Book Title: Punya Ek Tattvik Vivechan
Author(s): Devendramuni Shastri
Publisher: Z_Sadhviratna_Pushpvati_Abhinandan_Granth_012024.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211356/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIratnapuSpavatI abhinandana grantha AHARI " ::: puNya : eka tAtvika vi ve ca na ::::: -DaoN. devendrakumAra zAstrI HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH: : E jIvana eka dvandva hai| usa dvandva meM do virodhI zaktiyA~ sakriya haiM-rAga-virAga, puNya-pApa, zubhaazubha, dharma-adharma Adi / ina sabakA sApekSa rUpa se kathana kiyA jAtA hai, kyoMki apane Apa meM zubha yA azubha kucha nahIM hai / manuSya kI vRttiyA~ hI apanI pravRttiyoM ko zubha-azubha kahakara nirdiSTa kiyA karatI lie inako samajhane ke lie nayoM evaM sApekSatA kA jJAna Avazyaka hai| jIvana kI pratyeka kriya hamAre pariNAmoM se paricAlita hotI hai / bhAva hI manuSya ke pApa-puNya bandha ke kAraNa tathA jIvana-maraNamokSa ke kAraNa haiN| pApa-puNya Adi jina karmoM ke udaya se utpanna hote haiM, vyavahAra natha se jIva una zubhaazubha karmoM ke udaya se hone vAle sukha-duHkha Adi kA bhoktA hai / svAmI kArtikeya kA kathana hai jIvo vi pAvaM ai-tivva-kasAya-pariNado NiccaM / jIvo vi havai puNNaM uvasama-bhAveNa sNjutto| -svAmikArtikeyAnuprekSA 160 arthAt jaba yaha jIva atyanta tIvra kaSAya rUpa pariNamana karatA hai tava pAparUpa hotA hai aura jaba upazamabhAvarUpa pariNamana karatA hai taba puNyarUpa hotA hai| dUsare zabdoM meM, anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobha aura mithyAtva Adi pariNAmoM se yukta jIva pApI hai, kintu aupazamika samyaktva, aupazamika cAritra tathA kSAyika samyaktva evaM kSAyika cAritrarUpa pariNAmoM se yukta puNyAtmA hai| jaba yaha jIva pUrNa vItarAga ho jAtA hai to puNya aura pApa donoM se rahita ho jAtA hai| isa prakAra bhAvoM ke tIna bheda kiye gaye haiM-azubha, zubha aura zuddha / (pApa kA hI dasarA nAma rA nAma azubha hai puNya kA dUsarA nAma zubha hai tathA dharma kA dUsarA nAma zuddha hai / ) AcArya kundakunda ke zabdoM meM bhAvaM tivihapayAraM suhAsuhaM suddhameva NAyavvaM / asuhaM ca aTTarudda suhadhammaM jiNavariMdehiM / -bhAvapAhuDa, 76 arthAt jinendradeva ne bhAvoM ke tIna prakAra kahe haiM-zubha, azubha aura zuddha / unameM se Artta-raudra dhyAna azubha haiM aura dharma-dhyAna zubha hai / zuddha bhAva vAle to sadA apane zuddha svabhAva meM lIna rahate haiN| paMDita jayacandra jI chAvar3A 'bhAvapAhuDa' kI bhASAvacanikA (gAthA 118) meM kahate haiM pUrvekahyA jinavacana teM parAGa mukha mithyAtva sahita jIva tisa te viparIta kahiye jina AjJA kA zraddhAnI samyagdRSTi jIva hai so vizuddhabhAva kuM prApta bhayA zubhakarma kU bAMdhai hai jAte yAkai samyaktva ke T MLALILAHILIIIIIIILLLLLE puNya : eka tAttvika vivecana | 27 rnational www.ja Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... . .. .. . ................. ........ . ... .. .. .. . .. . sAdhvIratnapuSpavatI abhinandana grantha mAhAtmya kari aise ujjvala bhAva haiM tAkari mithyAtva kI lAra bandha hotI pApa prakRtIni kA abhAva hai, kadAcit kiMcit koI pApa prakRti baMdhai hai tinikA anubhAga manda hoya hai, kachU tIvra pApa phala kA dAtA nAMhI tAteM samyagdRSTi zubhakarma kA hI bAMdhane vAlA hai| aise zubha-azubha karma ke bandha kA saMkSapa kari vidhAna sarvajJadeva naiM kahyA hai so jAnanAM / isa vivecana se spaSTa hai ki eka hI jIva kAla-bheda se kabhI puNyarUpa pariNAma karane ke kAraNa puNyAtmA aura pAparUpa pariNAma karane ke kAraNa pApAtmA kahA jAtA hai| isase yaha bhI spaSTa hai ki samyagdRSTi jIva zubha karma ko karane vAlA tathA zubha bhAvoM kA ArAdhaka hotA hai| kyoMki jaba samyaktva sahita hotA hai taba tIvra kaSAyoM kA samUla unmUlana ho jAtA hai aura isalie vaha puNyAtmA kahalAtA hai / ataeva puNya zubha bhAva hai / zubha bhAva paramparita mokSa kA kAraNa kahA jAtA hai| zubha bhAva ke binA jIva zuddha dazA meM nahIM pahu~ca sakatA / puNya eka aisI sthiti hai jisameM pahu~cakara manuSya pApa kI pravRtti kI ora unmukha ho sakatA hai aura dharma kI vRtti meM bhI laga sakatA hai| isa kAraNa se puNya ko samajhanA atyanta Avazyaka hai| puNya ko ThIka se nahIM samajhane ke kAraNa Aja aneka pantha bana gaye haiN| kintu vAstavikatA yaha hai ki laukikatA meM kisI sImA taka puNya upAdeya hai, kintu paramArtha meM heya hI hai| yogIndradeva kA kathana hai pAve NAreu tiriu jiu puNNe amara vimANu / misse mANusagai lahai dovi khaye NivvANu / / arthAt pApa se jIva naraka aura tiryaMca gati meM jAtA hai, puNya se deva hotA hai aura puNya-pApa ke mela se manuSya hotA hai / jaba puNya-pApa donoM kA kSaya kara detA hai taba mokSa prApta karatA hai / puNya kise kahate haiM ? 'puNya' zabda kI vyutpatti hai-'punAtIti puNyam' / jisase AtmA meM upazama bhAva prakaTa hotA hai aura jo AtmA kI zuddhi kA kAraNa hai use puNya kahate haiM / AcArya kundakunda jIva ke zubha pariNAma ko 'puNya' kahate haiM / puNya aura pApa donoM hI jIva ke sAtha bane rahane vAle nitya pariNAmI nahIM haiN| kintu saMsAra kI acchI yA burI sthiti ina donoM pariNAmoM ke binA nahIM bana sakatI / AcArya kundakunda ke isa kathana kI ora to sabhI kA dhyAna rahatA hI hai ki jisa jIva kA rAga prazasta (zubha) hai, jisake pariNAmoM meM anukampA yA dayA hai aura jisakA mana malina nahIM hai usake puNya kA Asrava hotA hai| unake hI zabdoM meM rAgo jassa pasattho aNukampA sahido ya prinnaamo| citte Natthi kalussaM puNNaM jIvassa Asavadi // -paMcAstikAya, 135 kintu yaha kathana kisake lie hai isa para prAyaH dhyAna nahIM dete| AcArya kundakunda svayaM kahate haiM micchatta aNNANaM pAvaM puNNaM caevi titriheNa / moNavvaeNa joI joyattho joyae appA // -mokSapAhuDa, 28 paM0 jayacanda jI chAvar3A artha karate hue kahate haiM-yogI dhyAnI muni hai so mithyAtva ajJAna pApa-puNNa inikU mana, vacana, kAya kari chor3i maunavrata kari dhyAna virSe tiSThyA AtmA * dhyAvai hai| 28 | caturtha khaNDa : jaina darzana, itihAsa aura sAhitya ...... . Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iiiiiiiiiiii sAdhvIratna puSpavatI abhinandana grantha) yahI bAta 'paMcAstikAya' meM bhI spaSTa kI gaI hai jassa Na vijjadi rAgo doso moho va savvadavvesu / NAsavadi suhaM asuhaM samasuha-dukkhassa bhikkhussa // -paMcAstikAya 142 arthAt jisa zramaNa (sAdhu) ke sabhI dravyoM meM rAga-dveSa, moha Adi vidyamAna nahIM hote usake zubha-azubha bhAvoM kA Asrava bhI nahIM hotaa| saMkSepa meM adhyAtma granthoM meM 'puNya-pApa' kA varNana 'AsravAdhikAra' meM kiyA gayA hai aura puNyapApa kA niSedha 'saMbarAdhikAra' meM kiyA gayA hai| isI prakAra se zramaNa sAdhuoM ke lie paNya-pApa samAna rUpa se batAyA gayA hai / vArataviktA bhI yahI hai ki jo dhyAna, tapa Adi meM, zuddhAtmAnubhUti meM lIna rahatA hai vaha zubha-azubha bhAvoM ke cakkara meM nahIM pdd'taa| vaha zuddha AtmAnubhava meM rahane kI ora unmukha rahatA hai / kintu sAdhAraNa janoM kI sthiti usase bhinna hotI hai / ataH vayA puNya unake lie sarvathA heya ho sakatA hai, yaha eka jaTila prazna hai ? isakA samAdhAna yaha hai ki pravRtti meM kisI sImA taka puNya upAdeya hai; kyoMki guNasthAnoM meM jyoM-jyoM bhUmikA ke anusAra jIva Age bar3hatA jAtA hai, tyoM-tyoM puNyaprakRtiyA~ bar3hatI jAtI haiN| kintu mokSamArgI unakI abhilASA nahIM karatA hai / usakI dRSTi meM puSya sarvathA heya hI hotA hai / yadi aisA na ho to vaha utthAna nahIM kara sktaa| kyA puNya sarvathA heya hai ? jo loga yaha kahate haiM ki puNya viSThA ke samAna tyAjya hai yaha vAstavikatA meM atizayokti hai / pApa aura pUNya baMdha kI dRSTi se lohe aura sone kI ber3iyA~ to haiM para ve samAna kArya karane vAlI nahIM haiN| puNya tuccha nahIM hai| kyoMki sAre saMsAra kI pravRtti azubha aura zubha para AdhArita hai| jo pravRtti meM bhI use vyartha samajhate haiM, ve apane jIvana ko sudhArane meM asamartha rahate haiM / jaba puNya ke prati hamArI vRtti upekSita ho jAtI hai taba na hama zuddhopayoga meM hI laga pAte haiM aura na zubhopayoga kI vRtti jAgrata ho pAtI hai| aisI sthiti meM kevala vANI aura carcA meM hama zuddha upayoga kI bAta karate haiM aura vyavahAra meM hamArA adhikatara samaya azubha kAryoM meM vyatIta hotA hai| Aja ke AtmavAdI logoM kA jIvana isI prakAra kA dikhAI par3atA hai / ve puNya-pApa ko sarvathA heya evaM viSThA ke samAna mAnate haiM, para pUrvajanma ke puNyodaya se jo vaibhava unheM prApta hotA hai usakA te haiN| isakA artha to yahI hai ki paNya ke phala kI cAha hai aura usakA upayoga bhI karate | haiM / jo puNya kA upayoga karatA hai vaha usase virata kaise hai ? yaha jIvana kI viDambanA hai ki kathanI meM kucha hai aura karanI meM kucha hai / svAnubhUti ke gIta gAne se svAnubhUti nahIM ho sakatI / svAnubhUti to cAritra guNa kI paryAya hai| vaha AtmA kI nirAkula, kaSAyavihIna evaM cAritraguNa kI zuddha avasthA meM prakaTa hotI hai / svAnubhUti matijJAna kI paryAya nahIM hai| AcArya guNabhadra puNya kA varNana karate hue kahate haiM puNyaM tvayA jina vineyavidheyamiSTaM matyAdibhiH paramanirvRtisAdhanatvAt / naivAmarAkhilasukhaM prati tacca yasmAd bandhapradaM viSaya niSThamabhISTaghAti / / 76/553 // arthAt hai jinendra ! Apane jisa puNya kA upadeza diyA hai vahI jJAna Adi ke dvArA parama nirvANa kA sAdhana hone se iSTa hai tathA bhavya jIvoM ke dvArA sAdhane yogya hai / devatAoM ke sabhI sukha dene vAlA puNya : eka tAttvika vivecana : DaoN0 devendra kumAra zAstrI | 26 kama www.ial Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIratnapuSpavatI abhinandana grantha jo puNya hai vaha puNya nahIM hai, kyoMki usase karmabandha hotA hai aura jIva viSaya-vAsanAoM meM ulajha jAtA hai tathA paramapuruSArtha mokSa se haTa jAtA hai / jo puNya ko mithyAtva kahakara usakA anAdara karate haiM ve vAstava meM bhUla para haiN| kyoMki pUNya mithyAtva nahIM hai| pUNya ke udaya se jo devAdika ke vaibhava prApta hote haiM una vaibhavoM kI AkAMkSA rakhanA aura kevala isalie puNya ko mokSa kA kAraNa mAnanA mithyAtva hai| parantu 'puNyabhAva mokSa kA kAraNa hai' aisA kathana karanA vyavahAra hai| kyoMki pUNya-pApa kA bheda aghAtiyA karmoM kI dRSTi se hai, ghAtiyA karma kI apekSA to donoM samAna haiN| kaSAya cAhe tIvra ho athavA manda ho vaha kaSAya hI hai| 'samayasAra' meM bhI azubhakarma ko kuzIla aura zubhakarma ko suzIla kahA gayA hai| AcArya kundakunda ke zabdoM meM kammamasuhaM kusIlaM suhakammaM cAvi jANaha susIlaM / kiha taM hodi susIlaM jaM saMsAraM pavesedi // --samayasAra, 145 ___arthAt jo azubhakarma hai vaha to nindanIya hai, burA hai isalie nahIM karane yogya hai| parantu zubha karma puNyarUpa hai, suhAvanA hai, sukhadAyaka hai isalie upAdeya hai, yaha kathana vyavahAra se hai| paramArtha se puNya aura pApa donoM saMsAra ko banAe rakhane vAle haiM / ataeva kuzIla aura suzIla ko eka hI varga kA kahA gayA hai| parantu vyavahAra meM aisA nahIM hai / AcArya zrI jJAnasAgara jI isa kA vizeSa artha spaSTa karate hue kahate haiM-AcAryadeva ne yaha grantha RSi, muni, yogI loga jo ki ekAnta nirAkulatA ke grAhaka hote haiM unhIM ko lakSya meM lekara likhA hai / isalie likhate haiM ki hai sAdho! tuma logoM ke lie jisa prakAra corI karanA, jhaTha bolanA Adi karma heya haiM, usI prakAra dAna, pajA Adi karma bhI tam bhI tumhAre lie kartavya nahIM haiM / kyoMki unako karate rahane para bhI nirAkulatA prApta nahIM ho sakatI hai / nirAkulatA ke lie to kevala Atmanirbhara honA pdd'egaa| isase yadi koI gRhastha bhI apane lie aisA hI samajha le to yA to use gRhasthAzrama chor3a denA hogA, nahIM to yaha manamAnI karake kugati kA pAtra bnegaa| ataH use to corI-jArI Adi kukarma se dUra rahakara parizramazIlatA, paropakAra, dAna, pUjA, Adi satkarma karate hue apane gRhastha jIvana ko nibhAnA caahie| paM0 banArasIdAsa jI nATaka samayasAra meM kahate haiM moha ko vilAsa yaha jagata ko vAsa meM to, jagata soM zUnya pApa puNya andha kUpa hai| pApa kine kauna kiye kare karihai so kauna, kriyA ko vicAra supane kI daura dhUpa hai / / 61 // eka aura paM0 banArasIdAsa jI jahA~ pApa-puNya ko andhakUpa batalAte haiM vahIM 'banArasIvilAsa' meM puNya kA mahatva batalAte hue kahate haiM pUrava karama dahai saravajJa pada lahai; gahai puNyapaMtha phira pApa meM na AvanA / karunA kI kalA jAgai kaThina kaSAya bhAgai, ___ lAgai dAna-zIla-tapa saphala suhAvanA // pAvai bhavasiMdhu taTa khole mokSadvAra paTa, zarma sAtha dharma kI dharA meM karai bhaavnaa| etai saba kAja karai alakha ko aMga dharai, cerI cidAnanda kI akelI eka bhAvanA // 86 / / 30 | caturtha khaNDa : jaina darzana, itihAsa aura sAhitya R www.jainell Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvAratna puSpavatI abhinandana grantha isa prakAra se puNya paramparita mokSa kA kAraNa hai| sacce puNya ko prApta kara lene ke pazcAt pApa meM lauTakara nahIM AnA pdd'taa| isalie paM0 AzAdhara jI ne 'sAgAradharmAmRta' meM kahA hai bhAvo hi puNyAya mataH zubhaH pApAya cAzubhaH / taM duSyantamato rakSedvIraH samayabhaktitaH // -sAgAradharmAmRta, 65 puNya kI yathArthatA jainadharma kA mahatva nirdiSTa karate hue AcArya kundakunda ne pratipAdana kiyA hai ki sabhI dharmarUpI ratnoM meM jinadharma zreSTha hai| uttama jainadharma meM dharma kA svarUpa isa prakAra hai puyAdisu vayasahiyaM puNNaM hi jiNehiM sAsaNe bhaNiyaM / mohakkhohavihINo pariNAmo appaNo dhammo // __ --bhAvapAhuddha, 83 arthAt jinendradeva ne jinazAsana meM pUjAdika ko tathA vratoM ko puNya kahA hai aura moha, kSobha se rahita AtmA kA pariNAma dharma batAyA hai| paMchita jayacandra jI chAvar3A isa kI vyAkhyA karate hue kahate haiM-jinamata maiM jina bhagavAna aise kahyA hai jo pUjAdika virSe ara vratasahita hoya so to puNya hai, tahA~ pUjA ara Adi zabda kari bhakti-vandanA, vaiyAvRtya Adika lenA / yaha to deva, guru, zAstra ke athi hoya hai bahuri upavAsa Adika vrata haiM jo zubhakriyA haiM / ini maiM AtmA kA rAga sahita zubha pariNAma hai tAkari puNyakarma nipaje haiM tAteM ini 1 puNya kahe haiM, yAkA phala svargAdika bhoga kI prApti hai / bahuri moha kA kSobha rahita AtmA kA pariNAma leNe, tahA~ mithyAtva to atattvArthazraddhAna hai, bahuri krodha, mAna, arati, zoka, bhaya, jugupsA ye chaha to dveSa prakRti haiM, bahuri mAyA, lobha, hAsya, rati, puruSa, strI, napuMsaka ye tIna vikAra aise sAta prakRti rAgarUpa haiM / inike nimitta taiM AtmA kA jJAna, darzana svabhAva vikAra sahita kSobha rUpa calAcala vyAkula hoya hai, yAteM inikA vikArani teM rahita hoya taba zuddha darzana jJAna rUpa nizcaya hoya so AtmA kA dharma hai; isa dharma teM AtmA ke AgAmI karma kA to Asrava ruki saMvara hoya hai ara pUrva baMdhe karma tinikI nirjarA hoya hai, saMpUrNa nirjarA hoya taba mokSa hoya hai, tathA ekadeza moha ke kSobha kI hAni hoya hai tAteM zubha pariNAma kU~ bhI upacAra kari dharma kahiye hai, ara je kevala zubha pariNAma hI . dharma mAMni santuSTa haiM tinikai dharma kI prApti nAMhI hai, yaha jinamata kA upadeza hai| vyavahAra cAritra : puNya 'azubha bhAvoM se haTakara zubha bhAvoM meM laganA' yaha dharma kI prathama vyAvahArika utthAnikA hai| AcArya kundakunda, nemicandra siddhAntacakravartI ne 'asuhAdo viNivittI, suhe pavittI ya jANa cAritta' kaha kara puNya ko cAritra rUpa nirUpita kiyA hai| 'cArittaM khalu, dhammo' cAritra hI nizcaya se dharma hai| vyavahAra meM bhI cAritra dharma hai aura nizcaya meM bhI cAritra dharma hai / ataH cAritra dharma hai, isa meM kisI ko vivAda nahIM hai| loka meM bhI caritra se vyakti parakhA jAtA hai / 'sonA jAnie kasane se, AdamI jAnie basane se|' kaisA puNya upAdeya hai ? binA zraddhAna aura jJAna ke AcaraNa zuddha nahIM hotA hai| ataeva jJAnI ke puNyamulaka karmoM meM tathA kriyAoM meM aura ajJAnI ke kAryoM meM mahAna antara dekhA jAtA hai| puNya kI kriyAoM ko karate hue puNya : eka tAttvika vivecana : DaoN0 devendra kumAra zAstrI | 31 www.jan Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIratna puSpavatI abhinandana grantha bhI puNya meM tRSNA nahIM honI caahie| jisa prakAra se eka manuSya bImAra ho jAne para roga tathA azakti ko dUra karane ke lie auSadha kA sevana karatA hai aura dUsarA kAma bhoga-zakti bar3hAne ke lie auSadha sevana karatA hai, ina donoM meM atyanta dRSTi-bheda hai / usI prakAra se ajJAnI aura jJAnI ke puNya meM bar3A antara hai / svAmI kArtikeya kahate haiM jo ahilasedi puNNaM sakasAo visaya- sokkha - tahAe / dUre tassa visohI visohi mUlANi puNyANi // arthAt jo kaSAyavAna hokara viSaya-sukha kI tRSNA se puNya kI vizuddhi dUra hai aura puNyakarma kA mUla vizuddhi hai / sAdhujanoM ko sambodhita karate hue Age kahA gayA haipuNNAsAe Na puNNaM jado girIhassa puNNa-saMpattI / iya jANiUNa jaiNo puNNe vi ma AyaraM kuNaha // - kArtikeyAnuprekSA 411 abhilASA karatA hai, usase - kArtikeyAnuprekSA 412 arthAt puNya ke Azaya se jo puNya kiyA jAtA hai usase puNya kA bandha nahIM hotA, kintu icchA rahita vyakti ko hI puNya kI prApti hotI hai / yaha jAnakara yogiyoM ko puNya meM bhI Adara bhAva nahIM rahanA cAhie / jo bhogoM kI tRSNA se puNya karatA hai use sAtizaya puNya kA bandha nahIM hotA / niratizaya puNya kA bandha hone se vaha sAnurAga hokara bhogoM kA sevana karatA huA punaH naraka Adi durgati meM calA AtA hai / isalie usakA niSedha kiyA gayA hai / parantu sAtizaya puNya upAdeya hai / jo mokSa prApti kI bhAvanA se zubha karmoM ko karatA hai vaha mandakaSAyI hone se sAtizaya puNya kA bandha to karatA hI hai, paramparA 'mokSa bhI prApta kara letA hai / ataeva viSaya-sukha kI cAha se puNya karanA heya kahA gayA hai, na ki puNya kA ekAnta niSedha kiyA gayA hai| kyoMki jIva dayA Adi jitane bhI ahiMsAmUlaka bhAva tathA karma haiM sabhI meM zubha bhAvoM ko mahattva diyA gayA hai / AcaraNa kI vizuddhi ke lie zraddhAna aura jJAna kI vizuddhatA sApekSa hai / ataeva ekAntataH puNya kA sarvathA niSedha karanA jinAgama ke anukUla nahIM hai / isameM koI sandeha nahIM hai ki pApa tathA puNya meM bheda hai, pApa se puNya meM vizeSatA hai / isalie pApa chor3ane kA tathA puNya karane kA upadeza diyA jAtA hai / kintu yaha bhI nizcita hai ki mokSamArga meM, paramArtha kI dRSTi meM puNya aura pApa meM koI vizeSatA nahIM hai / kyoMki puNya aura pApa donoM Asrava ke kAraNa haiM / yadyapi tyAga ko dharma kahA jAtA hai, kintu tyAga kA tyAga dharma kaise ho sakatA hai ? yathArtha meM dharma vastu svabhAva meM hai / ataH svabhAva ko chor3akara vibhAva meM AnA yA svabhAva kA tyAganA dharma nahIM hai / tyAga to vibhAva kA, kaSAya kA, indriya viSaya kA tathA hiMsA kA honA cAhie / ahiMsA ke tyAga ko dharma kaise kahA jA sakatA hai ? yadi bhAva kI dRSTi se vicAra kiyA jAe to azuddha bhAva ke tyAga ko hI tyAga kahate haiM / zubha aura azubha donoM prakAra ke bhAva azuddha kahe gaye haiM / vrata meM azubha bhAva kA tyAga hotA hai, kintu zubha bhAva kA grahaNa kiyA jAtA hai| hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla aura parigraha kA tyAga vrata hai / AcArya amRtacandra ke zabdoM meM - dharmeNa pariNatAtmA yadi yuddhasaMprayogayut / prApnoti nirvANasukhaM zubhopayukto vA svargasukham // dharma meM pariNamita svarUpa vAlA AtmA yadi zuddhopayoga meM yukta ho to mokSasukha ko prApta karatA hai aura yadi zubha upayoga vAlA ho to svarga ke sukha ko (vandha dazA ko ) prApta karatA hai / 32 | caturtha khaNDa : jaina darzana, itihAsa aura sAhitya www.jainelibn Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIratna puSpavatI abhinandana grantha) yathArtha meM jo paNya kI vAMchA karatA hai vaha viSaya-sakha kA hI abhilASI hai| jise laukika sukhAbhAsoM meM hI Ananda AtA hai vahI puNya ko cAhatA hai aura puNya kI prApti se sAMsArika bhoga-vaibhava milatA hai / puNyakarma jIva ko rAjyAdi dekara narakAdi duHkha utpanna karAte haiN| isaliye jJAnI puruSa aisA kahate haiM ki puNya bhI acche nahIM haiN| kAraNa yaha hai ki nija zuddhAtmA kI bhAvanA se utpanna jo vItarAga paramAnanda atIndriya sukha kA anubhava hai usase viparIta jo dekhe, sune, bhoge jAte haiM una indriyoM ke bhoga kI vAMchA hI duHkhadAyI hai| phira nidAnapUrvaka viSaya-sukha kI abhilASA se kie gae dAna, tapa Adi se upArjita puNyakarma heya hI haiN| kyoMki rAjya Adi kI vibhUti ko prApta kara ajJAnI jIva viSaya-bhogoM ko chor3a nahIM sakatA aura usakA phala yaha hotA hai ki rAvaNa Adi kI taraha vaha narakAdika ke duHkha prApta karatA hai| zrImad yogIndradeva ke zabdoM meM puNNeNa hoi vihavo vihaveNa mao maeNa mai-moho / mai-moheNa ya pAvaM tA puNNaM amha mA hoi // 260 / / puNya se dhana kI samRddhi prApta hotI hai jisase abhimAna hotA hai aura mAna se buddhi-bhrama hotA hai| buddhi ke bhramita hone se avivekI ke pApa hotA hai isalie aisA puNya hamAre na ho to bhalA hai| puNya karma ke kSaya kA kAraNa nahIM hai / yadyapi Agama meM aisA kahA hai ki samyaktva sahita puNya kA udaya bhalA hai, samyagdarzana ke sammukha hokara maraNa ko bhI prApta kare to acchA hai, kintu yaha bhI kahA gayA hai ki samyaktvI tIrthaMkaranAma prakRti Adi puNya prakRtiyoM ko avAMchita vRtti se grahaNa karatA huA unako tyAgane yogya samajhatA hai, upAdeya nahIM mAnatA hai| AcArya akalaMkadeva kahate haiM ki ghAtikarmoM kA bandha bhI zubha pariNAmoM se hotA hai| jo zubha pariNAma puNya kA kAraNa hai vaha pApa kA kAraNa bhI ho sakatA hai / ataH jJAnI puNya ko bhI parigraha samajhatA hai / itanA hI nahIM, samasta zubha karmoM ko bhogiyoM ke bhoga kA mUla mAnatA hai| kevala nija zuddhAtmA yA paramAtmA ko hI upAdeya mAnatA hai / kahA bhI hai sukRtamapi samastaM bhoginAM bhogamUlaM tyajatu paramatattvAbhyAsaniSNAtacittaH / ubhaya samayasAraM sAratattvasvarUpaM bhajatu bhavavimuktyai ko'na doSo munIzaH // -niyamasAra kalaza, 56 saMkSepa meM, isa vivecana kA sAra yahI hai ki bhUmikA ke anusAra zrAvaka tathA zramaNa ke puNya kI pravRtti evaM zubha pariNAma hote haiM, unakA niSedha nahIM kiyA gayA hai; kintu puNya karane lAyaka nahIM hai, dRSTi meM sarvathA heya hai aura pravRtti meM bhI upAdeya nahIM hai / yaha avazya hai ki puruSArtha kI azakyatA hone se bAhya pravRttiyoM meM para kA avalambana letA hai, kintu vaha svAvalambI jIvana kA pathika svAvalambana ke sivAya anya kisI ko iSTa nahIM samajhatA hai| 00 puNya : eka tAttvika vivecana : DaoN0 devendra kumAra zAstrI | 33 AE