Book Title: Registan ka Prachin Tirth Bhandavaji
Author(s): Bhurchand Jain
Publisher: Z_Rajendrasuri_Janma_Sardh_Shatabdi_Granth_012039.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211863/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ registAna kA prAcIna tIrtha zrI bhAMDavAjI bhUracaMda jaina rAjasthAna pradeza ke jAlora jile kA prAcIna aitihAsika gatividhiyoM ke sAtha sAtha dhArmika dRSTikoNa se mahatvapUrNa sthAna rahA hai| jAlora kA svarNagiri durga dhArmika sahiSNutA kA anokhA sthala banA huA hai| jisakI goda meM hinduoM ke pavitra maMdira, musalamAnoM kI masjidoM evaM jaina dharmAvalaMbiyoM ke zraddhAsthala, jaina maMdiroM kI bharamAra hai| isa jile ke andara jaina dharmAvalambiyoM ke anekoM khyAtiprApta maMdiroM ke UMce-UMce zikhara dRSTigocara hote haiN| ina maMdiroM ke atirikta jile ke sAMcora bhInamAla jaise sthAnoM para prAcIna jaina maMdira vidyamAna haiM jo tIrthasthAnoM ke lie lokapriya bane hue haiN| jinakI zilpakalA, vAstukalA, prAcInatA dekhane yogya hai| isI taraha jile kA caralI tIrtha prAcInatA ke lie itanA hI vikhyAta hai jitanA Adhunika zilpakalA evaM banAvaTa ke lie mAMDolI nagara meM navanirmita zrI zAMtisUrIzvarajI mahArAja sAhaba kA smRti guru mNdir| isa jile ke tIrthoM kI kar3I ko jor3ane meM bhAMDavA tIrtha Aja adhikAdhika lokapriya banane ke sAtha sAtha-zraddhA evaM bhakti kA pramukha kendra banA huA hai jo jile ke registAnI kSetra meM AyA huA hai / isakI prAcInatA, mUrti kA camatkAra, maMdira kI banAvaTa, mele kI vyavasthA ke kAraNa yahAM yAtriyoM kA nirantara tAMtA lagA rahatA hai| bhAMDavA isa samaya eka choTA sA gAMva hai jo jAlora jile ke sAyalA paMcAyata samiti kA aMga hai| yahAM Ane ke lie jodhapura se rAnIvADA relve lAIna para sthita godarA sTezana para utaranA par3atA hai yahAM se yaha sthala 22 mIla dUra uttara-pazcima meM sar3aka yAtAyAta se jur3A huA hai / jodhapura-bADamera sar3aka mArga para sthita AlotarA se 35 mIla dUra pAralU bIvANA hote hue bhAMvaDA kaccA sar3aka mArga banA huA hai| isI prakAra jodhapura vADamera sar3aka mArga para siNadharI se 26 mIla dUra bhAMDavA jAne ke lie kaccA sar3aka mArga banA huA hai| jAlora se yaha sthala pakke sar3aka mArga se 36 mIla dUra hai| ina sabhI sthaloM se niyamita basoM kA AvAgamana hotA hai| mele ke dinoM meM jAlora-sAyalA Adi sthaloM se bhAMDavA pahuMcane hetu vizeSa basoM kI samucita vyavasthA kI jAtI hai| registAnI kSetra hone ke kAraNa yahAM ke AsapAsa ke diyApaTI ke loga UMToM, bailagAr3iyoM Adi para car3hakara isa bhArata vikhyAta jaina tIrtha kI yAtrA karane kA saubhAgya prApta karate haiN| bhAMDavA gAMva ke eka kinAre para vizAla pakkI cAra dIvArI ke andara 10 vIM zatAbdI meM nirmita zrI mahAvIra svAmI kA bhavya maMdira, anekoM dharmazAlAoM sahita vidyamAna hai| isa maMdira ke eka stambha para vi. saM. 813 zrI mahAvIra svAmI likhA huA vidyamAna hai| isase aisA pratIta hotA hai ki bhagavAna mahAvIra svAmI ke isa maMdira meM pratiSThita pratimA kA saMbaMdha isa saMvat se hai| kyoMki yaha pratimA jAlora kSetra meM vesAlA gAMva se yahAM AI batAI jAtI hai| vesAlA para memana dhAr3etiyoM ne AkramaNa kara gAMva ko lUTA aura vahAM bane prAcIna mahAvIra maMdira ko naSTa kiyaa| lekina saMyogavaza mUla mahAvIra svAmI kI pratimA khaMDita hone se baca gii| jise komalA gAMva ke jaina saMgha mukhiyA pAlAjI saMghavI lekara yahAM aae| inheM devI camatkAra se yahAM maMdira banAne aura mahAvIra svAmI kI pratimA kI mUla rUpa se pratiSThita karane kA saMketa milaa| saMghavI pAlajI ne samasta jaina zrI saMgha ke sahayoga se yahAM vi. saM. 1015 meM maMdira kA nirmANa karanA AraMbha kiyaa| jisakI pratiSThA vi. saM. 1233 mAgha sudI 5 ko guruvAra ko bhavya samAroha ke bIca saMpanna huI / vartamAna meM yaha maMdira pUrvAbhimukha hai| jisake praveza dvAra para vizAla hAthiyoM ke atirikta donoM ora zera kI pratimAeM virAjamAna haiN| dvAra para nagAre bajAne hetu sundara jharokhA banA huA hai| maMdira ke mUla gammAre meM jaina dharma ke caubIsaveM tIrthaMkara zrI mahAvIra svAmI kI mUla pratimA virAjamAna hai| jisake Aja vI.ni. saM. 2503 Jain Education Interational Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAjU zrI zAMtinAtha evaM zrI pArzvanAtha prabhu kI pratimAeM haiN| gUTha maNDapa meM adhiSThAyaka devI kI pratimA evaM devatAoM ke caraNa pAdukAeM virAjamAna haiN| isake atirikta bhAga meM donoM ora daravAje haiM jinake pAsa hI prAcIroM para samavasaraNa, zakrujya, aSTApada, rAjagirI, nemInAtha prabhu kI barAta, sammeda zikhara, giranAra, pAvApurI ke sundara evaM kalAtmaka paTTa lage hue haiN| Age cAra-cAra khambhoM para AdhArita sabhA maNDapa hai| jisakI golAkAra gumaTI meM nRtya evaM vAdyayaMtroM ko bajAtI nAriyoM kI mUrtiyAM khar3I huI haiN| jisake Age evaM praveza dvAra ke samIpa aisA hI choTA zRMgAra maNDapa hai jisake nicale bhAga meM saMgIta yaMtroM ko bajAtI nAriyoM kI AkRtiyAM mUrtirUpa dhAraNa kie hue haiN| __ mUla maMdira ke cAroM ora cAra kulikAoM ke zikhara dRSTi gocara hote haiN| pratyeka deva kulikAoM meM tIna tIna jaina tIrthaMkaroM kI pratimAoM ko vi. saM. 2010 jyeSTha zuklA dasamI somavAra ko AcArya deva zrImad vijayayatIndra sUrIzvarajI mahArAja sAhaba kI nizrA meM bhavya pratiSThA mahotsava ke bIca pratiSThita kiyA gayA hai| isI mUla maMdira ke zikhara ke pIche eka lambI tIna ghumaTiyoM vAlI sAla banI huI hai jisameM bhI pArzvanAtha prabhu kI cAra sundara, kalAtmaka pratimAoM ke sAtha eka pratimA zrI gautama svAmI kI pratiSThita kI huI hai| isa sAla meM zrI pArzvanAtha svAmI kI tIna pratimAeM zyAmavarNI haiN| maMdira ke praveza dvAra ke Antarika bhAga ke donoM kinAroM para banI deva kUlikAoM ke AsapAsa do choTI DeriyAM banI huI haiM jisameM AcAryadeva zrImad vijaya dhanasundarasUrIjI evaM AcAryadeva zrImad rAjendrasUrIzvarajI kI pratimAeM virAjamAna kI huI haiN| praveza dvAra ke AMtarika maMdira bhAga meM bane choTe AloM meM zrI mAtaMga yakSa evaM zrI siddhAyikA devI kI pratimA bhI pratiSThita kI huI haiN| cAroM deva kulikAeM Amane sAmane haiM jisake bIca meM gyAraha gyAraha khambhe bane hue haiN| vi. saM. 1015 meM nirmita zrI mahAvIra svAmI ke isa maMdira kI pahalI pratiSThA vi.saM. 1233 meM huii| isa maMdira kA pahalA jIrNoddhAra vi. saM. 1359 meM karavAyA gyaa| diyAbaTI paTTI jaina zrI saMgha ne dUsarI bAra vi. saM. 1654 meM evaM tIsarI bAra jIrNoddhAra vi. saM. 1988 meM AcAryadeva zrImada vijaya yatIndra sUrIzvarajI mahArAja ke sadupadeza se jaina zrI saMgha dvArA karavAyA gyaa| inhIM AcArya mahArAja kI preraNA se vi. saM. 2010 meM bhavya pratiSThA mahotsava Ayojita huA jisameM cAra navIna devakulikAoM, lambI sAla evaM guru pratimAoM kI pratiSThA krvaaii| isa maMdira kI prAcIroM evaM pratimAoM Adi sthAnoM para vi. saM. 1201, 1225, 1259, 1516 evaM 1757 ke kucha prAcIna zilAlekha bhI vidyamAna haiN| maMdiroM kI prAcIroM, khambhoM Adi para AsaleTa kI car3hAI karane se prAcInatA avazya hI lupta ho cukI hai| maMdira ke saMpUrNa pharza para saMgamaramara ke pASANa jor3e gae haiN| bhAMDavA kA maMdira jitanA purAnA hai utanA hI yaha gAMva bhI prAcIna hai| isa gAMva kI sthApanA jAvAlI jAlora nivAsI paramAra bhAMDUsiMha ne vi. saM. 3 ke aMta meM kI thii| jisake kAraNa isa sthala kA nAma bhAMDavA pdd'aa| jo prAcIna samaya meM vizAla nagarI hone ke kAraNa bhANDavapura ke nAma se bhI vikhyAta rahA hai| paramAroM se yaha sthala vi. saM. 1322 meM daIyA rAjapUta buheDasiMha ne liyA / jisake pazcAt yaha kSetra daIyA paTTI dayA paTTI ke nAma se paricAyaka banA / lambe samaya ke pazcAt yaha sthala vi. saM. 1807 meM daiyA rAjapUtoM se nikala kara ANA gAMva ke ThAkura bhATI mAlamasiMha ke adhIna rhaa| vi. saM. 1864 meM yaha prAcIna sthala jodhapura rAjagharAne kI adhInatA meM bhI rhaa| bhArata svataMtra hone ke pazcAt Ajakala yaha rAjasthAna pradeza ke jAlora jile kA sarva vikhyAta bhANDavapura jaina tIrtha ke nAma se paricAyaka banA huA hai / jaina dharmAvalambiyoM ke 24 veM tIrthakara zrI mahAvIra svAmI kA yaha tIrthasthala hone ke kAraNa yahAM prativarSa caitra zuklA 13 se 15 taka vizAla paimAne para mele kA Ayojana hotA hai isa mele meM deza ke vibhinna kSetroM se karIbana dasa hajAra se adhika yAtrI evaM darzanArthI bhAga lene ekatrita hote haiN| mele meM dhArmika kAryakramoM ke atirikta nAnA prakAra ke sAMskRtika kAryakramoM kA bhI Ayojana hotA hai| isa tIrtha para vizAla dharmazAlAeM banI huI haiM jisake antargata karIbana 200 AvAsIya koThariyAM banI huI haiN| yAtriyoM ke Thaharane, khAnepIne, bartana bistaroM Adi kI samucita vyavasthA hai| yahAM bijalI, pIne ke pAnI evaM pakkI sar3aka ke nirmANa kAryoM kI bhAvI yojanA bana cukI hai| yadi ye suvidhAeM yahAM upalabdha ho jAveMgI usa samaya yaha sthala adhika AgantukoM ke AvAgamana kA kendra bana jaavegaa| yahAM sadaiva zraddhAlu bhaktoM kI bhIr3a lagI rahatI hai| isa maMdira ke AsapAsa rahane vAle sabhI jAti dharma evaM saMpradAya ke loga bar3I zraddhA evaM bhakti se isa maMdira meM pratiSThita bhagavAna mahAvIra svAmI para AsthA rakhate haiN| yahAM ke logoM ne maMdira ke eka mIla ke dAyare meM zikAra khelanA niSedha kara rakhA hai aura isa kSetra meM kisI bhI prakAra ke per3a-paudhoM kA kATanA bhI manA kara rakhA hai| isa sampUrNa tIrtha kI dekhabhAla karane ke lie eka vyavasthApaka samiti kA gaThana bhI kiyA huA hai| rAjendra-jyoti Jain Education Intemational