Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vocadertica8860048086868083 sAdhvI jIvana : eka cintana 8885604598280380899398382888888888888888888888 * dIkSita DA. suzIla jaina "zazi" 'nArI' prakati kI eka anapama kati hai| saundarya kI sAkSAta samajjvalA hai| Ananda kI adhiSThAtA hai, pavitratA kI pratimA hai, maMgala kI mUrti hai evaM samatA kA saMkalana hai zakti "saMcaya kA sAmarthya, unnati kA utsAha tathA sAdhya prApti kI yogyatA hai| nArI na+ari hai arthAt nArI vaha hai jisake koI zatru nahIM hai| samAja kI svastha-vyavasthA meM nArI aura puruSa kI samAna AvazyakatA hai| puruSoM ke mAnasa meM nArI ke prati abalA mAnI jAne vAlI mithyA dhAraNA hai| nArI abalA nahIM sabalA hai| hama nArI kI goda se vIra, tejasvI, jJAnI evaM mahAna puruSa ke janma kI cAha karate hai. kinta yadi santAna vIra aura tejasvI pAnA hai to nArI ko abalA nahIM sabalA banAnA hogaa| yAda rakhiye abalA nArI se sabala santAna kA janma nahIM ho skegaa| siyAranI se zera kA janma sambhava nhiiN| zera kA janma siMhanI se hogaa| nArI evaM puruSa ke madhya yadi zreSTha-azreSTha dRSTi se mUlyAMkana kiyA jAya to rAma ke sAtha samakAlIna rAvaNa, sItA ke sAtha zUrpaNakhA, kRSNa ke hI yuga meM kaMsa, yudhiSThikara ke sAtha duryodhana, bhagavAna mahAvIra ke sAtha gauzAlaka, gAMdhI ke sAtha gauDase, mahAsatI candanabAlA ke sAtha seThAnI mUlA evaM bhakta prahalAda ke sAtha hiraNya kazyapa kA smaraNa ho AtA hai| anubhava ke AdhAra para puruSoM kI apekSA 'nArI' adhika sahanazIla evaM zakti sampanna ThaharI hai| mairAthana daur3a ke olampika kheloM meM 15 varSa ke antargata mahilAoM ne 40 miniTa kI kamI kI puruSa dhAvaka mAtra 2 miniTa hI kama kara sake haiN| barphIlI havAoM meM himAMka se 50 DigrI se nIce ke tApamAna meM 33 varSIyA mahilA sUsara nabukara ne 1049 mIla kuttAgAr3I daur3a lagAkara tIsarI bAra jItI thii| (1) anuzAsana kSamatA ke kSetra meM hama sva. pradhAnamaMtrI indirA gAMdhI ko dekha sakate haiM, jisane puruSoM kI apekSA lambe samaya taka bhArata kI vizAla janatA kA kuzala saMcAlana kiyA hai| jaina itihAsa meM 19 veM tIrthakara bhagavAn mallInAtha kA jIvana nArI kI pUrNatA kA sajIva udAharaNa hai| jaina dharma ke mUla siddhAntoM ke pragatizIla darzana ne nArI ko yathocita sammAna diyA hai| dhArmika kSetra meM bhI nara aura nArI kI sAdhanA meM koI bheda nahIM rakhA hai| caturvidha saMgha meM nArI ko samAna sthAna diyA hai| sAdhu, sAdhvI, zrAvaka aura shraavikaa| jaina saMskRti ke zvetAmbara pariprekSya meM puruSoM kI taraha nArI bhI aSTha karmoM ko kSaya karake mokSa jA sakatI hai, jisakA prArambhika jvalanta udAharaNa bhagavAn RSabhadeva kI mAtA marUdevI hai| bhagavAna RSabhadeva se lekara bhagavAna mahAvIra ne AdhyAtmika adhikAroM meM koI bheda nahIM rkhaa| unhoMne puruSoM kI bhA~ti nArI ko bhI dIkSita banAyA hai| pariNAmata: una sabhI kI zramaNa sampadA se zramaNI sampadA adhika rahI hai| 1 - abhinanda graMtha "zramaNI" khaNDa 5 jayapura (43)
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhvI jIvana eka cintana zramaNiyoM kA sAMgopAMga vRhat itihAsa eka svataMtra graMtha kA viSaya hai| sAtha hI etadartha vistRta zodha evaM cintana kI bhI AvazyakatA hai| vartamAna avasarpiNI kAla kI prathama sAdhvI Adi tIrthakara bhagavAna RSabhadeva kI kanyAeM brAhmI evaM sundarI haiN| jinheM bhagavAna RSabhadeva dvArA 3,00000 (tIna lAkha ) sAdhviyoM kI pramukhA banAyA gayA / zramaNI itihAsa ke sandarbha meM bhAvI tIrthaMkara zrI kRSNa vAsudeva kI paTarAniyA~ padmAvatI, gaurI, gAMdhArI, lakSmaNA, suSamA, jAmbavatI, satyabhAmA, rUkmiNI Adi ke nAma ullekhanIya hai / jinhoMne zrI ariSTanemi prabhu se dIkSita hokara yakSiNI nAmaka mahAsatI kI ziSyAeM banakara Atma kalyANa kA mArga prazasta kiyA thA / jAmbavatI ke putra zAmbakumAra kI viduSI patnI mUladattA evaM mUlazrI ne dIkSita hokara mokSa prApta kiyaa| bhagavAn mahAvIra kI 36,000 ziSyAoM kI pramukhA mahAsatI candanabAlA thI / kauzAmbI nareza sahastrAnika kI putrI evaM zatAnika nRpa kI bhaginI jayantI - zrAvikA evaM patnI rAnI mRgAvatI, magadha samrATa bimbisAra zreNika kI nandA, nandAvatI, kAlI, sukAlI ityAdi 23 rAniyoM ne mahAsatI candanabAlA ke pAsa dIkSA svIkAra kii| isa avasarpiNI kAla kI tIrthaMkara kAlIna sAdhviyA~ 45,58,000 (45 lAkha 58 hajAra) thI, jabaki sAdhu 2846000 (28 lAkha 46 hajAra) hI the / (2) vartamAna meM jaina saMgha ke 9974 sAdhu evaM sAdhviyoM hai, jinameM 7687 sAdhviyoM hai| (3) bhagavAna mahAvIra ke nirvANa pazcAt isa zramaNI paramparA ke antargata sAdhvI yAkinI mahattarA ko vismRta nahIM kiyA jA sakatA hai, jisane AcArya haribhadra sUri ko apane guru jinadatta sUri ke caraNoM meM dIkSita kiyA thaa| eka hajAra se kucha varSa pUrva dhArA nagarI ke rAjA muMjadeva kI mahArAnI kusumAvatI ne saMyama grahaNa kara itihAsa kI garimA meM abhivRddhi kI / tapa sAdhanA ke kSetra meM rAniyoM mahArAniyoM ne zramaNI jIvana apanAkara ratnA kanakAvalI Adi tapArAdhanA kara amara lakSya ko prApta kiyA hai| candanabAlA ke sAdhvI saMgha meM puSpacUlA, sunandA, revatI, sulasA, mRgAvatI, jayantI Adi pramukha rAniyA~ thii| sItA, draupadI, aMjanA, kalAvatI, damayantI Adi sAdhvI jIvana kA darzana Aja mAnava mAtra ke lie anukaraNIya bana gayA hai / jJAtAdharma kathAMga sUtra ke mallI adhyayana meM vivAha ke lie Ae hue sAtoM rAjakumAroM ko udbodhana dene vAlI mallI kumArI kA Adarza cirasmaraNIya bana gayA hai| uttarAdhyayana sUtra meM varNita rAjamati ne ekAnta ke kSaNoM meM kAmayAcanA karane vAle puruSa se apane satItva kI rakSA hI nahIM apitu use (devara rathanemi ko) pratibodha dekara punaH sanmArga para lauTAyA hai| bauddha evaM jaina donoM hI yugoM meM bhikSuNiyoM kA astitva thA / sAmAjika evaM pArAvArika jIvana se udAsIna hokara Atmika jJAna prApta kara nArI ne bhikSuNI saMgha meM zaraNa lI hai| 2 - tIrthakara caritra ratanalAla DosI selAnA - samagra jaina cAturmAsa sUcI 1990 prakAzana pariSada, bambaI
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika kAla meM nArI ko mantroccAraNa kA bhI adhikAra nahIM thaa| ataH bhikSuNI banane kA bhI prAvadhAna nahIM milatA hai| caturvidha dharma-saMgha meM bhikSuNI saMgha aura zrAvikA saMgha ko sthAna dekara jaina nirgrantha paramparA ne strI aura puruSa kI samakakSatA ko pramANita kiyA hai| bhagavAn pArzavanAtha aura bhagavAn mahAvIra ke tIrthaMkara paramparAnusAra binA kisI hicakicAhaTa ke bhikSuNI arthAt sAdhvI saMgha kI sthApanA kI gaI hai| jabaki samakAlIna buddha ko nArI ke sambandha meM saMkoca rahA hai| bauddhakAla meM buddha ne apane saMgha kI sthApanA ke sAtha nArI ko bhikSuNI banane kA adhikAra nahIM diyA kintu pramukha ziSya Ananda tathA gautamI ke ati Agraha para 5 varSa pazcAt bhikSuNI saMgha kI sthApanA huI / " vartamAna sandarbha meM, sAdhvI jIvana" eka cintana jaina saMgha meM prAgaitihAsika kAla vRddhigata saMkhyA meM anavarat gatimAna hai| phira bhI sAdhvI jIvana zramaNa - samudAya se apekSAkRta kama mahatvapUrNa bana gayA hai| aisA kyoM? jaba jaba bhI isa prazna ko uThAyA gayA, taba taba adhikRta puruSa varga dvArA sAdhvI jIvana ko, nArI ke abalA jIvana se sandarbhita kara usakA stara kama kara diyA gayA / kintu puruSa yaha kyoM bhUla jAtA hai ki zramaNI varga ne zramaNa kI hI bhA~ti tIrthaMkara pada ko bhI prApta kiyA hai| zvetAmbara paramparA meM 19 veM tIrthaMkara mallInAtha prabhu isake jvalanta udAharaNa hai| sabhI tIrthaMkaroM meM mallInAtha (mallI kumArI) hI eka the, jinhoMne saMyama grahaNa ke prathama dina hI kevalyajJAna prApta kara liyA thA / - vartamAnakAla taka sadaiva hI sAdhvI paramparA, sAdhu samAja se 36,000 zramaNiyoM evaM 3,00000 (3 lAkha) zrAvikAoM kA netRtva kara mahAsatI candanabAlA ne isa bAta ko pramANita kiyA ki nArI meM netRtva kI kSamatA puruSa se kama nahIM hai| zramaNa bAhubalI ke hRdaya meM palane vAle ahaM ko cUra cUra karane vAlI brAhmI, sundarI bhI zramaNI hI thI / puruSoM kI hI bhA~ti kSamA lene tathA dene vAlI mahAsatI candanabAlA evaM mRgAvatI donoM ne avilamba kevalajJAna prApta kara liyA thaa| Agamika vyAkhyA kAla meM sAdhviyoM ko gaNinI pravartanI, gaNAvacchedinI, abhiSekA Adi pada pradAna kiye jAte the| bhikSuNI saMgha kI samucita Antarika vyavasthA sAdhviyoM ke hAtha meM thI kintu dhIre-dhIre Agamika vyAkhyA sAhitya kAla meM bhikSuNI saMgha para AcArya kA niyaMtraNa bar3hatA gyaa| vartamAna meM cAturmAsa, prAyazcita, zikSA, surakSA Adi sabhI kSetroM meM AcArya kA prabhutva bar3hatA hI jA rahA hai| vyavahAra sUtra ke anusAra AcArya ke anuzAsana meM munipada ke anusAra hI zramaNI vyavasthA hetu AcAryA, upAdhyAyikA, gaNAvacchedikA evaM pravartanI kA honA Avazyaka hai| kintu puruSa hRdaya kI padalipsA ke kAraNa mahAsatI candanabAlA ke pazcAt AcAryA yAkinI mahattarA ke atirikta kisI sAdhvI ko AcAryA niyukta nahIM kiyA gyaa| bauddha bhikSu saMgha meM buddha ne nArI ko praveza kI AjJA nahIM dii| jaba ziSya Ananda ne gautamI kI balavatI icchA dekhakara buddha se apane saMgha meM sammilita karane kA Agraha kiyA taba buddha ne spaSTa batAyA "mere saMgha meM nArI ke sammilita ho jAne para aba merA dharma zAsana jitane samaya taka calanA hai, usase Adhe samaya taka hI clegaa|" sAtha hI buddha ne navadIkSita bhikSu ko ciradIkSitA bhikSuNI dvArA namaskAra kiye
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAne kA vidhAna bnaayaa| gautamI ne isa para prazna uThAyA, kintu buddha ne isI niyama meM apane dharma saMgha kI garimA batAte hue gautamI ko cupa kara diyaa| gautamI kA yaha prazna DhAI hajAra varSoM ke bAda bhI Aja taka niruttarita khar3A hai| bauddha bhikSuNI-saMgha kI apekSA jaina bhikSuNI-saMgha svataMtra vicaraNa, pravacana evaM varSAvAsa kara sakatA hai| kintu jaina zramaNa paramparA meM bhI bhikSu saMgha kI bhA~ti ciradIkSitA zramaNI dvArA navadIkSitA zramaNa ko vandana kiye jAne kA vidhAna hai| gautamI kI taraha jaba bhI zramaNI varga dvArA yaha prazna uThAyA jAtA hai ki aisA kyoM? taba "isa prakAra kA prazna uThAne vAlA ananta janma maraNa kI kriyAoM meM vRddhi karatA hai|" kahakara usa prazna ko vahIM samApta kara diyA jAtA hai athavA "puruSa jeSThA" kaha kara samAdhAna de diyA jAtA hai| Agama pRSThoM meM yogya zramaNa ke abhAva meM usI zramaNI ko AcArya banAne kA vidhAna hai, jisakA saMyama paryAya 60 varSa ho| jabaki zramaNa-puruSa ke lie aisA koI niyama nahIM hai "sau varSa kI dIkSitA sAdhvI ke lie saba dIkSita sAdhu vandanIya hai| aucitya se pare puruSa varga kI ora se banA yaha niyama durAgraha tathA AdhArahIna tarka hai| Agamika pratipAdanoM se viparIta (4) hone para bhI itanI lambI avadhi taka isa paramparA kA Tike rahanA puruSa varga kI durabhisandhi kA dyotaka hai| jisakA andhAnukaraNa vartamAna kA zramaNa varga bar3e zauka se kara rahA hai| nArI varga ke prati hInatA kI bhAvanA rakhane vAlA samasta puruSa varga bhinna bhinna paramparAoM ko bhUla kara isa bindu para eka ho gayA hai, cAhe vaha vaidika, bauddha, jaina yA anya kisI bhI paramparA kA kyoM na ho| sAdhvI jIvana ke isa sampUrNa cintana ke pazcAt AvazyakatA isa bAta kI hai ki sAdhvI samAja svayaM para Aropita anaucitya niyamoM ke prati virodha prakaTa kara apane adhikAroM ko punaH prApta karane ke lie prayAsarata bneN| sAtha hI sAdhvI jIvana kI garimA evaM mahimA se jaga ko Alokita kareM jisase ki itihAsa ke pRSThoM kA nava nirmANa ho ske| 4 - nArI mAnavatA kA bhaviSya surenda botharA "zramaNI" khaNDa 5, jayapura (46)