Book Title: Sadhna aur Samyagdarshan
Author(s): Ajitmuni
Publisher: Z_Rajendrasuri_Janma_Sardh_Shatabdi_Granth_012039.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/212184/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhanA aura samyagdarzana muni ajitakumAra 'nirmala' sAdhanA kA artha lakSya prApti ke lie kI jAne vAlI pravRtti evaM prayAsa ko 'sAdhanA' kahate haiM / sAdhanA meM lakSya kA bar3A mahatva hai| vaise to hama sabhI saMsArI prANI kisI na kisI lakSya kI prApti ke lie pravRtti rata rahate haiM aura isase prApta phala kA upayoga bhI karate haiM / lekina usake bAda puna: nae lakSya kI prApti ke lie agrasara ho jAte haiM / isalie isa pravRtti ko sAdhanA na kaha kara apanI niyati mAna leM, to adhika yuktisaMgata hogA / kSaNika phaloM kI prApti ke lie kiye jAne vAle prayAsoM ko yadi sAdhanA kA rUpa dete haiM yA use sAdhanA kahate haiM to yaha hamArI kSudra buddhi kA hI pramANa mAnA jAegA / kyoMki yaha jIvana sAMsArika yogacakra meM ulajhe rahane ke lie nahIM huA hai| vartamAna meM hama jo kucha haiM aura jaise haiM vaisA rahanA hI hamArA uddezya nahIM hai / hamAre jIvana kA lakSya to yaha hai ki hama aNu se mahAna baneM, vAmana se virATa baneM aura sasIma se asIma baneM, baMdhana se mukta hoN| isase bar3ha kara aura koI dUsarA lakSya nahIM ho sakatA hai| pratyeka jIvana kI yahI AkAMkSA hai| isaliye sAdhanA vahI kahalAegI jisakA lakSya anyatama ho / arthAt anyatama lakSya prApti ke lie kI jAne vAlI pravRtti ko sAdhanA kahate haiM / lakSya prApti kA adhikArI ___ anyatama lakSya prApta karane kA adhikArI kauna hotA hai ? kyoMki hamArI vArtamAnika sthiti saMyogaja hai / hama cetana jIva AtmA hokara bhI zarIra indriyoM Adi ke sAtha jur3e hue haiM / yaha zarIra bhautika hai| hama bhautika zarIra ko hama kitanA bhI zaktimAna mAne, lambA caur3A samajha leM / lekina zarIra kI sattA tabhI taka hai jaba taka isameM prANazakti kA saMcAra hai| udayagati apanI dhurI para ghUmatI hai| prANazakti evaM hRdayagati kA khela bhI tabhI taka hai jaba taka zarIra meM caitanya AtmA zivazaMkara virAjamAna hai / lekina caitanya zivazaMkara ke nikala jAne para to yaha zarIra zava aura kaMkara mAtra hI raha jAtA hai / kathana kA phalitArtha yaha huvA hai ki jIvana meM isa zarIra kA nahIM, AtmA kA mahatva hai AtmA hI isa sRSTi kA siramora tatva hai| vizva kI pratyeka ramaNIyatA kA vahI sUtradhAra hai| isIlie AtmA ke dvArA hI anyatama lakSya prApta ho sakatA hai| vikaTa prazna AtmA ke dvArA anyatama lakSya prAptavya hone para bhI abhI taka hameM anukUla phala kyoM nahIM prApta huA hai ? yadyapi anAdikAla se AtmA ke sAtha lage kAma, krodha Adi vikAroM, vikalpoM ko jItane ke aneka bAra prayatna kie gae phira bhI saphalatA kyoM nahIM milI ? hamArI mohamugdha AtmA saMsAra sAgara kI uttAla taraMgoM para uThatI aura giratI rahI hai / kabhI usakA kinArA dikhA bhI hai lekina punaH usI meM DUba gaI / isa prakAra aneka bAra nikalane ke lie kie jAne vAle prayAsa kAryakArI kyoM nahIM hue? kyA kAraNa hai ki abhI taka yaha AtmA nikala bhI nahIM pAI ? yaha eka vikaTa prazna hai / isa prazna para manuSyetara prANiyoM ne vicAra kiyA yA nahIM kiyA hai ? isa bAta ko gauNa karake yadi hama mAnava apane Apa ko dekheM to jJAta hogA ki bhautikatA ke vazIbhUta hokara hamane apanI bauddhika kSamatA kA bharapUra upayoga kiyaa| prakRti para vijaya prApta karane meM usake eka-eka gUr3ha rahasya khoja nikAlane meM bhautikavAdI vikAsa dvArA ananta AkAza meM ur3ane ke lie vAyuyAna banAye / samudra kI apAra jalarAzi meM tairane ke lie jalayAna banAye tathA anyAnya sukha sAdhanoM ke AviSkAra kiye / isa nirmANakArI prakriyA ke sAtha aise saMhAraka zastroM kA sRjana kiyA jo kSaNamAtra meM isa ramaNIya vizva meM vinAza kA tANDava nRtya dikhA sakate haiM lekina hamane yaha jAnane, samajhane, parakhane kA prayAsa nahIM kiyA hai ki maiM kauna hUM aura kyA hUM? jIvana meM utthAna kaise AtA hai aura patana kyoMkara hotA hai ? kAma, krodha mAyA, lobha Adi vikAra vikalpa mere haiM yA mujhase bhinna haiM ? ina vikAroM kA prakopa hone para hama zAMta, vinamra, sarala kyoM nahIM bana sake? vI.ni. saM. 2503 149 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa dRSTi se sAdhana ke bIja kA nAma hai-'samyagdarzana' / yahI bIja vRddhigata hokara samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra, ahiMsA, saMyama, tapa, tyAga Adi aneka nAma rUpoM meM avatarita hokara hameM apanI pUrNazrI kA bodha karAtA hai| kintu unake nAmoM kA Azaya eka, uddezya meM antara nahIM hai| jo Azaya samyagdarzana kA hai vahI samyagjJAna Adi kA hai / bolI, vezabhUSA Adi se jaise hama manuSyoM meM bheda kI kalpanA kara lete haiM vaise hI samyagjJAna Adi ke lie bhI samajhanA cAhie / jaba taka samyagdarzana sthita hai,prANavAna hai taba taka samyagjJAna samyak cAritra Adi kI, ahiMsA, saMyama, tapa kI sAdhanA nirantara vistRta hotI calI jaaegii| lekina samyagdarzana nahIM hai to samyagjJAnacAritra kA sadbhAva nahIM ho sakatA hai / vaha ahiMsA, ahiMsA nahIM raha sakatI hai / saMyama, saMyama nahIM hogA aura tapa, tapa nahIM kintu tApa kahalAegA / samyagdarzana rUpa mUla kA viccheda ho jAne para samyagjJAna / Adi kA vikAsa ruka jaaegaa| isalie lakSya prApti ke lie sAdhakatama sAdhana samyagdarzana ko mAnA jAtA hai / lakSya prApti ke lie saba kucha kro| lekina pUrva yaha jAna lo ki samyagdarzana kI jyoti jagamagAI yA nahIM? kAraNa kI khoja isakA kAraNa hai-paramukhApekSitA / jaba-jaba bhI prayatna kie to para padArthoM ko hI pramukhatA dI aura "maiM AtmA" kI upekSA karate rahe / yadi iSTa vastu kA saMyoga mila gayA to khuzI se aura aniSTa vastu kA saMyoga hone para duHkha kA pahAr3a samajha liyA / priya vastu meM rAga aura apriya vastu meM dveSa karane lge| svAvalambana kA sahArA nahIM liyA / hamAre socane kA dRSTikoNa bhI yahI rahA hai ki "maiM zarIra hUM, maiM idriya hUM, maiM mana hUM, maiM kAlA hUM, maiM gorA hUM, maiM sukhI hUM, maiM dukhI hUM, maiM bandhanabaddha hUM aura kabhI bandhana se vimukta nahIM ho sakatA huuN|" pariNAmataH tana evaM mana kI ahaMtA evaM mamatA ke bandhana abhI taka nahIM TUTa pAye haiN| lekina ukta sthiti aisI nahIM hai ki jisako badalA na jA sake / kyoMki utkrAMti karanA AtmA kA svabhAva hai| yadi hama jIvana kI gaharAI meM utara kara jIvamAtra ke antaratama kA nirIkSaNa kareM to jJAta hogA ki jisa manobhUmi meM patana ke kAraNoM kA astitva hai usI manobhUmi meM utthAna ke sundara bIja bhI vidyamAna rahate haiM / isa bAta ko hama eka pratyakSa udAharaNa dvArA isa prakAra se spaSTa samajha sakate haiM ki pRthvI para aneka aisI viSailI vanaspatiyAM utpanna hotI haiM jo mAraka haiM jinake khAne se mRtyu kA sAtha sahaja ho jAtA hai lekina aise bhI dhAnya, phala Adi paidA hote haiM jo jIvana ke dhAraNa-poSaNa ke AdhAra haiM / jinakA bhoga kie binA jIvana Tika nahIM sakatA hai / bhUmi eka hone para usameM mAraka aura dhAraka donoM hI prakAra ke padArthoM ko utpanna karane kI kSamatA vidyamAna hai| yahI bAta jIva AtmA ke lie bhI samajhanA caahie| jaba prasanna mAnasa meM jAgRti kI lahara uThatI hai taba svameva antarAtmA jagamagAne lagatI hai / use apanI zakti para vizvAsa ho jAtA hai aura vaha apane antara meM jhAMka kara kaha uThatI hai ki "maiM sarvazaktimAna huuN| ajara-amara-ananta zAzvata huuN| maiM AtmA hUM, anya kucha bhI nahIM hUM, maiM kevala cetana hUM,jar3anahIM huuN| na merA kabhI janma hotA hai aura na maraNa / ye janma maraNa ke khela mere nahIM haiM kintu tana ke khela haiM / janmane-maranevAlI maiM nahIM, merA zarIra hai" isakA pariNAma hotA hai ki apane ananta guNoM aura zakti kA parijJAna na hone taka jo AtmA sAMsArika dukhAgni meM jhulasa rahI thii| Aja se nahIM varan sudIrgha atIta kAla se apane ko dIna-hIna evaM anAtha samajhatI A rahI thI vahI dRSTi badalate hI kisI bhI prakAra ke dukha-dainya, kleza kA anubhava nahIM karatI hai vaha usase atIta hokara ananta Ananda kI anubhUti meM nimagna rahatI hai / lakSya sAdhana ke bIja jaba hama isa bindu para Akara kendrita ho jAte haiM ki lakSya prApti AtmA dvArA ho sakatI hai / taba prazna uThatA hai ki lakSya prApti ke sAdhana kyA haiM ? lakSya ko jAnane ke sAtha-sAtha usakI prApti ke sAdhana ko bhI jAnanA jarUrI hai| lakSya ke anurUpa sAdhana bhI ucca, gaMbhIra evaM gauravazAlI honA caahie| sAdhanA vahI mAnI jAegI jo sAdhakatama ho jisakI vidyamAnatA meM lakSya ko avazya hI siddha honA pdd'e| samyagdarzana : jIvana kA samAdhAna samyak aura darzana ina do zabdoM ke yoga se samyagdarzana zabda kI niSpatti huI hai / vyAkaraNa zAstra kI dRSTi se samyak zabda kA artha hai acchA, zreSTha, satya aura darzana kA artha hai dekhanA / lekina darzana zabda ke antara meM aneka mahatvapUrNa Azaya, abhiprAya gabhita haiN| zraddhA, ruci, pratIti, niSThA, AsthA, vizvAsa Adi / taba samyagdarzana kA zAbdika artha kareMge "zreSTha satya-zraddhA, vizvAsa Adi karanA aura honA samyagdarzana hai" lekina yahAM para bhI prazna uThatA hai ki kisa para vizvAsa kareM? isakA samAdhAna karate hue AcAryoM ne kahA "tatvArtha zraddhAnaM samyagdarzanam" tatvArtha--tatvabhUta padArthoM kA zraddhAna karanA, samyagdarzana hai kintu isa lakSaNa ne punaH jijJAsA jAgRta kara dI ki saMsAra meM padArtha ananta hai to unameM se phira kisa para zraddhA kI jAye, vizvAsa kiyA jAye ? aura una padArthoM meM tatvazruta padArtha kise mAnA jAve ? yadi tatvabhUta kA artha ruci anukUla padArtha kiyA jAve taba to sabhI kAmI, bhogI Adi bhI samyagdRSTi khlaaeNge| unake vizvAsa ko bhI satya darzana kahanA par3egA / zAbdika artha ko pakar3a kara baiThane vAle avazya hI samyagdarzana kA yahI artha kreNge| lekina buddhimAna vyaktiyoM kA kahanA hai ki bhale hI ananta para padArtha rahe kintu unako jAna lenA, una para ruci rakhanA samyagdarzana nahIM hai ve tatvabhUta padArtha nahIM haiM / tatvabhUta padArtha to AtmA hai| para padArthoM para to anAdikAla se vizvAsa karate Ae haiM aura kara rahe haiM / zarIra, indriya, kuTumba parivAra, evaM samAja Adi para vizvAsa karate-karate to aneka janma gavAM die kintu ina saba ke mUla kendra meM sthita tatvabhUta padArtha AtmA para vizvAsa bhI nahIM kiyA aura usakI pratIti bhI nahIM kara pAe / pariNAmataH jaise ke taise raha gae / isalie tatvabhUta padArtha AtmA hai aura usakI zraddhA pratIti AsthA karanA hI samyagdarzana hai| 150 rAjendra-jyoti Jain Education Intemational Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmA ke tatvabhUta padArtha mAnane aura usa para zraddhA, vizvAsa karane ko samyagdarzana kahane kA dUsarA kAraNa yaha hai ki jisako apanI AtmA kI sattA para vizvAsa hotA hai use hI paramAtmA kI sattA para bhI vizvAsa ho sakatA hai| itanA hI kyoM? jo AtmavAdI haiM vahI karmavAdI bhI ho sakatA hai aura jo karmavAdI hai vahI loka-paraloka vAdI bhI ho sakatA hai| lekina jise svayaM apanI AtmA para vizvAsa nahIM, AtmA ke astitva para zraddhA nahIM hai, AsthA, pratIti aura ruci nahIM hai use kabhI bhI karma para vizvAsa ho nahIM sakatA hai / sasIma se asIma banane Adi kA anyatama lakSya aura sthAna mokSa kA vizvAsa nahIM ho sakatA hai / jahAM anyatama lakSya ke anukUla AtmA kI avasthA banatI hai| isIlie AtmA ke astitva "maiM hUM" kI pUrNa pratIti ko samyagdarzana kahA gayA hai| utpatti : samyagdarzana kI samyagdarzana aura usake svarUpa ko samajha lene ke bAda yaha jijJAsA hotI hai ki yadyapi samyagdarzana kA utpatti sthAna AtmA hai, vaha kahIM bAhara se AnevAlA tatva nahIM hai, AtmA kA guNa hone se AtmA kI taraha usakA bhI anAdi ananta kAlika astitva hai / kintu usakI utpatti, prApti kaise hotI hai ? prApti kA artha hai, AvRtta AtmA ke nija svarUpa ko anAvRtta kara denA, to isake lie kahA jA sakatA hai tannisargAdadhigamAdvAsamyagdarzana kI utpatti nisarga, svabhAva Upara nirmita aparopadeza se aura adhigama para nirmita para saMyoga paropadeza se hotI hai / nisarga se utpanna hone vAle samyagdarzana ko nisargaja aura adhigama se utpanna hone vAle samyagdarzana ko adhigamaja kahate haiM / yadyapi nisargaja aura adhigamaja samyagdarzanoM meM Atmazuddhi kA stara samAna hai| zuddhi ke lie kie jAne vAle prayatna bhI eka jaise haiM aura aMtaraMga kAraNa bhI eka hI haiM jisase donoM meM antara nahIM hai lekina utpatti ke samaya bAhya nimitta nirapekSatA aura sApekSatA ke kAraNa samajhane ke lie nisargaja aura adhigamaja bheda kara lie gae haiM / nisargaja samyagdarzana svayaM ke AMtarika puruSArtha evaM bala se prApta hotA hai| isa samyagdarzana kI utpatti ke samaya Atmazuddhi aura zakti prabala hotI hai| para nimitta kI apekSA hI nahIM rahatI hai| adhigamaja samyagdarzana meM Atmazuddhi aura zakti ke rahane para bhI dUsare ke sahakAra kI AvazyakatA hotI hai parantu sahakAra kI bhI sImA hai / vahI saba kucha nahIM hai / mUla to Atma jAgRti hai| isa bAta ko eka laukika udAharaNa dvArA isa prakAra spaSTa kiyA jA sakatA hai ki vividha prakAra ke jIvana dhAraka dhAnyaphala Adi bhUmi se paidA hote haiM / urvarA bhUmi meM to bIja DAlane ke bAda svayameva bIja vRddhigata hokara sundara phala dete haiM / unake lie pAnIkhAda Adi dene kI AvazyakatA nahIM rahatI hai lekina koI bhUmi aisI bhI hotI hai ki jo upajAU to hai kintu samaya-samaya para usameM pAnI khAda Adi DAlane para annotpAdana hotA hai| isa prakAra dhAnyotpAdana dharatI se hotA hai| dhAnya kA utpatti sthAna bhUmi hai lekina eka dharatI meM prayatna karane para puSkala dhAnya paidA ho jAtA hai| jabaki dUsarI meM prayAsa kiyA gayA tathA sahakArI kAraNoM kA sahayoga liyA gayA hai yahI sthiti nisargaja aura adhigamaja samyagdarzana ke bAre meM acchI taraha se samajhI jA sakatI hai| samyagdarzana ke jJApaka lakSaNa hama pUrva meM yaha to jAna hI gae haiM ki samyagdarzana AtmA kA guNa hai aura AtmA ke amUrta hone para vaha bhI amUrta hai / lekina usakI prApti AtmA ko ho cukI hai yA nahIM? isakA bodha prazama, saMvega, nirveda, anukaMpA aura Asti bhAvAdi pAMca lakSaNoM dvArA hotA hai| ye pAMcoM athavA inameM se koI eka lakSaNa jisa AtmA meM ho to samajha lenA cAhie ki use samyagdarzana kI upalabdhi ho cukI hai| anAdi kAla se AtmA ke sAtha saMbaMdha kaSAya bhAvoM kI sAhajika maMdatA ko prazama kheNge| kabhI inakA udaya tIvra hotA hai aura kabhI mNd| tIvodaya meM AtmA apane svarUpa se vimukha ho jAtI hai| aura maMda hone para unmukha / AtmA ke svabhAva kI ora gati karane, usameM sthita rahane athavA sAMsArika duHkha klezoM se chUTane kI vimukhatA kI bhAvanA ko 'saMvega' kahate haiN| sAMsArika padArthoM ke sAtha meM lage anAdikAlIna AsaktirAga bhAva ko chor3akara AtmonmukhI ho jAnA "nirveda" kahalAtA hai| saMsAra ke prANiyoM meM dazyamAna duHkhoM, vedanAoM se dravita ho uThanA aura una duHkhoM ke nirAkaraNa ke lie prayatna karanA "anukampA" hai| para padArthoM ke astitva ko svIkAra karane ke pUrva apane astitva kI dRr3ha AsthA "maiM hUM" isa aDiga nizcaya ko "Astikya" kahate haiM / prathama-saMvega-nirveda aura anukaMpA bhAva kA anumAna dUsare vyaktiyoM ko bhI ho sakatA hai| Astikya bhAva svayaM gamya hai| yadi jIvana meM Astikya bhAva hai to samagra vizva kA koI bhI pralobhana yA duHkha vyakti ko apane sthAna se cyuta nahIM kara sakatA hai| samyagdarzana aura sAdhanA kA saMbaMdha samyagdarzana ke lakSaNa Adi kA vihaMgAvalokana karane ke bAda aba yaha eka vicAraNIya prazna zeSa raha jAtA hai ki samyagdarzana aura sAdhanA kA saMbaMdha kyoM mAnA gayA hai ? yadyapi isa prazna ke uttara kA yatra tatra pUrva meM saMketa kiyA gayA hai| yahAM para kucha vizeSatA ke sAtha itanA aura jAna leM ki sAdhanA kA lakSaNa aNu se mahAna, sAkAra se nirAkAra, evaM baMdhana se mukti kA hotA hai| vahIM kArya samyagdarzana ke dvArA bhI sampanna hotA hai| samyagdarzana eka aisI kalA hai jisakI prApti ho jAne para jIvana meM duHkha rahatA hI nahIM hai| duHkha sukha meM parivartita ho jAtA hai Atma-bhUmi meM yadi kabhI duHkha kA bIja gira bhI jAe taba bhI vaha aMkurita nahIM hotA hai| udvegakArI evaM anarthakArI nahIM hotA hai| isakI prApti hone para hI AtmA ko baMdhana se mukti milatI hai, siddhi milatI hai| anaMta atIta meM jitanI bhI AtmAeM siddha huI haiM, una sabakA mUlAdhAra samyagdarzana hai| anaMta anAgata meM bhI jitanI AtmAeM siddhi lAbha kareMgI unake lie bhI yahI eka mAtra AdhAra hogaa| jisa kisI bhI AtmA ne samyagdarzana rUpI rAmabANa auSadhi prApta kara lI vo. ni. saM. 2503 151 Jain Education Intemational Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ use dukha to prabhAvita karate hI nahIM haiN| kintu tIna loka ke samagra / vaibhava evaM aindriyaka sukha-sAdhana bhI pralobhita nahIM kara pAte haiN| samyagdarzana eka jyoti hai jise andara aura bAhara donoM hI pakSa Alokita hote haiN| jitanA prakAza antara ko jyotita karatA hai utanA hI bAhara ko bhii| samyagdarzana kI prApti ke bAda dUsarA kucha bhI prApta karanA zeSa nahIM raha jAtA hai| sabhI prAptavya svataH svayameva prApta ho jAte haiN| laukika vibhUtiyoM kI bAta to dUra rahI parantu mukti ko bhI prApta honA par3atA hai| duniyA meM aisI koI zakti nahIM jo mukti kI prApti meM bAdhA DAla sake / isa prakAra samyagdarzana kI prApti ke sAtha ananta maMgala kA dvAra khula jAtA hai| sAdhanA kA AvhAna sAdhanA bhI samyagdarzana ke Adarza ko apanI vANI se AvhAna karatI hai, unheM udbodhana detI hai ki jaba taka jIvana meM lakSya prApti ke bAdhaka kAraNoM kA abhAva nahIM hogA moha nidrA kA nahIM chor3eMge taba taka vimukti kisa bhAMti mila sakatI hai? isalie vizva ke anaMta padArthoM kA cintana karane ke sAtha prApti ke sAdhana juTAne meM zakti zrama kA upayoga karane kI bajAya tatvabhUta padArtha ko jaano| jAgRta ho jaao| satarka hoo| sAvadhAna bno| pramAda kA parityAga karake apramAdI bno| uTho jaago| Age bar3ho, Atmadarzana kro| jIvana meM sukha dukha to Ate raheMge lekina eka kSaNa ke lie bhI Atma sadbhAva ko mata chodd'o| vismRta mata hone do ki kSaNamAtra kA pramAda bhI bhayaMkara vipatti utpanna kara sakatA hai| kie-karAe para pAnI phera sakatA hai| atItakAla meM kie gae anaMta janma maraNoM ko bhUla kara eka hI bAta yAda rakho ki vartamAna ko zuddha banAnA hai| vartamAna ko itanA zuddha banA lo ki bhaviSya meM phira kabhI janma maraNa ke paricakra meM na phaMsa sko| vartamAna tumhArA apanA hai, usake tuma svAmI ho, ataH isako itanA saMbhAla lo ki bhaviSya svayaM saMbhala jaae"| ina suspaSTa saMketoM se eka bAta pramANita ho jAtI hai ki jo bAta samyagdarzana ne kahI hai usI bAta ko sAdhanA ne bhI duharAyA hai| donoM kA uddezya eka hI hai ki prANImAtra svarUpa bodha karake apane svarUpa meM sthita hokara samagna vibhAva-bhAvoM vikAroM evaM vikalpa jAloM se mukta hokara aMdhakAra se prakAza meM aae| andara bAhara sarvatra virATa caitanya ke darzana kre| vimukti bhAva ko prApta karake samatvayoga kA suyoga prApta kre| lekina svaroM meM antara hai| donoM kI apanI-apanI bolI hai| samyagdarzana, mArga darzaka hai, sAdhana hai, aura sAdhanA hai, uddezya ko kriyAnvita karane vAlI eka zakti / isIlie jaba sAdhana kI mukhyatA kI ora hamArI dRSTi rahatI hai taba samyagdarzana sAdhanA kA AdhAra mAnA jAtA hai| kintu samyagdarzana bhI to sAdhanA ke binA prApta nahIM hotA hai| ataH usa dRSTi se sAdhanA ko bhI samyagdarzana kA AdhAra kaha sakate haiN| isa prakAra sAdhanA aura samyagdarzana samAnArthaka hai| jisake jIvana meM ina donoM kA yA donoM meM se kisI eka kA bhI sumela ho jAtA hai to vaha ananta ananta kAla taka isa virATa vizva kA samyagdarzana karake samatva yoga kI sAdhanA meM tallIna rahatA hai| (jaina samAja dvArA dhArmika zikSaNa vyavasthA : pRSTha 147 kA zeSa) 2. pUre jaina samAja kI zikSA saMsthAoM ke zikSArthiyoM kI parIkSA ke hetu eka parIkSA borDa ho tathA usake dvArA uttIrNa chAtroM ko samAja dvArA saMcAlita dhArmika zikSA saMsthAoM ke zikSaNa meM Service dI jaave| 3. pUre samAja dvArA saMcAlita zikSA saMsthAoM kA ekIkaraNa karake eka Governing Council banAI jAve / jo akhila bhAratIya tathA prAdezika stara kI ho| 4. isI prakAra pratyeka sthAna kI saMsthAoM ke liye prabandha samiti banA dI jaave| isameM sandeha nahIM ki kArya kI vizAlatA ko dRSTigata rakhate hue isameM sampanna hone meM 4-5 varSa laga sakate haiM kintu nirvANa mahotsava varSa kI eka udAharaNIya phalazruti hogii| nivArNa mahotsava varSa meM sAmpradAyika, abhiniveza kama karake akhila jaina samAja rUpI vaTavRkSa kA bIjAropaNa karane kA prayatna kiyA gayA thA usakI dizA meM zikSA jaise pavitra kArya meM pahala karake usako pallavita tathA puSpita karane kA yaha prayatna hogaa| samAja ke zikSA-vid, citaka, prabuddha varga, tathA netAgaNa kA dhyAna isa ora AkarSita ho to yaha kArya muzkila nahIM hai, AvazyakatA dRr3ha nizcaya kI tathA sAmpra dAyikattA-vihIna dRSTi kii| AzA hai isa para gaharAI se vicAra kiyA jaavegaa| kisI uparyukta samaya para bhArata jaina mahAmaNDala svayaM apane pUrva nizcaya ko kriyAnvayana ke liye vrata saMkalpa hogaa| 152 rAjenA-jyoti ntemational