Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
॥ अनंतलब्धिनिधान श्री गौतमस्वामिने नमः ।।
॥ योगनिष्ठ आचार्य श्रीमद् बुद्धिसागरसूरीश्वरेभ्यो नमः ॥
॥ कोबातीर्थमंडन श्री महावीरस्वामिने नमः ॥
आचार्य श्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर
Websiet : www.kobatirth.org Email: Kendra@kobatirth.org
www.kobatirth.org
पुनितप्रेरणा व आशीर्वाद
राष्ट्रसंत श्रुतोद्धारक आचार्यदेव श्रीमत् पद्मसागरसूरीश्वरजी म. सा.
श्री
जैन मुद्रित ग्रंथ स्केनिंग प्रकल्प
ग्रंथांक : १
महावीर
श्री महावीर जैन आराधना केन्द्र
आचार्यश्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर कोबा, गांधीनगर - श्री महावीर जैन आराधना केन्द्र आचार्यश्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर
कोबा, गांधीनगर-३८२००७ (गुजरात) (079) 23276252, 23276204 फेक्स: 23276249
जैन
।। गणधर भगवंत श्री सुधर्मास्वामिने नमः ।।
॥ चारित्रचूडामणि आचार्य श्रीमद् कैलाससागरसूरीश्वरेभ्यो नमः ।।
अमृतं
आराधना
तु
केन्द्र कोबा
विद्या
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
卐
शहर शाखा
आचार्यश्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर शहर शाखा
आचार्यश्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर त्रण बंगला, टोलकनगर परिवार डाइनिंग हॉल की गली में पालडी, अहमदाबाद - ३८०००७ (079) 26582355
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
O) (O) 00 0)= (O) 0
ઈપપ્પામૃત જૈન ગ્રંથમા
ગ્રન્થાંક ૧૧૧-૧૫૧
ICI
થdીપાઉં બાળી શ્રી
GI
કાકા છોકરાશાળી સ્થા
: સંપાદકઃ
પૂ. આ. શ્રી વિજય જિનેન્દ્રસૂરીશ્વરજી મ.
: પ્રકાશિકા: શ્રી હર્ષપુષ્પામૃત જૈન ગ્રંથમાલા લાખાબાવળ-શાંતિપુરી (સૌરાષ્ટ્ર)
મુલ્ય રૂા. ૧૦-00
(O) = (O): (O): (O): (O):- O:- (O: O:- OD:- )
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
नम्र सूचन इस ग्रन्थ के अभ्यास का कार्य पूर्ण होते ही नियत
समयावधि में शीघ्र वापस करने की कृपा करें. जिससे अन्य वाचकगण इसका उपयोग कर सकें,
પૂ. આ. શ્રી વિજયઅમૃતસૂરીશ્વરજી મ.ના પટધર
પૂ.આ.શ્રીવિજયંજિનેન્દ્રસૂરીશ્વરજી મ.ના
આચાર્યપદનાં ૨૫વર્ષનિમિત્તે
શ્રીમતી સવિતાબેન વૈલજી સામત
- લંડન
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જ શ્રી હર્ષ પુષ્પામૃત જૈન ગ્રન્થમાલા ગ્રંથાંક ૧૧૧-૧૫૧ ૪
શ્રી મહાવીર જિનેન્દ્રાય નમઃ શ્રી મણિબુદ્દધ્યારું હર્ષકપૂરામૃતસૂરિ નમઃ
પૃથ્વીપાલ કથા
તથા કકજંઘ કે કાશ કથા
- સંપાદક – જ પૂ. આ. શ્રી વિજય જિનેન્દ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજ
- પ્રકાશિકા – શ્રી હર્ષપુષ્પામૃત જેને ગ્રંથમાલા લાખાબાવળ–શાંતિપુરી (સૌરાષ્ટ્ર)
મૂલ્ય રૂા. ૧૦-૦૦
નામ નહી કરી હતી અને
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રકાશિકા – શ્રી હર્ષ પુરપામૃત જૈન ગ્રંથમાલા
(લાખાબાવળ) C/o. શ્રુતજ્ઞાન ભવન, ૪પ ક્રિગ્વિજય પ્લોટ, જામનગર
વીર સં. વિક્રમ સં. સને બીજી આવૃત્તિ ૨૫૨૬ ૨૦૧૬ ૨૦૦૦ નકલ ૨૦૦૦
કાંઇક અમારી ગ્રંથમાલા તરફથી ઉપયોગી કથા સાહિત્યમાં આ પૃથ્વીપાલ રાજાની કથા તથા કાજૂધ કે કાશ કથા પ્રગટ થાય છે.
જે બાળજીને સરળ બાધ જ્ઞાન અને વિજ્ઞાન આપે છે તે ગ્રંથમાલાના ૧૧૧ અને ૧૫૧ ગ્રંથાંક તરીકે હતા. પૂ. આ. શ્રી વિજય જિનેન્દ્રસૂરીશ્વરજી મ. એ આ પુસ્તિકાનું સંપાદન કર્યું છે.
તા. ૨૧-૬-૨૦૦૦ દેવચંદ પદમશી ગુઢકા લાખાબાવળ વ્યવ. શ્રી હર્ષપુષ્યામૃત જૈન ગ્રંથમાલા
નામ
આ
પેજ
અનુક્રમ નં.
ગ્રંથાક ૧ પૃથ્વીપાલ રાજાની કથા ૧૧૧ ૨ કાકજંઘ અને કેકાશની કથા ૧૫૧
*
જી.
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રુતજ્ઞાન આરાધના અંગે ૧.શ્રી પૃથ્વીપાલ રાજાની કથા
પૃથ્વીપુર નામના નગરના સમગ્ર પદાર્થોની પરીક્ષા કરવામાં વિચક્ષણ અને તાત્કાલિક બુદ્ધિવાળે “પૃથ્વીપાલ નામે પૃથ્વી (રાજા) હતે. ધર્મથી ઈષ્ટની પ્રાપ્તિ અને અધર્મથી અનિષ્ટની પ્રાપ્તિ થાય છે. આ પ્રમાણેનાં શાસ્ત્રના વાક્યો જુદા જુદા દર્શનમાં સંવાદ હોવાથી તે રાજાને શાસ્ત્રો ઉપર બહુમાન નહોતું. કારણ કે તે રાજા કેટલાક પુણ્યવત મનુષ્યને નિરંતર દારિદ્ર અને આધિ વ્યાધિથી દુખી થતા જતો હતે, તથા કેટલાએક પુણ્યરહિત મનુષ્યને સામ્રાજ્ય સુખને જોગવતા તે હતે. તે ચતુર રાજા એકદા (રાત્રે) નગરચર્ચા જેવાને ગુપ્ત વેષ ધારણ કરી ફરતા ફરતે કઇ વિદ્યામઠ પાસે આવ્યો. ત્યાં તેણે પાકે બોલાતો એક ઉજ્વળ યશની જે શ્લોક સાંભળે–
સર્વત્ર સુપ્રિયાઃ સન્ત સર્વત્ર કુધિsધમાઃ સર્વત્ર દુખિનાં દુખ,
સવ સુખીનાં સુખમ્ ૧”
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અર્થ : “સપુરુષે સર્વત્ર અતિ પ્રિય હોય છે, અધમ પુરૂષો સર્વત્ર દુષ્ટ બુધિવાળા હેય છે, દુઃખી માણસેને સર્વત્ર દુઃખ હોય છે, અને સુખી માણસોને એકત્ર સુખ હેાય છે.
આ શ્લોકમાં કહેલી બાબત સત્ય છે કે નહી ? તેની પરીક્ષા કરવાની ઈચ્છાથી તે રાજાએ બીજે દિવસે કૃત્રિમ કેપ કરીને એક ઘણા ગુણે વડે પ્રસિદ્ધ એવા મહાપુરૂષને પિતાના સેવકો દ્વારા બોલાવ્યો અને તેને કહ્યું કે-“હાથીની જેમ મદાંધ થયેલા તારા પુત્રે મારી આપેલી આજ્ઞારૂપી અલા (સાંકળ) ને મારા ચર પુરૂષના સમક્ષ બળથી તેડી નાંખી છે. આ પ્રમાણે અત્યંત કૃત્રિમ કેપ કરીને દેશનો આરેપ કરી રાજાએ તેને તેના પુત્ર સહિત ચારની જેમ કારાગૃહમાં નાંખ્યો. અને પિતાના અતિ વિશ્વાસુ ચર પુરૂષને ગુપ્ત રીતે તેમની વાત સાંભળવા માટે આજ્ઞા કરી.
પછી રાજાએ કપટથી પિતાના શરીરમાં અત્યંત વ્યાધિ થવાનું પ્રગટ કર્યું. તેથી ગુપ્તચર પુરૂષો પણ પરસ્પર આ પ્રમાણે બોલવા લાગ્યા કે-“આજે રાજાનું શરીર આયુષ્યના અંત સમય જેવું થયું જણાય છે. આવા આકસ્મિક મહાવ્યાધિથી જીવિતની આશા કયાંથી જ હેય? આ
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રમાણે નજીકના ચર પુરૂષથી થતી વાત સાંભળીને સ્વભાવથી જ પરહિશ્વકાંક્ષી એવા તે પિતા અને પુત્ર મહા શોક પામ્યા, અને નિઝરણાંની જેમ ચક્ષુમાંથી અશ્રુને મૂકવા લાગ્યા. - પછી તે બને પરસ્પર હૃદયમાં રહેલા વાતે કરવા લાગ્યા. કે-“હા! હા! રાજાના શરીરમાં આ અકસ્માત્ શું થયું ? ગમે તે થયું હોય પણ પરિણામે આ રાજાનું કાંઈ પણ અહિત ન થાઓ. જો કે આ રાજાએ આપણને સહસાકારે
ગટ દુઃખમાં નાખ્યા છે. અને આ રજાનું મરણ થયેથી આપણે જલદી છુટી શકીએ ખરા. કારણ કે ના રાજા રાજ્ય મળવાથી સમગ્ર કેદીઓને છોડી મૂકે છે અને કેદીઓને છોડયા પછી જ નવા રાજને અભિષેકેન્સવ કરવાનો રીવાજ છે; એ સિવાય બીજી રીતે આપણે છુટીએ તેવું કઇ પ્રકારે જણાતું નથી.
વળી આજ્ઞાભંગને આક્ષેપ કરનાર અને અત્યંત ક્રોધાયમાન થયેલ આ રાજ આપણને કેણુ જાણે કેવી કદર્થના પમાડશે ? તેની ખબર પડતી નથી. કહ્યું છે કે-“રાજની આજ્ઞાનો ભંગ, મહાપુરૂષના માનનું ખંડન અને બ્રાહ્મણની વૃત્તિ (જીવિકા) ને નાશ, એ શસ્ત્રવિનાને વધુ
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૪ )
કહેવાય છે.’ આ પ્રમાણે હાવા છતાં પણ જગત્તના જીવનરૂપ આ રાજા ચિરકાળ સુધી જીવતે રહેા. બીજા જીવનુ પણ અનિષ્ટ ચિતવત્તુ' ચેગ્ય નહીં, તે રાજાનુ' અનિષ્ટ શી રીતે પંચ તવવાલાયક હોય ? વળી આપણને જે આ દુઃખ પ્રાપ્ત થયું છે, તે તે આપણા જ દુષ્કર્મ થયેલુ છે, તેમાં આ રાજાના કાંઇપણ દોષ નથી. જો એમ ન હોય તે। આ હુંશીયાર રાજા પરીક્ષા કર્યા વિના આમ કેમ કરે ? કહ્યું છે કે
સવ' જીવા પેાતાના પૂર્વે કરેલાં કર્મોના ફળવિપાકને પામે છે; તેમાં અપરાધ (હાનિ) અથવા ગુણુ (લાભ) કરવાને વિષે બીજો તે નિમિત્તમાત્ર જ છે' જ્યારે કેમ બળવાન્ હાય છે ત્યારે અચિત્યા જ મમસ્થાનમાં ઘા વાગે છે. અને તે વખતે પ્રાણુનું રક્ષણ કરનાર કાણુ થતુ નથી. તેમજ કાંઇ પણ આધાર કે વિચાર પણ કામ આવતા નથી. તથા આપણા કર્માંના વશથી આષણુ' જે થવાનું હાય તે થાઓ, પરંતુ આ રાજાનુ તા સવથા શુભ જ થાઓ, એટલાથી જ આપણને સર્વ રીતે સમષ છે.’
આ પ્રમાણે તે પિતા અને પુત્રની પરસ્પરની વાતાને ગુપ્ત રીતે સાંભળનાર ચર પુરૂષાએ
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તત્કાળ આવીને રાજા પાસે સ્પષ્ટ રીતે જાહેર કરી. એટલે રાજ મનમાં આનંદિત થયો પછી પુષ્ટ બુધિમાનું અને તુષ્ટ થયેલા રાજાએ ક્ષણવાર પછી પોતાના શરીરની સુખકારી પ્રગટ કરી. અને પેલા બનેને ઘણુ માનપૂર્વક પિતાની પાસે બોલાવ્યા. નિર્મળ બુદિધવાળી રાજાએ કાર્યની વ્યગ્રતાથી સંભાળ લેતાં વિલંબ થયાનું જણાવી તેમને સરકારી કરી તેમને રજા આપી, એટલે તે બને હર્ષ પામતા પિતાને ઘેર ગયા. આ સર્વ શુભ સ્વભાવનું જ ફળ છે.
શ્લેકના પહેલા પદની આ પ્રમાણે પરીક્ષા કર્યા પછી રાજાએ બીજા પદની પરીક્ષા કરવાને આરંભ કર્યો. નગરના કેઈક અતિ નીચ પ્રકૃતિવાળા પિતા પુત્રને કૃત્રિમ બહુમાન આપીને મંત્રી વિગેરેથી પણ અધિક માનવાળા કર્યા. પછી એકદા પ્રથમની જ જે મ રાજાએ પિતાની કૃત્રિમ તીવ્ર વ્યાધિને પ્રગટ કરી, પિતાના આયુશ્વના અન્યની સ્થિતિ ચરપુરુષ દ્વારા તેમને જણાવી. તે સાંભળીને અધમ સ્વભાવવાળો તે બને પિતાની પ્રકૃતિને ચોગ્ય એવી વાતો કરવા લાગ્યા; કેમકે એકાંત સમયે હૃદયને ભાવ પ્રગટ થાય છે. તે સમયે ગુપ્ત રીતે રાખેલા ચર પુરૂષ તેમની વાત પણ સાંભળતા હતા. તે પિતા
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તથા પુત્ર આ પ્રમાણે પર૫૨ બોલવા લાગ્યા
આ રાજ જે હમણું જ મરે, તે આપણે આનંદથી અપુત્રીયા રાજાના સમગ્ર સામ્રાજ્યને ઉપભાગ કરીએ.
રાજ્યમાં આપણને કેણ માનતું નથી? સર્વ માને છે કદાચ કેઇક નહીં માને, તે તેને તત્કાલ હણીને પણ આપણે રાજ્ય કરીશું. નવા રાજાની એવી જ રીત હોય છે. કદાચ રાજ્ય લેવાને આપણે સમથ નહીં થઇએ તે પણ સ્વેચ્છાએ રાજાનું સર્વસ્વ લુંટી લઈને તપુરની રાણીઓ સાથે અને નગરની સ્ત્રીઓ સાથે સુખભંગ તે સુખેથી ભગવશું. માટે આ રાજાનું પેાતાની મેળેજ મરણ થાય છે, તે સારું છે, નહી તો આપણે તેને મારવાની જરૂર પડત, કેમકે રાજ્યગૃહની અંદર ફરનારા આપણને શું સુસાધ્ય છે ?” .
આ પ્રમાણે તે દુષ્ટબુદ્ધિધવાળા દુષ્ટની પાપિષ્ટ વાતચીત સાંભળીને પેલા ગુપ્ત ચર પુરૂએ તે વાત રાજાની પાસે કહી શકાય તેવી ન હોય છતાં પણ ગુપ્ત રીતે જણાવી. તે સાંભળીને અત્યંત કેપથી કંપાતા જાગૃત ન્યાયવાળા તે રાજાએ તત્કાળ તે બંનેને નિગ્રહ કર્યો. રાજા
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
( ૭ )
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એને દુનના તિરસ્કાર અને સજ્જનની પૂજા કરવી ચિતજ છે.
આ પ્રમાણે બે પાદની પરીક્ષા કરીને ત્રીજા પાદની પરીક્ષા કરવા માટે રાજાએ પેાતાના ચરપુરૂષાદ્વારા જન્મથીજ દ્રારિદ્રવડે ધ થયેલા એક રૉક ભિક્ષુકને બેાલાવ્યેા. તેના હાથમાં ભિક્ષા માગવા લાયક એક એકર (ડી'કફ) હતુ, તેણે કથાની જેવા ફાટેલા જૂના વસ્ત્રના એક કડા પહેરેલા હતા; ચાલતા ટકે. આપના માટે લાકડીના કકડા હાથમાં હતા, તેની ગતિ સ્મ લિત થતી હતી. અને તેનુ શરીર અત્યંત કુશ હતુ.
આવા તે ભીખારીને જોઇને રાજાએ તેને કહ્યુ હૈ ભિક્ષુક? તારા શરીરને અભ્યગ, મન ઉર્દુતૅન સ્નાન, ભાજન, વસ્ત્ર, શય્યા અને આસન એ વિગેરે ઇપ્સિત વસ્તુ આપવા વડે હું તને સુખી કરીશ, તુ મારી પાસે ૐ અને સુખેથી અનુષ્યને મળતા સુખે ભેાગત્ર, આ ભિક્ષુકના વેષને છેડી દે અને બીજા ઉત્તમ વેષને ધારણ કર. તારા નસીબને પણ ફેરવી નાખીને હુ તને પૃથ્વીપતિ સમાન બનાવી દઇશ, કેમકે કલ્પવૃક્ષની જેમ હું. પ્રસન્ન થયેથી તારે દુષ્પ્રાપ્ય શું છે? ’
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ પ્રમાણે ઘણી રીતે કહ્યા છતાં પણ તે પ્રારબ્ધહીન ભિક્ષુક જરા પણ વિશ્વાસ ન પામ્યો. અને જેમ મિલાવી પ્રાણી મિથ્યાત્વને ત્યાગ ન કરે, તેમ તેણે પિતાના વેષનો ત્યાગ કર્યો નહીં. જ્યારે તેને બળાત્કારે વેષ મૂકાવવા લાગ્યા. ત્યારે તેને જાણે કેઈએ માર્યો હોય તેમ તે રેવા લાગ્યો. તે જોઈને રાજાએ તેને કહ્યું કે “તારો વેષ કાયમ રાખી ને પણ તું ભેજનાદિક્વડે સુખ ભેગવ.” તે સાંભળીને પ્રસન્ન થયેલે તે ભિક્ષુક જેમ પહેલા કપાય (અનંતાનુબંધી)ના ઉદયવાળે જીવ (પ્રથમ પામેલા ) સર્વ સમ્યકત્વને વમી નાંખે, તેમ પ્રથમ પ્રેતની જેમ ઘણું જમ્યો અને પછી તત્કાળ તે સર્વનું વમન કર્યું કહ્યું છે કે ' દૈવનું (કર્મનું ઉલ્લંઘન કરીને જે કાર્ય કરવામાં આવે છે, ફળીભૂત થતું નથી. ચાતક પક્ષીએ ગ્રહણ કરેલું સરેવરનું પાણી ગળાના ૨ધદ્વારા બહાર નીકળી જ જાય છે. પછી રાજાએ સાંય કાળે તેને ફરીથી ભેજન કરાવીને તાંબૂલાદિક આયા. તે વખતે પણ તે નારકીની જેમ પિટની વ્યથાદિક દ:ખને સ્પષ્ટ રીતે ભેગવવા લાગ્યું. તે વ્યાધનો રાજા એ ઉપચાર કરાવ્યો ત્યારે અતિસાર (ઝાડા) ના વ્યાધિથી
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તે અત્યંત પીડા, અને તે અતિસાર નો ઉપચાર કરાવ્યું ત્યારે તત્કાળ મૃત્યુને સૂચન કરનારા વિસૂચિકા નામના વ્યાધિવડે પીડાવા લાગ્યા.
આ પ્રમાણે ઉત્તમ રાજાએ યત્ન કર્યા છતાં પણ તે રક્ત, અતિસાર, તીવ્રજવર, પિત્ત, કફ અને વાત વિગેરેના વ્યાધિથી પીડાયે, પણ દેવથી હણાયેલો તે જરા પણ સુખ પાયે નહી. પ્રાંતે જડ બુદ્ધિવાળાને ગુરૂ મહારાજની જેમ રાજાએ તેને કોઈ પણ પ્રકારે વિવિધ પ્રકારના દુકર ઉપાવડે સાજો કર્યો. “ઉદ્યમવડે શું ન થાય?” પૃથ્વીપાલ રાજા તેને સાજો થયેલ જોઈ અત્યંત ખુશી થયે. ત્યારે અહંકાર અને હુંકાર કરતો તે પ્રમક એક દિવસે પિતાના કૃત્યથી કરાયેલા દદેવથી પ્રેરાયે હેાય તેમ વિષને ઘેર ગયે ત્યાં દવાઓની મેળવણથી વિષમ થયેલું એક જાતનું વિષ તેની દૃષ્ટિએ પડયું.
એટલે તરતજ નટ બુદ્ધિવાળા તે કમકે તેને સુવું, સુંઘવા માત્રથી પણ તે વિષ પરાધીનતાને કરનારું હતું તેથી તે વૈધે તેને એકદમ અટકાવ્યો અને કહ્યું કે “આ તે શું કર્યું? વિચાર્યા વિના જે કામ કરવું તે મરણુપર્યત દુઃખને દેવાવાળું થાય છે.'
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૧૦ )
એટલે તે ભિક્ષુક બેલ્યો કે “હે વૈદ્ય ! જેમ અનર્થથી અટકાવે તેમ આ સુગંધિ પદાર્થ સુંઘતા મને કેમ અટકાવે છે?” વૈદ્ય કહ્યું કે હે મૂખ ! તીવ્ર વિપાકથી ગીરવતાને પામેલ આ મહાવિષ તે સુંદયું, તેથી આ જન્મમાં તે તારે સુખને વિનાશ જ થયો. આજથી પાંચે ઈદ્રિના વિષયોને લગતા પદાર્થોમાંથી એક પણ ઈષ્ટ પદાથ તારે સુખને માટે સેવ નહીં, અને જે સેવીશ તે તત્કાળ તારૂં મરણ જ થશે. હવે તારે લખું સવિનાનું અ૫ ભેજન કરવું જેવું તેવું, પાણી પીવું જીણુ અને ફાટેલાં વસ્ત્રો પહેરવાં તથા ભેગને ત્યાગ કરે પરીષહ સહન કરવા અને અનિયમિત વસવું. એ વિગેરે મુનિની જેવી મર્યાદા વડે જે રહીશ, તો તું જીવતે રહીશ; અન્યથા જરૂર મરણ પામીશ. જેના પરિણામની જેમ ઔષધોના પરિણામ પણ ઘણું વિચિત્ર હોય છે.”
આ પ્રમાણે સાંભળીને દીન ચિત્તવાળા તે કમકે ઘણી માંદગીવાળા આતુર માણસની જેમ તે સર્વ અંગીકાર કર્યું. કેમકે “મનુષ્ય મરણના ભયથી દુકર એવું પણ શું નથી કરતે? સર્વ કરે છે. પછી યતિના આચાર પ્રમાણે વર્તતા તે દ્રમુકને રાજાદિકે ચારિત્ર ગ્રહણ
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૧૧ )
કરવા માટે ઘણું કહ્યાં છતાં પણ તે તુચ્છ મનવાળાએ તિપણું' અંગીકાર કર્યુ' નહી”. કેમકે તિપણું તેા મહા સાત્વિક પુરૂષાથીજ સાથી શકાય તેવુ છે. પૂર્વ કહેલા લાકના ત્રીજા પાદના અને જાણે સિદ્ધ કરવા માટેજ હાય, તેમ તેણે દીક્ષા ગહણ કરી નહી. કારણ કે મમયા લેવાથી તે આગામીકાળે સુખની પ્રાપ્તિ થાય છે. તે આ દ્રષકને કયાંથી હોય ? કહ્યું છે કે.
‘તૃણના સથારાપર બેઠેલા રાગ, દ્વેષ અને માહ રહિત એવા શ્રેષ્ઠમુનિ જે મુક્તિની જેવુ સુખ પામે છે; તે સુખને ચક્રવતી પણ કયાંથી પામે ? જો તે દ્રષકે ધૂમબુધ્ધિથી આવુ કષ્ટ સહન કર્યુ હાત તે કાણુ જાણે કેવુ' ઉત્તમ ફળ પામત? પરંતુ આવા પશુની જીંદગીમાં સહન કરવા પડે તેવા દુષ્ટને આ સ'સારમાં પડેલા જીવા સસારમાં રહ્યા સતા સુખી થઇને સહન કરે છે, પરંતુ નિપણુ' સ્વીકારતા નથી. તે મહા આશ્ચય છે.
આ પ્રમાણે ત્રીજા પાદના અર્થની પરીક્ષા કરીને હવે ચાથા પાદની પરીક્ષા કરવા માટે તીવ્ર બુધ્ધિવાળા રાજાએ ઉપાયને વિચાર કરતાં આ
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૧૨ ) પ્રમાણે ચિંતવ્યું કે–“માત્ર પરીક્ષાને જ માટે કેગટ બીજા સુખી માણસને શા માટે દુઃખ દેવું? માટે હું પોતે જ પરદેશમાં જઈ એ પદની પરીક્ષા કરૂં.' આ પ્રમાણે વિચારીને બીજે જ દિવસે રાજા રાજ્યનો ભાર મંત્રીને સોંપીને રાત્રિને સમય એક નગર બહાર નીકળી ગયે. માર્ગે ચાલતાં તેણે વિચાર કર્યો કે- “મારા દેશમાં તે સમગ્ર લેકે મને જાણે છે, તથા સેવકની જેમ વિશેષ પ્રકારે મારી ભક્તિ કરશે, તેથી આ દેશ સુકી પરદેશ જવું જોઈએ. પરંતુ જલદીથી દૂર દેશ શી રીતે જવાશે?”
આ પ્રમાણેની ચિંતાથી ઉદ્વેગ પામેલે રાજા માગે ચાલતાં થાકી જવાથી એક વઇવૃક્ષની તળે બેઠે. તે વખતે તે વૃક્ષ પર રહેનાર યક્ષને તેની સ્ત્રી યક્ષીણુએ કહ્યું કે-“હે પ્રિય ! આપણું આશ્રમની નીચે બેઠેલો આ અભ્યાગત કઈ મહાન પુરૂષ જણાય છે, તેથી તે તમારે માનવા-પૂજવા એગ્ય છે. શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કેપિતાને ઘેર ચાલીને આવેલા સપુરૂષનું ચોગ્ય સન્માન કરવું જોઈએ, તે દુઃખમાં આવી પડેલ હોય તો તેમાંથી તેમને સારી રીતે ઉધાર કરે જોઈએ, અને દુ:ખી પ્રાણીઓ પર દયા કરવી જોઈએ
આ પ્રમાણેને ધમ સવ મતવાળાઓને
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૩)
સંમત છે. તે સાંભળીને તે યક્ષે પ્રત્યક્ષ થઈને રાજાને કહ્યું કે-“હે સજજન ! કહે, તારે શું ઈષ્ટ છે? જે તું માગે તે આપવાને હું કલ્પવૃક્ષની જેમ સમર્થ છું” તે સાંભળી વિસ્મય પામેલ રાજા બોલ્યા કે-“તમે કોણ છે ? અને યે પ્રકારે ઇષ્ટ વસ્તુને આ પવા સમર્થ છે? કારણું કે મનુષ્યને તો અનેક પ્રકારના વાંછિત હેાય છે, એ વાત પ્રસિદધ છે.”
ત્યારે યક્ષ બેલ્યો કે, “હુ માટે દેવ છું તથા મનવાંછિતને પૂર્ણ કરવા સમર્થ છું. કેમકે અમારે સર્વ સિદ્ધિઓ અને સમૃધિઓ મનથી જ સિદધ થાય છે. તે સાંભળીને રાજાએ કહ્યું કેહે દેવ ! તમે શા માટે જુઠ બોલો છો? દેવેનું પણ મનવાંછિત સિદધ થતું નથી. દેવો પણ ઘણું દુઃખી હોય છે, કેમકે ઇર્ષ્યા, વિષાદ, મદ, ક્રોધ, માન અને લોભ ઇત્યાદિ વડે દેવે પણ દાખી હોય છે. તેઓ બીજા પિતાથી અધિક
દિધવાળાથી પરાભવ પામે છે. માટે તેમને પણ સુખ કયાંથી? તેથી જો દેવાથી પોતાનું વાંછિત પણ સિદધ થતું નથી, તો તે બીજાનું શી રીતે સિદ્ધ કરશે ? માટે દેવોથી પણ અન્યનું મનવાંછિત સિદધ કરાય જ નહીં.
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૧૪ )
શું રંક માણસ બીજાને રાજ્ય આપી શકે? માટે હે દેવ ! તમે વિદ્વાન થઇને ગર્વથી ગ્રથિલની જેમ આમ કેમ બેલે છે? સત્યવકતા મનુષ્ય પણ આવું અસત્ય બોલતા નથી, તો તમે દેવ થઈને કેમ બોલે છો?” આ પ્રમાણે રાજાએ તત્વ અને યુકિતથી કહ્યું, તે સાંભળીને ચિત્તમાં ચમત્કાર પામેલ યક્ષ બોલ્યા કે
“હે મહાપુરૂષ ! તે આ જે કહ્યું તે સર્વ સત્ય છે દેને પણ બીજાની જેમ પૂર્વે કરેલા પિતપિતાના પુણને અનુસારે જ કાર્ય સિદ્ધિ થાય
છે. તો પણ દેવની શકિત અચિત્ય છે તેથી તે ચિતવેલું કાર્ય કરી શકે છે.
જેવું સુખ મનુષ્યથી સાધી શકાતું નથી, તેવું સુખ દેવતા શીઘ્રતાથી સાધી શકે છે, માટે તું મારી પાસે કાંઇપણ માગ. તું જે માગીશ તે મારાથી અવશ્ય સિદ્ધ થશે, હું તે સર્વ તને આ પી શકીશ. કેમકે દેવનું દર્શન નિષ્ફળ હાય જ નહીં,
આ પ્રકારે સાંભળીને તે દેવનું વચન અત્યંત દઢ કરવા માટે રાજાએ કહ્યું કે- હે દેવ! જે તમારી ઈચ્છા એમજ હેાય તો હું જ્યારે તમારા સ્મરણ કરૂં ત્યારે તમે મારું કાર્ય સિદ્ધ કરો.”
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૧૫ ) તે દેવે તેનું વચન અંગીકાર કર્યું કેમકે જે પુણ્યવંત હોય છે, તેનું કાર્ય અવશય સિદ્ધ થાય છે, અને ચિંતવ્યા કરતા પણ અધિક સમૃધિ પ્રાપ્ત થાય છે, ત્યાર પછી હર્ષ પામેલે રાજા વિચાર કરવા લાગે કે “અહીં પણ હું અધિક સુખી તે થયે, તે છતાં પણ પરીક્ષાને માટે હું પરદેશ ગમન કરૂં.' એમ વિચારીને તે રાજાએ યક્ષને કહ્યું કે- હે દેવ! મને હમણુંજ (દૂર દેશમાં) પહોંચ ડો.” એટલે દેવશકિતથી તે રાજા વાયુની પેઠે ક્ષણવારમાં પરદેશ પહેાં. ત્યાં પરમ નીતિમાં અવધિરૂપ કુશસ્થળ નામનું નગર હતું. તે નગરના સમી પના ઉધાનમાં મુસાફરની જેમ તે રાજા ગંધાતા કેઢિીયા પુરૂષ જેવું રૂપ ધારણ કરીને બેઠે.
તે કુશસ્થળ નગરમાં ચંદ્રની જેમ લેકને આનંદ કરતે ચંદ્ર નામે રાજા રાજય કરતો હતો. તે રાજા નામ વડે ચંદ્ર છતાં સૂર્યની જેમ શત્રુના તેજ નાશ કરતો હતો એ આશ્ચર્ય છે. તે રાજાએ ચંદ્ર જેવા મુખવાળી પ્રિયવચના અને પ્રિયવદના નામની બે રાણુઓ હતી, પહેલી રાણુ ગુણવડે અધિક હતી, અને બીજી ચંદ્રના જેવા સુંદર મુખવાળી હતી. પુત્રથી રહિત એવી તે બન્ને સ્ત્રીઓને અત્યંત પ્રીતિનાં પાત્રભૂત એક એક પુત્રી હતી.
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૧૬ )
સરખી
ગુણવડ અસર અને એક
તેમાં પહેલીનું નામ સુલોચના અને બીજીનું નામ સુવદન હતું. તે બને પુત્રીઓ સરખી ઉમરવાળી, સુન્દર અને સમાન રૂપવાળી, ગુણવડે અત્યંત શ્રેષ્ઠ અને પૃથ્વી પર આવેલી દેવકન્યાઓજ હોય, તેવી શોભતી હતી. વયે તે બન્નેને રાજાએ ઘણી કળાઓ શીખવી.
જ્યારે તે બન્ને યુવાવસ્થા પામી, ત્યારે એક દિવસ તેમની માતાઓએ તેમને વિશેષ આભૂષણુકિવડે શણગારીને રાજા પાસે મોકલી, સભામંડપમાં બેઠેલા રાજાએ કમળ ઉપર હંસીઓની જેમ તેમને પોતાના ઉલ્લંગ (ખેાળા)માં બેસાડી, પછી પ્રશ્નોત્તર આદિ અનેક પ્રકારની પૃચ્છાએના તે બન્ને કન્યાઓએ સાક્ષાત્ સરસ્વતીની જેમ તત્કાળ ઉત્તર આપ્યા
પછી રાજાની આજ્ઞાથી મોટા મોટા પંડિતોએ પણ તેમની કળા કુશળતાની પરીક્ષા માટે અનેક પ્રકારના પ્રશ્રને પૂછયા. તે દરેકના જવાબે પણ તે બને કન્યાઓએ ઘણું જ સંતોષકારક આપ્યા છે
છે આ સ્થળે ઘણા પ્રશ્નોતરો વિસ્તારવાળા છે, પણ તે શાસ્ત્રના અભ્યાસીને જ ઉપયોગી હોવાથી અહીં લખ્યા નથી. જિજ્ઞાસુએ આચારપ્રદીપ ગ્રંથમાંથી તે વાંચી લેવા.
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૧૭ ) ત્યાર પછી રાજાએ પોતે બને કન્યાઓને કહ્યું કે-“મારા પ્રશ્નનો જવાબ તમે બેઉ બરાબર આપે કે-કમ (પ્રારબ્ધ) અને ઉપક્રમ (ઉદ્યમ) એ બેમાં મુખ્ય કેણી પહેલું કે બીજુ? કે તે બને સમાન છે? તે કહો.” ત્યારે પહેલી કન્યા બોલી કે
પરાક્રમી જેમ સર્વ સ્થળે ઉપકમજ (ઉદ્યમ) ફી સાધનનું કારણ છે, ઉપકમવિનાનું કામ (પ્રારબ્ધ) નિબફળ છે. ભેજન, વસ્ત્ર, ધન ઉપાજન, અન્યનું વશીકરણ, શગુને નાશ, વિદ્યાની પ્રાપ્તિ અને રાજયને લાભ ઇત્યાદિ સર્વ કાય ઉદ્યમથી જ સિદ્ધ થાય છે. કહ્યું છે કે-ઉદ્ય મવડેજ સર્વ કાર્ય સિદ્ધ થાય છે, પણ મારવડે સિદ્ધ થતાં નથી, કેમકે સૂતેલા સિંહના મુખમાં પોતાની મેળે જ મૃગલાં પ્રવેશ કરતાં નથી. તેથી બિલાડીની જેમ નિરંતર ઉદ્યમ જ કરવો. જેમકે બિલાડે જન્મથી જ તેની પાસે ગાય નથી તો પણ હમેશાં ઉદ્યમ કરવાથી દૂધ પીએ છે.” તે સાંભળીને બીજી કુમારી બોલી કે
“કમ (પ્રારબ્ધ) વિના ઉદ્યમનું શું ફલ? કાંઈજ નહી. જેમ બીજ વિના ખેતી કરવાનાં સર્વ ઉદ્યમ નિષ્ફળ છે, તેમ કમરુપ બીજ વિનાનો ઉદ્યમ નિરર્થક છે. કહ્યું છે કે-“ઘણું ઉપાયો કર્યા
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૧૮ )
છતાં પણ ભાગ્ય વિના તેનું ફળ પ્રાપ્ત થતું નથી કેમકે રાહુ અમૃત પીવા જતાં ઉલટ અંગરહિત થઈ ગયે.
વળી ઉદ્યમી માણસને ઉદ્યમ પણ કમ વિના ફળીભૂત થતું નથી. કેમકે–બુદ્ધિ કર્માનુસારિણી– કમને અનુસરીને જ બુધિ પ્રવર્તે છે.” એમ જ્ઞાની પુરૂષેએ કહ્યું છે. માટે ઉદ્યમનું પણ કારણ હોવાથી કમ જ પ્રધાન (મુખ્ય) છે. હે બહેન ! આ સ્થળે તને હું એક દષ્ટાંત કહું છું કે તું સાંભળ,
કેઇ બે પુરૂષે વાદવિવાદ કરતા રાજાની પાસે ગયા. તેમાં એક કમનું અને બીજો ઉદ્યમનું સ્થાપન કરનાર હતા. રાજાએ તો તે બનેને જુઠા પાડવા માટે ચેરની જેમ કે કારાગૃહ જેવા ઘરમાં તરત જ હુકમ કરીને તેમને નાંખ્યા. તે ઘરમાં ગુપ્ત રીતે “સવ ભય વસ્તુ રખાવીને તે ઘરના દ્વાર બંધ કર્યા, અને તે બનેને રાજાએ કહ્યું કે-“હવે તમે બને ઉદ્યમનું અથવા કર્મનું ફળ જુઓ.
તમારી ઇચ્છાથી ભોજન કરે, અથવા ઇચ્છાથી બહાર નીકળો.” ત્યાર પછી ઉધમવાદીએ વિચાર કર્યો કેકેઇ વખત કમ ફળીભૂત થાય
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૧૯ )
છે, અને કેઇ વખત ઉદ્યમ પણ ફળનું કારણ થાય છે. એ રીતે સર્વ વસ્તુની પણ પિતપોતાના સમયને વિષે સિદિધ રહેલી છે.”
આ પ્રમાણે વિચાર કરીને કાંઇક વિલંબ કરી કવાદી પ્રત્યે બેભે કે- “હે ભાઈ! હવે આપણે આ સ્થળે શું કરવા ગ્ય છે, તે કહો.” કર્મવાદીએ જવાબ આપે કે–પિતાની મેળે જ સૌ સારા વાનાં થશે. સુખેથી બેસી રહે, અથવા સુખેથી હરો ફરે. પરંતુ હું તે કમને જ પ્રમાણુ કરીશ.” પછી ઉદ્યમવાદી તેના વચનની અવગણના કરીને ઉભે થઈ વિચાર કરવા લાગ્યો કે
આ ઘરમાં કાંઈ પણ ખાવા ચોગ્ય વસ્તુ હેય તે શેાધી લઉં.” એમ વિચારીને તે ખાવાથેલી વસ્તુની જેમ ઘરમાં ચોતરફ જોવા લાગ્યા. તેવામાં તે ઓરડામાં ઉપરાઉપરી બેઠવેલાં હાંલ્લાંની ઉડમાં જોતાં વચલા માટલામાંથી વસના છેડાને ખેંચતા વસ્ત્રમાં વીંટેલા ઘણું ઘીવાળા. હર્ષકારક ચાર લાડુ જોવામાં આવ્યા. પછી હું મારા ઉઘુમનું ફળ આ પુરૂષને દેખાડું.” છે; એમ ધારીને તેણે ગણપતિની આગળ જેમ લાડુ ધરે તેમ પેલા કર્મવાદીની પાસે તે લાડુ મૂકયા, અને બોલ્યો કે- જુઓ ! હાથે પગે પાંગળ પુરૂ
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૨૦ ) જનાજ જેવું કામ છે કે નહી? કેમકે તે કમ વડે પોતાનું કાંઈ પણ કાર્ય સિદ્ધ થતું નથી. આ પ્રત્યક્ષ ઉઘમનું જ મોટું ફળ દેખાય છે. તે સાંભળીને કમવાદી હસીને બોલ્યો કે
તમે જે મેટા કષ્ટથી ફળને પ્રાપ્ત કર્યું, તે મારી પાસે લાવીને મૂકહ્યું, તે મારા કર્મનું જ ફળ છે, પ્રસન્ન થયેલા મારા કર્મો જ તમને પણ આ ઉદ્યમ કરવાની બુધિ આપી છે. જે એમ ન હોય, તો તું પણ મારી જેમ બેસી જ રહ્યો હોત, પણ તને સ્વસ્થપણે બેસવા ન દીધે, એ જ મારા કર્મનું પરાક્રમ જાણુ માટે મારે તે કમજ પ્રધાન છે, ઉદ્યોગાદિક કોઈપણ પ્રમાણ નથી. જિનેશ્વરને પણ કમ જ અનંત સુખ આપે છે, તથા દુઃખ પણ આપે છે.
આ પ્રમાણે તેના બોલવાથી ઉઘમવાદીએ પણ તેની વાતને અંગીકાર કરી, કેમકે જેનું દષ્ટાંત પ્રગટપણે જોયું હોય એવા દાર્ટાતિકને કેણુ ન માને ! પછી ભાઇની જેમ વહેચીને તે બને જણ જમવા લાગ્યાં. તેમાં એક લાડુમાંથી કમવાદી અમૂલ્ય રત્ન પામ્યો. એક ચિત્તવાળે થઇને જે જેનું બહુમાન કરે છે તે તેને અવશ્ય ફળની પ્રાપ્તિ કરી આપે છે. અને તેના પર દેવ, ગુરુ, ધમ, મંત્ર, રાજા અને શેઠ વિગેરેની જેમ તે પ્રસન્ન થાય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૨૧ ) આ પ્રમાણે પ્રસન્ન થયેલા કમેકમવાદીને રત્ન આપ્યું ત્યારે સમકિત દર્શન પ્રાપ્ત થવાથી ભવ્ય પુરૂષની જેમ તે ઉદ્યમવાદી પણ કમપક્ષને વિષે દઢ બુદ્ધિવાળે થયે.
હવે તે નિજન સ્થાનમાં (ઘરમાં) તે રનવાળા મોદકનો યોગ શી રીતે થયે, તે કહું છું. કેમકે જે વાત સારી રીતે જાણવામાં ન આવે તે વાત શલ્યની જેમ હૃદયમાં ખેંચે છે. તે ઘરમાં સમૃધિવાળે એક રાજાનો સેવક રહેતો હતો. તેની સ્ત્રીએ પોતાના જમાઇને આપવા માટે એક શ્રેષ્ઠ રત્ન એક મેદકમાં નાંખીને ચાર લાડુ કર્યા હતા. તે મેદકેને એક વસ્ત્રના કકડામાં બાંધીને જીવિત ની પેઠે ગુપ્ત રીતે ઉગેડના વચલા માટલા માં મૂકયાં હતા.
અન્યદા કે નિમિત્તથી રાજા તે સેવક પર કેપ પામ્યો તેથી તેને કુટુંબ સહિત એ ઘરમાંથી કાઢી મૂકે. કેમકે રાજાનું માન તો સ્વપ્ન જેવું જ હોય છે. તે વખતે રાજાથી ભય પામેલે તે સેવક પિતાનું સર્વસ્વ તજીને કુટુંબ સહિત ઘરમાંથી નીકળી ગયો હતે.
આ પ્રકારે કમસંગે તે ઘરમાં મોદકમાં નાખેલા રત્નને ભેગા કર્મવાદી પુરૂષને પ્રાપ્ત
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૨૨ )
થયા. આ સર્વ હકીકત રાજાના જાણવામાં આવી ત્યારે તે ચમત્કાર પામ્યા, અને તે બન્નેને છેડી મૂકયા. આ પ્રમાણે કવાદી અને ઉદ્યમવાદી અને વિવાદરહિત થઇને અત્ય ́ત સુખી થયા.
માટે હું બહેન!સમગ્ર કાર્યને સાધનારૂ' ક જ છે. એમ તુ' પણુ અ‘ગીકાર કર, ત્રણ જગતના સમગ્ર જીવે જેને આધીન છે એવું કમજ પ્રધાન છે, તે સાંભળીને પ્રત્યુત્તર દેવામાં અસમથ પર તુ છળકપટથી ખેલવાના સ્વભાવવાળી માટી બહેન મેલી કે
‘જો સ કનાજ પ્રસાદ છે. તે તુજ ખેાલ સવ કે તુ' કેાના પ્રસાદથી (કૃપાથી) સુખી છે, અથવા માન પામે છે? તથા આ સમગ્ર લાકા કારી કૃપાથી સુખીયા છે ?’ ત્યારે નાની બહેન બેાલી કે-‘અંતઃકરણમાં કુડકપટ રાખીને કેવળ સુખથી મીઠું મીઠું બાલવાથી શુ ફળ છે ? સવને પાતપેાતાના કમના પ્રભાવથી જ સુખ દુઃખ પ્રાપ્ત થાય છે. જીવાને પુણ્યના ઉદય પ્રાપ્ત થાય ત્યારે રાજા તેમના પર પ્રસન્ન થાય છે; અને સર્વ ઇષ્ટ વસ્તુને આપે છે.
તથા પાપના ઉદય થાય ત્યારે યમરાજની પેઠે તે રાષ પામે છે અને સ વસ્તુનું હરણ પણ કરે છે. કહ્યું છે, કે-સ જીવા પૂર્વે કરેલા કનું
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૩ ) વિશેષ કરીને ફળ પામે છે. અપરાધમાં અથવા ગુણમાં (લાભમાં કે હાનિમાં) બીજો તે નિમિત્ત માત્ર જ છે.”
આ પ્રમાણે નાની કુમારીનું વચન સાંભળીને મનમાં કોધ પામેલો રાજા બોલ્યો કે હે દુષ્ટ ! હે દુડિતે! તું તારા કમનું ફળ તથા તારા વચનનું ફળ તત્કાળ જે.” એમ કહીને રાજાએ પિતાના સેવકને આજ્ઞા આપી કે-“નગરમાં ચતરફ શેધ કરી કે મહાદરિદ્રી, કેવીયે, ભીખારી અને રાંક પુરૂષ હોય તેને બોલાવી લા.” પછી રાજાના હુકમથી ચારે તરફ શોધ કરવાને ભમતા રાજસેવકેએ નગરના ઉપવનમાં રહેલ પેલે કઢીયે પુરૂષ (રાજ) જે.
અર્થાત પૂ વર્ણન કરેલા અને દેવતાની સહાયથી કઢી તેમજ દરિદ્રી થઇને બેઠેલા પૃથ્વીપાળ રાજાને જે. પછી સેવકે એ તેને કેાઈ પણ પ્રકારે સમજાવી મહા પ્રયત્નથી સંધિવાનની જેમ રાજા પાસે લાવી ઉભે શાપે તે વખતે રાજાએ તે નાની કન્યાને કહ્યું કે
“જો તું કર્મને જ માને છે. તે તારા કામે આપેલા આ કેદીયા દરિદ્રી વરને વર. જેથી તુ કેવી કૃતાર્થ થાય છે, તે અમે જોઇશું.”
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૨૪ )
આ સવ જાણીને લેાકામાં હાહાકાર થઇ થઇ રહ્યો, અને તેમનાં હૃદય કપવા લાગ્યા. તે વખતે પેલા કાઢીયા પણ સજ્જનપણાને લીધે તે કન્યાને પરણવા માટે નિષેધ કરવા લાગ્યા તે પણ કમ'નેજ પ્રધાન માનનારી અત્યંત સત્ય યુક્ત એવી તે કન્યાએ પાણિગ્રહણની રીત પ્રમાણે તે કાઢીયાના હાથ ગ્રહણ કર્યા.
તે તે વખતે તે સભામાં બેઠેલા એક જોશી આ વરકન્યાના લગ્ન સમય વિચારી ગુપ્ત રીતે (મનમાં) એલ્યું. કે-આ સમયે જેવુ શુભ લગ્ન તે છે, તેવુ...લગ્ન બાર વરસે પણ ભળવુ દુર્લભ છે. માટે આ સ્ત્રી પુરૂષને સર્વથા કાઇ માટા દેવ જેવુ‘અનુપમ સુખ પ્રાપ્ત થવુ′ જોઇએ ! એમ અત્યારના લગ્ન બલથી જણાય છે.’
તે વખતે રાજાના સખ્ત હુકમથી કાઇથી કાંઇ પણ બેાલી શકાતુંનહેતુ એટલે સૌ સૌન રહ્યા. વિવાહ થયા પછી તુરત રાજાએ તે કાઢીયા વને આજ્ઞા કરી કે-આ કન્યાને લઇને તુ અહીંથી જા, અને આની પાસે દાસીની જેમ કામ કરાવજે.' પછી જાણે તેણીએ મેટી ચેારી કરી હાય તેમ તેણીને રાજાએ અતિ કાપથી કહ્યું કે
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૨૫ )
આ વરની સાથે જીવિત પ``ત નિર્વાહ કરજે, અને ઉત્તમ સુખ પામજે.’ તે સાંભળીને સાહસિક એવી તે કન્યા પણ ‘બહુ સારૂં' એમ નમ્રતાથી કહીને દેવની જેમ તે વરના હાથ આલીને પિતાના ઘરમાંથી તેની લક્ષ્મીની જેમ નીકળી ગઇ. રાજાએ નિષેધ કરવાથી કાઇ દાસી પણ તેણીની સાથે જઇ શકી નહીં, અને રાજાતા ફ્રાપના ભયથી અનિષ્ઠના જેમ તેણીને કે!ઇ એલાવી પણ શકચુ' નહી.
તે વખતે કેટલાક લેાકેા રાજાને દોષ દેવા લાગ્યા, કેટલાએક રાજાના કોપના દોષ કહેવા લાગ્યા, કેટલાએક પ્રધાનાદિકના દોષ પ્રગટ કરવા લાગ્યા, કેટલાએક તે કન્યાના ગુરૂના દોષ કાઢવા લાગ્યા, કેટલાએક તેણીના મુગ્ધપણાના દોષ કાઢવા લાગ્યા, કેટલાએક તેણીના ખરાબ ગ્રહના દોષ કહેવા લાગ્યા અને કેટલાએક ધમીટ લાકા તેણીના કર્માંના જ દોષ કહેવા લાગ્યા.
આ પ્રમાણે નગરજનેાના નવાં નવાં વચને સાંભળતી તે કન્યા તે પતિની સાથે નગરની બહાર તેજ ઉદ્યાનમાં જઇને જાણે જુદા જ સ્વાદવાળી (આનંદવાળી) હોય તેમ વિષાદ (ખેદ) પામ્યા વિના તેની સાથે જ રહી. અને તેવા કાઢીયા વરની પણ જાણે કાઇ શ્રેષ્ઠ દેવતા હોય તેમ
For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૨૬) પરમ પ્રીતિરસે કરીને સેવા કરવા લાગી. સતીઓનું સત્વ મહા આશ્ચર્યકારક હોય છે.'
પછી તે અગ્ય અને અસમાન બનાવ જોવાને અશક્ત હોય એમ સૂર્ય બીજા દ્વીપમાં જ રહ્યો. (અસ્ત થ.) અને તેની સ્ત્રી સંધ્યા પણ સતીની જેમ તે સૂર્યની પાછળ ગઈ પછી જ્યારે મિથ્યાત્વના સમૂહની જેમ અંધકારને સમૂહ ચેતરફ વિસ્તાર પામ્યું. ત્યારે તે કન્યાએ પતિને માટે સુંદર સંથારે પાથરી આપે.
તેમાં સુખે સુતેલા તે પતિએ તેણીની પરીક્ષા કરવા માટે તેણુને કહ્યું કે-હે ભદ્ર ! હા! હા! તુ આ મોટા દુ:ખ સમુદ્રમાં કેમ પડી? પ્રથમ તો તે ભેળીએ આ અયુક્ત કાર્ય કર્યું, ત્યાર પછી બીજુ અયુકત કાર્ય મેં ક્યું અને રાજાએ તો બહુ જ અયુકત કર્યું. કેમકે પિતા થઇને આવું અયુકત કેમ કરી શકાય ?
કહ્યું છે કે “કદાચિત અ૫ પ્રેમને લીધે છે તો કછોરૂ થાય, પણ અત્યંત પ્રેમવાળા માતાપિતા (માવતર) કુમાતાપિતા (કુમાવતર) કેમ થાય?” પણ હે સુંદરી ! હજુ કાંઈ જતું રહ્યું નથી અને કાંઇ બગડી ગયું નથી. હજુ પણ તું સ્વેચ્છાથી જ્યાં જવું હોય ત્યાં જા અને બીજા કે શ્રેષ્ઠ વરને વર, તેથી તું કૃતાર્થ થઈશ.
For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અત્યારે કેઈ જેતુ પણ નથી અને કેદ કાંઇ પૂછતું પણ નથી, માટે તું ઇચ્છા પ્રમાણે જા. કેમકે લક્ષમીને તથા હરણના સરખા નેત્રવાળી સુંદર સ્ત્રીઓને સસ્થાને પોતાની મેળે જ માન મળે છે. અત્યંત નિંદવાલાયક એવા હુ મારે પિતાનો પણ નિર્વાહ કરવાને સમર્થ નથી. તો તારે નિર્વાહ મારાથી શી રીતે થશે? તેથી તારે અપવિત્ર વસ્તુની જેમ મારો દૂરથી જ ત્યાગ કરવો યોગ્ય છે.”
આ પ્રમાણેનાં પતિનાં વરનો સાંભળીને માથું હલાવતી અને બે હાથે પિતાના કાનને ઢાંકતી તે કન્યા બોલી કે હા? નાથ? દાહના હેતુરૂપ આવાં અગ્ય વચન આપ કેમ બેલે છે? “જ્યારે અનંતા પાપની રાશિ ઉદયમાં આવે છે, ત્યારે જીવને ત્રીપણું પ્રાપ્ત થાય છે, એમ હે ગૌતમ! તમે સારી રીતે જાણે.”
આ પ્રમાણેના શ્રી મહાવીર સ્વામીના વચનથી જણાય છે કે સ્ત્રીને જન્મ અતિ અધમ છે. છે તેમાં પણ જે કદાચ શીવભ્રષ્ટ થયું હોય તે તે અત્યંત ઉચ્છિષ્ટ અને અનિષ્ટ જાણવું. તેથી આ જન્મમાં તો મારે તમારા શરણરુપ છે. કેમકે સ્ત્રીઓને પોતાના કર્મે આપેલો પતિ દેવતુલ્ય છે.”
For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૨૮ ) આ પ્રમાણે તે કન્યાના દઢ નિશ્ચયથી તે રાજા ચિત્તમાં ચમત્કાર અને હર્ષ પામીને બે કેહે ભદ્ર ? આ પ્રમાણે તારા જન્મનો નિર્વાહ શી રીતે થશે? માટે હવે હું પણ જે કંઇપણ પ્રકારે દિવ્ય શરીરવાળો અને નવા યૌવનવાળે થાઉં, તે જ ચોગ્ય કહેવાય કેમકે અસમાન વેગને વિષે તો જ થાય ક . રસ કયાંથી આવે?' એ પ્રમાણે કહીને દેવ
. . શક્તિથી તરત જ પિતાનું દિવ્ય રૂપ કરીને દેવની જેમ શમતા તે રાજાએ પિતાની પ્રિયાને આશ્ચર્ય તથા હર્ષયુક્ત કરી. તે જોઇને કહે સ્વામી ! આ શું?” એમ તેણી પ્રશ્ન કરે છે, તેટલામાં તે તે જ ઠેકાણે તેને જ બનાવેલું દેવવિમાનના જેવું મણિમય ભવન જોયું અને તે ભવનમાં એક દિવ્ય પલંગ પર બેઠેલા પોતાના પતિને જોયા.
તે વખતે તે રાજા છત્ર ચામર તથા નાટક કરવામાં તતપર એવા દેવ તથા દેવીઓના સમુહથી પરિવરેલા ઇદ્રના જેવા શેતે હતો. તે સવ જોઇને-“શું આ તે સ્વપ્ન છે? કે ઈન્દ્રજાળ છે? કે મેહજાળ છે? આ તે શું છે ?”
એ પ્રમાણે વિસ્મય પામેલી તે સુંદર સુખવાળી કન્યાને રાજાએ કહ્યું- હે રતિના જેવી
કામદેવની સ્ત્રી રતિ.
-
-
--
---
For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૨૯ ) સુંદર પ્રિયા ! તું તારા મનમાં નાના પ્રકારના સંક૯પ વિકલપ કરીશ નહી. મારા પર દેવતા પ્રસન્ન થયેલ છે. હું રાજા છું, અને તારા શુભ કર્મવડે અહીં આવ્યો છું. ત્યાર પછી રાજા પિતાનું સર્વ ચરિત્ર તેણીને કહીને બોલ્યો કે
હે સુગે (સારા ભાગ્યવાળી)! તે જે કમને પ્રમાણુરુ પ કહ્યું, તે જ કમ તારા પર તુષ્ટમાન થયું છે. તારે પિતા ચંદ્ર રાજા મહા અજ્ઞાની છે. અને મિથ્યાભિમાની છે. તેનું ફળ પણુ તુ પ્રાત:કાળે જેઇશ. તે તારી સમૃધિ જેવાને અહીં આવશે. તે સાંભળીને હર્ષથી ઉલ્લાસ પામેલી તે કન્યાએ સ્વામીના મહિમાને માટે આખી રાત્રી દિવ્ય નૃત્ય કર્યું, કે જે નૃત્યથી ઈદ્રનું હૃદય પણ ચમત્કાર પામે. - અહીં ચંદ્ર રાજાએ “કેઢિીયાને પોતાની કન્યા આપીને મેં મારા ક્રોધનું ફળ દેખાડયું, હવે સંતોષનું ફળ શીઘ્ર દેખાતુ. એ પ્રમાણે વિચારીને ગવ પામેલા રાજાએ દેવ સમાન રૂપવાળા એક યુવાન રાજકુમારને ઉત્સવ સહિત પહેલી (મેટી) કન્યા આપી. તે જ દિવસના રાત્રીના બીજા પ્રહરમાં ઉત્કૃષ્ટ લગ્ન લઇને સવ સમૃદ્ધિથી આખા શહેરમાં વિવાહ મહોત્સવ આરંભ્યા.
For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૩૦ ) જગતના લોકોને હર્ષ આપનાર એવા તે ઉત્સવવડે લગ્ન (મુહૂર્ત) સમયે ઘણુ પ્રશંસા અને ઉત્સાહને પાત્ર એ તે બનેનો વિવાહ થયે. ત્યાર પછી અશુભ કર્મના વશથી ત્યાં ઉગ્ર સપ નીકળ્યો, તે ત્રણ ભુવનને સંહાર કરવામાં અત્યંત ભયંકર એ જાણે બીજો યમરાજ હોય તે દેખાતો હતો. તેને જોઇને કલ્પાંતકાળના પવનથી સમુદ્રના કલેલની જેમ સર્વે જનો ભયભીત થઈને ક્ષેમ પામ્યા. તે વખતે ભયથી સંભ્રાંત થયેલો વર પણ જલદીથી ઉઠીને ફળ ભરત નાસવા લાગ્યો તેવામાં તેને પગ સપના શરીરપરજ આવ્યો, તેથી રોષ પામેલો સપ તેને ડો. અને તરત જ તે વર મરણ પામ્યો. કહ્યું છે કે
જૂદી રીતે કાર્ય કરવા ધાર્યું હોય, પણ તેનું પરિણામ તે તેથી જુદુ જ આવે છે. કેમકે કમને વશ પડેલા જીને એક ક્ષણમાં જ ઘણું વિદને આવે છે. આવા સમયમાં આવું અયોગ્ય (અઘટિત) થયા છતાં પણ કેટલાક મનુષ્યને જરા પણ વૈરાગ્ય થતો નથી. તેવા મનુષ્યોને ધિક્કાર છે. ત્યાર પછી દિવ્ય નાટકના ધ્વનિને સાંભળતા રાજા વિગેરે સર્વ મનુષ્યો અત્યંત શેકસમૂહથી મુનિની જેમ મૌન (સ્તભિત) થઇ
For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૩૧ )
ગયો, તથા ચિત્તમાં ચમત્કાર પામીને વિચાર કરવા લાગ્યા કે
આ અકસ્માત શુ થયું? આ અસુરેન્દ્રના જેવી અથવા સુરેન્દ્રના જેવી સ્મૃધ્ધિ હતી, તેમાં આમ અકસ્માત શુ' ની ગયું?' આ પ્રમાણે સર્વ લેાકા ચિત્તમાં શેક સાથે ચમત્કાર પામ્યા પ્રાતઃકાળે રાજાએ પેાતાના સેવકાને મેકલીને નાની કન્યાના સમાચાર મગાવ્યા. તે સેવકાએ આવીને સર્વ વૃત્તાંત યથા કહી બતાવ્યા.
તે સાંભળીને રાજા અત્યંત વિસ્મય, લજજા અને આતુરતાથી પરાધીન થઇ ગયા. પછી અનિષ્ટ વસ્તુના ભારની જેમ અભિમાનના સમુહના ત્યાગ કરીને તે રાજા પેાતાની કન્યાનું સમાન કરવા તૈયાર થયા અને કનુ પ્રધાનપણુ' માનવા લાગ્યા. પછી ચદ્રરાજાએ પાતાના જમાઇ પૃથ્વીપાળ રાજાને સત્કાર સાથે શહેરમાં લાવી વિવાહની રીત પ્રમાણે બહુમાનપૂર્વક ગૃહ, દ્રવ્ય વગેરે ઘણી વસ્તુએની પહેરામણી કરી,
બીજે દિવસે તે નગરના ઉદ્યાનમાં વિશિષ્ટ જ્ઞાતિ ગુરૂ મહારાજ સમવસર્યા. તેને વાંદવા માટે ચંદ્ર રાજા સર્વ પરિવાર સહિત ગયા.
ગુરૂને વાંદી યથાસ્થાને બેસી દેશના સાંભળી.
For Private And Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૩ ) દેશનાને અંતે અવસર જોઈને રાજાએ પિતાની બને કન્યાને પૂર્વભવ પૂછયે ત્યારે જ્ઞાની ગુરૂ મહારાજ બોલ્યા કે-હે રાજા ! તારી આ બે કન્યા પૂર્વે ધન અને ધનક’ નામના બે શ્રેષ્ઠીની ધનશ્રી” અને “ધનપ્રભા નામની ચંદ્રની અને સૂર્યની સ્ત્રી સ્ના અને પ્રભાની જેવી સ્વજનોમાં અત્યંત માનવાલાયક પ્રિયાએ હતી. તે બને જૈન ધર્મમાં આસકત હતી, અને પ્રાયે કરીને પાપના સ્થાનકોથી નિવૃત્તિ પામેલી હતી. તેમજ જ્ઞાનનું આરાધન કરવામાં નિપુણુ અને ઉપધાનાદિકનું બહુમાન કરનારી હતી.
પરંતુ તેમાં પહેલી જે ધનશ્રી હતી તે પણ હતી, તેથી ધનાદિકને વ્યય કરવામાં તેનું હૃદય દૂભાતું હતું. તે એટલી બધી કૃપણ હતી કે મુનિઓને પણ ભાવથી દાન દેતી નહીં. પરંતુ પોતે કૃપણ હેવાથી પેતાને ઘેર જે કોઈ મુનિરાજ આવતા, તેમને ઘરના બીજા માણસે બહુ આપી દે છે, માટે હું મારે હાથે જ આપું” એમ વિચારી ઉઠીને ઘણું ભકિત તથા આદર દેખાડતી, ઘરમાં સારી વસ્તુ ઘણી છતાં પણ થોડી દેખાડતી, અને “જેમ મુનિએને જરા પણ દેષ ન લાગે તેમ ઘેડુ પણ શુદ્ધ એવું સુપાત્ર દાન આપવાથી તે અનંત ફળનું કારણ
For Private And Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ર
થાય છે.” એમ બોલતી છતી પાસે રહેલા બીજા માણને વરીને પિતાને હાથે જ મનના ભાવ વિના મુનિને જેવી તેવી તુચ્છ વસ્તુ અત્યંત થોડી વહેશવની કઈ વખતે સુનિ કોઈ વસ્તુ તવા આવે તે ઘરમાં તે વસ્તુ હોય છતાં નથી એમ કહેતી. કદાચ તે વસ્તુ મુનિની દૃષ્ટિએ પડે તે કહેતી કે- “આ વસ્તુ તે પારકી છે. અથવા કેઇ વાર તે વસ્તુ શુધિ છતાં “અશુદ્ધ છે' એમ પણ કહેતી. આવી અદાન બુદ્ધિ (દાન ન દેવાની બુધ્ધિ) ને ધિક્કાર છે! ( આ પ્રમાણે તે શ્રાવિકાએ બીજ ધામ કાર્ય (પ્રતિકમણ, પૌષધ વિગેરે વિના ખર્ચનાં કાર્ય) માં તત્પર છતાં પણ કૃપણુપણાના દેશથી મહા ઉગ્ર ભેગાંતરાય કમ બાંધયું. “અહા! નિર્મળ એવા જૈન ધર્મને પામીને પણ કેટલાએક મૂઢ જી અયોગ્ય આચરણ વડે આત્માને મલિન કરે છે, તે અત્યંત ખેદકારક છે.” હવે બીજી શ્રાવિકા જે ધનપ્રભા નામની હતી તે ઉદાર શિનવાળી હતી. તેથી તેણીએ શુધ ભાવથી સુપાત્ર દાન આપવા વડે શુભ ભાગના ફળવાળું કર્મ બાંધ્યું. કારણ કે જીવના પરિણામ વિચિત્ર પ્રકારના હોય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૩
)
અનુક્રમે આયુષ્ય પૂર્ણ થયે તે બને શ્રાવિકા એ મરણ પામીને વર્ગમાં દેવ પણે ઉત્પન્ન થઈ. પરંતુ તેમની પહેલી ધનશ્રી કિવિલીયા દેવના વિમાનમાં ઉત્પન થઈ. ત્યાંથી આયુષ્ય પૂર્ણ થયે ચવીને તે બન્ને દે હે રાજા ? તારા પ્રેમના પાત્રરૂપ આ બે કન્યાઓ રૂપે ઉત્પન્ન થયેલ છે. તે બનેને
પિતાના કર્મના વશથી ભોગની પ્રાપ્તિ ને ભેગને નાશ થયેલ છે. આ પ્રમાણે બંને કન્યાઓને પૂર્વભવ સાંભળીને રાજાએ ગુરૂને પૂછયું કે-“હે સ્વામી? માસ એક શંકાનું સમાધાન કરી કે કમર અને ઉદ્યમ એ બેમાં કયું પ્રધાન છે?” ત્યારે જ્ઞાની ગુરૂ બોલ્યા કે
હે રાજા ? તે બન્નેનું પ્રાધાન્ય છે. કેમકે આ જગતમાં કેઇ ઠેકાણે જીવ બળવાન થાય છે, અને કેક ઠેકાણે કર્મ પણ બળવાન થાય છે. કહ્યું છે કે-જીવને તથા કમને અનાદિકાળથી વૈર બંધાયેલું છે, તેમાં જે ખરેખર કમને જ વશ છે, પરંતુ કોઇક વખત કર્મો પણ જીવને વશ થાય છે. કેમકે કઇક ઠેકાણે ધારણ કરનાર (આધાર બલવાન હોય છે), અને કોઈ ઠેકાણે ધારણ કરવા લાયક (આધેય) વસ્તુ બળવાન હોય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૩૫ )
જો કે કમ સૌંસારમાં ભમતા જીવાને અત્યંત દુ:ખ આપે છે, તો પણ ધના ઉદ્યોગ તે સ કને પણ હણી નાખે છે. અન્યથા અનંતાનંત ભવાવડે સંચય કરેલાં અન'તા કર્મોને હણીને અનતા જીવા શાશ્વતા માક્ષને કેમ પામે? કુકમને કરનાર ‘દદ્રમહારી' અને 'ચલણી ઉદ્યમથીજ મેક્ષે ગયા છે તથા ‘ચિલાતીપુત્ર' અને ‘રાહયક' વિગેરે પણ ઉદ્યમથી જ સ્વગે
ગયા છે.
તેથી કરીને ધર્માથી પુરૂષો અનિષ્ટ એવા ઉગ્ર કર્મોના ક્ષયને માટે નિરંતર ઉદ્યમ કર્યા જ કરે છે. આ રીતે કેાઇ વખત ઉદ્યમ પણ બળવાન થઇ શકે છે. કહ્યુ` છે કે
પ્રાણીઓને સ` કાર્યમાં હમેશાં ઉદ્યમનેજ પરમબંધુ કહેલા છે, કારણ કે ઉદ્યમ વિના મનુષ્ય મનાવાંછિતને મેળવી શકતા નથી.' જો કદાચ વિવિધ પ્રકારના ઉદ્યમા કર્યા છતાં પણ કાર્ય સિદ્ ન થાય, તે ત્યાં અવશ્ય તીવ્ર જ ભાગવવાલાયક અને સમર્થ છે એમ જાણવું, વળી મહાવીરસ્વામીના નીચ કુળમાં અવતાર, મલ્લીનાથ
સ્વામીનુ આપણે ઉત્પન્ન થવુ, પરીક્ષિત રાજાનું મરણ તથા ન દિષણ અને આર્દ્રકુમારની ભ્રષ્ટતા એ સવ કના વશથી જ થયાં છે. કહ્યું છે કે
For Private And Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૩૬) : “બ્રહ્મદનને દષ્ટિને (નેત્રન) નાશ થયા, ભરતચકીને પરાજય થયા, કૃષ્ણના સમગ્ર કુટું બને નાશ થયો, છેલા તીર્થકરને નીચ ગેત્રમાં અવતાર થયો, મલ્લીનાથને સ્ત્રી પણ પ્રાપ્ત થયું. નારદનું પણ નિર્વાણ (મોક્ષ) થયું, અને ચિલાતીપુત્રને પ્રશમના પરિણામ થાય.
આ તમામ બાબતોમાં કર્મ અને ઉદ્યમ એ બને સ્પર્ધાએ કરીને તુલ્ય બળવાળા છતા આ જગતમાં પ્રગટ રીતે જયવંતા વતે છે.”
આ પ્રમાણે ગુરૂના મુખથી કર્મ અને ઉદ્યમની સમાનતા સાંભળીન ધર્મ માં ઉદ્યમ કરવાની બુદ્ધિ જેને ઉત્પન્ન થઇ છે એ ચંદ્ર રાજા દુષ્ટ કર્મોને હણવા માટે તૈયાર થયે. પછી તે રાજાએ વિધિ. પૂર્વક પોતાના જમાઈ પૃથ્વીપાલને પિતાનું રાજ્ય સેપીને માટી પુત્રી તથા અને રાણીઓ સહિત દીક્ષા ગ્રહણ કરી અને તેનું આરાધન કરીને પ્રાંતે મેક્ષે ગયે.
ત્યાર પછી પૃથ્વી પાલ રાજા ચંદ્રરાજાના રાજયને સ્વસ્થ કરીને ઇંદ્રની જેમ મોટી દિધસહિત પિતાની સ્ત્રીને લઈને પોતાના નગરમાં ગયે.
આ પ્રમાણે પેલા શ્લાકના ચોથા પાદની પરીક્ષા કરવાથી પૃથ્વીપાલ રાજા શાસ્ત્રને વિષે
For Private And Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૩૭)
અત્યંત બહુમાન વાળે છે. અજ્ઞાનને નાશ કરવામાં અસમાન શાસ્ત્રોનું આદર સહિત શ્રવણ કરતાં તે રાજાની બુદ્ધિ ધર્મનું અપરાધન કરવામાં તતપર થઇ. કેમકે જ્ઞાનથી શું ન સંભવે ? સર્વ સંભવે.
સર્વ દર્શનીઓના ધર્મોને જોઈ જોઈને સારી રીતે પરીક્ષા કરવાથી જેના સમાન બીજે કઈ ધામ નથી એવા આહંત ધમને તેણે અંગીકાર કર્યો. અનુક્રમે જેમ જેમ તેની ધમમાં પરિણતિ વધવા લાગી. તેમ તેમ શ્રુતજ્ઞાન ઉપર તેનું બહુમાન વૃદ્ધિ પામવા લાગ્યું.
શાસ્ત્રનું શ્રવણ કરવામાં અને તેનું પઠન પાઠન કરવામાં તે રાજાએ એવું તલ્લીન પણ કર્યું કે જેથી પ્રગટ એવા સુંદર સંગીતના રસમાં પણ તે રસ (આનંદ) રાહત થશે. બહુશ્રુત એવા સાધુએને બહુમાન આપીને, તથા તેમને આશ્રય લઇને તેમ જ શાસે લખાવવાં તથા જ્ઞાનનાં ૯ જમણ કરવા ઇત્યાદિ કાર્યો કરીને તેણે થુનજ્ઞાનનું આરાધન કર્યુ.
આ પ્રમાણે પૃથ્વીપાલ રાજાએ શ્રુતનું આરાધન કરવાથી દુઃસાધ્ય એવા પણ જ્ઞાનાવરણીય કમના ક્ષયને સા . એકદા તે રાજા એકાગ્ર
For Private And Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૩૮ )
ચિર શ્રતના અર્થની અત્યંત ભાવના કરતાં મોક્ષરૂપ મહેલની નીસરણ સમાન પકણિ પર આરૂઢ થયે.
તે જ વખતે તે રાજા લોકાલોકને પ્રકાશ કરનારૂ કેવળજ્ઞાન પામ્યા, અને દેવેએ તેને મુનિને વેષ આગે. પછી તે કેવળી રાજાર્ષિએ પિતાના જ અનુભવેલા દષ્ટાંતને સ્પષ્ટ રીતે દેશનામાં કહીને ઘણા જીને શ્રુતાનના આરાધનમાં સાવધાન કર્યા. પછી પ્રતિબંધ પમાડવાલાયક ભવ્ય જીવોને પિતાના ઇતિહાસવડે પ્રતિબદ્ધ પમાડીને ચિરકાળ સુધી પૃથ્વી પર વિહાર કરી તે રાજર્ષિ એક્ષપદને પામ્યા,
હે ભવ્ય જીવે ! આ રીતે શ્રુતજ્ઞાનનું માત્ર બહુમાન કરવાથી પણ તે ભલે કેવળજ્ઞાન તથા મેક્ષરૂપ ફળ મળે છે, એમ જણને શ્રુતજ્ઞાનનું આરાધન કરવામાં અત્યંત પ્રયત્નવાળા થાઓ.
For Private And Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨. કાકજંઘ અને કોકાશની કથા
પારક નગરમાં વિકમ નામે રાજા હતે. તે નગરમાં એમિલ નામે એક રથકાર (સુથાર) હતું. તે સર્વ રથકારોનો અગ્રેસર હતો. તે મિલને દેવિલ” નામનો પુત્ર હતા. તથા તે જ મિલની દાસીને બ્રાહ્મણથી ઉત્પન્ન થયેલ
કાશ' નામનો પુત્ર હતું. તે સમિલ પિતાના પુત્ર દેવિલને હંમેશાં મેટા પ્રયાસથી પોતાના વિદ્યા શીખવતે હતે. કહ્યું છે કેપિતૃભિસ્તાડિતઃ પુત્ર, શિધ્યસ્થ ગુરૂ શિક્ષિતઃ છે ઘનાહતે સુવર્ણ ચ, જયતે જનમણઠનમ ૧૫
ભાવાર્થ : માબાપથી તાડન કરાયેલે પુત્ર ગુરુથી શિક્ષા અપાયેલ શિષ્ય અને ઘણથી ટીપા ચેલું સુવર્ણ – એ ત્રણે લોકમાં શેભાને પામે છે.
એમિલ પોતાના પુત્રને ઘણી મહેનત લઇને શીખવતો હતો, પરંતુ તેને કાંઈ પણ આવડતું નહીં. અને દાસી પુત્ર કે કાશ તેનો ચાકર હોવાથી
For Private And Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તેની પાસે બેસી રહેતે હતો તે મૌનતા જ સર્વ કળાઓને માત્ર સાંભળીને શીખી ગયે, તેમજ ગુરૂ (મિલા) કરતાં પણ વધારે કુશળ થયે. કેટલેક કાળે સેમિલ રથકાર મરણ પામ્યો ત્યારે તેને સ્થાને તેને પુત્ર દેવિલ મૂર્ખ હોવાથી કેકાશને જ રાજાએ સ્થાપન કર્યો. કહ્યું
દાસેરેપિગૃહસ્વામુ, કામમવાપવાન ગૃહસ્વામ્યપિ દાસેર મહે, માશુભાશુભે છે?
ભાવાર્થ-કંકાશ દાસી પુત્ર છતાં પણ મોટા ગૃહના સ્વામી પણાને પામ્યો. અને દેવિલ ગૃહસ્વામી છતાં પણ દાસનું આધીનપણું પાચે. અહે? પૂર્વના દુભાશુભ કર્મ કેવા વિચિત્ર છે ?
અન્યદા કાશે ગુરૂના મુખથી ધર્મદેશના સાંભળી. તેથી તે જેનધામ પામ્યું અને તેનું દઢ ચિત્ત આરાધન કરવા લાગે.
માલવ દેશમાં ઉજજયિની નગરીમાં વિચારધવલ નામે રાજા હતા. તેની પાસે ચાર નર ને હતા. તેમાં એક રસ હતો તે ખાનારની જેવા ઇછા હોય, તેવી જ રઈ કરો, તેમજ તે રસોઇ જમ્યા પછી તે જ ક્ષણે (તરત જ), ક્ષણ પછી, અથવા એક પહોરે અથવા એક દિવસે,
For Private And Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૪૧)
અથવા એક પખવાડીયે અથવા એક માસે, અથવા એક વરસે એમ જ્યારે ભૂખ લગાડવાની ઇચ્છા હોય તે જ વખતે ભૂખ લાગે પણ તેથી પહેલાં અથવા પછી સુધા લાગે એવું બનતું નહીં. તેવી તે રસવતી બનાવતો હતો.
બીજું નરરતન શય્યા પાળ હતે. તે શયાને એવી પાથરતો કે તેમાં સુનારની ઇચ્છા ઘડીએ, પહેરે કે જ્યારે જાગવાની હોય ત્યારે તે જ ક્ષણે તે સુનાર કોઇની પ્રેરણા વિના જ જાગૃત થાય.
ત્રીજું નરરત્ન અંગમર્દક હતો. તે એક શેર તેલથી માંડીને પાંચશેર, દશર સુધી તેલ અંગમાં મર્દન કરીને સમાવ હતો અને પછી જેટલું તેલ સમાવ્યું હોય તેટલું બધું પાછું કાઢી આપતો. પરંતુ સમાવતાં કે પાછુ કાઢતાં તેને શરીરે જરા પણ દુ:ખ ઉપન થતુ નહીં'.
ચોથું નરરત્ન ભંડારી હતી. તે એવી રીતે ભંડાર બનાવીને કે તેમાં રાખેલું ધન તેના વિના બીજો કોઇ જેઠ કે લઈ શકે નહીંતેમજ તે ભંડારમાં કોઈ ખાતર પાડી શકે નહીં અને અનિ લાગી શકે નહીં. આ ચાર રત્નાથી ચિંતિત કાર્ય કરતે વિચારધવલ રાજ અત્યંત સુખમાં દિવસે નિર્ગમન કરતો હતો. એકદા
For Private And Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૨ ) તેનું ચિત્ત સંસારથી વૈરાગ્ય પામ્યું. તેથી તે દીક્ષા લેવા તૈયાર થયો. પરંતુ તેને પુત્ર ન હવાથી કેઇક ગેત્રીને રાજ્ય સેંપીને દીક્ષા લેવાને તે વિચાર કરતો હતો.
તેવા સમયમાં પાટલીપુરના રાજા જિતશત્રુએ ચાર નરરત લેવાની ઈચ્છાથી વિચારધવલની રાજધાની ઉજજયિની નગરીને અકસમાત ઘેરે ઘાલ્યો, તે વખતે કાકતાલીય ન્યાયે વિચારધવલ રાજા શુળના મહારોગથી પીડા પામી સમાધિ વડે મૃત્યુ પામ્યો “મહાળ વિગેરે વ્યાધિઓ ઘણું કરીને મૃત્યુરૂપ નાટકની નદી સમાન છે.” કહ્યું છે કેશુલ વિસ અહિ વિસૂઈએ,
પાણિ અ સસ્થગ્નિસંભ મે હિ ચ; દેહતરસંકમણું કઈ જ મુહુરણ ૧
ભાવાર્થ - શ લ રોગથી, વિષ ભક્ષણથી, સર્પદંશથી, ઝાડાથી, જળમાં ડુબવાથી, શસ્ત્રના વાગવાથી અને અગ્નિના ઉપદ્રવથી તેમજ સસં. છામથી જીવ એક મુદ્દત્ત માત્ર બીજા દેહની અંદર સંક્રમણ કરે છે. અર્થાત્ મૃત્યુ પામીને બીજા દેહને ધારણ કરે છે.
વિચારધવલ રાજાનું મૃત્યુ થવાથી તેના
For Private And Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૪ ). મંત્રીઓએ નાયક વિનાનું સૈન્ય નકામુ જાણી જિતશકુ રાજાને જ ભેટની જેમ તે પુરી સોંપી દીધી. એટલે જિતશત્રુ સજા તે રાજ્ય પણ ભેગવવા લાગ્યો. પછી તે ચારે નરરત્નોની તેણે પરીક્ષા કરી. તો જેવા તેણે સાંભળ્યા હતા તેવા જ તે નરરત્ન જણાયા. . એકદા રાજાએ અગમક રનની પાસે અંગમર્દન કરાવીને પછી તેમાંથી સમગ્ર તેલ પાછું કાઢતી વેળાએ અગમ કને આજ્ઞા કરીને પિતાની એક જઘામાં પાંચ કપ જેટલું તેલ બાકી રખાવ્યું પછી સભામાં જઈને કહ્યું કે
જો કોઈ બીજો અંગમર્દક અભિમાન ધરાથતો હોય તો તેણે મારી જંઘામાંથી બાકી રહેલું તેલ કાઢી આપવું.' તે સાંભળીને બીજા અંગમર્દકે એ ઘણું ઉપાયે કર્યા પણ તેઓ એક બિંદુ પણ કાઢી શક્યા નહીં. તેથી તેઓ ઝંખવાણું થઇ ચાલ્યા ગયા.
બીજે દિવસે અંગમર્દ ક રત્નને રાજાએ તે જંઘાનું તેલ કાઢવા આજ્ઞા કરી પણ અંગ. મક રત્ન બીજે દિવસે તેલ કાઢી શક્યો નહીં. કેમકે તે જ દિવસે તેલ કાઢવાની તેની શક્તિ હતી. રાજાની જઘામાં રહેલું તેલ કુવાની છાયા કુવામાં જ રહે તેમ ત્યાં જ સ્થિત થયું તેથી
For Private And Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તેની જંઘા કાગડાના વણુ જેવી સ્પામ વણ વાળી થઈ ગઈ. ત્યારથી લેકમાં તેનું કાકજઘ એવું નામ પ્રસિદ્ધ થયું.
રાજા જેવાના પણ તેવા ઉપનામો લેકે પડે છે. કેમકે “જગતને મુખે ગરણું બાંધી શકાતું નથી. વળી સારાં, ઉપનામે નઠારાં ઉપનામોની જેવા પ્રસિદ્ધ થતા નથી. જુઓ માષતુષ, કુરગડુ ક, સાવધાચાર્ય, રાવણ વિગેરે નામો જેવા પ્રસિદ્ધિ પામ્યા છે. તેવા સારા નામે પ્રસિધી પામ્યા નથી.
એકદા કોકણ દેશમાં નિધન લેકેને સંહાર કરવામાં મહારાક્ષસ જે મેટો દુષ્કળ પડશે. તેથી ધનિક લોકે પણ નિધન જેવા થયા, અને રાજા પણ રંક જેવા થઈ ગયા, કહ્યું છે કેમાન મુચતિ ગૌરવ પરિહર
ત્યાયાતિ દીનામતા લજજા મુસૂતિ શ્રયત્યદયતાં
નીચવમલંબતે ભર્યાબધુ સુતા સુતેવ
પ્રકૃતીનના વિદ્યા શ્રેષ્ઠત કિકિ યન કરાતિ નિન્દિતમપિ
પ્રાણી સુધા પીડિતઃ ૧
For Private And Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(84)
ભાવાર્થ :- દુકાળમાં ક્ષુધાથી પીડા પામેલા લાક માનના ત્યાગ કરે છે, ગૌરવ મૂકી દે છે, દીનતા ધારણ કરે છે, લજજાના ત્યાગ કરે છે, નિયતાના આશ્રય કરે છે, નીચપણાનું અવલબન કરે છે, ભાર્યા, બધુ, પુત્ર અને પુત્રીને વિષે નાના પ્રકારના અપકાર કરવાની ચેષ્ટા કરે છે, અર્થાત્ તેઓના દુ:ખની દરકાર કરતા નથી. તથા ક્ષુધાપીડિત મનુષ્ય બીજા પણ કયા કયા નિદિત કાર્યો કરતા નથી? સવ કરે છે.
આવા ભયંકર દુષ્કાળના સમયમાં કાકાશ પોતાના કુટુંબના નિર્વાહ નહી થઇ શકવાથી સ્વદેશ છેાડી ઉજયની નગરીમાં કુટુ'બ સહિત આવ્યા. ત્યાં કાઇની સહાય વિના રાજાને મળી શકાય તેમ નહાતુ', તેથી વિચાર કરીને છેવટે તે કાકાશે કાષ્ટના ઘણા પારેવા બનાવ્યા.
તેને કારીગરીથી એવી ખીલીએ મારી હતી કે તે પારેવા ઉડીને રાજાના ધાન્યના કાઢારમાં જઇ જીવતા પારેવાની જેમ ચાંચ વડે ચાખા દાળ વિગેરે તમામ જાતનુ અનાજ પેાતાના કાષ્ટ શરીરમાં જેટલું માય તેટલુ` ભરીને પાછા કાકાશ પાસે આવતા પછી તે અનાજ તેમાંથી કાઢીને તે વડે કાકાશ પાતાના કુટુંબનુ' ભરણુ પાષણ કરતો,
For Private And Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૪* )
એકદા ધાન્યના રક્ષકાએ સાચા પારેવાની જેમ દાણાથી ભરેલા તે કાષ્ટ કપાત રુપ ચારાને ધાન્યના કાઠારમાંથી નીકળતા જોયા. તેથી આશ્ચર્ય પામીને તે આ રક્ષકા તે પારેવાની પાછળ તપાસ કવા ગયા. તો તે પારેવાઆને કાકાશના ઘરમાં પેસતા જોયા. તેથી તેઓ તે કાકાશને પકડીને રાજા પાસે લઇ ગયા. રાજાએ તેને પૂછ્યુ. ત્યારે તેણે સત્ય હકીકત કહી આપી. કહ્યું છે કે
સત્ય' મિત્રે પ્રિય' સ્રીભિરલીક' મધુર' દ્વિષા । અનુકૂલ ચ સત્ય ચ,
વક્તવ્ય' સ્વામિના સહ. ॥૧॥
ભાવાર્થ :- મિત્રો પાસે સત્ય બેલવું, સ્ત્રીની પાસે પ્રિય ખેલવું, શત્રુ પાસે અસત્ય પ મધુર ખેલવું, અને રાજા પાસે અનુકૂળ તેમજ સત્ય વચન બેલવુ.
તેની કલા કુશળતા સાંભળીને રાજાએ હર્ષિત થઇ પૂછ્યું કે ‘તુ' બીજી પણ કાંઇ કળા જાણે છે ? - કાકારા મેલ્યા-હે સ્વામી! થકારની સર્વ કળાએ હું જાણું છું.. આપણી ઇચ્છા પ્રમાણે ગતિ કરે તેવા માર, ગરુડ, પાપટ, હ'સ વિગેરે પક્ષીઓ લાકડાના બનાવું છું, કે
For Private And Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૭ ) જેની ઉપર રથની જેમ બેસીને પૃથ્વીની જેમ આકાશમાં પણ કીલકાદિકના પ્રયોગથી જવાય અવાય. તે સાંભળીને કૌતુક પ્રિય રાજાએ કહ્યું કે મારે માટે તે એક ગરૂડ બનાવ કે જેના પર બેસીને આકાશમાં રહી આખા ભૂમંડળની શોભા જેઉં.'
આ પ્રમાણેની રાજાની આજ્ઞા થતાં કેકાશે તે ગરૂડ બનાવ્યો, તે ગરૂડને જોવાથી જ રાજાએ પ્રસન્ન થઈને તેના આખા કુટુંબને સારી રીતે નિર્વાહ થાય તે બંબસ્ત કરી આ, તેથી તેઓ સુખેથી ત્યાં જ રહ્યા.
લવણસમાં નત્નિ રસે,
વિજ્ઞાણસ આ બંધનથિ ધમ્મસ નથિ નિહિ,
કેહસમે વેરિણે નથિ ૧ ભાવાર્થ :- લવણુ જે બીજે કેાઇ ઉત્તમ રસ નથી, વિજ્ઞાન કળા હુનર જેવો કેઈ બાંધવ નથી, ધમસમાન બીજે કંઈ નિધિ નથી અને કોઇ સમાન બીજે કઈ વૈરી નથી.
એક દિવસ કેકાશને સાથે લઇને રાજા વિષ્ણુની જેમ પોતાની રાણુ સહિત ગરૂડ પર
For Private And Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૪ )
આરૂઢ થઇ આકાશ માર્ગે ચાલ્યા ઘણા દેશેાને ઉલ્લંઘન કરી ભરૂચપુરની ઉપર આવ્યા. ત્યારે રાજાએ કાકાશને તે નગરનુ નામ વિગેરે પૂછ્યું'. ત્યારે તેણે ગુરૂના મુખથી પૂર્વે વૃત્તાંત સાંભળ્યુ હતુ' તેથી બેન્ચે કે
હે સ્વામી! આ નગરનું નામ ભરૂચ છે. આ પુરમાં પહેલાં શ્રી મુનિસુવ્રત સ્વામીએ સાઢ યાજન દૂર રહેલા પ્રતિષ્ઠાનપુરથી એક રાત્રિમાં જ આવીને યજ્ઞમાં હામવાને તૈયાર કરેલા અશ્વ કે જે પેાતાને પૂર્વભવના મિત્ર હતા, તેને પ્રતિબંધ પમાડ્યેા હતા. અને તેને જૈન ધમમાં દઢ કર્યા હતા. જેથી તે અશ્વ મૃત્યુ પામીને સૌધમ દેવલાકમાં સામાનિક દેવતા થયેા હતો.
તેણે તરત જ અવધિજ્ઞાન વડે પૂની હકીકત જાણી એટલે તે અહી' (ભરૂચમાં) આવ્યેા. અને જિનેશ્વરના સમવસરણને સ્થાને તેણે જિનપ્રાસાદ બનાવી તેમાં પ્રભુત્તુ' બિ'બ પધરાવી તેની સન્મુખ પેાતાની અધમૂતિ ઉભી રાખી અને અશ્રાવબાધ નામનું તીર્થ સ્થાપન કર્યુ.”
આ પ્રમાણે વાતો કરતાં અને વિવિધ દેશનુ અવલાકન કરતાં તેઓ લકા નગરી ઉપર
For Private And Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૪ )
આવ્યા, ત્યારે રાજાએ તેનું નામ વિગેરે કાકાશને પૂછ્યું, કાકાશ બેહ્યા કે ‘હે સ્વામી ! આ 'કાનગરી છે. અહી' પહેલાં રાવણ નામે રાજા થઇ ગયા. તેની સમૃદ્ધિ વર્ણન લાકમાં એવું સભળાય છે કે
તે રાવણે નવગ્રહેાને પેાતાના પલગે બાંધ્યા હતા, યમરાજાને બાંધીને પાતાલમાં નાંખ્યું હતા, વાસુદેવ તેને ઘેર વાસીદુ વાળતા હતા, ચારે મેઘા તેને ઘેર ગંધયુક્ત જળની વૃષ્ટિ કરતા હતા, યમરાજ પેાતાના પાડા ઉપર re ભરીને લાવતા હતા, સાતે માતૃકા દેવીએ તેના આરતી ઉતારતી હતી, શેષનાગ તેના મસ્તક પર છત્ર ધારણ કરતેા હતેા, સરસ્વતી તેની પાસે વીણા વગાડતી હતી, રંભા નામની અપ્સરા નૃત્ય કરતી હતી, તુબરૂ' દેવ ગ‘ધવ ગાયના કરતા હતા, નારદ તેનુ ક્રૂતપણુ કરતા હતો, મગળ ગ્રહ ભેશે। દેનારા હતા બુધ અરિસા દેખાડતા હતા, ગુરૂ બૃહસ્પતિ ઘડીયાળ વગાડતા હતા, શુ શુક્રાચાય તેને મંત્રી હતા, શિન તેના પુષ્ટ ભાગના રક્ષક હતા, અઢયાસી હજાર ઋષિએ પાણીના પરબની રક્ષા કહેતા હતા, વિષ્ણુ તેની પાસે મસાલ ધારણ કરતા હતા, અને બ્રહ્મા તેના પુરાહિત હતા આવી
For Private And Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૧૦ )
સમૃધ્ધિવાળા છતાં પણ તે રાવણુ પરસ્ત્રીનુ’ હરણ કરવાથી દુ:ખ પામ્યા.' આ રીતે વાતો કરતા તે પાછા વળી પોતાના નગરમાં આવ્યા. અન્યદા પશ્ચિમ દિશામાં ગયા. ત્યાં સિદ્ધાચળ અને ગિરનાર તીથ દેખી તેનું વર્ણન કર્યું. એજ પ્રમાણે ઉત્તર દિશા તરફ ગયા. ત્યારે કાકાશે અષ્ટાપદ નામને! કલાસ પર્વત. શાશ્ર્વત સિદ્ધાયતના તથા જિનેશ્વરના કલ્યાણકના સ્થાનકી દેખાડયા. હસ્તિનાપુર આવતાં તેનુ વર્ણન ચુત કે
હે સ્વામી ! અહીં સનકુમાર વિગેરે પાંચ ચક્રવતી એ તથા પાંચ પાંડવા થયા છે. શ્રી ઋષભદેવ સ્વામીનું વરસીતપનું પારણું પણ અહી' થયુ છે. શાંતિનાથ અદિ ત્રણ જિનેશ્વરના મેક્ષ કલ્યાણક વિના ર્કીના ચાર ચાર કલ્યાણકા અહી થયા છે.
વિષ્ણુકુમારે ઉત્તર વૈક્રિય શરીર અહી ક. હતુ, તથા કાર્તિક શ્રેઠ્ઠીએ એક હજારને આઢ પુરૂષા સહિત અહી જ દીક્ષા લીધી હતી વિગેરે અનેક શુભ કાર્યો અહી થયેલાં છે.
આ પ્રમાણે હમેશાં નવાં નવાં તીર્થોનુ મહાત્મ્ય સભળાવીને કાકાશે રાજાને જૈન ધમ પર રૂચિવાળા કર્યાં, પછી એકદા કાકાશ રાજાને
For Private And Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જ્ઞાની ગુરૂ પાસે લઈ ગયે. ગુરૂએ ધર્મોપદેશ કરતાં કહ્યું કે “ગૃહસ્થીઓને માટે સમતિ સહિત પાંચ અણુવ્રત, ત્રણ અણુવ્રત અને ચાર શિક્ષાવ્રત મળી બાર વ્રતો કહેલ છે. બીજા ધર્મના નિયમો ગ્રહણ કરવાથી તેના ફળમાં સામાન્ય વર્ષની જેમ કદાચ સંદેહ રહે છે.
પણ આ જૈન ધર્મનું ફળ તો પુકરાવત મેવની જેમ મળે જ છે-નિષ્ફળ જતુ જ નથી.” ઇત્યાદિ ધર્મોપદેશ સાંભળી ને રાજાએ સમકિત સહિત બાર વ્રતો ગ્રહણ કર્યા. તેમાં છઠા દિગૂવિરતિ વ્રતમાં એક દિવસે દરેક દિશાએ એક સે યોજનથી વધારે દૂર જવું નહિં એવો નિયમ લીધે.
એકદા રાજા યશેલ નામની પિતાની પટ્ટરણ સહિત કાષ્ટ ગરુડ પર બેસી ફરવા જવા તૈયાર થયે. તે હકીકત જાણીને વિજયા નામની બીજી રાણીએ સપની (શકય) પરના દ્વેષને લીધે પિતાના ખાનગી માણસ પાસે તે ગરૂડની એક મૂળ ખીલી કાઢી નખાવી તેને સ્થાને બીજી તેવી જ નવી ખીલી સ્થાપન કરાવી. તે વાતની કેઈને ખબર પડી નહીં. કહ્યું છે કેઉમરપ્રેમસભાદારભો યદંગના લત્ર પ્રત્યુહમાંધાતું, બ્રહ્માપ ખલુ કાતર ના
For Private And Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(પર) ભાવાર્થ :- ઉમર પ્રેમના વેગથી સ્ત્રીઓ જે કાયને આરંભ કરે છે તે કાર્યમાં વિદન લાવવાને બ્રહ્મા પણ સમથ થતો નથી.
પછી રાજા રાણી સહિત ગરૂડ પર બેઠે. અને કેકાશે ગરુડને આકાશમાં ઉઠા. ઘણું દૂર ગયા પછી રાજાએ દિવિરતિ વ્રત યાદ આવવવાથી કે કાશને પૂછયું કે “હે મિત્ર! આપણે કેટલે દૂર આવ્યા?”
કે કાશ બોલ્યો કે “હે સ્વામી! આપણે બસે જન દૂર આવ્યા છીએ.” તે સાંભળી ખેદયુક્ત થઇ રાજાએ કહ્યું કે હે મિત્ર ! ગરુડને જલદી પાછો વાળ, પાછા વાળ. કેમકે જાણ્યા પછી નિષિધ આચરણ કરવાથી તો મૂળ વતનો ભંગ થાય છે અને અજાણતાં વ્રતને ભંગ થવાથી અતિચાર લાગે છે. તે તે પ્રતિકમણાદિક કરવા વડે શુદ્ધ થઇ શકે છે. “અહે! કૌતુક જોવાનું જેને પ્રિય છે એવા મને ધિક્કાર છે કે જેથી મેં આત્મહિત પણ જાણ્યું નહીં.'
આ પ્રમાણે જાણે પિતાનું સર્વસ્વ ગયું હોય તેમ રાજા શેક કરવા લાગ્યો. તે વખતે કેકાશે ગરુડને પાછો વાળવા માટે બીજી બીલી પકડી કે તરત જ તે ખીલી અન્ય છે એમ જાણીને તે
For Private And Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૫૩)
ચિંતાતુર થઇ બેલ્યો “હે દેવ! દવના વશથી કે ઈ દુષ્ટ આ ખીલી બદલી નાંખી છે, હવે તે ખીલી વિના ગરુડ પાછું વળી શકશે નહીં, માટે હવે તો થોડે દૂર જઇને નીચે ઉતરીએ તે ઠીક થાય કેમકે જે અહીં જ ઉતર શું તે આ શત્રુનું રાજ્ય હોવાથી અનર્થને સંભવ થશે.”
તે સાંભળી રાજાએ કહ્યું કે હે મિત્ર! અનંત ભવ સુધી દુ:ખ આપનાર વ્રતભંગ કરવા રૂપ વાક્ય તું કેમ બોલે છે? અનામેગાદિકથી અજાણથી કદિ નિષિદ્ધનું સેવન થયું હોય તો વ્રતનું માલિભ્ય થવા રૂપ અતિચાર લાગે છે અને જાણ જોઈને જે વ્રતનું ઉલ્લંઘન કરીયે તે વ્રતને ભંગ જ થાય છે.
અતિચારથી ખંડિત થયેલું વ્રત તે કાચા ઘડાની જેમ પાછું સાંધી શકાય છે. પણ અનાચારથી થયેલ વ્રત ભંગ તે પાકા ઘડાની જેમ સાંધી શકાતો નથી માટે અહીંથી એક પગલું પણ આગળ વધવાનું કરીશ નહીં. કહ્યું છે કેજલધિરિયાદિરેખાવદિત નૃણમ્ | પરંપાષણરેખેવ,
પ્રતિજ્ઞા હિ મહામનામ્ ૧૫ ભાવાર્થ :- સામાન્ય જનોની પ્રતિજ્ઞા જળ,
For Private And Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૧૪ ) ધૂળ અને પૃથ્વી વિગેરેમાં કરેલી રેખા જેવી છે. તરત ભંગ થાય તેવી હોય છે. પણ મહાત્માઓની પ્રતિજ્ઞા તે પથ્થરની ફેખા જેવી એટલે તેને ભંગ જ ન થાય તેવી હોય છે.”
વળી છે કે કાશ ! વ્રતના ઉલંઘનનું ફળ તે કટુ દ્રવ્યના આસ્વાદની જેમ હમણાં જ પ્રાપ્ત થયું છે, માટે તે જ ખીલીથી જે વળે તે વાળ, નહીં તે અહીં જ ઉતરી પાડવું યોગ્ય છે. - તે સાંભળી રાજાની દઢતાની વારંવાર પ્રશંસા કરતે કેકાશ ગડને પાછો વાળવા પ્રયાસ કરવા લાગે, તેવામાં તે તે ગરૂડની બંને પાંખો મળી ગઈ અને તે નીચે પડે. પરંતુ સારા ભાગ્યને ગે તે ગરૂડ એક સરોવરમાં પડયા.
તેથી કેઇના અંગને કાંઈ પણ ઇજા થઇ નહીં. પછી રાજ, રાણી અને કેકાશ ગરૂડ સહિત સરોવરને કાંઠે આવ્યા. તેની નજીકમાં જ કાંચરપુરનગર જોઈને કે કાશે રાજને શીખામણ આપી કે- *
હે સ્વામી! આપ સાવધાન થઇને અહીં જ કોઇ ન જાણે તેમ છુપા રહો. હુ ગામમાં કઈ રયકારને ઘેર જઇ નવી ખાલી કરીને આવું છું.”
For Private And Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એમ કહીને ભય રહીત કે કાશ રાજાના માનીતા રથ કારને ઘેર ગયો અને તેની પાસે ખાલી કરવા માટે વિશેષ પ્રકારના એ જાર માગ્યા. એટલે તે રથકાર એક રથનું પૈડું કરતો હતો તે પડતું મૂકીને તેના માગેલા ઓજાર લાવી આપવા ઘરની અંદર ગયો. તે એજાર લઈને આવ્યો તેટલામાં તો કેકાશે રથનું પૈડુ તેના કરતા ઘણું જ સુંદર દિવ્ય ચક (ઈંડુ') બનાવ્યું કે જે પૈડું હાથમાંથી નીચે મુકતાં જ ધક્કો માર્યા વિના તેની મેળે ચાલે.
ને રથકારે આવી અસાધારણ કળા જોઈ મનમાં વિચાર્યું કે “નક્કી આ કાકાશ જ છે, તેના વિના બીજે આ પૂછવી પર આવી દિવ્ય કળાવાળો કોણ છે ? કઈ જ નથી.”
આ પ્રમાણે નિશ્ચય કરી તે રથકાર કોઇક હાનું કરીને ત્યાંના રાજા પાસે ગયો અને તેને કહ્યું કે- અ રજન્ન ? પુય એગે મારે ઘેર અકસ્માત કે કાશ આવેલ છે. તે સાંભળીને રાજાએ પોતાના સેવકોને એકલી કેકાશને બોલાવી પૂછયું કે “તારે રાજા કયાં છે?”
ત્યારે બુદ્ધિમાન કે કાશે મરણના ભયથી
For Private And Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તેમજ કાંઈક મનમાં વિચાર કરીને પિતાના રાજાનું ઠેકાણું કહી દીધું. એટલે કનકપ્રભ રાજાએ સૈન્ય સહિત કાકજ ઘ રાજા પાસે જઈ તેને બાંધી લઇને વિડંબના પૂર્વક કાષ્ટના પાંજરામાં નાખે.
કલિંગ દેશના રાજા તેના પર રને લીધે તેને ખાવાનું આપતા નહી. તેથી ઘણુ માણસેને ઢયા આવવાથી રાજાના ભયને લીધે કાગડાને બલિદાન આપવાને મીષે તેમને પિંડ (બલિદાન) આપવા લાગ્યા. એ પ્રમાણે કાકપિંડથી પ્રાણ વૃત્તિને કરતે અને કેઈ પણ વખત જેણે સ્વપ્નમાં પણ દુઃખ જોયું નથી એ કાંકજંઘ રાજા આવા કષ્ટને સમયે પણ ધીરજ રાખી પિતાના પૂર્વ કર્મને જ નિંદ સતો દિવસ નિગમન કરવા લાગ્યા. તે પિતાના આત્માને કહેતો કેકે ઇન્થ સયા સુહિએ,
કસ વ લચ્છી થિરા) પિમાઇ ! કે મઘુગુ ન રહિએ,
કે ગિ નેવ વિસહજુ ૧ ભાવાર્થ - આ વિશ્વમાં નિરંતર સુખી કોણ છે? કોની લમી અને પ્રેમ સ્થિર રહ્યાં છે? મૃત્યુએ કેને ગ્રહણ કર્યો નથી ? અને વિષયમાં કાણુ આસક્ત થ નથી ?'
For Private And Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૧૭ ) કેટલેક દિવસે રાજા કોકાશનો વધ કરવા તૈયાર થયે. ત્યારે પરજનાએ રાજાને કહ્યું કે “હે સ્વામી ! આ કાર્ય કરવું આપને નથી, એક ખીલીને માટે થઈને આખે પ્રાસાદ કેણુ તેડી પાડે? ઉત્તમ પુરૂષે તો ગુણેને વિષે પક્ષપાત રાખીને તેમાં સ્વપરને વિભાગ ચિતવતા જ નથી. કહ્યું છે કેસર્વેષાં બહુમાનાઈ,
કલાવાનૂ સ્વપsપિ વા ! વિશિષ્ટ ચ મહેશસ્ય,
મહીયો મહિમાપ્તિ કૃત્ ભાવાર્થ - કળાવાન પિતાને હોય કે પારકે હેય, તે પણ તે સવને બહુમાન કરવાને યોગ્ય છે. જુએ ચંદ્ર કળાવાન હેવાથી શંકરે તેને પર ન ગણતાં પિતાના ભાસ્થળમાં સ્થાન આપ્યું છે.
આ પ્રમાણે પૌરજનોનું કહેવું સાંભળીને રાજાએ કેકાશનો સત્કાર કરી તેને કહ્યું કે હે કળાકુશળ ! મારે માટે એક કમળના આકારે ગરૂડની જેવું આકાશગામી ઘર બનાવી તેને સે પાંખડીઓ કર અને દરેક પાંખડીઓ ઉપર મારા પુત્રોને રહેવા ચોગ્ય મંદિર બનાવ, તેના
For Private And Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૫૮ ) મધ્યમાં કણિકાને સ્થાને મારે રહેવા યોગ્ય ભવન કરે અને તે ભવનની સન્મુખ પ્રધાને વિગેરે પરિજનોની બેઠક બનાવ આવી તિનું દેવ વિમાનની જેવું ભવન બનાવ.'
તે સાંભળીને જીવનની આશાવાળા થયેલા કોકાશે પિતાને અભિપ્રાય ગુપ્ત રાખીને “આપની આજ્ઞા પ્રમાણ છે. એમ કહી પિતાના મને રથને સિદ્ધ કરવા માટે અને બહારથી રાજાનું ચિત્ત પ્રસન્ન કરવા માટે તેણે કહ્યું તેવું કમળ ગૃહ બનાવ્યું. પછી તેણે કાકજઘ રાજાને ગુપ્ત રીતે કહ્યું કે “હે સ્વામી? તમે ચિંતાને ત્યાગ કરીને શ્રી જિનેશ્વરના જ
ધ્યાનમાં ન૫ર રહે. હું થોડા દિવસમાં ત્રુને વિડંબનામાં નાંખું છું.'
એમ કહી કેકા ગુપ્ત રીતે કાકજઘના પુત્રને ઐય સહિત બ લાવ્યું. તેના નજીક આવ્યાના ખબર મળતાં તે જ દિવસે શુભ મુહુર્ત કહીને કનકપ્રભ રાજાને પરિવાર સહિત તે કમળ ગૃહમાં બેસવા કહ્યું રાજા પણ તે, જોઈને ગર્વથી સીધમ ઇ-ના ભવનને પણ તિરસ્કાર કરતે આનંદ પામ્ય, પછી સર્વને તે પદ્ય ગૃહમાં દાખલ કરી પ્રફુલ મુખથી કેકાશ છે કે
For Private And Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૫૯ ) “હે રાજા? તમે સવે પિતા પોતાના સ્થાન પર સાવધાન થઈને બેસી જાઓ. હું ખીલીના પ્રગથી હમણું આ વિમાન આકાશમાં ઉડાડી તમને કૌતુક દેખાડું છું.'
તે સાંભળીને ભૂખ્યા માણસે ભેજન માટે બેસી જાય, તેમ તેઓ કૌતુક જેવાને માટે પિત પિતાને સ્થાને બેસી ગયા. પછી કે કાશ કાંઈક
ન્હાનાથી તે કમળ ગૃહની બહાર નીકળી બોલ્યા “હે મૂઢ લેકે? જુઓ ? મારા સ્વામીની વિવું, બના કરવાનું ફળ ?”
એમ કહી તેણે ખીલી કરવી કે તરત જ નિદ્રાથી પૂર્ણાયમાન થયેલા નેત્રની પિઠે તે આખું ભવન કમળની જેમ બાડાઈ ગયું. અને તેમાં રહેલાં સર્વે લેકે ભ્રમરની જેમ હાહાર કરવા લાગ્યા. અહીં કમળ અને ભ્રમરા ઉપર અન્યક્તિ થી કહેલો શ્લેક ઘટી શકે છે. તે આ પ્રમાણે છે
રાત્રિગમિષ્યતિ ભવિષ્યતિ સુપ્રભાત ભાસ્વાનું ધ્યાતિ હસિષ્યતિ પંકજશ્રી ! ઇન્ધ વિચિન્તયતિ કેશગતે દ્વિરે હા હત હત નલિની ગજ ઉજજહાર ના ભાવાર્થ :- કેઇ એક ભમરો એક કમળમાં
For Private And Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પેસી તેનો રસ ચુસન હતું, તેવામાં રાત પડી. અને કમળ બીડાઇ ગયુ. ત્યારે અંદર રહેલો ભમરો વિચાર કરવા લાગ્યો “રાત્રિ જતી રહેશે અને સારે પ્રાતઃકાળ થશે તથા સૂર્યને ઉદય થશે, ત્યારે આ કમળની શોભા ખીલશે (કમળ ઉઘડશે એટલે હું નીકળી જઇશ.”) એમ કેશમાં રહેલો ભારે વિચાર કરતો હતો તેટલામાં તો ખેદકારક વાત બની કે કેઈ હાથી ત્યાં પાણી પીવા આવ્યો. તેણે તે કમળને તોડી નાખ્યું અને ખાઈ ગયે, જેથી ભમરાની ધારણું મનની મનમાં રહી. તેમ અહી પણ કૌતુક જેવાને મિષે દેવભવન જેવા ભવનમાં પડેલા રાજા વિગેરેની કૌતુક જોવાની ઇચ્છા મનની મનમાં રહી અને ઉલટા કષ્ટમાં આવી પડયા.
એ વખતે કોકાશના કરી રાખેલા સંકેત પ્રમાણે કાકજંઘ રાજાને પુત્ર સૈન્ય સહિત ત્યાં આવી પહોંચે. તેણે કનકપ્રભ રાજાના સુભટને જીતીને પેતાના માતાપિતાને પાંજરામાંથી બહાર કાઢયા. પછી કે કાશ સહિત સૌ પિતાને નગર ગયા. કાજઘ રાજાએ પોતાની વાતમાં બાંધેલી અવધિ ઉપરાંત તે દેશ હોવાથી પિતાને તાબે કર્યો નહી,
કાકજ ઘ રાજાએ રાજ્યનું પાલન કરતાં ગરૂડની
For Private And Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ખીલી બદલવાને પ્રપંચ પિતાની જ બીજી રાણીનો હતો, એમ જાણ્યા છતાં ગંભીરતાને લીધે પ્રગટ કર્યો નહી. કહ્યું છે કેઅર્થનાશ મનસ્તાપ,
ગૃહે દુશ્ચરિતાનિ ચ | વચનં ચાયમાન ચ, .
મતિમાન પ્રકાશયે– ૧ ભાવાર્થ :- ધનનો નાશ, મનને સંતાપ ઘરમાં ચાલતું દુરાચરણ. વંચન કોઈનાથી ઠગાઈ ગયા હઈએ તે, અને અપમાન કોઇએ કર્યું હોય તે, એટલાં વાનાં બુદ્ધિમાન પુરૂષ કોઇની પાસે પ્રકાશિત કરે નહીં.'
અહી પરિવાર સહિત કનકપ્રભ રાજાને કમલગૃહમાંથી બહાર કાઢવા માટે ઘણું ઉપાય કરવામાં આવ્યા. લેકે એકઠા થઇને કમળગૃહને ભાંગી નાંખવા માટે કુહાડા વિગેરેનાં પ્રહાર તેના પર કરવા લાગ્યા. પરંતુ તે કમીગ્રહ ન ઉઘડતાં તેની અંદર રહેલા રાજા વિગેરે સર્વને તેના પ્રહારની પીડા થવા લાગી.
છેવટે તેમને કાંઇપણ ઉપાય સૂ નહીં ત્યારે તે લેકાએ અવંતીમાં આવી કે કાશની
For Private And Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૬૨)
પાસે પોતાના રાજાના જીવિતની ભિક્ષા માંગી ત્યારે કે.કાશે તેઓને કહ્યું કે
“તમારે રાજા અમારા રાજાની દાસની જેમ સેવા કરે, તે તેને મુક્ત કરું.” તે સાંભળી લેકેએ તેમ કરવું કબુલ કર્યું. પછી કોકાશે ત્યાં જ અને તે કમળગ્રહ ઉઘાડયું, એટલે સર્વે બહાર નીકળ્યા. કનકપ્રભ રાજાએ કેકાશને પિતાની જેમ સત્કાર કર્યો. પછી કંકાશ પિતાના નગરમાં આવ્યું.
એકદા કાકજગ રાજ્ય અને કેકાશ ગુરૂ પાસે ગયાં તેમણે ધર્મદેશના સાંભળીને પિતાને પૂર્વભવ પૂછયે. ત્યારે ગુરૂ બોલ્યા કે
હે રાજા ! પૂર્વે તુ ગજપુર રાજા હતો. અને આ કે કાશ તે જ ગામમાં બ્રાહ્મણ જાતિને જૈનધર્મી સુત્રધાર હતું. તેના વચનથી તે તેની પાસે અનેક જૈન પ્રાસાદ કરાવ્યા. એકદા તે જ ગામમાં કઈ બીજા ગામથી એક જૈન સૂત્રધાર આવ્યો તે પણ પિતાની કળામાં કુશળતાવાળો હતો. તેની કળા પર ઈર્ષ્યા આવવાથી તારા પ્રથમના સૂત્રધારે તારી પાસે તેની જાતિ નીચ છે. ઇત્યાદિ કહીને તેની નિંદા કરી. કહ્યું છે કે
For Private And Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૩ ) કલાવાન ધનવાનું વિદ્વાન
કિયાવાનૂ ધન માનવાનૂ નૃપસ્તપસ્વી દાતા ચ
સ્વતુલ્ય સહ તે ન હિ તેવા ભાવાર્થ:- કળાવાન, ધનવાન, વિદ્વાન, કિયાવાન, ધનના અભિમાનવાળે રાજા, તપસ્વી અને દાતાર-એએ પિતાની સરખાને સહન કરતા નથી-જોઈ શકતા નથી.
પિતાના સૂત્રધારના કહેવાથી તે પણ તે નવા આવેલા સૂત્રધારને છ ઘડી કારાગૃહમાં રાખે પણ પછી તે કાર્ય અઘટિત લાગતાં તેને મુક્ત કર્યો. તે પાપની આલોચના કર્યા વિના તમે બન્ને મરણ પામીને સૌધામ દેવામાં દેવતા થયા.
ત્યાંથી આવીને આ ભવે પણ તમે રાજા અને રથકાર થયા છો. કેકાશે જાતિ મદ કર્યો હતો, તેથી આ ભવે તે દાસીપુત્ર થયે. અને પેલા પરદેશી સૂત્રધારને છ ઘડી કેદખાનામાં રાખે હતું તેથી આ ભવે તમે બને છ માસ સુધી કેદખાનામાં તેમજ પ્રતિબંધમાં રહ્યા.” - આ પ્રમાણે જ્ઞાનીના વચન સાંભળીને કાકજ ઘ રાજાએ પોતાના પુત્રને રાજ્ય પર
For Private And Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૬૪ )
સ્થાપના કરી કે કાશ સહિત દીક્ષા ગ્રહણ કરી. અનુકમે કેવળજ્ઞાન પામી તે બંને મોક્ષપદને પાવ્યા.
જગત પ્રસિદધ કાકજંઘ રાજા કેકાશની બધિથી ધર્મની દઢતા મેળવી કારક સમતિ ધારણ કરી અતીન્દ્રિય જ્ઞાન પામીને મોક્ષે ગયો,
( ઉ. પ્રા. સ્તંભ-૪ ૦યા. ૧૯ )
For Private And Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir સંસ્કૃત કાવ્યોના અભ્યાસ માટે ઉપયોગી કિંમત રૂા. 10 40) ક્રમ પુસ્તકનું નામ કિંમત રૂા. ક્રમ પુસ્તકનું નામ 1 રઘુવંશ મૂળ તથા 3 સટીકા 9 મેઘદૂત મૂળ તથા પૂર્વમેધટીકા તથા છન્દ્રોમૃત રસ | 16 10 કાવ્યષર્કમૂલ (રઘુવંશ, કુમાર સંભવ, ( 2 રઘુવંશ 3 સર્ગટીકાતથા ઇન્દ્રોમૃતરસ 6 કિરતાર્જુનીય, શિશુપાલવધ, નૈષધીય, 3 કિરાતા જુનીયમૂળ તથા | મેઘદૂત) 992 પેઈજ 150 ૩સર્ગટીકા 16 11 અનેકાર્થ સંગ્રહ ભાષાંતર 4 કિરાતાજુનીય 3 સર્ગટીકા 10 12 ધનંજય નામમાલા અનુવાદ સહ 2-50) [ પ કુમારસંભવમૂળ તથા 4 સર્ગટીકા 13 અનેકાર્થ સંગ્રહ સટીક ભા. 1 પ્રાકૃત લક્ષણ 16 14 અનેકાર્થ સંગ્રહ સટીક ભા.રા 6 કુમાર સંભવ 4 સર્ગટીકા તથા | 15 રામચંદ્ર ચરિત્રમ્ પ્રાકૃત લક્ષણ 10 16 છન્દોમૃતરસઃ 7 શિશુપાલવધ મૂળ તથા 3 સર્ગટીકા | 17 સંખ્યાવાચક શબ્દ કોષ તથા સારસમુચ્ચય કુલક ( 20 18 નિર્નવવકતવ્યતા 8 નૈષધીચરિતમ્ મૂળ તથા 1 સર્ગટીકા 35 19 ભર્તુહરીશતકત્રયમ્ - 10 | અભ્યાસ તથા પ્રભાવના માટે મંગાવો| 25 ક્રમ પુસ્તકનું નામ 1 એપ્રતિક્રમણ સૂત્રમૂળ 2 બે પ્રતિક્રમણ અંગ્રેજી 3 બે પ્રતિક્રમણ સચિત્ર સરલ વિધિ સહિત 4 સામાયિકચૈત્યવંદનાદિ સૂત્રો કિંમત રૂા. ક્રમ પુસ્તકનું નામ કિંમત રૂા. 5 સામાયિક ચૈત્યવંદનાદિ સચિત્ર અંગ્રેજી 06 6 સામાયિક ચૈત્યવંદંનાદિવિધિ સહિત 04 7 સામાયિકચૈત્યવંદનાદિસચિત્રવિધિ : | સહિત અંગ્રેજી આ અંગ્રેજી ગીતો ર૫ Serving Jin Shasan | ૨૫ટકા ક અલગ શાહ 139006. gyanmandira kobatirth.org C/o. શ્રુતજ્ઞાન ભવન, 45, દિગ્વિજય પ્લોટ, જામનગર - 361005. ફોન : (070963 For Private And Personal Use Only