Book Title: Sadhna me Ahar ka Sthan
Author(s): Rushabhdas Ranka
Publisher: Z_Pushkarmuni_Abhinandan_Granth_012012.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/212189/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Paes * 160 zrI puSkaramuni abhinandana grantha : navama khaNDa sAdhanA meM AhAra kA sthAna RSabhadAsa rAMkA AtmA meM paramAtmA banane kI kSamatA hai| AtmA kI supta zaktiyoM kA vikAsa kara nara se nArAyaNa banA jA sakatA hai / sAdhanA dvArA caitanyazakti para Aye hue AvaraNa haTAne kA anAvRta karane kA prayatna karane se paramAtmapada kI prApti ho sakatI hai / kI AtmA para karmabaMdha ke kAraNa caitanyazakti para jo AvaraNa chAyA huA hai use dUra karane ke lie antar gaharAiyoM meM jAkara una zaktiyoM se paricita honA, DhUMr3hanA aura una zaktiyoM kA niyamita upayoga lenA / usake lie antarmukha honA Avazyaka hai| sthUlazarIra ko saba kucha mAnakara bAhya pravRttiyoM meM laganA bahirmukhatA hai / kintu isa zarIra meM vyApta jo caitanya zakti hai usa ora dhyAna denA antarmukhatA hai / zarIra ko saba kucha na mAnakara usake dvArA caitanyazaktiyoM kA vikAsa sAdhanA dvArA kiyA jAtA hai / saMsAra kI zaktiyoM kI abhivyakti aura prakaTIkaraNa isa zarIra dvArA hI hotA hai| isalie caitanyazakti kA prakaTIkaraNa zarIra ke sahayoga se hI hotA hai / isalie zarIra kI upekSA nahIM kI jA sktii| AtmavikAsa meM zarIra ko samajhanA bhI utanA hI Avazyaka hai, jitanA AtmA ko samajhanA / zarIra ko bhalIbhA~ti samajhe binA, usakA hama ucita upayoga nahIM kara sakate / zarIra ko saba kucha mAnakara indriyoM dvArA viSaya sukha prApti meM laganA jaise sAdhanA meM bAdhaka hai vaise hI zarIra kI pUrNarUpa se upekSA bhI AtmavikAsa meM bAdhaka hai| isalie usakA ucita sthAna samajhanA aura usakA caitanyazakti ko anAvRta karane meM upayoga kara lenA Avazyaka hai / jaba hama zarIra ko saba kucha mAnakara usameM mUcchita hote haiM vaha bahirmukhatA hai tathA maiM kevala zarIra hI nahIM hU~, mere zarIra ke bhItara jo caitanyazakti hai, usakI anubhUti karanA antarmukhatA hai| bAhya zarIra ko hI saba kucha mAnakara sukha-duHkha, sardI-garmI Adi dvandvoM ko vAstavika mAnakara calanA bahirmukhatA hai| zarIra ko hI saba kucha mAna lene para rAga-dveSa, ahaMtA-mamatA, IrSyA-pUNA, saMkalpa-vikalpa kI pariNatiyA~ hotI haiM, hama unheM apanA mAnakara calate haiM to zarIra hamArI sAdhanA meM bAdhaka hotA hai| lekina isa mUrcchA se jAgakara hameM vItarAgatA taka pahuMcanA hai aura yaha kArya zarIra ke sahayoga se hI hotA hai sirpha hama use vaha jaisA hai samameM, jarUrata se jyAdA use mahatva na dekara usakA upayoga apane pUrNa vikAsa ke lie kara lete haiM to zarIra ko sArthaka banA sakate haiM / kaI sAdhakoM ne zarIra ko naraka kA dvAra aura burA mAnA hai, usakI upekSA karane ko kahA hai to kucha ne use prabhu kA mandira mAnakara, usakA nivAsasthAna samajhakara vandanIya mAnA hai / zarIra ko nindanIya mAne vaisA to nahIM hai kyoMki vahI to hamArI sArI zaktiyoM kA, caitanya - razmiyoM kA vAhaka hai / AtmA se paramAtmA banane kA sAdhana to yaha mAnava zarIra hI hai| saMsAra meM jitane bhI mahApuruSa siddha, buddha, tIrthaMkara, jina, avatAra, paigambara hue sabhI mAnava zarIra meM hI hue haiN| sirpha savAla yaha hai ki hama usakA kaise upayoga kareM / bhagavAna mahAvIra ke sAdhanA mArga meM bhI zarIra kA mahatva batAyA gayA hai, usakI upekSA nahIM / uttama saMhanana ke binA dhyAna nahIM hotA yaha kahA gayA hai, isalie sAdhaka ko zarIra svastha aura kAryakSama rakhanA caahie| yadi zarIra ko svastha rakhanA hai to AhAra ko santulita rakhanA Avazyaka hai| gItA ne bhI yogI kI caryA meM Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhanA meM AhAra kA sthAna 161 . yukta AhAra ko pradhAnatA dI hai| bhojana sAttvika aura ucita mAtrA meM ho / sAttvika AhAra bhI AvazyakatA se adhika mAtrA meM lene se zarIra asvastha ho sakatA hai / bhojana kI mAtrA ke viSaya meM sabake lie nizcitarUpa se nahIM kahA jA sktaa| umra, kArya kA svarUpa, zarIra kI sthiti dekhakara mAtrA nizcita kI jA sakatI hai| AhAra kI mAtrA aura AhAra kA svarUpa kyA ho? hama kitanA aura kyA khAyeM jisase zarIra svastha rahakara usameM sphUrti rahe, kAryakSamatA rahe, isakI jAnakArI jarUrI hai| hamAre zarIra ke bAhya rUpa ko dekhakara kahA jA sakatA hai ki hamArA AhAra ucita hai yA nhiiN| yadi hamameM jarUrata se adhika moTApA hotA hai to samajha lenA cAhie ki hamAre AhAra kI mAtrA adhika hai| sAttvika kintu adhika AhAra lene se bhI zarIra meM snigdhatA kI mAtrA bar3hatI hai jisase moTApA AtA hai| jarUrata se jyAdA sneha bar3hane se zarIra meM vaha saMgrahIta hotA hai / isalie sAdhaka ko AhAra viSayaka jAnakArI honA Avazyaka hai| Ajakala hara viSaya para anusaMdhAna ho rahe haiM aura vaha jJAna sAhitya ke dvArA upalabdha hai| AhAra ke viSaya meM vizeSajJoM ke anusaMdhAnoM dvArA jo tathya ujAgara hue ve bar3e upayogI haiN| yaha anusaMdhAna kArya pUrA nahIM huA hai para jo tathya sammukha Aye usakA upayoga kara sAdhaka apanA AhAra nizcita kara sakatA hai| ucita AhAra lene se manuSya nIroga raha sakatA hai| binA auSadhi ke prayoga ke nIroga rahane vAle loga alpasaMkhyaka kyoM na hoM, para haiN| mere mitra dharamacandajI sarAvagI ne 35 sAla se kisI auSadhi kA prayoga nahIM kiyA aura 70 sAla kI Ayu meM bhI eka yuvaka ko taraha kAryakSama haiM / usakA mUla kAraNa AhAra hai| jo hama khAte haiM vaisA hamArA zarIra hotA hai| khAdya vastuoM se hamArA zarIra nirmANa huA hai| unhIM tattvoM ke saMgraha se hamArA zarIra gaThita hotA hai, vahI tattva zarIra ko kAryakSama banAye rakhate haiM aura zarIra-kSaya ko rokate haiN| ucita AhAra se bar3hakara nIroga rahane ke lie koI acchA upAya nahIM hai| sabhI AhArazAstrI isa para ekamata haiM ki rogoM kA pramukha kAraNa ayukta AhAra hI hai| yukta AhAra na lene se amlatva aura zleSma paidA hotA hai jo bImAriyoM kI jar3a hai| hamArA svastha jIvana AhAra para nirbhara hai athavA yoM kahie ki AhAra para hI jIvana nirbhara hai| hama AhAra jIvita rahane ke lie lete haiM para AhAra ke lie hamArA jIvana nahIM hai| jIvana to hamArI supta zaktiyA~ jagAkara pUrNatva prApti ke lie, AtmA se paramAtmA aura nara se nArAyaNa banane ke lie hai / isalie bhojana saMyama kA sAdhana bane / bhojana svAda ke lie nahIM para zarIra ko svastha rakhane ke lie kiyA jAya / Aja bhojana meM svAda kA sthAna pramukha hai, vahA~ svAsthya ko sthAna diyA jaay| Aja ke bhojana meM svAda ko atyadhika mahatva diyA jA rahA hai| AhAra ko svAdiSTa banAne ke lie upayogI tattvoM kA nAzakara use bImAriyoM kA kAraNa banAte haiN| isalie saMyama Avazyaka hai| cIjeM svAdiSTa banane para usake mahatvapUrNa tattva to naSTa hote hI haiM para adhika mAtrA meM khAkara hama bImAriyoM ko nyautA dete haiN| gAMdhIjI ne kahA hai ki lAkha meM niyAnave hajAra nau sau niyAnave loga kevala svAda ke lie khAte haiN| ve isa bAta kI paravAha hI nahIM karate ki khAne ke bAda ve bImAra par3a jAyeMge yA acche rheNge| bahuta se loga adhika khA sakane ke lie julAba lete haiM yA pAcaka cUrNa khAte haiN| . isase patA cala jAtA hai ki bahusaMkhyaka loga galata aura sahI AhAra ke antara ko samajhane meM asamartha hote haiM; kyoMki zatAbdiyoM se azuddha aura asvAsthyakara AhAra karate Aye haiN| hama samajha hI nahIM pAte ki svAsthyaprada AhAra kauna sA hai| AhAra-zuddhi para jaina zAstroM meM kAphI gaharAI se vicAra kiyA gayA hai aura sAdhaka ke lie anazana, avamodarya, vRttisaMkSepa aura rasa-parityAga batAye haiN| ye saba bAteM zarIra svAsthya kI dRSTi se Aja kA vijJAna bhI bar3I upayukta mAnane lagA hai| suprasiddha AhArazAstrI erahArDa ne apane anubhava se rogamukti kA upAya upavAsa mAnA hai aura usane kaI bAra eka-eka mahine se 45 dinoM taka upavAsa kiye haiN| jainiyoM meM upavAsa kI paraMparA to bahuta bar3e paimAne meM dhArmika rUpa se cala rahI hai| para upavAsa ke bAda pAraNA kaise kiyA jAya, isakA vaijJAnika jJAna bahuta kama pAyA jAtA hai jisase upavAsa ke zarIra-svAsthya ke lAbha se vaMcita raha jAte haiN| itanA hI nahIM, kaI bAra to upavAsa aura tapasyA karane vAle bImAra ho jAte haiM aura kabhI-kabhI prANoM ko bhI kho baiThate haiN| jaina-samAja ke saMta-sAdhviyoM ko Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 zrI puSkaramuni abhinandana grantha : navama khaNDa cAhie ki isa viSaya ke Adhunika anusandhAnoM ko samajhakara pAraNe kI vidhi meM ucita parivartana kareM aura svayaM bhI isa viSaya para anusandhAna aura prayoga kareM / upavAsa ke bAda bahuta kama AhAra lenA caahie| upavAsa ke kAraNa jo mala sUkha jAtA hai, vaha nikala jAya, rukakara vikRti paidA na kare aisA AhAra lenA caahie| yadi sahaja mala niSkRti na hotI ho to enimA dvArA malazuddhi karAnI cAhie | tapasyA kA AdhyAtmika mUlya to hai hI para zArIrika svAsthya kI dRSTi se bhI upayoga hai / isa dRSTi se isa viSaya para adhyayana va anusaMdhAna honA Avazyaka hai / jaina-sAdhanA paddhati meM bAraha tapoM kA varNana hai| unameM bAhyatapoM ke jo nAma diye gaye haiM ve bhI sAdhanA meM AhAra ko sImita karane ke pakSa meM haiM / isa dRSTi se una tapoM kA vivecana yahA~ prastuta hai / avamodarya -- avamodarya kA artha hai bhUkha se kama khAnA / bhUkha se jitane loga marate haiM, usase bahuta adhika loga jyAdA khAne se hitakara hai| avamodarya yAnI mitAhAra kI upayuktatA vaidyakazAstra ne to batAyI hI hai| sabhI vaidya, DAkTaroM ne mitAhAra ko svAsthyaprada va dIrghAyu dene vAlA batAyA hai| A~kar3oM se khAne vAle dIrghAyu hote haiM / amerikA kA DA0 maikapheDana kahatA hai 'bhojana ke bahAne khAdya padArthoM kA jitanA durvyaya hotA hai usase ekacauthAI meM bhI kAma bar3I AsAnI se cala sakatA hai / akAla meM bhojana ke abhAva meM jitane loga marate haiM usase kahIM adhika anAvazyaka bhojana se marate haiM / ' isa viSaya meM Aja kA vijJAna yaha kahatA hai ki marate haiN| bhUkha se kama khAnA svAsthya ke lie AsTreliyA ke DA0 harnala kA kathana hai ki 'manuSya jitanA khAtA hai, usakA eka-tihAI bhAga bhI vaha pacA nahIM sakatA, peTa meM bacA huA bhojana rakta ko viSailA banAtA hai jisase aneka roga hote haiN| jIvana-zakti ko bhojana pacAne kA tathA AmAzaya meM bace anAvazyaka bhojya padArthoM se nirmita viSoM se zarIra ko mukta karane kA aise do kAma karane par3ate haiN|' prAcIna vaidyakazAstra meM bhI hitamita, Rtu ko nirogI kahA hai| hamAre ASAyoM ne bhI yahI bAta kahI hai / suprasiddha AcArya haribhadra ne oghaniyukti meM kahA hai 'hiyAhArA miyAhArA, appAhArA ya je narA / na te vijjAtigicchati, appANaM te tigicchagA // - oghanirmukti 578 jo hitabhojI, mitabhojI hotA hai use vaidyoM kI cikitsA kI jarUrata nahIM hotii| vaha apanA cikitsaka svayaM hotA hai| AcArya umAsvAti ne prathamarati meM kahA hai kAlaM kSetraM mAtrAM, svAtmyaM dravya - guru lAghavaM svabalam / jJAtvA yo'bhyavahAryaH bhuGkte ki meSarjastasya AcArya somadeva ne nItivAkyAmRta meM likhA haiyo mitaM sa bahute kyA prAcIna, kyA Adhunika bhI yaha siddha huA hai ki kama -- prazamarati 137 jo kAla, kSetra, mAtrA, Atmahita, dravya kI laghutA gurutA evaM apanI zakti kA vicAra kara bhojana karatA hai use auSadhi kI jarUrata nahIM par3atI / jo kama khAtA hai, vaha bahuta khAtA hai / kSamAzramaNa jinabhadra ne bRhatkalpabhASya meM likhA hai - nItivAkyAmRta 25/30 appAhArassa na iMdiyAI visaesa saMpattaMti / neva kilammada tavasA rasesu na sajjae yAvi // alpAhArI kI indriyA~ viSayabhogoM kI ora nahIM daur3atIM / tapa karane para bhI klAMta nahIM hotI aura na svAdiSTa bhojana meM Asakta hotI hai| Avazyakaniyukti gAthA 1265 meM likhA hai 'yovAhAro molamaNiyo va jo hoha yoniyo / Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhanA meM AhAra kA sthAna 163 * jo sAdhaka kama khAtA hai, kama bolatA hai, kama nIMda letA hai aura dharmopakaraNa kI sAmagrI kama rakhatA hai use devatA bhI namana karate haiM / vRttisaMkSepa - vRttisaMkSepa kA Azaya hai-khAdya vastuoM kI saMkhyA kama krnaa| isase svAdavijaya kA lAbha hotA hai| Aja ke AhArazAstrI bhI kahate haiM ki paraspara virodhI guNa vAlI bahuta sI cIjeM svAsthya ke lie bhI hAnikara haiN| binA dUsarI vastu ke milAvaTa ke eka vastu kA Amila AhAra pAcana aura svAsthya kI dRSTi se bar3A lAbhadAyaka mAnA gayA hai| jainiyoM meM Amila yAnI AyaMbila kA bar3A mahatva hai| jaina purANoM meM mainAsundarI ne apane pati ko AyaMbila dvArA kuSTa roga se mukti dilAI thii| monoDAyaTa ( Monodiet) eka bAra bhojana meM eka hI prakAra kI cIja khAnA svAsthya kI dRSTi se uttama mAnA jAtA hai / rasa- parityAga-rasa- parityAga meM ghI, dUdha, makkhana zahada tathA madya kA tyAga AtA hai| Aja kA vijJAna batAtA hai ki makkhana, malAI, dUdha Adi kA atisevana hAniprada hotA hai| khAsakara adhika umravAloM ke lie to hAniprada hI hai / isalie rasa - parityAga kA mahatva dhArmika dRSTi se zarIra svAsthya ke lie Avazyaka hai / vasAyukta padArthoM se moTApA AtA hai aura khAne para jar3atA AtI hai isalie sAdhanA kI dRSTi se rasa- parityAga Avazyaka hai / DaoNkTara bhI snigdha cIjoM kA adhika upayoga hAnikAraka mAnate haiN| isa taraha jaina sAdhanA meM tapa kA sthAna mahattvapUrNa hai aura bAhya tapoM meM chaH meM se cAra AhAra viSayaka haiN| zeSa do sAdhanA kI pArzvabhUmi ke rUpa meM Asana aura ekAMta sAdhanA kI dRSTi se Avazyaka hI haiM / isase patA calatA hai ki yadi AtmasAdhanA karanI ho to zarIra ko svastha tathA sAdhanA ke lie upayukta banAne meM AhAra kA sthAna mahattvapUrNa hai aura bAhyatapa dvArA yahI kiyA jAtA hai| jinheM AtmasAdhanA karanI hai unake lie aisA AhAra jo dUsaroM ko duHkha dene vAlA, athavA kisI ke prANa harane vAlA ho vaha sarvathA ayukta hai| guru nAnaka ne kahA hai ki kapar3e para khUna lagane para vaha gaMdA hotA hai to vaha khUna jaba AhAra meM AvegA to manuSya ko cittavRtti avazya hI malina hogI / zArIrika svAsthya kI dRSTi se bhI anusandhAna karane para patA calA hai ki mAMsAhAra se vanaspatyAhAra hI adhika lAbhadAyaka hai| amerikA, briTena kI meDikala esoziyesanoM ne apane anusaMdhAnoM meM batAyA hai ki mAMsa ke proTIna se vanaspati ke proTIna adhika svAsthyaprada va supAcya haiN| prANImAtra ke prati maMtrI aura AtmIyatA kI sAdhanA karane vAle sAdhaka ke lie mAMsAhAra ucita nahIM ho sakatA / sva0 DA0 rAjendraprasAda ne kahA thA- yuddha ke mUla meM mAMsAhAra hai, jaba vyakti prANI ke prati dayA ga~vA detA hai to vaha manuSya ke prati bhI dayAhIna ho jAtA hai / AhAra muddhi kA AdhyAtmika dRSTi se mahatva batAte hue mahAtmA gAMdhI ne kahA thA ki 'manuSya khAne ke lie paidA nahIM huA aura na khAne ke lie jItA hai, balki apane ko paidA karane vAle ko pahacAnane ke lie paidA huA hai aura usI ke lie jItA hai|' isalie sAdhaka kA AhAra aisA ho jo zarIra ko svastha rakha sake aura sAdhanA meM upayogI ho sake / zArIrika svAsthya ke sAtha sphUrti honA Avazyaka hai tabhI sAdhanA meM pragati ho sakatI hai| isalie sAdhaka kA AhAra aisA sAttvika aura saMtulita honA cAhie jisase zarIra ko svastha aura sphUrtimaya rakhane ke lie upayukta dravya prApta ho sake / khAdya tattvoM meM proTIna, kArbohAiDreTa, vasA, jala, viTAmina tathA khAdyoja va khanija lavaNa ucita mAtrA meM honA Avazyaka hai| jisa bhojana meM kArbohAiDreTa do-tihAI, snigdha yA vasA chaThavA~ hissA aura proTIna tathA khanija va khAdya lavaNa kA chaThavA~ hissA hotA hai vaha saMtulita bhojana samajhA jA sakatA hai / yadi hama ina dravyoM ke guNoM aura kArya ko samajha leM to AhAra kaise liyA jAya yaha samajhane meM AsAnI hogI / proTIna kA mukhya kArya zarIra kA poSaNa, saMvardhana, rakSaNa aura chIjana ko dUra karanA hotA hai / yaha zakti dUdha, dahI, panIra, harI sabjiyoM se prApta hotI hai| vasA yA snigdhatApUrNa cIjeM zarIra meM garmI paidA karane meM kAma AtI haiN| yaha dUdha, dahI, makkhana va tela se prApta hotI hai| kArbohAiDreTa, jo poSaNa aura garmI detA hai, gehU~, cAvala, jI, jvAra, makaI tathA bAjare se prApta hotI hai| gur3a aura cInI se bhI milatA hai / khanija lavaNa kailaziyama, poTeziyama, lohA, maigneziyama, phAsphorasa Adi jo haDDiyoM kA majjA va rakta ke nirmANa aura saMcaraNa meM sahAyaka hote haiM, ye phala aura sAga-sabjiyoM se prApta hote haiM / sAdhaka ko isakA pramANa AhAra meM adhika rakhanA caahie| Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ P 164 zrI puSkaramuni abhinandana grantha : navama khaNDa viTAmina zarIra ko svastha rakhane tathA AhAra kA ucita mAtrA meM dravya hai / yaha harA dhaniyA, gAjara, makkhana va sabjiyoM se, gehU~ Adi annoM se prApta hotA hai / kisase kitanI kailarI milatI hai usakA varNana nimnalikhita hai1 grAma vasA yA sneha se prApta hotI hai| 1 grAma kArbohAiDreTa 1 bar3I kaTorI dAla patalI 1 Tukar3A breDa (20 grAma) 1 saMtarA 1 Ama 1 cammaca zakara ( cAya kA cammaca ) 1 grAma proTIna 1 phulakA cupar3A huA 3/4 kaTorI yA 30 grAma sUkhA cAvala 1] glukoja biskiTa 1 kelA 13 1 auMsa harI sabjI 1 auMsa malAI rahita dUdha "3 27 13 ". 33 37 31 "" 77 vitaraNa kara rogoM se rakSA karane vAlA ke cokara tathA niMbU, saMtarA, AMvalA Adi 100 kelarI 100 kelarI 40 kelarI 40 se 50 kelarI 15 se 20 kelarI 20 kelarI 350 kelarI 100 grAma anAja yA dAla (gehUM cAvala, arahara, bAjarA, canA, mUMga Adi ) sAmAnyatayA sAdhaka ke bhojana meM proTIna (50 se 70 grAma) 280 kelarI, sneha ( 40 grAma) 360 kelarI, kArbohADrAiTa (300 grAma) 1200 kelarI, honA cAhie jo lagabhaga 50 sAla kI umra vAle aura sAmAnya parizrama karane vAle ke lie paryApta hotA hai| sAdhaka ke lie kitane kelarI AhAra kI dainika AvazyakatA hogI ? yadi vaha kizora aura yuvA hai to 2300 kelarI, praur3ha 50 se 60 varSa kI umra kA ho to 2000 kelarI, aura vRddha 60 se 75 varSa umra kA ho to 1500 kailrii| isameM bhI jo zArIrika zrama nahIM karate unheM isase bhI kama kelarI AhAra paryApta ho sakatA hai aura jo adhika zArIrika zrama karate haiM ve isase kucha adhika le sakate haiM / kahA~ se kitanI kelarI mila sakatI hai yaha nimnalikhita tAlikA se patA laga sakatA hai : 33 & kelarI 4 kelarI 100 se 110 kelarI 50 kelarI 40 kelarI 100 20 kelarI 4 kelarI kelarI sAmAnyatayA yaha AhAra sAdhaka ke lie upayukta ho sakatA hai| dUdha binA zakara kA 1 pyAlA, 1 khAkarA, yA 100 grAma phala savere athavA breDa 1 slAisa / dopahara ko do phulake, dAla 1 kaTorI ( lagabhaga ATha bar3e cammaca), ubalI sabjI 150 se 200 grAma, kacUbara 50 grAma, chAcha 1 glAsa yA dahI eka kaTorI / zAma ko 4 baje 1 dUdha kA glAsa yA phala kA rasa / zAma ko 6 baje 2 phulake yA 1 kaTorI bhAta, ubalI sabjI, dAla, kacUbara, chAcha yA dahI, ghI tela 1 cammaca se adhika na ho / isa AhAra se 1500 kelarI mila sakatI haiM aura proTIna, vasA, viTAmina tathA khanija dravya ucita mAtrA meM mila sakate haiM / yaha saMtulita AhAra hai| jitanI kelarI adhika bar3hAnI hoM AhAra kI mAtrA bar3hAne se mila sakatI hai| mirca-masAlA, zakara Adi tyAga sakeM to acchA / isa AhAra se zarIra svastha rahakara dhyAna meM sphUrti raha sakatI hai / yadi gariSTha AhAra hotA hai to dhyAna meM tanmayatA nahIM hotii| yA to dhyAna meM glAni AtI yA nIMda; jabaki dhyAna meM sajaga aura apramatta rahanA Avazyaka hotA hai| sAdhanA kI saphalatA se lie svastha zarIra honA Avazyaka hai aura zarIra ko svasthya aura kAryakSama rakhane ke lie AhAra kA sthAna mahattvapUrNa hai| isalie jinheM sAdhanA karanI ho unheM bhojana kI ora vizeSa dhyAna denA caahie| ***