારું એટલે કાઉસગ્ગ સમાપ્તન કરૂં તાવ કાયં-ત્યાં સુધી શરીરને ઠાણેણે એક જગ્યાએ સ્થિર રાખીને મોણેણં-મૌન રહીને ઝાણેણં - ધ્યાનમાં રહીને (મનને એકાગ્ર કરીને) અપ્પાણે વોસિરામિ - મારા આત્માને (પાપકર્મોથી) અલગ કરું છું
દૂર રાખુ ૭. લોગસ્સ સૂત્રનામસ્તવ સૂત્ર
લોગસ્સ-ત્રણે લોકના ઉજજો અગરે પ્રકાશ કરનાર ધમ્મતિવૈયરે -ભવતારક અથવા ધર્મરૂપ તીર્થના કરનારા જિણે-જિનેવરોને (રાગદ્વેષને જીતનારા એવા)
અરિહંતે -અરિહંતોની કિન્નઈટ્સ-સ્તુતિ કરીશ ચઉવિસંપિ-ચોવીસ તીર્થકરો તથા તે સિવાયના બીજા પણ કેવલી - કેવળજ્ઞાનીઓને ઉસભ-ત્રદષભદેવને (૧) મજીમં ચ વદ- શ્રી અજિતનાથને વંદુ છું (૨) સંભવ -શ્રી સંભવનાથને (૩) ૭

Page #10

મણિંદણં ચ -અને શ્રી અભિનંદન સ્વામીને (૪) સુમઈ ચ-વળી સુમતિનાથને (૫) પહેમખેહ-શ્રી પદ્મ પ્રભુને (૬) . સુપાસ-શ્રી સુપાર્શ્વનાથને (૭) જિર્ણ ચ ચંદમ્પતું વદ-વળી જિન એવા ચંદ્રપ્રભુસ્વામીને વંદન કરૂં
સુવિહિંચ પુષ્કદંતં વળી શ્રી સુવિધિનાથ સ્વામીને (૯) સીઅલ-શ્રી શીતલનાથને (૧૦) સિજજ સ-શ્રી શ્રેયાંસનાથને (૧૧) વાસુપુજજંચ-અને શ્રી વાસુપૂજય (૧૨) વિમલ-શ્રી વિમલનાથને (૧૩) મહંતં ચ જિર્ણ અને શ્રી અનંતનાથને વંદુ છું (૧૪) ધમ્મુ-શ્રી ધર્મનાથને (૧૫) સંતિં ચ વંદામિ-વળી, શ્રી શાંતિનાથને વંદું છું (૧૬) કુંથું-શ્રી કુંથુનાથને (૧૭) અર-ચઅને અરનાથને (૧૮). મલ્લિ - શ્રી મલ્લિનાથને (૧૯) વિદે-વંદુ મુણિ-સુથ્વયં-શ્રી મુનિસુવ્રતસ્વામીને (૨૦) નમિજિર્ણ ચ-તથા શ્રી નમિજિનને (૨૧) વંદામિ-વંદન કરું છું રિકનેમિં-અરિષ્ટનેમિને (૨૨) પાસ-શ્રી પાર્શ્વનાથને (૨૩) તહ-તથા વદ્ધમાણં ચ -શ્રી વર્ધમાનને (મહાવીર સ્વામીને) (૨૪) એવં મએ-એ પ્રકારે મેં અભિથુઆ -નામપૂર્વક સ્તુતિ કરી વિય રયમલા -જેણે કમરૂપી રજ (મેલ) ટાળ્યા છે તેવા પહાણ-ખપાવ્યા છે, ક્ષીણ કર્યો છે જમરણા -ઘડપણ અને મૃત્યુ
4
. કરી

Page #11

ચઉવીસંપિ-ચોવીસ તીર્થકરો અને બીજા જિણવરા-જિનવરો તિસ્થયરા -તીર્થકરો મે પસીયંતુ-મારા પર પ્રસન્ન થાઓ, કૃપા કરો કિત્તિય -ઇંદ્રાદિથી કીર્તન કરાયેલા -જેનું ઇંદ્રો આદિ કીર્તન કરે છે વંચિય -જેને ઇંદ્ર આદિ વિશુધ્ધ મન,વચન અને કાયાથી) વંદે છે મહિયા -ઇંદ્રાદિથી પૂજાયેલા જે એ લોગસ્સ-એવા જે તે લોકના ઉત્તમા -ઉન્મ સિધ્ધા -સિધ્ધ ગતિને પામ્યા છે. - આરૂષ્ણ -આરોગ્યતા બહિલાભંબોધિલાભ - સમકિત બોઘનો લાભ સમાહિ-વર-મુત્તમ-ઉત્તમ પ્રકારની સમાધિને દિંતુ આપો ચદેસુ-ચંદ્રના સમુદાયથી નિમ્મલયરા -અતિ નિર્મળ આઈચ્ચે સુ-આદિત્યોમાં - સૂર્યના સમુદાયમાં અહિયં -અધિક પયાસયર -પ્રકાશનારા સાગરવર - સમુદ્રજવા ગંભીર -ગંભીર છે જેઓ સિદ્ધા-સિદ્ધ સિદ્ધિ-સિદ્ધિને, મુક્તિને મમ દિસંતુ-મને આપો.
સામાયિકનું ફળ મન, વચન, કાયાને વધુ નિર્મળ બનાવે. ચિત્તને અપૂર્વ શાંતિનો અનુભવ કરાવે. મનની એકાગ્રતાથી ધર્મ આરાધનામાં વિકાસ-વૃદ્ધિ સવિ. કર્મથી મુક્ત કરાવીને શુદ્ધ કરે, સ્વ-રૂપની ઓળખ આપે. શાશ્વત શાંતિ અને મોક્ષના આનંદની પ્રાપ્તિ કરાવે.

Page #12

૮ કરેમિ ભંતે સૂત્ર
કરેમિ ભંતે - (હું) કરૂં છું, ગ્રહણ કરૂં છું હે ભગવાન
સામાઈયં-સામાયિકને
સાવજ્યું - પાપના યોગને, પાપસહિત જોગ-યોગ એટલે મન, વચન અને કાયાના વ્યાપાર,તે પ્રત્યે પચ્ચક્ખામિ-હું ત્યાગું છું, બંધી કરૂં છું જાવ નિયત્રં -જયાં સુધી સામાયિક વ્રતના આ નિયમ પ્રત્યે પજવાસામિ-હું યથાશક્તિ તે વ્રતનું પાલન કરૂં છું દુવિણું -બે પ્રકારે એટલે કરવા,કરાવવા રૂપે તિવિહેણ-ત્રણ પ્રકારે (એટલે)
મણેણં વાયાએ - મનથી વાચાથી – વચને કરીને કાએણ -કાયાથી - શરીરે કરીને
નકરેમિ - (હું) નહીં કરું ન કારવેમિ-(હું)નહીં કરાવું.
તસ્સ ભંતે - તે માટે હે ભગવંત તેને (પાપ વ્યાપારને) પડિક્કમામિ-હું ત્યજી દઉં છું, પાછો હું છું. નિંદામિ - તે પાપની (આત્મ સાક્ષીથી)નિંદા કરૂં છું ગરિહામિ -ગુરૂની સાક્ષીએ વિશેષ નિંદુ છુંઃ ધિક્કારૂછું અપ્પાણું - મારા આત્માને
વોસિરામિ -દૂર રાખું છું.
સામાઇયવયજુત્તો-સામાયિક પારવાનું સૂત્ર
૯ સામાઇઅ - સામાયિક વયત્તો-વ્રત લીધું હોય તે જાવ મણે - જ્યાં સુધી મનમાં હોઇ – હોય
નિયમ સંજીત્તો-નિયમ ધરાવનાર
છિન્નઇ – છેદી નાખે, નાશ કરે
અસુરું-અશુભ કમ્મૂ-કર્મ
સામાઇઅ - સામાયિક
૧૦

Page #13

જત્તિઆવારા-જેટલી વાર,જેટલી વખત સામાઇઅંમિ-સામાયિક ઉ- પણ, વળી અને
કએ - કરે ત્યારે
સમણો-સાધુ ઇવ જેવો
સાવઓ-શ્રાવક
હવઇજમ્હા – હોય જેથી
એએણ-એ
કારણેણ - કારણથી
બહુસો -ઘણી વાર
સામાઇઅ કુબ્જા - સામાયિક કરવું જોઇએ સામાયિક-સામાયિક
વિધિએ લીધું-વિધિપૂર્વક લી
વિધિએ પાર્યું -વિધિ નક પાલન કર્યું
વિધિ કરતાં-વિધિ કરતાં
જે કોઇ અવિધિ હુઓ હોય -જે કોઇ દોષ થયો હોય, લાગ્યો હોય તે સવિ -તે ખધા
હું મન, વચન, કાયાએ કરી -હું મન, વચન,કયાથી મિચ્છામિ દુક્કડમ્-મારા દુષ્કૃત્ય મિથ્યા થાઓ
દશ મનના - મનના દેશ
દરા વચનના - વચનના દેશ
બાર કાયાના -કાયાના ખાર
એ ખત્રીસ-આમ કુલ ત્રીસ દોષોમાં-દોષોમાં
જે કોઇ દોષ –જે કોઇ ભૂલ
લાગ્યો હોય તે વિ – થઇ હોય તે સર્વને
હું મન, વચન, કાયાએ કરી -હું મન, વચન અને કાયાએ કરી મિચ્છામિ દુક્કડમ્ -ખમાવું છું, ક્ષમા માંગુ છું.
૧૧

Page #14

બળદ
ચંદ્ર,
ચોવીશ તીર્થકરોના નામ, લાંછન અને વર્ણ ૧. શ્રી ત્રદષભદેવ, ૨. શ્રી અજિતનાથ,
હાથી, ૩. શ્રી સંભવનાથ,
ઘોડો, ૪. શ્રી અભિનંદનસ્વામી, વાંદરો, ૫. શ્રી સુમતિનાથ,
કૌંચપક્ષી, ૬. શ્રી પદ્મપ્રભુ,
કમળ, ૭. શ્રી સુપાર્શ્વનાથ,
સાથિયો, ૮. શ્રી ચંદ્રપ્રભુ, ૯. શ્રી સુવિધિનાથ,
મગરમચ્છ, ૧૦. શ્રી શીતલનાથ,
શ્રીવચ્છ, ૧૧. શ્રી શ્રેયાંસનાથ,
ગેંડો, ૧૨. શ્રી વાસુપૂજ્ય સ્વામી, મહિષ(પાડો), ૧૩. શ્રી વિમલનાથ,
વરાહ (ભૂંડ), ૧૪. શ્રી અનંતનાથ,
સીંચાણો, ૧૫. શ્રી ધર્મનાથ,
વજા, ૧૬. શ્રી શાંતિનાથ,
મૃગ, ૧૭. શ્રી કુંથુનાથ,
છાગ(બોકડો), - ૧૮. શ્રી અરનાથ,
નંદાવર્ત, ૧૯. શ્રી મલ્લિનાથ,
કુંભ, ૨૦. શ્રી મુનિસુવ્રતસ્વામી, કાચબો, ૨૧. શ્રી નમિનાથ,
લીલું કમળ, ૨૨. શ્રી નેમિનાથ, ૨૩. શ્રી પાર્શ્વનાથ, ૨૪. શ્રી મહાવીરસ્વામી, સિંહ,
સતીનાં નામો ૧. બ્રાહ્મી
૯. સીતાજી ૨. સુંદરી
૧૦. દમયંતી ૩. ચંદનબાલા
૧૧.શિવાદેવી ૪. રાજેસતી
૧૨. કુંતાજી પ. દ્રૌપદી
૧૩. સુભદ્રા ૬. કૌશલ્યા
૧૪. ચેલણા ૭. મૃગાવતી
૧૫. પ્રભાવતી ૮. સુલતા
૧૬.પદ્માવતી ૧૨.
કાંચન કાંચન કાંચન કાંચન કાંચન કાંચન કાંચન ઉજ્જવળ ઉજ્જવળ કાંચન કાંચન રાતો કાંચન કાંચન કાંચન કાંચન કાંચન કાંચન લીલો શ્યામ કાંચન શ્યામ લીલો
શંખ,
કાંચન

Page #15

છેલ્લી ઘડીએ
આટલું તો આપજે ભગવન. . . ! મને છેલ્લી ઘડી ના રહે માયા તણો બંધન મને છેલ્લી ઘડી. . . ૧ આ જિંદગી મોંધી મળી પણ જીવનમાં જાગ્યો નહિ અંત સમયે મને રહે, સાચી સમજ છેલ્લી ઘડી.. ૨ જયારે મરણ શૈયા પરે, મીંચાય છેલ્લી આંખડી તું આપજે ત્યારે પ્રભુમય, મને મળે છેલ્લી ઘડી. . .૩ હાથ પગ નિર્બળ બને ને, શ્વાસ છેલ્લો સંચરે ઓ દયાળુ ! આપજે દર્શન, મને છેલ્લી ઘડી. . ૪ હું જીવનભર સળગી રહ્યો, સંસારના , સંતાપમાં તું આપજે શાંતિ ભરી, નિંદ્રા મને છેલ્લી ઘડી. . . ૫ અગણિત અધર્મો મેં કર્યો, તન, મન, વચન યોગે કરી હે ક્ષમા સાગર ! ક્ષમા મને, આપજે છેલ્લી ઘડી. . . ૬ અંત સમયે આવી મુજને, ના દમે વટ દુમનો જાગૃતપણે મનમાં રહે, તારું સ્મરણ છેલ્લી ઘડી. . . ૭
કલ્યા ણ - ભાવના
મૈત્રીભાવનું પવિત્ર ઝરણું શુભ થાઓ આ સકલ વિશ્વનું ગુણથી ભરેલા ગુણીજન દેખી એ સંતોના ચરણ કમલમાં દીન, કૂર ને ધર્મ વિહોણા કરૂણા ભીની આંખોમાંથી માર્ગ ભૂલેલા જીવન પથિકને કરે ઉપેક્ષા એ મારગની ચન્દ્રપ્રભુની ધર્મભાવના વેર-ઝેરનાં પાપ તજીને
મુજ હૈયામાં વહ્યા કરે, એવી ભાવના નિત્ય હૈયું મારું નૃત્ય કરે, મુજ જીવનનું અર્થ દેખી દિલમાં દર્દ અશ્રુનો શુભ સ્ત્રોત માર્ગ ચિંધવા ઊભો તોયે સમતા ચિત્ત ધરું. હૈયે સૌ માનવ લાવે, મંગળ ગીતો એ ગાવે.
-ચિત્રભાનુ
૧૫

Page #16

મહાવીરવાણી
આત્મા પોતે પોતાના સુખ દુઃખનો કતાં અને વિકતાં (નાશ કરવાવાળો) છે. સન્માર્ગગામી આત્મા પોતાનો મિત્ર છે, દુભાર્ગગામી આત્મા પોતાનો શત્રુ છે.
જે રીતે કુશના અગ્રભાગ ઉપર ઠરેલા ઝાકળના બિંદુનું આયુષ્ય અલ્પ છે, એવી રીતે મનુષ્ય જીવનની અસ્થિર ગતિ છે. માટે હેગૌતમ, તું એક ક્ષણનો પણ પ્રમાદન કર. * હે આયુષ્યમાન ! જતના વિવેક)થી ચાલવું, જતનાથી ઊભા રહેવું, જતનાથી બેસવું, જતનાથી સૂવું, જતનાથી ખાવું, જતનાથી બોલવું, તો પાપકર્મનું બંધન થતું નથી. • ધર્મ ઉત્કૃષ્ટ મંગળ છે. ધર્મ એટલે અહિંસા, સંયમ અને તપ. આવો ધર્મ જેના મનમાં વસ્યો છે, તેને દેવો પણ નમસ્કાર કરે છે. * જે માણસ દર મહિને લાખો ગાયોનું દાન આપે છે, તેના કરતાં કાંઈ ન આપવાવાળો પણ સંયમનું આચરણ કરે છે તે શ્રેષ્ઠ છે.
જેન શાસનનું મૂળ વિનય છે. વિનીત સાધક સાચા સંયમી બની શકે છે. જે વિનયહીન છે, તેને ધર્મ અથવા તપ કયાંથી હોય? * સંસારમાં ચાર સાધન મળવાં દુર્લભ છે. મનુષ્યત્વ, ધર્મશ્રવણ, શ્રધ્ધા અને સંયમમાં પુરૂષાર્થ. * જગતમાં સર્વ પ્રાણીઓ પ્રત્યે શત્રુ હોય કે મિત્ર-સમભાવે વર્તવું એ અહિંસા છે. પ્રાણીઓને પીડા કરાવનારી સર્વ પ્રવૃતિઓનો જિન્દગી-પર્યત ત્યાગ કરવો. * જેમ મને દુઃખ પ્રિય નથી, તેમ સર્વ જીવોને દુઃખ પ્રિય નથી એમ સમજીને જે પોતે હિંસા કરે નહીં એ સાચો શ્રમણ છે.
જે પથિક પાથેય લીધા વિના લાંબી યાત્રા પર નીકળે તે આગળ જતાં ભૂખ - તરસથી પીડાય, તેમ મનુષ્ય ધર્માચરણ કર્યા વિના પરલોકયાત્રા કરે તે અનેક આધિવ્યાધિથી પીડાય અને અત્યંત દુઃખી થાય. • દૂજય સંગ્રામમાં જે લાખો યોધ્ધાઓને જીતે છે તેના કરતાં એક માત્ર પોતાના આત્માને જીતે તે ખરેખર પરમ વિજય છે. * હે પુરૂષ, તું જ તારો મિત્ર છે. બહારના મિત્રની શોધ છોડી તું તારા જ આત્માનેનિગ્રહમાં રાખ, તે રીતે તું દુઃખથી મુક્ત થઈ જઈશ.

Page #17

સામાયિક સૂત્ર
* અભિપ્રાય ‘તમારો પ્રયાસ અને તે પાછળ દેખાઈ આવતી તમારી મહેનત અને ધર્મભાવના પ્રશંસનીય છે. અર્થ સાથે સૂત્ર હોવાથી ક્રિયામાં વધુ આનંદ આવે, ભાવ પ્રગટે. તમે મોટી ઉંમરે પણ સાહિત્યસેવા અને ધર્મ કાર્ય કરી નિવૃત્તિકાળને શુભ પ્રવૃત્તિ દ્વારા સફળ બનાવી રહ્યા છો તેની અનુમોદના.”
મુનિશ્રી જિનચન્દ્રવિજયજી
| (ત્રિપુટી બંધુ) | ‘પુસ્તિકા સરસ બની છે અને સૌને ઉપયોગી છે. અર્થ સાથે સામાયિક સૂત્ર અત્યંત આવશ્યક છે. આ પુસ્તિકાથી સંભવ છે કે એકવાર તો રોજ સામાયિક કરીશ.”
શ્રી ચીમનલાલ જે. શાહ
ઉપપ્રમુખ, મુંબઈજૈન યુવક સંઘ સામાયિક સૂત્રના આઠેય પાઠના સર્વ શબ્દોના સરળ અર્થો ધરાવતી આ પુસ્તિકાનું મૂલ્ય અ [એ તેટલું ઓછું છે. સર્વ સાધારણ જૈનો તથા જૈનેતરો પણ આ સામાયિક સૂત્રના અર્થ બરાબર - સ મજી, પાઠ કરી આ પુસ્તિકા દ્વારા પૂરો ધાર્મિક, આધ્યાત્મિક લાભ લઇ શકશે. આ એક ખૂબજ ઊંચા
પ્રકારની ધાર્મિક, આધ્યાત્મિક સેવા કરી છે તે બદલ ધન્યવાદ. મારા ખાનગી પુસ્તકાલયમાં આ પુસ્તિકા કાયમનું માનભર્યું સ્થાન મેળવશે.
| તમે વિવિધ ક્ષેત્રોમાં ઘણી સેવા કરી છે, તેમાં આ એક મૂલ્યવાન ઉમેરો થયો. સત્કાર્યો કરવા માટે દીર્ધ આયુષ્ય ને આરોગ્યની કામના.”
શ્રી શાન્તિકુમાર ભટ્ટ.
| નિવૃત તંત્રી. ‘મુંબઇ સમાચાર સાપ્તાહિક.’ ખૂબ જ ઉમદા પુસ્તિકા મોકલી છે. જીવના ઉદ્ધાર માટેની આ સામગ્રી બદલ જેટલો આભાર માનું તેટલો ઓછો છે. વરસતા વરસાદના અનુભવ સાથે સવારમાં જ આ સામાયિક કરી જવાનું મને સભાગ્ય આજે પ્રાપ્ત થયું છે. જૈન તરફ લઈ જવાનું ઉત્તમ અને સરસ સાધન આપશ્રીએ પુરું પાડેલ છે.” .
| શ્રી પ્રવીણ દફતરી. પ્રમુખ, રોટરી કલબ, મોરબી. જૈન ધર્મમાં મહત્વના ગણાતા સામાયિકની સરળ ભાષામાં અર્થ સાથે માહિતી આપતી આ પુસ્તિકા જૈનો તેમજ જૈનેતરે વાંચવા જેવી છે.
મુકુંદ શાહ. તંત્રી ‘નવચેતન.’ ‘પુસ્તિકા સાધાંત વાંચી – જોઇ - પ્રભાવિત થયો. મુખપૃષ્ઠ ભાવવાહી, સંકતમય, આઈપેપર, પ્રતીકો, ચિત્રો ઉત્તમ, જાણે પંચ પરમેષ્ઠિ સ્મરણ માટે પાંચ ઉમદા ચિત્રો લાગ્યાં, પ્રિન્ટીંગ ખૂબ સુંદર, અથ શ્રી કુમારપાળ દેસાઇએ અત્યંત સરળ, બાળકોને સમજાય તેવી ભાષામાં કર્યો. ધન્યવાદ.”
- શ્રી જયંતીલાલ તુરખીયા. મુંબઈ. “જૈન ધર્મમાં સામાયિકનું મહત્વ ઘણું જ છે. વિધિ કેવી રીતે કરવી, તેનું ફળ વિ. નું સચોટ સફળ માર્ગદર્શન આપવામાં આવ્યું છે. જૈન અને જૈનેતર સૌ કોઈને પ્રેરણા આપે એવી આ પુસ્તિકા છે.”
| ‘‘સજની’ મુંબઈ. તમારા સ્વભાવ પ્રમાણે જરાકેય થાકયા વગર જે કામ મનમાં નક્કી કર્યું - તેની પાછળ પડીને કરતાં જાળ કરોળિયો - એ કહેવતને સાર્થક કરી - પૂરું કર્યું અને તે પણ સુંદર રીતે –જરાકેય - કયાય - લોભ નહિ - સુંદર છાપકામ, સુંદર ગેટઅ પ - સારા કાગળો વગેરેથી શ્રી સામાયિક સૂત્ર સારૂ બન્યું છે.”
| શ્રી રતિકુમાર વ્યાસ, અમદાવાદ.
લોકસંગીતકાર. પુષ્પાબહેનની પ્રેરણાથી તમે અભણ અને ઓછું ભણેલા સમજી શકે અને પ્રેમથી નિત પાઠ કરે એવું સામાયિક સૂત્ર બનાવીને ઉત્તમ ધર્મકાર્ય કર્યું છે.”
- શ્રી હમીરભાઇ રૂડાભાઈ મહેતા. અમદાવાદ.

Page #18
અથ શ્રી વીરજીનના ચૌદ સ્વપ્નનું સ્તવન રાયરે સિદ્ધારથ• ઘેર પટરાણી, નામે ત્રીસલા સુલક્ષણીએ, રાજભુવનમાહે પલંગે પોઢંતાં, ચૌદ સ્વપ્ન રાણીએ લદ્યાએ, પહેલે રે સ્વપને મેં ગયવર દીઠો, બીજે વૃષભ સોહામણોએ, ત્રિજ સિંહ સુલક્ષણો દીઠો, ચોથે લક્ષ્મી દેવતાએ, પાંચમે પંચ વરણી ફૂલની માળા, છઠ ને ચંદ્ર અભિય ઝર્યોએ, સાતમે સૂરજ, આઠમે ધ્વજા, નવમે કળસ, અભિય ભર્યોએ, પદ્મ સરોવર દસમે દીઠો, ખીરસમુદ્ર દીઠો અગિયારમે એ, દેવ વિમાન તે બારમું દીઠું, રણઝણ ઘંટા વાજતાંએ, ૨તનશો રાશિ તે તેરમે દીઠો, અગ્નિ શીખા દીઠી ચૌદમેએ, ચૌદ સુપન લહી રાણીજી જાગ્યાં રાણીએ રાયને જગાડીયાએ, સુણો રે સ્વામી મે તો સુહણલાં લાધ્યાં, પાછલી રાત રળિયામણીએ, રાય રે સિદ્ધારર્થે પંડિત તેડિયા, કહો રે પંડિત ફળ એહનાએ, અમ કુળ મંડળ, તમ કુળ દીવો, જયવંતા તીર્થકર જન્મશે, જે નર ગાવે તે સુખ પાવે, આનંદ રંગ, વધામણાંએ. શ્રી નમસ્કાર મંત્ર મહિમા સમરો મંત્ર ભલો નવકાર, એ છે ચૌદ પૂરવનો સાર; એના મહિમાનો નહિ પાર, એનો અર્થ અનંત ઉદાર. સમરો. 1 સુખમાં સમરો દુઃખમાં સમરો, સમરોદિનને રાત; જીવતાં સમરો મરતાં સમરો, સમરો સૌ સંગાથ. સમરો. 2 જોગી સમરે ભોગી સમરે, સમરે રાજા રંક; દેવો સમરે દાનવે સમરે, સમરે સૌ નિશંક. સમરો. 3 અડસઠ અક્ષર એના જાણો, અડસઠ તીરથ સાર; આઠ સંપદાથી પરમાણો, અપ્નસિદ્ધિ દાતાર સનરા. 4 નવપદ એવા નવવિધિ આપે, ભવભવનાં દુઃખ કાપે; વીર વચનથી હૃદયે વ્યાપે, પરમાતમુ પદ આપે. સમરો. પ