Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'sAlibhadra-dhannA-carita'nA kartA tathA ene anuSaMge keTaluka jayaMta koThArI _ 'sAlibhadra-dhannA-carita nA kartA / arnesTa benDare 'sAlibhadra-dhannA-carita' saMpAdita karI pragaTa karela che (amerikana orienTala sosAyaTI, nyU hevana, kanekTikaTa, 1992) ane enA kartA matisAra hovA- emaNe jaNAvyuM che. A hakIkata yathArtha jaNAtI nathI. . kRtimAM kartRtvanirdezaka paMktio A pramANe che : zrI jinasiMhasUri-sIsa matisArai, bhaviyaNanai upagArai jI, zrI jinarAjavacana anusArai, carita kAu suvicArai jI. (29.9) ahIM 'matisAra'ne kartAnAma lekhavAnuM ane 'jinarAja'ne 'jinadeva'nA arthamAM levAnuM sahaja che. paNa 'jaina gUrjara kavio' mAM A kRti prathama matisArane nAme mUkI, pachIthI jinarAjasUrinI gaNI che (juo bIjI AvRtti, bhA.3, pR.100-14) ane agaracaMda nAhaTAe ene 'jinarAjasUri-kRti-kusumAMjali' (prakA. sAdUla rAjasthAnI risarca insTiTyUTa, bIkAnera, vi.saM.2010)mAM pragaTa karI che. A hakIkato lakSamA laI benDare, ochAmAM ochu, kartRtvanA praznanI carcA karavI joItI hatI, je thaI nathI e jarA Azcaryajanaka lAge che. emane 'jaina gUrjara kavio'nI banne AvRttionI khabara che paNa emaNe saMdarbha Apyo che pahelI AvRttinA pahelA bhAgano ja, jyAM kRti matisArane nAme mukAyelI che. pAchaLathI thayelI sudhAraNA emaNe dhyAnamAM nathI lIdhI ane bIjI AvRttino to lAbha ja lIdho nathI. emaNe kartA- nAma keTalIka hastapratomAM matisAgara maLe che enI noMdha lIdhI che, paNa kartRtvanA praznane cheDyo nathI. __'jaina gUrjara kavio'mAM pahelAM matisArane mUkavAmAM AvelI kRti pAchaLthI jinasiMhasUriziSya jinarAjasUrine nAme pherakhavAmAM AvI temAM be hastapratonI puSpikAo kAraNabhUta che. e be puSpikAo A pramANe cha : (72) bohittha vaMzIyAvataMsIyamAna... jaMgama yugapradhAna zrI jinarAjasUribhiviracayAMcakre sAha dharmasI dhAraladevI putra ratna sAha gehAkhyA bhrAturabhyarthanayA... saM.1688 varSe paMDita jJAnamUrti likhita phAgaNa sudi 14 [10]
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ dine zubhaM bhavatu zrI jAlora madhye. DAhyAbhAI vakIla, suratanI prata. (bI. A., bhA.2, pR.106) (85) bohitthavaMsIyAvataMsIyamAna ... yugapradhAna zrI jinarAjasUribhiH racayAMcake sAhANahAkhya svabhrAturabhyarthanayA... vi. saM. 1818 varSe zAke pravartamAne jyeSTa sudi 6 zanau vAsare vaNodanagara madhye... sakalapravarapaMDita zrI punyavijaya zi. ratnavijayagaNi zi. lAlavijayena. gAriyAdhAra bhaMDAranI prata. (bI. A., bhA.2, pR.107) - A puSpikAomAM kRti jinarAjasUrie racI hovAnuM spaSTa rIte kahevAmAM AvyuM che. temAMye pahelI kramAMka 72nI puSpikAvALI prata to saM. 1688mAM eTale kRtiracanA pachI daza varSe ja ane jinarAjasUrinA jIvanakALamAM (emano janma saM. 1647, dIkSA saM. 1656, AcAryapada saM. 1674, sva. saM. 1699) lakhAyelI che. eNe ApelI mAhitIne AdhArabhUta na mAnavA mATe kazuM kAraNa nathI. bIjI kramAMka 85nI prata, alabatta, A prata parathI ja taiyAra thaI lAge che. kRti jinarAjasUrinI racanA hovAnuM kRtimAMnA keTalAka ullekho paNa batAve che. kRtimAM A noMdhanA AraMbhe uddhRta karelI kartAnA nAmavALI paMktio sivAya daza sthAne 'jinarAja' zabda Avelo che. benDare to badhAM sthAna paratve jina bhagavAna mahAvIrano artha ja zabdakozamAM noMdhyo che. paNa kharekhara ema nathI. thoDeka sthAne 'jinarAja' zabda jarUra bhagavAna mahAvIrane nirdeze che (kemake A kathAmAM se eka pAtra tarIke Ave che), paraMtu thoDeka sthAne mAtra jinezvaradeva evo artha che ne beeka sthAne to e kartAnAmano nirdezaka zabda hoya evaM mAnavuM paDe tevuM che. juo: hiva jiNa pari dhannau Avai, te piNa jinarAja suNAvai. (17.24) zAlibhadravRttAMtamAMthI dhannAnA vRttAMta tarapha vaLatAM A paMkti Ave che. dekhItI rIte ja eno artha che : have je rIte dhanno ( kathAmAM) dAkhala thAya che te paNa jinarAja ( eTale kavi) saMbhaLAve che. benDare "Now Dhanna enters (the story), according to the version of the Jinaraja." [11]
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ evo anuvAda Apyo che, paNa 'the Jinaraja' dvArA emane zuM abhipreta haze te kahI zakAtuM nathI. jo bhagavAna mahAvIra abhipreta hoya to te yogya nathI kemake ahIM e kaMI kathA kahenAra nathI. sutavirahai dukha mAtanau jI, kahi na sakai kavirAja, jANai putraviyogiNI jI. ima jaMpai jinarAja re. (23.15) ahIM paNa artha spaSTa che : mAtAne putranA virahe je duHkha thAya che te koI kavi na kahI zake, e to putraviyoginI mAtA ja jANe ema jinarAja (kavi) kahe che. ahIM paNa benDara "50 says the Jinaraja' ema anuvAda kare che emAM aspaSTatA rahe che. bhagavAna mahAvIrano nirdeza to saMbhavita nathI ja. keTaleka sthAne dekhIto 'jinadeva' no artha hoya topaNa 'jinarAja' zabdamAM kavie zleSathI potAnuM nAma gUMthyuM hoya e saMbhavita che. jinarAjasUrinA eka 'zAlibhadra gIta' (jinarAjasUri - kRti - kusumAMjali, pR. 68-70 ) nA keTalAka udgAro 'sAlibhadra - dhannA - carita' mAM e ja zabda rUpe maLe che e hakIkata paNa 'sAlibhadra - dhannA - carita' jinarAjasUrinI racanA hovAnI vAtane samarthita kare che. juo : zAlibhadra gIta : jANai putravijogaNI jI, je duHkha kavi na kahAi. chAtI lAgI phATivA jI, nayaNe nIrapravAha. harakha na dIghau hAlarau jI, te vAMjhaNi hoI chUTisyai jI, $ vahUa na pADI pAi, huM kima gAna giNAi. sAla tI pari sAlasyai jI, e mujha ahIThANa. sAlibhadra - dhannA-caritra : chAtI lAgI phATavA jI. nayaNe nIrapravAha re. [12] 9 13 14 1
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ harakhi na dIdhau hAlirau jI, bahUa na pADI pAi, to vAMjhaNi hui chuTisyai jI, huM kiNi gAni giNAi re 3 sutavirahai duHkha mAtanau jI, kahi na sakai kavirAja, jANai putraviyogiNI jI... (DhALa 23mI tapAsa karatAM jinarAjasUrinI anya kRtionA udgAro paNa 'sAlibhadradhannA-carita'mAM maLI AvavA saMbhava che. koyaDo kartRtvanirdezaka paMktionA arthaghaTanano, chevaTe, rahe che. jinarAje carita kA ema nahIM, paNa jinarAjanA vacanane anusarIne jinasiMhasUriziSya matisAre carita kayuM che evI vAkyaracanA emAM dekhAya che. ahIM e hakIkata tarapha dhyAna doravU joIe ke madhyakALamAM 'matisAra' e zabda 'mati anusAra, buddhi anusAra' evA arthamAM vAraMvAra vaparAyelo maLe che. jinarAjasUrie ja potAnI bIjI kRti 'gajasukumAla mahAmuni copaI'mAM e zabda e arthamAM vAparyo ja che : zrI jiNasiMdhasUri guNadhArA, kharataragaccha udArA be. zrI jinarAja tAsu parabhAvai, iNi vidhi muniguNa gAvai be. e saMbaMdha sadA sAMbhalisyai, tAsu manoratha phalasyai be. AThamai aMga taNai aNusArai, joDi racI matisArai be. (30, 13-16) to pachI, 'zrI jinarAja-vacana anusAi'nuM arthadhaTana paNa, uparanAM pramANone lakSamA laI kRti jinarAjasUrinI che ema mAnIne karavU joIe. emAM jinarAja eTale jinezvaradeva evo artha prAthamika rIte laI zakAya - 'jinezvaradevanA [13]
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacanane anusarIne dharmabodhanI A kathA kahevAmAM AvI che' - paraMtu emAM zleSathI kavie potAnuM nAma gUMthyuM che ema mAnavU joIe. matisAra 'matisAra' zabda 'mati anusAra, buddhi anusAra nA arthamAM vaparAto hovAno eka dAkhalo upara Apyo che. 'jaina gUrjara kavio'nAM pAnAM pheravatAM bIjA ghaNA dAkhalA maLI Ave tema che. eka vadhu dAkhalo noMdhIe : mi mAhArI matisAra kIdho, sevI paMDitapAi jI. (RSabhadAsakRta 'samaktisAra rAsa', jai.ga.ka., bI.A., 3,45, 'matisAra'ne kartAnAma mAnI levAnI bhUla thaI gayAnA paNa bIjA dAkhalA jaDe che, jemake, jinavardhamAnanI 'dhannARSi copAI' nIcenI paMktine kAraNe pahelAM matisArane nAme mukAyelI : e saMbaMdha racyo matisAra,sa navama aMga aNuMsArai jI. paraMtu emAM AgaLanI paMktimA kartAnAma spaSTa che ane uparanI paMkti enA anusaMdhAnamAM ja vAMcavAnI cha : tasa ziSya jinavadhamAna jagIsa, Aso sudi chaThi divasaijI, saMvata sattara dAhottara varasai, khaMbhAita mana harasaiMjI, e saMbaMdha racyo matisArai... pachIthI, A kAraNe, kRtine jinavardhamAnanI gaNavAnI thaI. (juo jaina gUrjara kavio, bI.A., 4,169-70) ___'jaina gUrjara kavio'mAM matisArane nAme be kRtio mUkI e kartAnAma kharaM hovA vize saMzaya darzAvavAmAM Avyo che. (bI.A., 3, 336,37) ne emAMnI eka kRti 'caMdarAjA copAI' karamacaMdane nAme maLe che jemA 'matisArai mai kIu prabaMdha' evI paMkti Ave che. ('be kara joDI kahe karamacaMda' evI paMkti paNa che ja.) zlokasaMkhyA 656 ne 696 paNa maLatI ja kahevAya. bIjI kRti 'guNadharma rAsa'nI AvI cAvI maLatI nathI, paNa emAMye bhUla thaI hovAnI zaMkA nirAdhAra nathI. [14]
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ matisArane nAme 'karpUramaMjarI' eka jANItI racanA che. emAM bIjaM koI nAma maLatuM nathI. paraMtu e ajJAtanAmA kavinI racanA hoya ane 'bolai kavi paMDita matisAra'mAM 'matisAra' zabda 'mati anusAra'nA arthamAM hoya evo saMbhava sAva nakArI na zakAya. Avo saMbhava vicAravAnuM kAraNa e che ke AvAM thoDAM zaMkAspada sthAno sivAya 'matisAra' evaM nAma ja kyAya maLtuM nathI. sAra vastutaH madhyakALamAM 'sAra' zabda 'anusAra'nA arthamAM vyApaka rIte prayojAyelo jovA maLe che. jemake, zrI guruvayaNa suNI buddhisAra, sImaMdhara jina gAyo. (jai.gU.ka., bI. A., 4, 66) 'buddhisAra' eTale buddhi anusAra. sattari kammavicAraM kahiyaM riSi kuMbha suyasAraM. (jai.gU.ka., bI.A., 1, 305) 'suyasAraM' eTale sUtra anusAra, zAstrAnusAra, sArai: anusAra 'manasA-sArai' / (gujarAtI bhASAnuM aitihAsika vyAkaraNa, harivallabha bhAyANI, pR.200) 'manasA-sAraI' eTale manISA anusAra, icchA mujaba. pApa kIyAM taI tihAM ghaNAM, janakabhavani dinarAti re, pahilaM duHkha pAmyuM tiNai, bIbA-sAra bhAti re. 26.3 (rAjasiMhakRta 'ArAmazobhAcaritra', ArAmazobhA rAsamALA, saMpA. jayaMta koThArI, pR.223) 'bIbA-sAru bhAti' eTale bIbA anusAra, bIbA pramANe bhAta paDe che. ghara-sAra ApaI dAti e. 96 (vinayasamudrakRta 'ArAmazobhAcopAI', ejana, pR.122) artha che : ghara anusAra, ghara pramANe, gharane zobhato e kariyAvara Ape che. nija ghara-sAraM mokalau. 5.dU.2 (jinaharSakRta 'ArAmazobhArAsa', ejana, pR.235) artha che : potAnA ghara anusAra, gharane zobhatuM (bhAtuM) mokalo. [15]