Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra // anaMtalabdhinidhAna zrI gautamasvAmine namaH / / // yoganiSTha AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarebhyo namaH // // kobAtIrthamaMDana zrI mahAvIrasvAmine namaH // AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira Websiet : www.kobatirth.org Email: Kendra@kobatirth.org www.kobatirth.org punitapreraNA va AzIrvAda rASTrasaMta zrutoddhAraka AcAryadeva zrImat padmasAgarasUrIzvarajI ma. sA. zrI jaina mudrita graMtha skeniMga prakalpa graMthAMka : 1 mahAvIra zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara - zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara-382007 (gujarAta) (079) 23276252, 23276204 pheksa: 23276249 jaina / / gaNadhara bhagavaMta zrI sudharmAsvAmine namaH / / // cAritracUDAmaNi AcArya zrImad kailAsasAgarasUrIzvarebhyo namaH / / amRtaM ArAdhanA tu kendra kobA vidyA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Wan zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira traNa baMgalA, Tolakanagara parivAra DAiniMga haoNla kI galI meM pAlaDI, ahamadAbAda - 380007 (079) 26582355
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAhityika saMzAdhana vize -sumana zAha mA : - efferi's-5 For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org sAhityika saMzAdhana vize ON LITERARY RESEARCH sumana zAha SUMAN SHAH Oudysle Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAhityika saMzodhana vize ON LITERARY RESEARCH sumana zAha BY SUMAN SHAH prathama AvRtti: 10 jUna, 1980 bIjI AvRtti H 15 navembara, 1987 (c) razmItA zAha nakala : 500 mUlya: rU. 7-10 prakAzaka : bAbubhAI zAha pArtha prakAzana nizApoLa, jhaverIvADa, rilIpha roDa, amadAvAda-380001 phona : 33299 mudraka : zrI tripurA prinTiMga presa 8, aDavANuM mArkeTa, dilhI daravAjA bahAra, amadAvAda-380004 sUcanA : A pustikAne koI paNa aMzane koI paNa rUpamAM dhaMdhAdArI upayoga karatAM pahelAM lekhakanI paravAnagI meLavavI atyanta jarUrI che. patravyavahAranuM saranAmuM : 9, mukada, maneramAM kaeNmpalekasa, himmatalAla pArka pAse, AMbAvADI, amadAvAda-380 015 For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasika zAhane THEORY IS GRAY, BUT THE GOLDEN TREE OF LIFE IS GREEN-GOETHE For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nivedana sAhityika saMzodhana vizenI A laghu pustika saMvata 203panI eka navarAtrie prArambhAIne zaradapUrNimAe pUrI thayAne AnaMda che. bhaviSyamAM A bhUmikAe vistRta vicAraNuM rajU karavAne saMkalpa che. A lakhANane samagrapaNe okaTo. Dise. 1979nA eka ja aMkamAM sau prathama prakAzita karIne trimAsikanA taMtrI zrImatI maMju jhaverIe mane sAce ja upakRta karyo hate. Aje kumakuma prakAzana ane pustikA rUpe mUke che, temAM tenA mAlika zrI. bAbubhAI joSIne paNa e ja umaLake bhaLyo che. apekSA che ke sAhityika saMzodhanane vizenI ApaNI vicAraNAne AnAthI apUrva vega maLaze. 10 juna, 1980 -sumana zAha nivedana bIjI AvRttinuM sAhityika saMzodhana vize huM kazuM vistRta vicAravAne phurasada meLavuM te pahelAM ja enI A bIjI AvRtti thAya che tene Ananda che. A prasaMge ema. phila ane pIeca.DI. karatA vidyArthIone AbhAra mAnuM chuM, kemake emaNe Ane yathAzakaya lAbha uThAvyA che. AzA che e paramparA hajI vadhu daDha thaze. AnuM prakAzana hAtha dharavA badala pArzvanA mAlika zrI bAbubhAI zAhane utsAhane vadhAvuM chuM. 17 sapTembara, 1987 -sumana zAha For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org pIeca. DI. padavIdhArIomAMnA keTalAkane, teA enA keTalAye mAdaka sAhekhAne, te ethI AgaLa vadhIne aneka sAhityamamajJAne sArI rate khabara che ke ApaNe tyAM 'sAhityika sazodhana' jevuM javalle ja thayuM che, te meATe bhAge tA e dizAnuM valgarAIjhezana ja vistaryuM che. ema. phila. jevI vacagALAnI upAdhine yunivarsiTI-praveza maLyA che te e vistArane rAkavAnI dizAnuM eka stutya pagalu jarUra che, paNa je te sa MzodhananuM ane tenI paddhatinuM svarUpa spaSTa nahIM hoya, nahIM thAya, te e vAMke vistAra banI raheze. ahIM 'sAhityika saMzodhana'nAM svarUpa ane paddhati varNavavAnA upakrama che. A dizAmAM A prArambha che, ane mAtra nAnA prArambha che. * Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1. sAhityika sazodhanane saMzAdhana sAthe ane zeAdhanane vijJAna sAthe sambandha che. vijJAnane tarka sAthe sambandha che e jANItuM che, ane tethI sAhitya jevI kalAe ke je a-tarkathI prANavAna banatI heya che--sAthenA enA dekhItA virodha paNa jANItA che. paraMtu AchuM jANItu e che ke kalAnuM vijJAna asaMbhava nathI--eTale ke takanA Azare laIne sAhityaklAnAM pariNAmAne vyavasthAkhad bhUmikAe varNavI batAvavAnuM azakaya nathI. eTale ke vijJAna ane klAnA dekhItA virAdha eka bhramaNA che. sAhityakalAnuM sarjana zI vijJAna-nibaddha rItio vaDe na thAya, na ja thAya; sAhityakalAnuM varNana evI rIti, paddhatio vaDe thAya, balaE te vinA na ja thAya. Ama ghaTAvatAM dekhItA virAdha eka bhramaNA che. jJAnamImAMsA-pasTImAlAjI-sahajasphuraNA ke indriyajanya anubhavAnI pratyakSatA uparAnta mAnavIya jJAnalabdhimAM, manuSyacittanI tarka zaktine ane tajanya vibhAvanAe ka paddhatio jevI vaijJAnikatAnA paNa ucita samAsa phare che, te noMdhapAtra che. sAhityanuM eka pariNAma, ane paheluM pariNAma AnandAnubhava che. pazu e AnandAnubhava jJAnalabdhimAM pazu pariName che e letAM sAhityanuM bIjuM pariNAma jJAna paNa che. kalAmImAMsA-eNntheTikasa-mAMthI paNa tane kadI bAkAta rakhAyA jANyA nathI. sAhityika saMzAdhana, Ananda ane jJAnanA meLa pADavAnI pravRtti che, eka noMdhapAtra bauddhika pravRtti che. e pravRttimAM vaijJAnika patine ane patizAstranA phaLadAyI viniyoga che, sAyanTIphika sa~thaDa ane maeNthaDAlojIne emAM pariNAmalakSI upayoga che. sAhityika saMzAdhananuM svarUpa samAya tA maithaDAlAjI sAthenA enA yAga, sambandha kevA hoI zake e vicAraNAne dizA maLe. For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kazI vAcanazodhana ke 2. te saMzodhana eTale zuM ? zodhI lAvavuM, bIjAne nahotuM jatuM te kheLI kADhavuM evo sthULa artha ahIM gerahAjara nathI, paNa eTalo ane evo ja ene artha nathI. keI bhaMDAramAMthI pothI khaLIne, enI anekene mATe samasyArUpa evI lipi vAMcIne, pAThabhedanI paMDitAIbharI pracuratA darzAvIne kazI vAcanA taiyAra karI ApavI te saMzodhana te kharuM ja, paNa teTaluM ane tevuM ja saMzodhana nahIM. nahotI jaDatI te vastu khALI lAvyA ke kAcI. dhAtumAMthI saMzAdhIne pAkI dhAtusvarUpanI vAcanA taiyAra karI ApI te te, saMzodhanane eka prakAra thayA. kazuMka hatuM te zakyuM -saMzayuM e prakAra.. paNa kazuM nahotuM, ne zodhyuM te saMzodhanane bIjo prakAra. kazuM pracchanna ane. amUrta hatuM te zodhyuM te saMzodhanane trIjo prakAra, kazuM saMgInapaNe niyama-- baddha hatuM, sUtrita hatuM, te niyama ke sUtra zodhyuM te saMzodhanane cothe prakAra.. Ama pahelA prakAra pachInA saMzodhananA badhA ja prakAro enA sUkSma arthane. samajAve che. saMzodhanane tyAM sUkSma artha thatA hoya che, karavAne heya che. saMzedhana A rIte te eka ja5 che, phalAITa che, kazAka pleTaphorma ke spriMgaberDa parathI thayeluM uDyana che. jJAnanI nAnAmAM nAnI bhUmikAe paricitathI aparicitanI dizAnI AvI kazIka zodhayAtrA ja jovA maLaze. 1 thI 9 aMkanuM jJAna, tene paricaya, tyAra pachInA agAdha ane amApa aparicayanuM jJAna banI rahe che. A eka avirata yAtrA che, ne tethI prakriyA che, saMzodhana eka prakriyA che. eNrisToTalanA tarkamAM ke bhAratIya nyAyamAM paNa saMzodhanane A ja artha nihita che. silajijhamanI prakhyAta tripadI paddhatimAM sAdhya pramANa ane pakSapramANane AdhAre meLavAtuM nigamana (manuSya matya che-chagana manuSya che tethI chagana matya che) ke pratijJA, hetu, udAharaNa, upanaya ane nigamananI paMcapadIvALI bhAratIya paddhatimAM meLavAtuM nigamanA (chagana matya che kema ke chagana manuSya che-manuSya matya che, u. ta. mohanadAsa, kAlidAsa, zekasapiyara-chagana paNa manuSya che-tethI chagana matya che) paricitaaparicitanI paddhatipura:saranI lIlA che. vijJAnene A pAye che. zodhAtmakatA ke vananikatA A bhUmikAe vikasI zake. joke sabhyatA ane saMskRtinA vikAsa daramyAna nigamanAtmakanI jema AnumAnika-InDakiTava-taka paNa evo ja pariNAmakArI nIvaDyo che, vizeSa parathI sAmAnya siddhAntanI rIte paNa jJAna sthira thayuM che, saMcita thayuM che. zedhAtmakatA ane vaijJAniktAne pitAnA vikAsa arthe A bIjI bhUmikA paNa evI ja anivArya che. A beya bhUmikAonI For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AMtaralIlA-InTaple-Ajano suvikasita vijJAnanI hArdasvarUpa lAkSaNikatA che. grIka guru-ziSya manISIo pleTa ane erisToTala baMne bhUmikAnAM pratinidhirUpa nidarzane che. pleTa mukhyatve dArzanika hatA, ane vicArathI vastu tarapha janArA citaka hatA, te eNrisToTala mukhyatve jIvavijJAnI hatA, ane vastuthI vicAra tarapha janArA bIjI bhUmikAnA citaka hatA. prastuta prazna e che ke tarkanI kaMI paddhatine sAhityika saze.dhanamAM Azraya laI zakAya ? athavA tarkanI beya paddhatine ahIM Azraya laI zakAya ? 'paNa te pahelAM saMzodhanane ja svarUpa vize vicAre vyakta karavA jarUrI che. 3. sAhitya ane kalAo mAnavavighAo-hyumeniTijha-ne vargamAM Ave che, ane mAnavavidyAomAM saMzodhananuM je svarUpa che te samAjavijJAne-sozyala sAyansIjha-ane prAkRtika vijJAna-necarala sAyansIjhamAM thatAM saMzodhanothI juduM che. vaLI, prAkRtika vijJAnenAM saMzodhane gaNita ane tarka jevAM zuddha vijJAne era sAyansIjhamAM thatAM saMzodhanethI judAM che. zuddha vijJAne svayaMsiddha satyAmAMthI nigamane tArave che. ane tyAM saMzodhananI kATi ghaNI UMcI rahI zake che. UMcI eTale ke amUrtatA-oNsTrekazana-nI bhUmikAe UMcI. jyAre prAkRtika vijJAnanI sAmagrI bhautika hoya che, eTale ke mUrta kendrITa-hoya che. paNa A baMnemAM je taphAvata che te e, ke prAkRtika vijJAne mukhyatve AnumAnika hoya che. te bhautika AvirbhAva sAthe pAnuM pADatAM hoya che. nirIkSaNa, prayoga ane AnumAnika taka enAM pramukha sAdhana che. gaNita ke tarkamAM je zaddhi zakya che te ahIM nathI, eTale e vyAptio vaDe AgaLa vadhe che, satye lagI e paddhatie pahoMcavAnuM cAlu rAkhe che. zuddha vijJAne ane prAkRtika vijJAnenI sAmagrIne samAjavijJAnanI sAmagrI sAthe sarakhAvatAM eka bheda turta ja UDIne AMkhe vaLagaze. e bheda te A : ke samAjavijJAnanA kendramAM manuSya che, eTale ke enI sAmagrI manuSya che, prakRti ke bhautika padArtho athavA te vicAra-saMracanAobheTa-sTrakacarsa-ke AMkaDAo pAchaLanA niyame enI sAmagrI nathI. pariNAme sAmagrIsaMcaya-DeTA kalekazana-ahIM pramANamAM muzkela bane che ane saMzodhanamAM saMkulatAnI mAtrA paNa pramANamAM vadhI jAya che. A saMkulatA mAnavavidyAo ane kalAomAM ke sAhityamAM AtyaMtika banI rahe te svAbhAvika che, ane kalA ke sAhityamAM saMzodhana jaTila ane kaThina che ema samajAvI Ape teya eTaluM ja svAbhAvika che. paraMtu koI paNa kalAmAM ke sAhityamAM saMzodhana heI ja na zake, For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir e te azakaya chekalAo te AsvAda-Anandane mATe che, vijJAna ke vyAkaraNa kavitAnAM zatru che, vagere mAnavuM-manAvavuM te eka jAtanuM remeTisijhama che, eka jAtanI ghelachA che. eTaluM ja nahi, evA romenTikaDAmAM kalA ke sAhityane vizenI adhUrI samaja ane vijJAna ke saMzodhanane vizenI pUrI gerasamaja nihita che-je saravALe kalApaka pragati ke sAhityika vikAsane gUMgaLAvanArI paristhitinuM nirmANa kare, ane manuSyanI e bahumUlya pravRttine mAnavajAtanA samagra bauddhika puruSArthamAM gauravabharyA sthAne cihnita karI ApavAne vize avarodhe race. itihAsamAM evI gUMgaLAmaNa ane avarodhe nathI jamyAM ema nahi, paNa vijJAna have evI dizAo khole che, jemAM A jAtanA remeTisijhamane bahu jhaDapathI nikAla thaI rahyo che. 4. sAhityanA kendramAM manuSya che ane sAhityasarjananI sAmagrI paNa manuSya che, vaLI sAhityane bhaktA paNa manuSya che. utpAdana ane vaparAzanA niyama. anusAra kartA, kRti ane vAcaka eTale ke utpAdaka, utpAdana ane bhoktA vaccenA. vinimaye jamAnAothI cAlatA AvyA che, ane cAlyA karaze. e vinimaya potAnA AgavA niyame vaDe niyatrita hoya che, thatA hoya che. to pachI emAM saMzodhanane kaze avakAza kharo? te pachI emAM vijJAnIne kazo hastakSepa hoI zake ? e sAcuM che ke sAhityika saMzodhane sAhityanA utpAdana upara ke tenA upayoga upara bhAgye ja kazI pratyakSa asara pADI zake. vijJAna ane saMzodhananI vyApaka upakArakatAnI carcAmAM UtaravAnuM A sthAna nathI. sajana-AsvAdana sAhityika saMzodhananA kazA eNthikasa sAthe sIdho saMkaLAyelAM nathI. paNa eka sAhityakRtine vaiyaktika AsvAdane, AnandAnubhavane tathA tajjanya jJAnalabdhine vyAkhyAbaddha te karI ja zakAya. kema ke evuM AsvAdana, e AnandAnubhava ane evI jJAnalabdhi garbhita svarUpe sUtrita hoya che, niyamabaddha, hoya che. e sUtra ane e niyamone ukelIne sAhityika saMzodhana avazya vistarI, zake. eTale ke sAhityika saMzodhananI sAmagrImAM kRti, kartA vagere nimittasvarUpa che, enI kharI sAmagrI te sAhitya pratyene manuSyane pratibhAva che. e pratibhAva enI AsvAdanapravRttimAM ke AnandAnubhavamAM chate thAya che. e pratibhAva AsvAda, Ananda uparAnta jJAnane paNa pitAmAM samAveza karIne ja vistaryo hoya che. manuSya ane tenA samagra vAtAvaraNamAM-envAyarnamenTamAM tene pratyeka padArtha sAthene je mAnavIya vinimaya che te ajJAta, nibiDa ane saMkula che. e sRSTipadArthone eka samUha te kalAo che, ane e ajJAta, nibiDa ane saMkalpa For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAnavIya vinimayane eka saMvibhAga racavAmAM temane paNa phALe che. ane e phALe nAnasane nathI. TUMkamAM, sAhityakalA sAthenA vaiyaktika sannikarSanAM pariNAma joDe saMzodhaka pAnuM pADaze ane e arthamAM sAhityika saMzodhana pisTa phekaTa" pravRtti che. ' Avo saMzodhaka bahudhA pite ja sAhityakalAne AsvAdaka ane anubhAvaka hoya che, paNa e saMzodhaka heIne tema na hoya, bIjAonA AsvAdaanubhavanuM sAmagrI lekhe AkalanaparIkSaNa karanAro mAtra eka niSNAta paNa te hoI zake e vAtane siddhAnta khAtara svIkAra tha joIe. bAkI sAhityika saMzodhake uttama bhaktAo che, estheTikasanA Adarza mujabanA samRddha adhikArI sahado che e hakIkata emanAM saMzodhanane vadhu jIvaMta ane sAcAM banAvanArI eka nedhapAtra hakIkata che ene paNa svIkAra thavo ghaTe. A be svIkAranI vacce sAhityika saMzodhananI saphaLatA-niSphaLatA ke upakArakatA-apakArakatAnI ghaNuM cAvIo paDelI che. sAhityika saMzodhaka mAtra niSNAta hoya ane uttama bhaktA na hoya, te saMbhava che ke enA saMzodhanamAM pravartatuM paddhatikaraNa eka tabakake mRta banI jAya, te sAhityika saMzodhaka mAtra sahadaya hoya ane uttama niSNAta na hoya, te saMbhava che ke enA saMzodhanamAM pravartatuM paddhatikaraNa ghaNe tabakake naryuM ajJAnika heya. mahattvanI vAta te e che ke e saMzodhaka che tethI enI prAthamika ane aMtima javAbadArI pitAnI vaiyaktikartAone vadhu ne vadhu vastulakSitAmAM rUpAntarita karavAnI che. enA sAhityakalA pratyenA vaiyaktika sannikarSomAM moTe bhAge sahajepalabdhi, AtmapratIti jevAM jene bauddhika khulAse na meLavI zakAya te prakAranAM pracachana ane svakIya upakaraNa sAmela hoya che. TUMkamAM ene kalAjanya AnandAnubhava ke enI kalAjanya jJAnalabdhi aMgata che, ane saMzodhaka tarIke e aMgatatAnuM e vijJAna racavA cAhe che. e rIte e atyanta mahattvAkAMkSI saMzodhaka che. - ukta vicAranuM paheluM phalita e che ke sAhityika saMzodhana prAkRtika Adi tamAma vijJAnamAM pravartatAM saMzodhanathI aneka arthomAM ane mUlyavAna arthomAM jaduM che. bIjuM phalita e che ke tamAma vijJAne prakRtie karIne tatvArthamAM vijJAne che paNa temanI vacce temanI sAmagrIone kAraNe, paddhatione kAraNe je pArthaka che tevuM ja pArthakya sAhityanA vijJAnane vize paNa che. A pArtha jeTaluM spaSTa ane vyAkhyAbaddha thaI Avaze teTale aMze ene vikAsa thaIne raheze e samajAya tevuM che. trIju phalita e che For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ke sAhityasarjana vaiyaktika che, AsvAdana-anubhAvana paNa vaiyaktika che, paNa sAhityika saMzodhana te saMzodhana hoIne niyatika che, alabatta, sAhitara saMzodhanamAM pravartatI nivaiyaktikatAnI tulanAe A nirveyaktitAnI mAtrA ghaNI ochI che; ochI che paNa nathI ema nahi. vijJAnamAM vaiyaktikatAne je uttama arthamAM mahimA che e hakIkatane vicAra karIe te sAhityika saMzodhananI sAhityanA vijJAna saMdarbhe eka mUlyavAna upakArakatA paNa darzAvI zakAya. saMzodhane ane vijJAne mULabhUtapaNe vaiyaktikatAne lAbha laIne ja pragati pAmyAM che. 5. zodhasaMzodhananI vaijJAnika paddhati -sAyanTIphika methaDa evuM InkavAyarIe ri-sAMsanI deNa che. I. sa. 1500 thI 1700 sudhInA vijJAnaviSayaka vikAsanuM apara nAma te, e kAraNe ja, vaijJAnika krAnti' che. sAmAnyapaNe AkhA vizvanA ane savizeSa bhAve pazcimanA samagra mAnava citana-hyumana jaiTa-upara vijJAnika paddhatine vyApaka ane mULagAmI krAntio, parivartane preranAra prabhAva che. madhyayugIna mAnavacintana rinesAMsa pUrve sAva juduM ja hatuM. madhyayugIna musAphare jyAre pAMca pagavALA prANIne, ke je pitAne Agale paga hAtha tarIke vApare che-ne ullekha "hAthI' tarIke kare tyAre tene temAM kazuM ajugatuM nahotuM lAgyuM. paNa Aje ApaNe mATe musApharanI A vAta hAsyAspada che. kema ke hAthIne ApaNe utkrAtine eka tabakakAnuM, ghoDe vAgha kahela ke manuSya sAthenA anusaMdhAnavALuM eka sastana varganuM prANuM che e rIte oLakhIe chIe. te kALanA cintaka pAse vizvamAM pravartatAM AMtara anusadhAne ne - Inara kanekazansano - eka jude ja seTa hatA, Aje ApaNI pAse jude che. joke A mULagAmI parivartane pachI paNa, Ajeya, keTalIye Adima sabhyatA pitAnA bhUtakAlIna seTa anusAra vicAre che - Aje paNa AdivAsI potAnA Tema-prANI sAthe pitAne abhina gaNIne cAle che. keTalAye TApuvAsIo pAse pratyeka vRkSanAM nAma che, ne "vRkSa jevuM jAtivAcaka nAma nathI te alAskAnI skIma jAtimAM baraphanAM agiyAra rUpe, prakArene oLakhavAnI kSamatA eTalA mATe che ke emanI bhASAmAM baraphane mATenA agiyAra zabda che. A zabda ane vibhAvanAo vaDe prakRti sAthenA temanA sanika sthapAyA che, eTale ke emanI pAse eka judI ja "kansemyuala sisTama' che. paridazyamAna vAstava ane vibhAvanA vacce buddhizAhya ane sayuktika sambandho UbhA karI vizva vizenA For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir JIG cekasa niSkarSo ane pratipAdane pAra AvavAnI vijJAnabuddhine Ugama e chellAM pAMcaso varSanA mAnavIya vikAsanI pramukha lAkSaNiktA che. vaijJAnika paddhatie AvA keTalAMka niSkarSo ane pratiprAdane prastuta karyA che. temAM pramukha pratipAdana A che ke mAnava prakRti ane bhautika prakRti keTalAka susaMgata ane sAtatyapUrNa niyamone vaza varte che. madhyayugIna manuSyane mana prakRti eka camatkAra hatI. emAM pratyeka kSaNe kazA davI tatvane hastakSepa thayA karatuM hatuM. ane camatkAramAM hamezAM vaividhya AvyA karatuM hatuM. vijJAne zIkhavyuM ke prakRti yAdacchika nathI, paNa niyamabaddha che. Ane artha e thayo ke prakRtinA niyamo manuSyacittane gamya che. pariNAme ri-sAMsakALathI vaijJAnika paddhatimAM anivAryapaNe be vastuo AgaLa tarI AvI ? prakRti je niyamabaddha che ane tenA niyamo je buddhigamya che te tene zadhavA e vijJAnane puruSArtha banI rahe che. eTale A gALAmAM mAnavaAkAMkSA evA puruSArthane rUpe mUrta thaI UThI : pahelI vastu te anubhavamUlaka prayAgavRttine svIkAra ane tene anusaratI pravRtti, eTale ke nirIkSaNa ane prayogone mahimA. prAkRtika AvirbhAvone satata nIrakhavA ane prayogo vaDe temanI cakAsaNI karavI : bIjI vastu te tarkapUrta dhabuddhine svIkAra ane tene anusaratI pravRtti, eTale ke pRthakaraNe ane vargIkaraNone mahimA. prakRtinI garbhita rahelI susaMgatine vyAkhyAbaddha karavI ? A anubhavamUlaka prayoga - Iparikala eNkasaperimenTa - ane A tarkapUta zodha - rezanala InkavAyarI - vaDe ja vaijJAnika paddhati pUrNa bane che. koI paNa saMzodhanamAM A dvividha svarUpanI vaijJAnika paddhatine viniyoga thayo hoya che, saMzodhanakAre evo viniyoga karavAnuM hoya che. 6. vijJAnika paddhatinA A vyApaka svarUpane jarA vIgate vicAra karIe. jJAnalabdhinI anya paddhatio sAthe vijJAnane sarakhAvI jatAM tenA svarUpa para vizeSa prakAza pADI zakAze. vastu-padArthonuM eTale ke vAstavikatAnuM jJAna meLavavAnI vijJAna sivAyanI paNa rIte che : jema ke, pragaTIkaraNa - rivilezana - ekAeka prakAza thAya che ke A Ama che ! pragaTIkaraNa dvArA lAdhelA jJAnanI bhUmikA jAdu ane rahasyamaya anubhavonI bhUmikA che, temAM eka prakAranuM pAragAmitva - TrAnTenDenTala eNlimenTa- pravarte che. saMbhava che ke AvuM jJAna kharuM paNa hoya ane beTuM For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paNa hoya. paraMtu AvA jJAnane bIjo mANasa bahArathI kevI rIte cakAsI zake ? A vayaktika anubhava che tethI koI paNa jAtanA paDakArane emAM avakAza nathI evI mAnyatA pravarte che. bIjI rIta che ? Aptavacana - otheriTI -H anyanA ke AptajananA jJAnane AdhAre bAbA vAkyam pramANamanI rIte paNa jJAna meLavAya che. Aptajanane ja jJAna bhaMDAra gaNI levAya che. vijJAnIo Aptavacanane Azaro le che, paNa teo hamezAM evAM pramANonAM mULa strota tapAsIne ja tema karatA hoya che. trIjI rIta che ? sahaja saMkuraNa - I-TayuIzana - ahIM haiyAsUjhathI jJAna meLavAya che. asa...jJAtapaNe vastupadArthone vizenI lAgaNI janme che, jemAM emane vizenuM jJAna paNa nihita hoya che. AvuM jJAna cokkasa heI zake. paNa te kharuM che ema kevI rIte nakkI karavuM ? sahajaraNAne varelA loke jJAnalabdhi kevI rIte thaI tenI tarkasaMgata vAta mAMDI zakatA nathI. evI rIta che : sAmAnya buddhi - rkomana sensa -: A rItane ghaNI vAra IcchavAyogya lekhavAmAM Ave che. emAM anubhavethI maLelI zIkha to che ja, balake ghaNI vAra Aptavacana ' ane sahajaskuraNanI rIte paNa bhaLelI hoya che. paNa, ekane sAmAnya buddhithI je ekadama spaSTa ane karaNIya bhAse te bIjAne hAsyAspada lAge evuM aneka vAra bane che tenuM zuM ? eTale prazna e che ke konI sAmAnya baddhimAM vizvAsa kare ? A rIte-paddhationA saMdarbhamAM dekhIte e savAla UbhuM rahe che ke bIjA mANasa mATe ahIM cakAsaNIne bhAgye ja kaze avakAza che. tethI A caturvidha rItoe prApta thayelA che te jJAnanuM yathAzya kevI rIte nakkI karavuM ? jyAre vijJAnanI rIte meLaveluM jJAna ema darzAvI Ape che ke A rIta ananya che. e traNeka vAte ananya che : eka H A rItamAM vibhAvanIkaraNa - kansepyuAlijhezana - pAyAnI bAbata che. hAtha paranA praznanAM kayAM kayAM pAsAM yAnamAM levAnAM che tenI avadhAraNa karavI. A vize vistRta beMdha AgaLa Avaze. be H keTalIka cokkasa pUrvadhAraNA vaDe vijJAna vikase che : e gRhItamAM paheluM e ke vAstavikatA reya che. bIjuM e ke jJAnendriye zraddheya che. trIju e ke jJAnendriye vaDe meLavAtI mAhitI ke jJAna vastulakSI - jekiTava - thavAno uttama mArga che. reya vAstavikatA ane jJAnendri dvArA thatuM enuM jJAna kAryakAraNabhAva para AdhArita che. saMzodhana kAryakAraNa'bhAvane ghaNe mahimA kare che, eTale ke emAM kAryakAraNabhAva sUcavanArI For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sabudha-bhUmikAne ja mukhyatve abhyAsa thAya che. traNa vijJAna saMbhAvyA vidhAne raju kare che. eTale ke enA niSkarSe hamezAM parIkSArthe thayelA hoya che, TaTeTiva hoya che. vijJAnI hamezAM evI saMbhavitatA svIkArIne cAlate " hoya che ke navAM avalokane - nirIkSaNe sAMpaDatAM, pitAnA niSkarSo pheraphAra 'paNa pAme. saMzodhana ane vijJAna e rIte kadI pUrI na thanArI prakriyA che. 7. sAhityakRti eka lAkSaNika saMzleSaNa che, ane saMzodhaka mATe eka padArtha che. A padArthane vizenuM jJAna saMzodhakane kaI rIte thatuM haze ? vijJAna sahitanI phakta pAMceya rItamAMthI sAhityakRti vizenuM jJAna kaI rIte meLavAtuM haze ? ahI gheDa viveka karavo jarUrI lekhAze. kRtinA samparkamAM Avate saMzodhaka prAthamika tabakake to eka bhaktA che, sahadaya che. ane tethI teno hetu kRtinuM jJAna meLavavAne nathI. kRtinA AsvAda-Ananda-anubhava pachI tene kazI jJAnalabdhi thAya, te tevuM pariNAma tene asvIkArya nathI. sAhityakRtio mULabhUtapaNe AnandAnubhavane hetu dharAve che. te zuM evA sahadayane kRtinA AnandAnubhavane mATe ApaNe vijJAnanI ukta rIti sUcavavA mAgIe chIe ? saMbhava che ke e sahRdaye ukta rItemAMthI koI paNa eka vaDe athavA pAMceya rIte vaDe kRti-padArthanAM AsvAda, Ananda ane jJAna meLavI lIdhAM che. te pachI kazA paNa saMzodhanane kaze paNa avakAza rahe che are ? kRti sAthe ene sanika vaiyaktika che ane e vize je ene kazo prazna nathI, te saMzodhananI kazI AvazyakatA kharI ? ahIM kahevuM joIe ke prAthamika tabakake saMzodhaka sau bhaktAo je bhaktA che, athavA vadhAre sAro bhaktA, eTale ke sahRdaya che. ene sAhityakRtine AnandAnubhava ke enuM tajajanya jJAna jyAre vyakta karavAno prasaMga Ave che tyAre ja kazo paNa prazna UbhuM thAya che. eTaluM ja nahi, e abhivyaktine jyAre anyone mATe svIkArya rUpamAM, buddhigamya rUpamAM rajU karavAno prasaMga Ave che tyAre ja kaze paNa prazna Ubho thAya che. prakRti ke vAstavikatA sAthenA ApaNuM saMkhyAbaMdha vinimayane ApaNe badhI ja vakhate Ama vyAkhyAbaddha karatA nathI, evI kazI AvazyakatA pratIta karatA nathI. evuM ja sAhityakRtinI sAthenA sanika, pratibhA, AghAta ke pratyAghAtene vize kahI zakAya. TUMkamAM, saMzodhana eka judI ja bauddhika pravRtti che ane agAu nirdeza Ape che tema, kRtinA AnandAnubhava pachInI, "posTa phekaTa' pravRtti che. pitAnA AsvAda ke anubhavane bIjAne sAru vyAkhyAbaddha karavA jatAM bhaktAne vaijJAnika paddhatine Azare le For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 10 paDe che. ane tema thatAM ene kRtinA AsvAda ke AnandAnubhavamAM paDelAM naryA aMgata tane paricaya maLI rahe che, pitAnA AtmAnepakI gamAaNagamA dekhAI Ave che, kRtinuM evI bhUmikAe kareluM mUlyAMkana ene bhUlabhareluM lAge che. saMbhava che ke vaijJAnika paddhatine Azaro letAM ene AnAthI UlaTuM paNa lAge. Ama pitAnA katine vizenA sanikarSane vize tenAmAM eka jAtanI vijJAna-- buddhine udaya thAya che, je ane phaLadAyI nIvaDe che. AvA AtmapadI kalAnubhavamAM vaijJAniktAne sUtrapAta karo ane e rIte vastulakSitA keLavavI te sAhityika saMzodhanamAM prAthamika jarUriyAta banI rahe che. bIjI tyAra pachInI jarUriyAta kRtimAM sUtra ane niyamane bahirgata. karavAM e svarUpanI che. Ama thatAM saMzodhana kRtine vizenA bahuzaH eka binaMgata. ane sayuktika jJAnamAM pariNamaze. evuM jJAna vaijJAnikatAne niSkarSa haze tethI. pUrNa nahi hoya, emAM zodhasaMzodhanane avakAza hamezAM raheze. ahIM mukhyatve tarkanI AnumAnika paddhatine Azraya levo paDaze- kRtinA viziSTa ekamothI sAmAnya siddhAntanI dizAmAM vistaravuM paDaze. joke viziSTa ekamone vizenA niSka aMge saMzodhakane ghaNIvAra ahIM tarkanI nigamanAtmaka paddhatine paNa Azraya levo paDaze - sAhityakalAne vizenA keTalAka sAmAnya siddhAntothI viziSTa svarUpanAM nigamananI dizAmAM vistaravuM paDaze. e rIte. tarkanI beya paddhatione viniyoga thatAM A prakAranA sAhityika saMzodhanamAM siddhAnta ane saMzodhananA praznone sAmane karavAne prasaMga paNa Avaze. jema ke, kRtinA viziSTa ekamanuM kalAnA sarvasAmAnya siddhAntane AdhAre Akalana karI, parIkSaNane aMte, siddhAntanI puSTi ke pUti karatAM vidhAne rajU karavAM ? ke pachI viziSTa ekamonuM Akalana karI, parIkSaNane aMte, navA siddhAnta racavA ? A praznone uttara ApaNane siddhAnta ane saMzodhananA sambandhanI carcAmAM laI jaze. e carcAne nirdeza karIe te pahelAM ahIM umeravuM ghaTe ke sAhityika saMzodhaka vaijJAnika paddhatimAM paDelI anubhavamUlaka pravRttine potAnA saMzodhanane pUro lAbha Apaze. eTale ke emAM nirIkSaNa ane prayogo jeTalA vadhAre saMgIna haze teTalI vadhu saMgIna enI takapUta zedha haze. 8. sAhityavivecanamAM paNa vivecakane vaijJAnika paddhatine Azraya kare paDe che. je te tema na kare te kRtine vizenI tenI vAta game teTalI sArI bhASAmAM vyakta thaI hoya chatAM aMgata chApavALI ja rahI jAya che, ane tethI For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 11 -tenA svIkAra-asvIkAra vize vyartha vivAda cAlyA kare che. AvA vivAdane ghaNIvAra samRddhi ke vikAsane rUpe ghaTAvAya che, evI vAta karIne ke kalAkRtine vize ekati asaMbhavita che, hakIkata evI che ke aMdhAdhUMdhI ane tarka pUta zodha vacce dhaNA pharka che. pelA nya vivAda ghaNIvAra aMdhAdhUMdhInuM pariNAma hoya che. jyAre vaijJAnika paddhatinAM vidhAne vadhu saMzodhana mATe hamezAM khullAM hoya che tethI temane vizene vivAda vijJAna-nibaddha vyavasthAnuM pariNAma hoya che. kharekhara tA vivecakanuM vacana paNa vadhu zodha mATe khullu rahevuM neIe, tene badale te AptavacananI kaeNTimAM sarI paDe evuM bane che. e vacanane anubhUtimUlaka prayAganA pUrA lAbha maLyo hAya tA enA svIkAramAM kazI muzkelI paDatI nathI. vivecana ane sa Mzodhana A bhUmikAe sarakhesarakhAM che, ekamekane pUraka che, ghaNe aMze ekamekanAM paryAya paNa che. A bhUmikAe khatemAM kRti-aMtargata sUtro ane niyame nI vyAkhyAo thAya che ane temAM pravartatI judI judI sambandhabhUmikA para prakAza paDe che. e judA judA ekame vaccenA je te sambandho ukelAtAM kRtinI samagra sa'racanA para prakAza paDe che. tyAra pachInI bhUmikAmAM vivecana a-maryAdapaNe sa MzAdhanathI mukhyatve mUlyAMkananI dizAmAM phaMTAI jAya che. e pAchaLa, kazoka abhigama sthira karanArI cokkasa philasUphI paDelI hoya che ane e mUlyAMkana zAstrabaddha thaya! pUrve ane pachI paNa anekazaH vaiyakti hoya che. saMzAdhana paNa AgaLanI bhUmikAomAM, te tenI pratijJAmAM Avatu hoya, ane jo tenA vibhAvanIkaraNamAM Ameja thayu` hoya tA evI dizAmAM vistarI zake, e paNa mUlyAMkana khanI zake. paNa te mUlyAMkana pramANamAM echu vaiyaktika haze. paNa ahIM noMdhavuM ghaTe ke vijJAna ane saMzodhananA pAye anubhUtibhUlaka prayoga ane tarka pUta zodhanA hAine te varNana ane a dhaTana pachInI mUlyAMkananI dizA anyAne mATe bAkI rAkhe che, game teTalAM vaijJAnika paNa aMtima mUlyAMkane ApavAnI tenI nema kadI hoI zake ja nahi. A arthamAM sa MzAdhana sa-maryAda che. vivecana joke mUlyAMkananI paripATIe paNa vivAde jagavanArI pravRtti khanI zake che. kayuM mUlyAMkana vadhAre sAcu' ane kayu khATu' te nakkI karavAnuM muzkela ane che. A muzkelIne vicAra vivecananI philasUphImAM-maeNTAkriTIsijhamamAM-noMdhapAtrapaNe thayelA che. ahIM paNa saiddhAntika ane pratyakSa vivecananA sambandhonA sAmanA karavAnA Ave che. sAhityakalAnA keAI sarvasAmAnya siddhAntA che ? hAI zake kharA ? jo hoya, tA nigamanAtmaka taka paddhatie keTalAka kRti-vizeSone varNavI zakAya, temanuM parIkSaNa karI zakAya. nahi tA kRti-vizeSone vaijJAnika paddhati vaDe For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 13 vyAkhyAddha karIne sAhityakalA vizenA keTalAka sAmAnya siddhAntA sthApI zakAya.eNrisTATale ke mallInAtha, daztI vagere AcAryoe potAne prApta kRti-vizeSA parathI TrejeDI ke mahAkAvya vizenA ane chevaTe sAhityakalA vizenA keTalAka sAmAnya siddhAntA ApelA che. Aja sudhInuM samagra siddhAnta-vivecana A paripATInI pravRtti che. te AnumAnika tarka-paddhatie vikaseluM che. paNa sAhityakSetre tA pratyeka kRtine navAnmeSa lekhavAmAM Ave che, pratyeka kRtimAM kazA vizeSa che ane te AsvAdaAnandamAM mahattvane bhAga bhajave che ema mAnavAmAM Ave che, pratyeka kRtine alaga sRSTi lekhavAmAM Ave che. AgaLa vadhIne pratyeka kRtine advitIya paNa gaNavAmAM Ave che. jo A sthiti hoya tA kRtinI advitIyatAnI parIkSA kRti pUrve janmelA siddhAntA vaDe zI rIte karI zakAya ? sAhityakalAmAM jyAre prayogazIla kRtienA gALA bese, tyAre e prayAgAne tenI pUrvenI paramparAmAM sthira thayelA mAnaddaNDA vaDe zI rIte mApI zakAya ? sAhityakalAmAM sAhityika mUlyo-liTararI velyUx-kadI sanAtana heAI zake ? game teTaluM saMgIta vaiyaktika mUlyAMkana siddhAntaH JanI zake ? Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saiddhAntika vivecana ane pratyakSa vivecana vaccenA A praznane! sAhityikaH sazAdhanamAM paNa sAmanA karavA paDe te svAbhAvika che. vAstavamAM A prazna siddhAnta ane sa Mzodhana vaccenA che, ane teNe sazAdhana ane vijJAnanA kSetre ThIka ThIka UhApoha jagavelA che. e UhApohanA pahelA pariprekSya anusAra evuM dRSTibiMdu sthira thaI AvyuM che, ke siddhAnta sAdhanane dore che ane saMzAdhana vaDe siddhAnta vikase che. A hakIkata, vijJAnamAM bilDiMga bloka nAzanane' nAme jANItI che. e khayAla anusAra navu vijJAna janme che ane te jUnAnuM sa Mzodhana-saMvardhana kare che. A pariprekSya ThIkaThIkapaNe paramparAgata che, jyAre bIjo pariprekSya Adhunika che. tadanusAra evu' dRSTibiMdu sthira thaI AvyuM che, ke siddhAntA geraraste deranArI vastu che. A pariprekSyamAM zraddhA dharAvanArAonI lAgaNI evI che ke mahattvanAM tathyA anAvRtta thatAM ja nathI-kema ke siddhAnta vaDe evu` sUcana maLatu ja nathI ke e tapAsavA jevAM che! Ama pUvI siddhAntA ke vijJAnA navA siddhAntA ke navAM vijJAna mATe kuNDA banI rahe che. eTale navuM vijJAna jUnAM khUMdhanA phagAvIne eka sanAtmaka vijJAna - krieTiva sAyansa khanI rahe che, jenA nUtana prakAzamAM ApaNI ApaNA 'vAtAvaraNa' vizenI samaja vadhe che. A UThThApeAhanuM phalita e che ke siddAnta ane sazAdhana parasparane pUraka che evI - - For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 13 samaja vize dhyAna kendrita karavuM. bAkI vaijJAnika dRSTinA artha ja e che, ke navA vicArI, siddhAntA, vidhAna ke pratijJAomAMnI sarjanAtmakatAnA arUDha sazASanA arthe viniyoga karavA ane zAdhayAtrAne nira Mtara jIvatI rAkhavI. - sAhitya-vivecana ane sAhityika sAdhana, siddAta ane tenA pratyakSa viniyeAgamAM AvuM dRSTiiMdu rAkhIne vikase te mahattvanuM che. kRti eka sa MzleSaNa che, paNa tevA saMzleSaNanI paddhati mATe bhAge rUDha hAIne kRti eka rUDhi - kanvenzana - che. ema paNa ghaTAvAya che. sAhityakalAnuM prANabhUta tattva navAnmeSa che, paNa tevA navAnmeSanuM pragaTIkaraNa mATe bhAge paramparAgata tarehAmAM thatu hoya che. eTale ke sAhityanI paramparA hoya che ane evA paramparAgata sAhityanA vivecanamAM ke zeAdhanamAM sAhilAnA sAmAnya siddhAntAnI bhUmikAe ja kRtione tapAsavI paDe che. sAhityika paramparAo tUTe che tyAre navAnmeSanA tattvanI mAtrA vadhI paDe che, ane kRtie meTi bhAge prayogazIla tarehAmAM pragaTe che. evI prayeAgazIla kRtionA vivecanamAM ke sazodhanamAM kRti-vizeSo parathI siddhAntA racavAnI dizAmAM vistaravAnu hAya che. paramparA ane prayAga, vaLI paramparA; tevI ja rIte siddhAnta ane sazAdhana, vaLI siddhAnta- ema vikAsa kriyA-pratikriyAnI rIte thatA hoya che. sAhityika siddhAntA kAI paNa siddhAntAnI jema kazA bhaDAramAM bharelA nathI ke tame icche tyAre tamane kAma AvI zake, te kAma patye tame tene vaLI pAchA bhaMDAramAM mUkI daI zake!! temane zodhavAnA hoya che, sazAtravAnA hAya che--hamezAM. 9. sAhityika saMzodhananA sa Mdarbhe atyAralagI ApaNe sAhityakRtinI vAta laIne cAhyA chIe. vaLI kRti, bhe!ktAmAM AsvAda-Ananda-jJAnaviSayaka je pratibhAva pedA kare tene ApaNe sAhityika sa MzodhananI sAmagrI gaNI che. A sAmagrI kendravartI che. sAhityakSetre sAhityakRtio uparAnta kartA paNu, eTale ke keTalAka sAhityakArA paNa spRhaNIya nIvaDatA hoya ane temane vize paNa sazodhanA thatAM hoya che. vaLI, sAhityakSetre kRti, kartA pachI keTalAka sAhityika yugAnI paNa keTalIka lAkSaNikatAo AkarSaka banI hoya che, evA yugAne vize paNa saMzAdhanA thatAM hoya che. tA sAhityakSetre keTalAka sAhityaprakAro pazu evA ja noMdhapAtra sthAne hoya che, temane vize paNa sa MzAdhanA thatAM hoya che. A badhA uparAnta, sAhityakSetre keTalAka sAhityika vibhAvA pazu dhyAnArha For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14 banyA hoya che, temane vize paNa sa zeAdhanA thatAM hAya che, vivecanamAM A vibhAvAnA sAkSAt viniyoga hoya che. tethI A chelle sa zodhana-prakAra vivecananA saMzAdhananA prakAra che. paraMtu kRti pachInA, kartA, yuga, prakAra, vibhAva vizenAM tamAma saMzAdhanAnA kendramAM kRti che ane tethI kRtiviSayaka sAhityika sa MzAdhananI tamAma carcA A badhAM sazodhanAne paNa tAttvika rIte tema ja pratyakSapaNe lAgu paDe che. jema vivecananA kendramAM kRti che, tema sAhityika saMzodhananA kendramAM paNa kRti che. ahIM e umeravu jarUrI lekhAze, ke kRtinA AsvAda-Ananda-jJAnaviSayaka pratibhAvanI eka bhUmikA bheAtAnI a MgatatAmAM rahelI che, paNa khIjI bhUmikA kalAmImAMsAmAM-eNntheTIkasamAM-paNa paDelI che ja. sAhityakRti vizene vicAra klAkIya saMdarbhamAM vistaratA hoya che. kAI paNa kRtimAM siddha thayeluM zabdasaceAjata je sphuraNA janmAve che te kalAnI dizAnAM sphuraNA che. bhestAnA pratibhAvanuM kAraNa kalAmAM raheluM che, kRtigata adritIyatAmAM raheluM che. sAhityika saMzodhanamAM tarka, vaijJAnika paddhati ke pati-vijJAnane jeTalA ane jevA mahimA che, teTalA ane tevA e je hetune mATe astitva dharAve che. te kalAnA ane kalAmImAMsAnA paNa che ja. pariNAme sAhityika sazodhanamAM kRtigata advaiitIyatAne vyAkhyAbaddha karavA uparAnta, kalAmImAMsAnA keTalAka phUTa praznone sAmane karavAnA Ave che; vizeSa te, vibhAve ane vivecananuM saMzAdhana hAtha dharAyuM hoya tyAre, carcA ThIka ThIkapaNe philosophImAM dAkhala thatI hoya che. A carcAmAM '*TAkreiTIsajhama'nI paripATI upakAraka nIvaDI Ave, e zuM sa Mbhavita che. ahIM eka khIjI mahattvanI vAta umeravI jarUrI lekhAze, ke koI paNu sAhityakRtimAM siddha thayeluM zabdasayeAjana kalAparaka sphuraNA tA pragaTAve ja che, paNa e eka zabdasayeAjana che, eTale ke eka bhASAkIya hastI che, lingvIsTIka enTITI' che. kAI paNa kRti kakSA janmAve che, paNa mULe te! te bhASAnI banelI che. eka seneTanA samagra saumAM eka kalpananA cAkkasa phALA hoya che, je e soneTanA AnandAnubhavanAM aneka kAraNeAmAMnu eka kAraNa paNa che. chatAM e kalpata bhASAnuM baneluM che, e bhASAkIya niyameAne vaza va tu zabdasayAjana che, eTale kalpananI kalAmImAMsAnI bhUmikAe tA tapAsa thAya te svAbhAvika che, paNa tenI saMracanAnI-tenA sTrakacaranI-bhASAvijJAnanI bhUmikAe thanArI tapAsa paNa eTalI ja svAbhAvika lekhAvI joIe. balake kRtinA saMzAdhananI zarUAta kRtinI samagra bhASAkIya saMracanAthI thavI ghaTe, kema ke zabdonI A ane A For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 15 ja jAtanI saMracanA na thaI hota, te saMbhava che ke kRtinAM kalAkIya saphUraNe - AvAM ane AvAM na hota, judAM ja hota, saMbhava che ke kalAkIya miTimAM Ave evAM paNa na hota. kalpananI A ane A ja jAtanI saMracanA na thaI hota to saMbhava che ke seneTanA AnandAnubhavanAM aneka kAraNomAMnuM eka kAraNa te bhAgye ja banI zakahyuM hata, saMbhava che ke seneTanA samagra saudaryamAM tene bhAgye ja kaze phALe hota. bhASA kalAne dhAraNa kare che. tethI sAhityika saMzodhanamAM keTalAka bhASAkIya praznone sAmane karavAne paNa Ave che. eTale ke sAhityika saMzodhana bhASAvijJAnane paNa kalAmImAMsAnA jeTale ja AdhAra leze. eTaluM ja nahi saMketavijJAna, saMracanAvAda ke bhASAvijJAnIya sAhityamImAMsA jevAM saMlagna vijJAna 1 paNa ahIM upakAraka nIvaDI Ave, e ghaNuM saMbhavita che. A mudde eka bIjA saMdarbhe ahIM mahattApUrNa che. kRtine pUro kalAnubhava thAya tene prAraMbha kRtinA zabdaparaka artha-miniMga-thI thato hoya che. chatAM AjanI sAhityamImAMsAmAM arthane prazna eka kUTa prazna che. "artha kyAM che ane kevI rIte niSpanna thAya che?-- vicAra Aje kendravarte che. A bhUmikAe kRti eka ukti che, Diskasa che. A ukti saMkramaNa mATenI eka saMtavyavasthA che, kamyunikezana mATenI eka signIphAIMga sisTama che. sAmAnya saMkramaNa ane sAhityika saMkramaNa vacce cekasa taphAvata che. e taphAvatanuM svarUpa samajavuM jarUrI che. kema ke saMzodhaka je kalAnubhava sAthe pAnuM pADe che tenA saMdarbhe sAhityika saMkramaNa ghaNe aMze nirNAyaka hoya che. A bhUmikAe kRti pratyene bhoktAne AsvAda-AnandajJAnaviSayaka pratibhAva eka saMkula ane samagra artha che e arthane upacaya pelA zabdaparaka arthathI farIne kevI rIte thaI AvyA te samajavA sAhityika -saMkramaNa samajavuM atyaMta jarUrI che. saMkramaNa, kRti ane bhaktAne joDatI eka mahattvanI prakriyA che. eTalA mATe mahattvanI, ke kRti e prakriyAne kAraNe ja bhaktA sudhI pahoMcatI hoya che. sAhityika saMzodhanamAM ene ukelI levI joIe. A badhA muddAone alaga alaga rIte vIgate vicAra rajU kare jarUrI lekhAze. 10. medhadUta', 'ghare bAhire, "o ghelo' ke "vizvazAMti'nuM kRtilakSI sAhityika saMzodhana karatI vakhate tarka, vaijJAnika paddhati ke paddhativijJAna uparAMta kalAmImAMsA ane bhASAvijJAnanI anekavidha bhUmikAone viniyoga karavAnuM For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 16 anivArya che. kRti jyAre prAcIna ke madhyakAlIna bhASAmAM lakhAI hoya tyAre kRtilakSI saMzodhanamAM, lipivAcana ane pATha-nirNayanA prazno paNa umerAze. paNa jyAre keI saMzodhaka kavi kAlidAsane, navalakathAkAra ravIndranAthane, nATayakAra. zekasapIarane kavi umAzaMkarane vyApaka svarUpane vicAra kare che, ane te tenI te te pratibhAzaktine vicAra kare che, tyAre tenuM temane vizenuM saMzodhana kartAlakSI banI jAya che. A saMzodhana sAhityakAra tarIkenI samagra pratibhAne AvarI lenAruM paNa hoI zake. eTale ke mAtra kavi kAlidAsane nahi, paNa saMzodhaka sAhitkAra kAlidAsane vicAra kare ane tema karI saMzodhanane vikasAve. baeNkeTa, sUradAsa, premacaMda vagere vagere sAhityakAronI samagra sAhityapravRtti ahIM saMzodhanane viSaya. bane che e kharuM, paNa sAhityakAranI samagra sAhityapravRtti eTale enA vaDe racAyelI badhI ja sAhityakRtioH eTale ke enI sarjanAtmaka kRtio te kharI ja, paNa enA vaDe lakhAyelI badhI ja vivecanakRtio paNa kharI, enI anuvAdapravRtti ke enA vaDe thayelAM sampAdane ane saMzodhane paNa. sAhityakRti vizenuM saMzodhanatanna ahIM kendramAM rahe che paNa dhyeya badalAya che. kRtilakSI saMzodhanAtmaka niSkarSe ahIM eka navA dayeyane sAru vaparAya che. yeya che. sAhityakAranI samagra pratimAne ane pratibhAne upasAvI ApavAnuM. kavi kAlidAsa ke sAhityakAra bekeTane vizenA saMzodhananuM dhyeya e che ke emAM kAlidAsanI kavi tarIkenI ke bekeTanI sAhityakAra tarIkenI pratimA UpasI AvavI joIe, temanI evI pratibhAne cokkasa paricaya maLavo joIe. sAhityakAranI sAhityika pravRtti tenA jIvananI bIjI aneka pravRttiomAMnI eka che, tethI tenA jIvanane Avazyaka saMdarbha racavo te A jAtanA saMzodhanamAM anivAryatA banI rahe che. ahIM Avazyaka saMdarbha' para bhAra mukAya te jarUrI che, kemake saMzodhana nimitte sAhityakAranI jIvanakathA lakhavAnI nathI. kartAlakSI saMzodhanamAM Ama ItihAsaviSayaka parimANane praveza maLe che. sAhityika yuge viSaya banAvatAM saMzodhanamAM kRti-kartA lakSI saMzodhanato te heya ja, paNa temAM ItihAsaviSayaka parimANane vikAsa thAya che.. saMzodhakanuM dhyeya ahIM yuganI sAhityika vizeSatAone temaja lAkSaNikatAone AgaLa karavAnuM che. elijhAbethana yuganuM ke gAMdhIyuganuM sAhityika saMzodhana kRti-kartAlakSI saMzodhanAtmaka niSkane A yeya arthe upayoga kare che. paNa, te vadhu ne vadhu bhAve sAhitya ane tene sarjanArAM-ghaDanArAM paribaLone temaja temanI vacce pravartatI AtaraprakriyAone abhyAsa-avaloke che. saMzodhana ahIM For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anivAryapaNe sAhityetara ane sAhityetara tane samAsa karatuM vikase che...... saMzodhake A prakAramAM dhAre ke prAcIna ke madhyakAlIna yugavizeSane viSaya tarIke, apanAvyA hoya te te te bhASAnAM prAcIna ke madhyakAlIna rUpane teNe sAmane karavAne Avaze, ane e rIte lipivAcananA prazno paNa je te yuganA saMdarbhe teNe vyApaka bhAve carcavA paDaze. sAhityika yuga mAtra samaya ke vyakti-kendrI: nathI hotA, keTalIka vAra te amuka vAda-vicAra ke vibhAvakendrI paNa hoya che. jemake astitvavAdI-sarariyAlisTa-sAhityane amuka eka pravAha cAlyo heya. athavA te "ebsarDa thiyeTara-ke je eka zaktizALI AMdolananI jema amuka gALAmAM chavAI gayuM hoya. Ave vakhate saMzodhana mATe te te vAda-vicAra. ke vibhAvanA uddabhava ane vikAsanI tapAsamAM paDavAnuM paNa jarUrI banI jaze.. yugavizeSanuM saMzodhana Ameya ItihAsaparaka uparAMta keTalAMka saMvedanaparaka. tAraNo ApIne rahe che te jANItuM che. UrmikAvya, mahAkAvya, muktaka, hAIku, padyanATaka, navalakathA, navalikA, nATaka, AtmakathA, jIvanakathA vagere vagere sAhityaprakAro kazAM jaDa cekaThAM nathI, paNa 2sakIya kaTio-estheTIka keTegarIjha-che e vicArane emane vizenAM saMzodhanamAM prAdhAnya maLavuM joIe. A saMzodhana kartA ane yuganAM saMzodhananI sarakhAmaNIe nAnuM phalaka dharAve che tethI ane bIjI rIte paNa temAM vaijJAnika jhINavaTone avakAza vadhI jAya che. A pUrvene baMne prakAromAM jovA maLatuM ItihAsaviSayaka parimANa ahIM paNa cAlu rahe che, kema ke sAhityaprakArone paNa pitAne uddabhava ane vikAsa hoya che, temane vize paNa AkarSaNa janmatAM hoya che, temane paNa paDatA. mUkavAmAM Ave che, temane vize paNa utthAna-patana cihita thatAM hoya che. etihAsika vArApherAne pariNAme sAhityaprakAromAM Avayavika pheraphAra thatA hoya che, svarUpaviSayaka utkrAtinA tabakkA AvatA hoya che. AvI ulkAtio. sarjakanI abhivyaktiviSayaka jarUriyAta sAthe saMlagna hoya che. A vIgatene sAra e che ke sAhityaprakAro atihAsika prakriyAne varelA hoya che. tene aMgenA saM dhanamAM A prakriyAno hisAba maLavo joIe. te, bIjI taraphathI sAhityaprakAre sAhityasarjananI judI judI rUDhio che. kanvenzansa che. temane vize jovA maLatI gatizIla etihAsika prakriyA vakhate ja, temanAM keTalAMka lakSaNe rUDha thatAM Ave che. e rUDha lakSaNane AvazyakatA vinA. For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - sAhityakAra taData nathI, balake anya prakAranAM prayogazIla tarone lAbha levA mATe tene custIthI vaLagI rahe che. e rUDha mALakhuM vAcakane, bhaktAone pratibhAva nirNita karanAruM eka paricita mALakhuM miTiMga poInTa-che. sAhityaprakAranI A virodhAbhAsI lAkSaNikatAomAM A rIte prayoga ane paramparAnAM cihno aMkita thatAM hoya che. vivecana, sAhitya-prakAranAM rUDha lakSaNone keTalIye - vAra sAhityakRtinA mAnadaDe tarIke vApare che, paNa emAM jaDatA Ave che tyAre evuM vivecana julama banI jAya che. kema ke sarjakatA jUnA mAnadaraDAne ke rUDha lakSaNone mAtra vaza thaIne ja sArthaka thatI nathI, te navame pragaTAve che, sAhityaprakAranI sImAone teDIne vistare che. e navonmeSone vyAkhyAbaddha karIne ja vivecana pAchuM beThuM thaI zake. sAhityaprakArene vizenI vivecananI AvI kriyApratikriyA, sAmAnya saiddhAtikatAo parathI vizeSonAM parIkSaNa-mUlyAMkana ane vizeSonAM nirIkSaNa-tAraNe parathI sAmAnya saiddhAtikatAo jevI kividha pravRttine - izAro Ape che. sAhityika siddhAntanI paripATI UbhI karavAmAM sAhityaprakAranI AvI noMdhapAtra bhUmikA rahelI che tethI tenA saMzodhanamAM e bhUmikAne paNa hisAba maLavo joIe. 11. rUpanirmiti, pratIka, kalpana, jekiTava kerileTiva, ghaTanAnuM tirodhAna, TrejeDI, komeDI, mleTa, mitha, mai DrAmA vagere vagere saMkhyAbaMdha vibhAva, ojAre vaDe vivecanAtmaka vidhAne rajU thatAM hoya che. A vibhAvanuM saMzodhana thaI zake. A vibhA vaDe taiyAra thatI vivecananI paribhASAnuM saMzedhana bheTAkriTasijhamanI eka noMdhapAtra pravRtti che. paNa paribhASA uparAnta temAM vivecananA tArkika mALakhAnI, tenA mULabhUta siddhAntanI tema ja temAM rajU thatAM pAyAnAM avayavavAnI , primAIsisanI paNa tapAsa hAtha dharAya che. vivecananuM samagradaza saMzodhana karanAre tathA vivecananuM vivecana karanAre jarUra paDaye A aMge manovijJAna, tattvajJAna, samAjazAstra, arthazAstra, rAjyanItizAstra ke ItihAsa jevI Avazyaka zAkhAonI madada laI AMtaravidyAkIya bhUmikAe AvI bahuvidha tapAsa hAtha dharavAnI hoya che. vivecanAtmaka vidhAnonuM varNanaDiskrIzana, arthaghaTana-InTarapriTezana-, vivaraNa-ekazlIkezana ane mUlyAMkanaivelyuezana-evAM cAra zIrSaka heThaLa vargIkaraNa karavAthI ane pratyeka varganAM vidhAnanI tapAsa karavAthI A saMzodhanamAM pragati sAdhI zakAya. e daramyAna keTalAka maeNTAkriTIkala problemsane sAmane karavAne Ave che, je saMzodhanane vaoche aMze vyApaka philosophInA praznomAM laI jAya che. evA keTalAka proble For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 19 sanA ahIM nirdeza karIzuM, jethI A prakAranA sazodhananI prakRti para vizeSaH prakAza paDaze. jemake kAI paNa vivecca kRtine vizenAM, tenA kAI saMvibhAga ke ekamane vizenAM khe spaSTIkaraNA-ekaplIkezansa-dhArA ke e vivecakA vaDe rajU thayAM che.. te temAMthI kayA spaSTIkaraNane kharuM gaNavu ? kayA vidhithI darzAvI ApavuM ke A spaSTIkaraNa kharuM che ane A nathI ? tapAsa dekhItI rIte sAdhakane spaSTIkaraNa-tarkamAM, lojIka Ava ekasplIkezanamAM laI jAya che. sAhityamAM, sAmAnya rIte sarjanAtmaka sAhityamAM bhASAne je upayAga thAya che te krikazanala yujha che, eTale ke bhASAnA itihAsalakSI upayAgathI judA upayoga che. AvA upayAganuM anivArya ane vyAvartaka tattva karyuM? bhASAnAM AvAM upayAgavALAM vAkayo jUThAM-phAlsa-che, ke sAcAM-dru-? ke pachI A bane prakAranI arthaviSayaka kATienI vaccenAM che? ene evA apavAda karI zakAya ? karI zakAya te| zI rIte ? A aMge niSkuya karavA paDe. sAdhakane te a-prakRti necara eva miniTeMga-mAM laI jAya che. sAhityakSetre hamezAM kRtione aMgenAM mUlyAMkana paratve vivAda jAge che. . eka ja kRtine vize virodhI ane nitAMtabhAve viradhI evAM mUlyAMkana paNa rajU thatAM hoya cheH eTale ke eka mUlyAMkana anusAra te kalAkRti kayAreka teA uttamattama kalAkRti hoya che. te bIjA mUlyAMkana anusAra te kalAkRti ja TharatI hatI. nathI! teA AvAM e mUlyAMkanAmAMthI kayA mUlyAMkanane vadhu tarkasaMgata ane svIkA lekhavuM? kayA vastulakSI vidhithI darzAvI apAya ke vivAda mithyA che athavA nathI ? ahI mUlyAMkanamAM sUtrita evA mAnadaNDAnI tapAsa hAtha dharavI paDe che. jema ke ucca mAtrAnI ekatA-hAI DigrI eva yuniTI-eka evA mAnadaNDa che je vaDe. kRtine mApI zakAya. eTale ke evI ekatA jyAM hoya tyAM kRti kalAtmaka che ema kahI zakAya. A ekatAnA mAnadaNDa Ama, ahIM kRtinI kalAtmakatAnuM kAraNa bane che. AkhI carcA mUlyasvarUpa-necara tra velyU-mAM laI janArI pecIdI carcA banI jAya che. kRtie je sRSTi khaDI kare che te bhestAne dhaNIvAra svIkAryuM hoya che, tA ghaNI vAra nathI paNa hAtI. tenuM mULa kAraNa tenI potAnI mAnyatAe ane zraddhAe sAthenA meLamAM ke ameLamAM paDeluM hoya che. A mAnyatAe ane zraddhAe dharmaviSayaka ke nItiviSayaka hoya che tyAre kRtinA svIkAra-asvIkAranA For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prazna aMgata hovA chatAM ghaNe gaMbhIra banI jAya che. sAhityakalAmAM satya ane nItine A prazna Ama te nedhapAtra che, paNa satya ke nItine kRtinA sArApaNa sAthe ke narasA paNa sAthe tArkika meLa pADavAnuM muzkela hoya che. satya ke nIti pite kRtine kalAkRti banAvavAnI kaI kSamatA dharAve che? Ama A prazna saMzodhakane zraddhA-praznamAM, problema oNva bilIphamAM laI jAya che. vivecananA saMzodhanamAM ATaATalA prazno aMgIkAra karavAnuM anivArya ' heya, te upayogitAvAdIo ane vyavahAraDAhyAo ema kaheze ke vivecanane nyApya TharAvavAnI pravRtti ja choDI de. paNa saMzodhanakAranuM e lakSaNa nathI. saMzodhana ke vijJAna pitAnI game teTalI kaThina yAtrA cAlu ja rAkhe che. vivecananA saMzodhanane A chele prakAra ema sUcave che ke kaI paNa zodha enI aMtima bhUmikAomAM " phisophane jaI bheTe che. sAhityanuM vivecana ane vivecananuM saMzodhana enuM dhyAnArha nidarzana che. pariNAme sAhityika saMzodhanamAM tarka, vaijJAnika paddhati ke paddhativijJAnane vega te racAyo ja hoya. paNa temAM kalAmImAMsA ane meTAkriTIsijhamane yoga paNa cA ja hoya, recA joIe. 12. gayA be kha7mAM, dasamA ane agiyAramAmAM, ApaNe sAhityika saMzodhanane cokkasa kendrasavALA paNa eka pile nakazo AMkyo che. je te prakAranuM sAhityika saMzodhana potAnA zIrSakabaddha viSayanI sImAmAM ane vizeSatAomAM vistaraze te samajAya tevuM che. ahIM je te prakAranuM je kSetra nakakI karyuM che te mAtra rUparekhA che. bAkI dareka saMzodhanamAM prAraMbhe je pahelI pAyAnI bAbata che -te te tenuM vibhAvanIkaraNa-hAtha paranA praznanAM kayAM kyAM pAsAM dhyAnamAM levAnAM che tenI avadhAraNA. tyAra bAda tene anusaratI tamAma paddhati, prakriyA-je vaDe - saMzodhana eAchuM prasArita ane vadhAre te cesa, sadhana ane saMkula thatuM raheze, ane e rIte vizada niSkarSo bhaNI gatizIla banaze. A aMge thaDA vadhu vicAre - have pachI rajU karIzuM. 13. sAhityika saMzodhanane nakazo AMkIne ApaNe nepyuM che ke emAM tarka, vaijJAnika paddhati ke paddhativijJAna uparAMta kalAmImAMsA ane meTAkriTasijhamane yoga paNu racAye hoya che, racAvo joIe. paNa kalAne bhASA dhAraNa kare che tethI pratyeka kRti maLe zabdasaMjana che, bhASAkRti che. e dRSTie saMketavijJAna, saMracanAvAda vagerene paNa e ja yoga racAvo joIe. For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRtinA zabdaparaka arthathI mAMDIne bhaktAnA AsvAda-AnandajJAnaviSayaka pratibhAvarUpI saMkula ane samagra artha lagIne vyApAra noMdhapAtra che. A bevaDA -arthone bhoktA pAme che te saMkramaNaprakriyA vize saMketavijJAne prastuta karelA vicAro upakAraka nIvaDaze. A vicArane sAhityika saMzodhanamAM prakAzaka tarIke viniyoga karI zakAya. kalAnubhava anubhava hoIne keTalIkavAra keTaleka avyAbeya bhAse che, paNa evAM anAvRtta nahi thayelAM biMduo saMzodhaka mATe te jokhamI che. saze"dhakanuM kAma aMgata anubhavanI aMgatatAnuM ane emAM paDelI avyAkheya anirvacanIya bhAsatI rahasyamayatAonuM binaMgatatAmAM ane spaSTIkaraNabharI vyAkhyAomAM rUpAntara karavAnuM che. kalAnI dizA ghaNA kahe che tema je misTIphikezananI che, te vivecananI, saMzodhananI ke vijJAnanI dizA DImisTIphikezananI che enuM saMzodhakane sadAye smaraNa rahevuM ghaTe. sAhityika saMkramaNane vizenI paramparAgata carcAmAM vicArake e anubhava ane vAstaviktAnA be cheDAomAM carcAne Abaddha rAkhI che jemake "saMkramaNa nahi te sAhitya nahi -saMpradAyanA vicArake saMkramaNa para bhAra mUkatA lAge che eTaluM ja, bAkI emanuM dRSTibiMdu sarjakanA anubhava para, darzana para bhAra mUkanAruM che. e lake saMkramaNane sarjananuM prayajana gaNe che, jyAre emanA pratipakSI vicAra ke saMkramaNane prajana nathI lekhatA, paNa pariNAma lekhe che. emanI - dRSTie saMkramaNa siddha thAya paNa kharuM, na paNa thAya. paraMtu tethI karIne kRti sAhityakRti ke kalAkRti maTI jatI nathI. A vivAdamAM saMkramaNa eka prakriyA che ane kRti tene dhAre che e mahatvanI vIgatane vize pUratuM dhyAna apAyuM nathI. A prakriyA dUSita ane khAmIyukta hoI zake. eTale ke kRtimAM pravartatA bhASAkIya vyApAra-liMgvIsTIka parezansa-saMkramaNa mATe mULabhUta rIte javAbadAra che, te brAnta-saMkramaNa-misakamyunikezana-janmAvanArA paNa nIvaDI Ave. bAkI sarjakanA abhivyaktilakSI anubhava vize ke bhoktAnA saMkramaNa thayuMprakAranA anubhava vize trIjI vyaktine kaze bauddhika khulAso maLatA nathI. e beyanI e vAstavikatAo cittaparaka hoIne bahuzaH agrAhya rahe che. bahu bahu te ema kahevAya ke e beyanA anubhavo kadI nahi khUTanArA pRthakkaraNane viSaya banI rahe che, paNa evuM pRthakkaraNa tarkane vizenI bhinnamArgI vibhAvanAo cIMdhanArI eka maDAgAMTha banI jAya che, tyAM eka anavasthA prasaMga AvIne UbhuM rahe che. philosophImAM jene cittavAdIo-maeNnTAlisTa-kahevAya che teo evAM pRthakkaraNamAM avazya UtarI zake. paNa philosophImAM jene tarkavAdIo-rezanAlisTa-kahevAya che For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir teo-eTale ke saMzodhake evAM pRthakkaraNomAM UtaravAnuM mulatavI rAkhaze. ee. to kRti-padArtha, ke je eka saMzleSaNa che, tenuM zakyatama vizleSaNa karanArA che. evAM vizleSaNa pachI saMzodhake paNa cittavAdIone mArga apanAvIne pragati. karI zake. kRtinI bhASA-saMracanAparaka svAyattatAne svIkAra tha joIe. e bhUmikAe kati eka paddhati che, sisTama che. e paddhati che tethI temAM saMracanAparatraNuM vAnAM che temAM akhilAI-helanesa-che; temAM rUpAtara guNe-TrAnsapharmezansa che, temAM eka prakAranuM svaniyaMtraNa-sepha regyulezana-che. sAketavijJAnIo A gRhItane AdhAre kaI paNa bhASAkRtine eka saMkula saMketa lekhe che, ane je te sAhityakati hoya te tene paNa eka saMketa lekhe che. e daSTie sAhityika saMkramaNa paddhatine-liTararI kamyunikeTiva sisTamane-vicAra thaI zake. bina-bhASAkIya saMkramaNathI tema ja bhASAkIya saMkramaNathI sAhityikasaMkramaNa juduM paDe che. bina-bhASAkIya saMketa-citra, raMga, ceSTAo, vastraparidhAna keza-saMmArjana vagere saMketa paNa bhASAnI jema ja varte che. tethI temanI paNa, bhASAo" te che, paNa e saMkete bina-bhASAkIya che. jyAre sAmAnya svarUpanA bhASAkIya saMkramaNamAM saMketa vaDe vizva sAthe sambandha sthapAya che, kaho ke vizva bhASAkIya saMketomAM rUpAntarita thayuM hoya che. paraMtu sAhityika saMkramaNamAM e ja bhASAkIya saMketa bahirU vizvanA nirdeza ApanArA hovA chatAM bahu aMze sva-nirdezaka rahe che. eTale ke sAhityika saMkramaNamAM saMketa vaDe saMketo sAthe sabaMdhe sthapAya che. ane sAhityikatAnuM -liTararInesanuM eka AgavuM vAtAvaraNa UbhuM thAya che. bahiru vAstavanA mAnadaDAthI mATe ja kRtinA A AgavA svanirdezaka vizvane pramANuvAne prayAsa mizyA nIvaDe che. * sAhityika saMkramaNamAM saMketanI AvI lAkSaNikatA hevAne kAraNe tenI sakata-- vyavasthA paNa judI rIte astitvamAM AvI hoya che. sAmAnya bhASAkIya saMkramaNamAM saMketavyavasthA prAthamika svarUpanI hoya che, eTale ke saMjJAo-sAIsa-tyAM saMketake -signaphAyarsa-ane sa keti-signIphAIjha-nA veganuM pariNAma hoya che. jyAre sAhityika saMkramaNamAM saketa vyavasthA daitAyika svarUpanI hoya che. prAthamika vyavasthA vaDe je saMjJAo prApta thAya che te ahIM vaLI navesarathI saMketa banI jAya che ane evA saMketake, saMketi sAthe yoga pAmatAM vaLI saMjJAo maLe che ne ema sAhityika arthasUcana vistare che. keTalIka vAra te sAhityika saMkramaNanI For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 13 A saMketavyasthA dvaitIyikathI paNa AgaLa vadhI hoya che. Ama khevaDAtI trevaDAtI sAhityabhASA svanirdezaka ane svAyatta hoya che, pAteja peAtAnA viSaya banI rahe che. Ama thatAM janmatA 'sAhityikatA'nA vAtAvaraNamAM sattAenI dRzyageAcaratApApebIliTIA saMkramaNumAM nirNAyaka banatI heya che. eTaluM ja nahi e sattAe ane temanI vaccenI sambandhabhUmikAe bhASAkIya vyApAranA AlanamAM mahattvane bhAga bhajavanArI noMdhapAtra bAbatA che. je kAI bhAktAne jyAre sAhityakRtinuM saMkramaNa thayuM ema kahevAya che tyAre, teNe prAthamika ane dvaitIyika sa MketavyavasthAete kRtimAMthI ukelI lIdhI hoya che. eTale ke kha'ne vaccenA bhedane teNe barAbara oLakhyA hoya che. A bheda prAthamika ane dvaitIyika ane prakAranAM asUcane! vaDe kRti samagranuM saMkramaNu zaka banAvanArA bheda bane che. vaLI A bheda kRtivizeSanuM svarUpa paNa nakkI karI Ape che. TUMkamAM, siddha sauMkramaNamAM bhaktAne bhASAkIya tattvA ane ekamAnI lagabhaga badhI ja sambandhabhUmikAenu jJAna thayuM heAya che. ene kalAnubhava AvA jJAnathI prArambhAtA hAya che ane evuM jJAna kramazaH upacaya pAmIne kRti nAmanI eka akhila sattAnu jJAna banI rahe che. sAhityika saMzodhanamAM saMkramaNaprakriyAne AvI bhUmikAe jovAthI sazodhanakAranA vaijJAnika abhigama vadhu ne vadhu bhAve pariNAmalakSI banI zake che. vizeSa tA A carcA arthanA svarUpa para prakAza pADe che. kRtinA artha kAI pUnirNita ane tayAra paeNkeTa nathI ke kartA potAnI pAsethI bhAktAnA hAthamAM pakaDAvI daI zake. bhASAnI potAnI prakRti ja tema karavAnI nA pADe che, kemake temAM kramika vikAsa teA che ja, balake kAI eka bhASAkIya ekamanuM khInna ekamA para vasU hoya che, ane te vas kramazaH badalAyA kare che. pariNAme kRtimAM ane kramazaH upacaya thatA Ave che. tethI sAhityika saMkramaNanI anubhavalakSI vicAraNA nahi, paNa AvI prakriyAlakSI vicAraNA vastulakSI ane pRthakkaraNazIla sAdhakane vadhu mAphaka Ave te samajAya tevuM che. 14. karATe ane muSTiyuddha-yujilijhama-jevI vidyAeAmAM saphaLatAnuM rahasya vyaktinI zArIrika tAkAtamAM ke kudaratI kSamatAmAM ja nathI, balake tenA naipuNyamAM "che. A naipuNya vijJAna che. klAkRtine bheLavavAnI kudaratI kSamatA ke samRddha lAnubhava pAmavAnI sahaja kSamatA sodhaka pAse hoya teA lAbha tA che ja, pazu e anubhavane suvyavasthita vastulakSitAmAM DhALavA mATe tA mAtra naipuNyanI ja -AvazyakatA rahe che. sa Mzodhana tenA naipuNyanuM pariNAma che. evu napuNya sazodhananI For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24 TaeNknikane hastagata karavAthI prApta thAya che. jevI rIte sAhityanA ke kalAnA kAItaiyAra siddhAntA nathI tevI rIte sAhityika sa`zAdhananI kAI taiyAra paddhati nathI.. paddhativijJAna-maithaDAlAjI-paNa paddhati vizenuM eka vyApaka mALakhuM ja pUruM pADI zake. khAkI sa MzAdhananI dainika je te sa MzodhanamAM sazodhanI sajjatAne kAraNe ApoApa utkrAnta thatI AvatI hoya che. tema chatAM keTalIka rIte vyavahAru ane keTalIka paddhatiparaka rUparekhA vaDe viSayane nyAya ApIzuM. 15. pratyeka sazAdhanane potAnA hetu hoya che. e kazAkanuM saMzAdhana che eno artha ja e ke kAI praznanA ukelanI dizAmAM te vistare che, paNa enI rIti vaijJAnika hoIne te aMtima ukela teA nahi ApI zake e hakIkata che. e hakIkatanA artha e che, ke praznanuM svarUpa sa MzodhananA pariNAmalekhe atyanta vizada thaI AvyuM haze. Ama, sAdhaka sau prathama hAtha para lIdhelA praznanI sthApanA karaze. peAte zu karavA mAge che, zenu sazodhana karavA mAge che vagere vagere savAlAnA jAte javAkhA meLavIne AkhAya praznanuM vibhAvanIkaraNa prastuta. karaze. bIjuM, vibhAvanIkaraNa pAchaLanA khayAlAnuM khIjAone kharAkharanuM sa kramaNa. thAya te mATe te vyAkhyAprakriyAmAM parAvAze. ahIM je vibhAvanAe ekathI vadhAre mUlyA dharAvatI haze tenu' eTale ke tevA calAnuM -verIekhasanuM -paNa saMkramaNu thAya. te mATe paNa vyAkhyAo karAze. trIjuM, samajUtI-prakriyA vaDe vibhAvanAone tathA calAne tapAsakSama-bjhave khala-khanAvAze, eTale ke vyAkhyAne tapAsI jovI,cakAsI jovI ane pAchA vyAkhyAe para AvI javu. ceAthA tabakkAmAM sazASakavibhAvanAonI kATie varNavaze, peAtAnAM sazuddha nirIkSaNAnA tALA meLavI. joze. A cAreya tabakkAnuM alaga bhAve vigate varNana ApIzuM. paNa te pUrve vyavahAru rUparekhAne Avazyaka evI keTalIka vIgatA joIe.. sa zodhane mukhyatve e vargamAM vaheMcAI jatAM hAya che. pahelA varganAM saMzodhaneAne anusadhAnAtmaka - eMkaspleAreTarI - kahevAya che. ahIM mukhyatve vicArI ane samajonuM saMzAdhana thAya tevuM dhyeya hoya che, kAI eka prazna ke AvirbhAva -- phinAminana - te pragADhapaNe samajI zakAya, tene vize nUtana samajo janme, evI. samajone AdhAre vadhAre mATA prazno para AvI zakAya ane vadhAre meATI sa Mzodhanaparaka pratijJAe racI zakAya, mATe A varganAM sa MzAdhanAnI bhAta-risarca DijhAIna dhaNI lavacIka hoya che, temane irAdApUrvaka namanIya rAkhavAmAM Ave che, jethI karIne AvirbhAvanAM khInna pAsAMone paNa yathAsamaye praveza maLe, teneA paNa samAsa karI zakAya. khIjA varganAM sAdhanAne varNanAtmaka - DiskrIpTIva - kahevAya che. For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ahIM keI eka paristhitinuM svarUpaviSayaka saMzodhana thatuM hoya che. tenAM lakSaNe bAMdhavAM, lakSaNe vaccenA sambandha ukelavA vagere mukhya dhyeyathI vaijJAnika varNane, thatAM hoya che. mATe A varganAM saMzodhananI bhAta barAbaranI custa hoya che, temAM pUrvagrahane ochA karanArI ane zrayatAnAM tatvone vadhAranArI yojanA apanAvAI hoya che. pariNAme varNane ekadama ekkasa banI Ave che. moTA bhAganAM saMzodhanamAM A bheda jaLavAte hoto nathI, ne tethI temane saMpUrNapaNe vyAvartaka gaNavAM na joIe. paraMtu A beya vargonuM jJAna saMzodhakane saMzodhananI. bhAta nakakI karavAmAM madadarUpa nIvaDe che. saMzodhaka hetu-saMdarbhe je te bhAta. mukhyatve nakkI karI zake. saMzodhanamAM hetu ane svarUpa nakkI thatAM sAmagrI-cayana ane sAmagrIpRthakkaraNanI paddhatio sahaja rIte nakkI thaI Ave che. saMzodhake sAmagrInAM cayana-pRthakkaraNa kevI kevI paddhatie kyuM che tenuM bayAna ApavuM jarUrI che. tyArabAda pRthakkaraNa pAmelI sAmagrInAM vargIkaraNa karavAM, vyAkhyAo bAMdhavI. samajUtIo ApavI ane arthaghaTana karI niSkarSo tAravavA-jevAM aneka pAne ne. nirdeza karI zakAya. emAM jarUra paDaye AMkaDAzAstra ane kamyuTaravijJAnane saiddhAtika temaja pratyakSa viniyoga paNa karI zakAya. tamAma saMzAdhane bhASAmAM. vyakta thAya che. ane tethI saMzodhana-vAcanA risarca-TekasTa-paNa sugaThita hovI. ghaTe. temAM khaNDa, vibhAjane, prakaraNa - zIrSake, peTAzIrSaka jevI yojanA to hoya. ja, paNa dareka prakaraNamAM Amukha ApI dareka prakaraNane tenA hetuothI subaddha, karavuM, temAM prayojAyelA pAribhASika zabdanI vyAkhyAo ApavI, vaLI pratyeka prakaraNanA je te svarUpanA, bhale kAmacalAu, niSkarSe ekasAthe darzAvI ApatI. samarI ApavI, vagere AvazyakatAo che. vAcanAne cheDe pariziSTa hetupUrvaka ApavAM ne chelle sUci ApavI tathA vAcanAne prArambha samRddha ane vyApaka Amukha - InTroDakazana-Apavo vagere paNa AvazyakatA che. saMkSepa-sinesisa. ane laghupustikA - monogrApha - jevAM surekha lakhANa karIne saMzodhana-vAcanA vize saMzodhaka cakkasa pUrvataiyArI karI zake. A badhuM chatAM, saMzodhananA dareka tabakake saMzodhakanI vaijJAnika svarUpanI sarjakatAne yathAsthAne yathocita mAtrAmAM hamezAM avakAza rahe ja che, te samajAya tevuM che. 16. ukta vyavahAru rUparekhA vaDe racAI AvatA saMzodhananA mALakhAmAM anivAryapaNe saMzodhananI ghaTanA ghaTavI joIe, nahi te game teTaluM rUpALuM" For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mALakhuM paNa vyartha puravAra thAya. evI ghaTanAne mATe anivAryapaNe vibhAvanIkaraNa vagere cAreya paddhati paraka vAnAM samucita Dhabe prakAzI UThavAM joIe. saMzodhana-hetu, saMzodhana-bhAta vagere vagere saMkalponI bhUmikAe racAyelA mALakhAmAM - A cAreya vAnAM vaDe prANa phukAya che ane rItasaranI saMzAdhana-prakriyAnA vyApAra - zarU thAya che. ApaNe pratyekanA svarUpa ane kAryane alagapaNe vicAra karIe : 17. vibhAvanIkaraNa - kansepyuAlijhezana - hAtha paranA praznanAM kyAM kayAM pAsAM dhyAnamAM levAnAM che tenI avadhAraNuM che, paNa ahIM pAsAM ane avadhAraNAnA vaijJAnika arthe thAya che. saMzodhaka vAtAvaraNamAMthI amuka eka AvirbhAvane upADI dhAraNa kare che, vibhAvanIkaraNa vaDe saMzodhakanAM avelekane eka taraphathI - sugaThita thAya che ane bIjI taraphathI judAM paDI Ave che. A narI zarUAta che, paNa tene ghaNe mahimA che. kema ke vibhAvanIkaraNa saMzodhanane prArambha te che che ja, paNa tenuM pariNAma paNa che. vijJAnIo vizvane vize atisaMvedanapaTuM chavo che. temanuM evuM pATava e " hakIkatamAM chatuM thAya che ke vizvane samajavA-samajAvavAmAM teo vibhAnAone, - Tekanikane, siddhAntone ane mAnyatAone bhAre upayoga kare che. anya leke vizva sAthe A pramANe vyavahAra karatA nathI hotA, athavA AvI sabhAnatAthI - vyavahAra nathI karatA hatA. vijJAna ane saMzodhananI Atyantika bhAve pAyAnI evI prakriyA te amUrta vibhAvanIkaraNanI che. pitAnI anubhUtio ane pitAnA avelekane nirIkSaNane artha karavAnI, temAMthI samaja UbhI karavAnI A neMdhapAtra prakriyA che. avalokana-nirIkSaNonuM temaja anubhUtionuM arthapUrNa ane susaMgata ekamomAM vibhAvana karavuM e sAmAnya saMjogomAM te sahaja che. bhASAnA badhA e ja zabda e rIte vibhAvanAo che. paNa eka saMzodhana mATe pasaMdagI pAmele AvirbhAva artha pUrNa ane susaMgata ekamane rUpe, sugaThitapaNe vibhAvanA ane e -eTaluM sahaja ane saraLa nathI. jemake basa-sTopa pAse bhayaMkara akasmAta jevuM eka AkhI jIvaleNa - ghaTanAnuM Akalana karanArA e zabdo vibhAvanIkaraNa-prakriyAnuM pariNAma che, eTale ke vibhAvanA che. paNa evI vibhAvanA basa sTopa pAse thayela akasmAta kenI kenI vacce, kyAre, kevA saMjogomAM, kevI rIte bhayaMkara ane kevI rIte jIvaleNa nIvaDyo te akasmAta-AvirbhAvanI kriyApratikriyAtmaka asara janmAvanArI vigatone apAyeluM eka arthapUrNa zIrSaka che. paNa AvirbhAva atyaMta saMkula haya, amUrta For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - 27 kaTine heya tyAre vibhAvanIkaraNanI prakriyA vadhAre paddhatipUrvaka AgaLa dhapatI hoya che. ane saMzodhana heThaLanA AvirbhA evI ja kakSAnA hoya che. vaLI, basa-sTopa pAse yaMkara akasamAta' e vibhAvanA bIjA aneka khayAlanuM, avalokananuM pariNAma che. eTale ke koI paNa vibhAnanAne varNavavA mATe vaparAyelA zabda paNa vibhAvanAo che. saMzodhanamAM Ama vibhAvanIkaraNanI kakSA ghaNI UMcI hoya che. vibhAvanIkaraNamAM ApaNe nayuM ke avalokane nirIkSaNa arthapUrNa ekamamAM sugaThita thAya che, te sAthe sAthe AvirbhAvane vibhAvanAo chUTe paNa pADe che. akasmAtanI vibhAvanA akasmAtanA jevI ja ane tenA jevI nahi, evI bane : prakAranI ghaTanAothI tene chUTe pADI Ape che. keI paNa vibhAvanA vaDe A. bevaDI kriyAo keTale aMze thaI zake tene AdhAra be bAbate para che : eka te. saMzodhana mATenA AvirbhAvanuM svarUpa; ane bIju tene saMzodhanane hetu. dAkhalA. tarIke, sapharajana ane nAraMgInI be vibhAvanAo le. amuka bAbatamAM temanI vacce sAmya nathI ja, jemake sapharajanamAMthI ApaNane viTAmina sI nathI maLatuM, jyAre nAraMgImAMthI ApaNane sapharajanane rasa nathI maLatuM. chatAM bIjI bAbatamAM ApaNe temanI vacce sAmya jovAnI IcchA rAkhIe chIe, jema ke e baMne phaLa che. A rIte vibhAvanAone ApaNe joDI zakIe chIe, ke judI pADI zakIe chIe. tethI ja ApaNuM vAtAvaraNa ApaNane vadhu ne vadhu gamya bane che. saMzodhanamAM vastulakSitAne dhaNo mahimA che, paNa tethI karIne kaMI saMzodhako to bhegAM karavA nIkaLI paDatA nathI ! sAmagrIcayana - DeTA kalekazanavibhAvanIkaraNaprakriyA ane pratyakSa avalekana-nirIkSaNanI prakriyA vaccenI eka saMkula AMtaralIlAnuM eka pariNAma che. sAmagrIcayananI prakriyAmAM citta kevI rIte vyApArazIla bane che tene samajAvatAM be daSTibinduo zodhamAM khUba jANItAM che. paheluM dRSTibindu sarjanAtmaka-krieTIva yU' tarIke jANItuM che. " DiskavarI lU'mAM zraddhA rAkhanArA ema kahe che, ke manuSyacittane tenI bhASA ane saMskRtinI maryAdAo che, ane e maryAdAomAM ja teo nirIkSaNa-avelekananI kSamatA dharAvatA hoya che. jyAre krieTIva bU'mAM zraddhA rAkhanArAo ema kahe che ke manuSyacittane tenI bhASA ke saMskRtinI : koI maryAdAo naDatI nathI, balake te to sAmagrIne navI navI rIte rajU karavAnI, avalakavAnI ane vargIkRta karavAnI sarjanAtmakatA dharAve che.. For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 - ene kAraNe te navI navI zedhe samAjamAM phelAto rahe che. ApaNI -sabhyatAmAM vasatA manuSya baraphanI betraNa jAtane oLakhI zake che, jyAre ekIma sabhyatAmAM vasati manuSya baraphanI agiyAra jAtane oLakhI zake che. tenuM kAraNa : ApaNI pAse be-traNa ane temanI pAse agiyAra zabdo eTale ke vibhAvanAo che e sAcuM--paNa ene artha e nathI ke ApaNe saMjogo sarajAtAM agiyAra -jAtane oLakhavAnI kSamatA ja dharAvatA nathI ! Ama, sabhyatA game teTalI . zaktizALI maryAdAo lAde, paNa navA saMjoge, navI sabhyatA, ne navI vibhAvanAo - AvI maryAdAone nahivat banAvI de che. vijJAnI ke saMzodhaka vaDe vAstaviktA sarajAI evuM ahIM bhAse, te te svAbhAvika che. paNa bIjAo ema kaheze, ke vAstavikatA te hatI ja ane - pachI mAtra zedhAI ja che. hakIkatamAM A baMne vidhAne sAcAM che ane saMza"dhanamAM beyanAM IMgita maLI Ave tevI temanI vacce kriyApratikriyA jovA maLe che. vibhAvanIkaraNathI zarU thayelI saMzodhana prakriyA keTalIka sazakta vibhAvanAone * janmAvIne virame che e ja darzAvI Ape che ke A gati vartuLAkAra che. 18. vyAkhyA-prakriyA-DiphAIniMga-sesa - vibhAvanIkaraNa pachIne mahattvane - tabakako che. vibhAvanA AvirbhAvanA keTalA bhAgone AvarI le che ane keTalAne - bahAra rAkhe che te nakkI karavuM ghaNI vAra muzkela hoya che. A muzkelInuM vyAkhyAprakriyA vaDe nivAraNa karavAmAM Ave che. rojiMdI bhUmikAe vibhAvanAonuM sAcuM saMkramaNa ghaNI vAra thatuM nathI, kema ke e vibhAvanAonI vyAkhyAo cokkasa hotI nathI, are, ekadama zithila hoya che. sAhityavivecanamAM ke saMzodhanamAM -je pAribhASika vibhAvanAo pratye jAya che te paNa ghaNI vAra zithila hoya che. - lAla raMganI TimAM keTalI maLatI AvatI raMgacchAone AvarI levAI che tenuM saMkramaNa thayuM hotuM nathI, athavA te brAnta-saMkramaNa thayuM hoya che tethI : aneka goTALA sarajAya che e ApaNe reji de anubhava che. AnuM kharuM - kAraNa e che ke lAla raMganI TimAM kaI kaI chAyAo AvI zake tene nirNaya -A5nAre koI spaSTa mAnadarDa" ApaNI pAse hotA nathI. tethI lAla raMganI vibhAvanA zithila banI rahe che. vijJAnIo ke saMzodhakone AvI zithila vyAkhyAo na pAlave. vibhAvanAemAM zuM AvarI levAyuM che ane zuM temAMthI bAda rakhAyuM che tenI pUrI jANa bIjAne thAya nahi tyAM sudhI potAnI vyAkhyAone teo cekasa banAvaze. teo hamezAM custa vyAkhyAonA himAyatI che. saMzodhanamAM A vAtanuM je For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 29 -mahatva che te sahejeya samajAya tevuM che. alabatta, custa vyAkhyAonA AdarzanuM pAlana karavuM te vijJAnI mATe paNa kaparuM kAma che, chatAM te tene vaLagI rahe che. saMzodhake vaiyaktika svarUpanI ke ananya svarUpanI hastIomAM ke evA prasaMgomAM jhAjho rasa nathI dharAvatA, teone vaiyaktika AvirbhAvamAM jhAjho rasa nathI. teo te AvirbhAvanA judA judA vargo vaccenA sAmAnya-janarala-niyamo zodhavAmAM sakriya thayA hoya che. vyAkhyAprakriyAnuM e mahattvanuM pAsuM che. eTale saMzodhanamAM badhe bhAra judI judI hastIo-enTITIjha-ke AvirbhAva vaccenI -sambadhabhUmikAo para Ave che, rilezanazipsa para Ave che. koI pUche che ke -zAnuM saMzodhana kare che ? te saMzodhaka mArmika uttara Apaze, ke sambadhibhUmikAonuM ane sambandhonuM, mArmika eTalA mATe ke aneka niyamonAM zodhasaMzodhana vaDe teo jJAnamAM vadhAre mAge che e marmane pote visarI gayA nathI. vidhipUrvakanI vyAkhyAne mATe nirNAyaka mAnadaDa saMzodhake zI rIte Ubhe karavo ? A praznanA uttaramAM kahI zakAya, ke teNe vibhAvanAnAM vividha pAsAne spaSTa karavAM. saMzodhaka Ama karIne custa vyAkhyAnI dizAmAM gati karI zake che. dhAro ke ramatamAM vaparAtA daDAnI vibhAvanAne prasaMga cheH te daDAnI vibhAvanAne AkAra-zepa-varNava, tenuM kArya-phankazana-varNavavuM ane tenuM baMdhAraNakampojhizana-varNavavuM. daDo pheMkIne ramavAnuM sAdhana che ane goLa hoya che evI sAmAnya vigata e vibhAvanAmAM hoya, te saMbhava che ke enA saMkramaNamAM muzkelI janmaze, kema ke ramavAne daDA dhaNa vAra goLa nathI hotA, cheDethI thoDAka laMbAvelA paNa hoya che. vaLI badhI ja goLa cIje ramavAnuM sAdhana nathI hotI, ramatamAM pheMkavAnAM badhAM ja sAdhanane daDA nathI kahevAtA, vagere. eTale "AkAra" mATe ema kahevuM ucita lekhAzeH ke vastune cheDe bhAga daDo banavA mATe goLAkAra ho joIe. kAryanA bIjA pAsA mATe Ama kahevAvuM joIe? ke daDAnuM mukhya kAma mane vinodaparaka hoya che athavA ramatasambadhita hoya che. -daDAnI vibhAvanAnuM trIjuM pAsuM tenuM baMdhAraNa che. tene vize Ama kahevAvuM joIe ke do banavA mATe vastu kAM te lAkaDAnI, cAmaDAnI, plAsTikanI ke -baranI banelI hovI ghaTe. kaI paNa vyAkhyA pUrNa che e jANavAnI kasoTI zI? vyAkhyAnI pUrNatA-nI kasoTIne mATe judI judI vigatanuM vargIkaraNa karavuM paDaze. evA vargakaraNamAMthI daDe havA ke na hovA vize koI mUMjhavaNa UbhI thaze te daDAnI e vyAkhyAne pUrNa kahevAze nahi. vyAkhyA vaDe AvarI levAto ke ne AvarI levAte For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 30 . AvirbhAva vargIkRta thatAM je kaze paNa vivAda janme nahi te te vyAkhyAne pUrNa lekhavI. ' saMzAdhanaprakriyAmAM vibhAvanA paraka vyAkhyAonI carcAmAM tenI upayogitAne muddo paNa uThAvAto hoya che. vibhAvanIkaraNanuM vijJAnamAM ke saMzodhanamAM je mahattva che te vyAkhyAonuM paNa che, jema ke vibhAvanIkaraNe saMzodhakane zodhamAM, spaSTIkaraNamAM ke dhAraNAo bAMdhavAmAM upakAraka nIvaDayAM che. dAkhalA tarIke, gatinA niyamone vizenI samaja UbhI karavAmAM padArthavijJAnIone "kansepTa va InaziyA" vaDe ghaNI madada maLelI che, te "kansepTa va meTivezana" keLavaNIviSayaka siddhionAM saMzodhanamAM khUba ja upayogI puravAra thayuM che. badhI: ja vibhAvanAo badhI ja vakhate upayogI na paNa nIvaDe te samajAya tevuM che, paNa vijJAnane vikasAvavAmAM tene je phALo che te svayaMspaSTa che. 19. samajatI-prakriyA-eNplikezana-trIjo tabakko che. vibhAvanAo ane vyAkhyAonA jevuM ja sAdhakanuM mahattvanuM kArya bhedane varNavavAnuM che, samajAvavAnuM che, jema ke kema amuka bALake zALAmAM bIjAMothI AgaLa pragati karI jatAM hoya che (siddhiomAM bheda)? kema amuka leke bIjAonA karatAM vadhu laDAyaka hoya che (laDAyaka vRttimAM bhede) kema amuka vyaktio mAnasika rIte mAMdI hoya che ane bIjI tema nathI hotI temane svAzyamAM bheda) ? koI paNa eka vibhAvanA jyAre eka avasthA, mUlya ke sthitithI vadhu avasthAo, mUlya ke sthitio dharAve che te vibhAvanAne cala-verIebala-kahe che. vyAkhyAprakriyAnI cale paNa noMdhapAtra sAmagrI che. saMzodhake bhedanI parIkSA karavA ane temanI samajUtIo ApavA mAgatA hoya che, mATe teo pitAnI badhI ja zaktio calone vize kharacatA hoya che. jenuM pRthakkaraNa karIne tathA teo paraspara kevI rIte sambandhAyA che te nakkI karIne A thatuM hoya che. dhAro ke kaI eka saMzodhaka siddhionA stare pravartatA bhedane samajavA mAge che, e mATe e mejha InTelijansanA bhedane saMdarbha tarIke upayoga karaze. A. dAkhalAmAM siddhionuM stara-ecivamenTa levala-eka cala banaze. ane mejha inTelijansa paNa eka cala banaze. baMne vibhAvanAomAM bahuvidha avasthAo, mUlya ke kaTio pravarte che. mejha inTelijansa saMbhava che ke atyata nigna, nimna, sarerAza, sarerAzottara, pratibhA-jiniyasa vagere haze, ane ecivamenTa levala greDa peInTa evarejanA saMdarbhe badalAtuM raheze. ahIM noMdhavuM ghaTe, ke sAhityika bhASA, sAmAnya bhASAthI aneka rIte-prakAre vicalane-DivIezansa For Private And Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 31 siddha rIte vikase che, te tethI bhASAkIya calAnu svarUpa ane tenuM kArya tapAsarve upayegI nIvaDe che. TUMkamAM, vibhAvanA ane calAnI vyAkhyA samajUtI-prakriyAmAM tapAsAya che, cakAsAya che; emane tapAsakSama banAvAya che. emAMthI vyApArazIla vyAkhyAo vikase che, jenI madadathI avaleAkana-nirIkSaNanI badhI ja dizAonuM sUcana thAya che. e avaleAkane nirIkSaNNAnuM vargIkaraNa karIne zAdhaka pAche vyAkhyAo para AvI jatA hoya che. kema ke, sa MzAdhanamAM kazI spaSTa, tapAsakSama, pUrNa ane upayogI vibhAvanAparaka vyAkhyAthI prArambha nathI karAtA ke cAlA have calanI tapAsa nirAMte karIe-prakAranuM valaNa paNa nathI laI zakAtuM. samajUtI-prakriyA ema sUcave che ke aMtima vibhAvanIkaraNa ane tapAsa tA e dhyeya prakriyAnI AMtaralIlAnu pariNAma che. 20. chellA tamakkAmAM sa Mzuddha nirIkSAne temaja niSkarSyAne pUrvavartI nirIkSA temaja niSkarSyA sAthe sarakhAvI jovAmAM Ave che. ghaNIvAra e niSkarSA pUva niSkarSyAne badale che ane navAM dA pragaTAve che. jJAna e rIte sa zuddha thatu Ave che, savana pAmatu Ave che. ahIM siddhAntA-thiyarIjhavidhAnA prepojhizansa-ane pratijJAo-hAyapeAthisisa nA pArasparika sambandha racAtA hoya che, siddhAnta ane saMzAdhananI AMtaralIlAne! Azraya karAtA hoya che. 21, upara paramAMthI vIsamA sudhInA pAMca khaNDAmAM sazodhananI Tekanika vize keTalIka rIte vyavahAru ane keTalIka paddhatiparaka rUparekhA ApI gayA. ahIM prazna e thaze ke sAhityika saMzAdhanamAM e TenikanA upayAga karIe, teA temAM pheraphAra na karavA paDe? vyavahAru bhUmikAnI rUparekhA tA AmAM kAMye vyavadhAnarUpa bhAsatI nathI. tA zuM paddhatiparaka rUparekhA vyavadhAnarUpa che sAhityika sa zAdhanamAM vibhAvanIkaraNa, vyAkhyA-prakriyA ane samajUtI-prakriyA je te viSayanA anusandhAnamAM je te sazodhakanI sajjatA ane napuNyanA pramANamAM Avazyaka pariva| pAmaze. tA niSkarSo sAhityika siddhAntAmAM kaI rIte yoga pAmaze te ceAthA tabakkAmAM paNa sAhityika saMzAdhanane kazI muzkelI paDavAnA prazna ja nathI. chevaTe tA kAI paNuM TaeNkanika aupacArika che ane sAmagrInA yAga pAmatAM temAM parivatanA, sudhArA-vadhArA thatA hoya che. For Private And Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org ra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vijJAnanI prakRti, AgaLa taidhyu che tema TenTeTiva che, eTale emAM sazAdhanAne pratyeka tabakake avakAza che, bharapUra avakAza che. paNa tethI ja saMzodhananuM gaurava prakriyA UbhI karavAmAM che. pAtAne mATenI sazakta prakriyA UbhI karavI emAM ja enA mahimA che. bAkI vijJAnanI rItebhAte jJAnaprAptinA mAgamAM keTalAMka vighnA avazya che : ahIM kazAM kAyamI ane nirapekSa vidhA karI zakAtAM nathI, balake satata praznavRttinA, vaijJAnika svarUpanI zaMkAvRttine kazAM nirapekSa satyAnI gerahAjarImAM sAmanA karavAnA hoya che. kAI paNa AvirbhAvanuM sampUrNa paNe Akalana ke vibhAvanIkaraNu eka Adarza che eTale game teTalA calenu saMzodhana karyA pachI paNa sazodhane lAgyA kare che ke hajI eka bAkI che enAM tamAma sAdhanA sempaligsa che, kema ke badhI vastu badhe badhA samayeAmAM te neI zakatA nathI. chatAM vyApaka ane badhA samayeAne lAgu paDe tevA niyamAnI zodhamAM ja tene rasa che. sAmAnyIkaraNa-janarAlijhezanavijJAnI mATe eka sukhada ane gha pariNAma che, paNa te teA navAM AkramaNA mATe sadA tatpara rahevAmAM ja potAnA dhama jue che. tenI jJAnendriyAmAM teNe zraddhA rAkhI che ane vastulakSI thavAnA sakalpa karyAM che. A virAdhI avasthAmAMthI saMbhava che ke vikRtie paNa janmI Ave, brAta nirIkSaNA paNu janmI Ave. tA tenI Tenika teNe pAte ja janmAvI che tethI paNa tenI pravRtti kayAreka vipathagAmI banI paNa rahe. jemAM saMsAranA eka mANusa kazI paNa bhUla na karI khese evA kAI bhAbhaTAka niyama hajI janmyA nathI. A vighnA vacce paNa A mAnavIya pravRtti vikase che, vikasyA karavAnA ja dharma pALe che te jevuM tevu' mAnavIya mUlya nathI. For Private And Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uldusiera CICIE Serving JinShasan 069178 gyanmandir@kobatirth.org For Private And Personal Use Only