Book Title: Pratikraman ki Utkrushta Uplabdhi Sanlekhna
Author(s): Sushila Bohra
Publisher: Z_Jinavani_002748.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229768/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa kI utkRSTa upalabdhi- saMlekhanA zrImatI suzIlA boharA 15.17 navambara 2006 jinavANI, 189 bAraha vratoM kI nirmala ArAdhanA karane vAlA apanI mRtyu ke kSaNoM ko bhI sAdhanAmaya banA letA hai| ataH pratikramaNa meM 12 vratoM ke tatkAla pazcAt saMlekhanA ke pATha ko sthAna diyA gayA hai| saMthArA aura saMlekhanA ke bhedoM kA pratipAdana kara viduSI lekhikA ne saMlekhanA-vidhi ke pA~ca sopAnoM kA varNana kiyA hai| ina sopAnoM ke dvArA saMlekhanA kA svarUpa pAThakoM ke lie grAhya hai| -sampAdaka saMlekhanA saMthArA zrAvaka ke tIna manoratha meM antima manoratha hai| hara sAdhaka kI yaha antima icchA rahatI hai ki use samAdhimaraNa prApta ho| isa saMlekhanApUrvaka samAdhimaraNa ke pATha ko pratikramaNa ke cauthe Avazyaka meM sthAna diyA gayA hai| pratikramaNa karane kA yaha bhI eka ucca lakSya hai| pratikramaNa jaina sAdhanA kA prANa tattva hai| yaha sAdhaka jIvana kI eka apUrva kriyA hai, jise sAdhusAdhvI Avazyaka rUpa se karate haiM tathA zrAvaka-zrAvikA ko bhI Avazyaka rUpa se karanA caahiye| yaha vaha paddhati hai jisameM sAdhaka apane doSoM kI AlocanA kara unase mukta hone kA upakrama karatA hai| kuzala vyApArI vahI kahalAtA hai jo pratidina sAyaMkAla dinabhara ke hisAba ko milAtA hai aura apane Aya-vyaya ko dekhakara socatA hai ki kaise apavyayoM ko rokakara Aya ko aura bar3hAyA jaay| isI prakAra sAdhaka bhI pratikramaNa ke mAdhyama se dinabhara kI kriyAoM kA hisAba dekhatA hai ki maiMne apane niyamoM kI paripAlanA meM kitanI dRr3hatA rakhI hai aura kahA~ truTi kI hai| punaH truTiyoM ko na karane kI pratijJA ke sAtha una galatiyoM kI AlocanA vaha pratikramaNa meM karatA hai / socatA hai ki maiMne pramAdavaza kaunase vratoM kA khaNDana kiyA tathA 18 pApoM meM se kinakA sevana kiyA, isa prakAra bhUloM kA smaraNa kara vaha unakA pariSkAra karane kA prayAsa karatA hai| nitya pratikramaNa karane kA pariNAma mRtyu ke samaya meM samabhAvoM kA rahanA hai| kyoMki mRtyu ke kSaNoM kI bhAvanA ko hI sampUrNa jIvana kA va bhAvI jIvana kA darpaNa mAnA gayA hai| ataH saMlekhanA pATha ko pratikramaNa meM sammilita kara sAdhaka ko pratidina antima manoratha yAda dilAkara jIvamAtra se kSamAyAcanA karake maraNa ke samaya ise grahaNa karane ke lie preraNA dI gaI hai| isa pATha kA smaraNa bhI pratikramaNa meM 12 vratoM ke tatkAla bAda rakhA gayA hai, vaha bhI tIna bAra jisase apane sabhI vratoM kA pAlana karate samaya use dhyAna meM rahe ki jIvana yAtrA kA yaha antima par3Ava, zAzvata zAMti pradAna karane vAlA hai| saMlekhanA kaba kiyA jAtA hai saMlekhanA jIvana ke antima samaya meM kiyA jAtA hai| jaba sAdhaka zArIrika dRSTi se itanA azakta ho jAya ki calane-phirane kI kSamatA kama ho jAya, tapa-tyAga karane kI zArIrika kSamatA samApta ho jAe, uThanA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 jinavANI 15, 17 navambara 2006 baiThanA dUbhara ho jAya taba saMlekhanA saMdhArA kiyA jAtA hai| asAdhya roga hone para bhI saMlekhanA saMthArA kiyA jA sakatA hai| zarIra para mamatva kama honA isakI prAthamikatA hai| saMlekhanA Asanna mRtyu kA svAgata hai| jo mRtyu se ghabarAtA hai, jisakI jIne kI cAha samApta nahIM huI hai, viSayoM ke prati rAga samApta nahIM huA hai vaha saMthArA nahIM le sktaa| dUsare isakI preraNA de sakate haiM, lekina saMthArA sAdhaka kI svayaM kI bhAvanA hone para hI kiyA jA sakatA hai, athavA karAyA jA sakatA hai| citta kI saralatA, mana kI nirmalatA aura AtmA kI pavitratA liye hue jo sAdhaka ahiMsA, saMyama aura tapa kI sugandha meM apane jIvana ko surabhita karanA cAhate haiM, ve mauta se Darate nahIM, apitu mauta ko gale lagAte haiM, mauta kA ha~sate-ha~sate AliMgana karate haiN| saMlekhanA mRtyu ko mahotsava banAnA hai| saMlekhanA AtmahatyA nahIM maraNa kI talavAra hamAre jIvana rUpI gardana para pratipala laTakatI rahatI hai, ApAtakAlIna maraNa bhI ho sakatA hai, AtmahatyA ke rUpa meM bhI maraNa ho sakatA hai, kintu vaha bAlamaraNa hai| AtmahatyA pApa hI nahIM, apitu mahApApa hai| jala meM girakara, agni meM praveza kara, viSa-bhakSaNa kara, zastra kA prayoga kara AtmaghAta karanA AtmahatyA hI hai| isake viparIta azana, pAna, khAdima, svAdima cAroM prakAra ke AhAra kA sarvathA parityAga kara jIvana ko nirmala banAte hue kaSAyoM ko kRza karanA saMlekhanA hai| saMlekhanA pUrvaka saMthArA svIkAra kiyA jAtA hai| AdamI AtmahatyA rAga yA dveSavaza karatA hai lekina saMthArA binA kisI kAmanA ke samAdhibhAva se ha~sate-ha~sate svIkAra kiyA jAtA hai| AtmahatyA ekAnta meM chipakara kI jAtI hai| isameM kartA duHkhI evaM zokagrasta hotA hai| vaha hozahavAsa ke binA, aviveka avasthA meM AtmahatyA karatA hai| saMlekhanA meM sAdhaka kI bhAvanA zuddha, nirmala va pavitra hotI hai| isameM sAdhaka AtmalIna hokara zarIra se mamatva kA tyAga karatA hai evaM saba jIvoM se kSamAyAcanA karatA hai| saMlekhanA eka vrata hai, jo jIvana ke antima samaya meM sArvajanika rUpa se gurujanoM yA bar3e zrAvakazrAvikAoM ke zrImukha se grahaNa kiyA jAtA hai| ataH saMthArA AtmahatyA nahIM, apitu Atma-sAdhanA kI eka kanaka kasauTI hai| aneka AcAryoM, RSi-muniyoM, kRSNa mahArAja kI paTarAniyoM, zreNika kI rAniyoM, zrAvakoM ne isa ucca koTi kI sAdhanA se jIvana ko svarNa sadRza nirmala banAyA tathA siddha gati prApta kI thii| saMthArA evaM saMlekhanA ke prakAra jIvana kI sAMdhyakAlIna ArAdhanA paddhati ko bolacAla kI bhASA meM saMlekhanA evaM saMthArA ke nAmoM se pahicAnA jAtA hai| saMlekhanA kA tAtparya hai kaSAyoM evaM zarIra ko kRza karanA tathA saMdhArA vaha antima bichaunA hai jo sAdhaka ko tArane vAlA hotA hai| saMthArA ke do bheda haiM- 1. sAgArI saMthArA (alpakAlIna saMthArA) - vikaTa paristhiti ke utpanna hone para jaba lage ki gRhIta vratoM kA, AcAra niyamoM kA nirdoSa pAlana asaMbhava hai, aisI avasthA meM zramaNa yA tyAgI puruSa apane vratoM kI AlocanA karake pratikramaNa karatA hai tathA Atmazuddhi hetu zarIra kA moha chor3akara upasarga va parISahoM ko samatA bhAva se sahatA huA, mRtyu se nirapekSa rahatA huA saMthArA Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |15, 17 navambara 2006 jinavANI 191 grahaNa karatA hai| jaise sudarzana zrAvaka ne arjunamAlI ke upasarga ko jAnakara athavA sAdhaka rAta ko sone se pahale yaha saMthArA kara letA hai| yaha saMthArA AgAra / chUTa ke sAtha kiyA jAtA hai| yadi isa sthiti meM prANAnta ho bhI jAe to satpariNAmoM meM vaha sadgati kA adhikArI bana jAtA hai aura upasarga Tala jAya to saMthArA pAla liyA jAtA hai| yaha saMthArA pratidina rAtri meM zayana ke pUrva bhI kiyA jAtA hai| 2. maraNAntika saMthArA- yAvajjIvana ke liye kiyA jAtA hai| yaha tivihAra evaM cauvihAra tyAga ke sAtha hotA hai| yaha mRtyu paryanta svIkAra kiyA jAtA hai| saMlekhanA do prakAra kI hotI hai- 1. kAya saMlekhanA 2. kaSAya saMlekhanA / kAya saMlekhanA kA artha hai kAyA ko kRza karanA aura kaSAya saMlekhanA kA tAtparya hai krodhAdi kaSAyoM ko kRza krnaa| kaSAya saMlekhanA aMtaraMga saMlekhanA hai, jisake binA kAya saMlekhanA adhUrI hai| kAya saMlekhanA bAhya saMlekhanA hai / pahale kaSAyoM ko tyAganA hai, phira kAyA ko sAdhate hue citta ke bhAvoM ko nirmalatama banAnA hai| sAdhaka socatA hai ki janma ke sAtha hI jaba mRtyu sunizcita hai taba mRtyu se bhayabhIta kyoM? jIrNa-zIrNa deha yA vastra chor3ane meM Dara kaisA? yaha to chor3anA hI par3atA hai, tabhI nUtana deha dhAraNa kI jA sakatI hai| kAya saMlekhanA kramazaH kI jAtI hai| jisameM anukrama se AhAra, dUdha, chAcha, kAMjI athavA garama jala kA bhI tyAga karate hue zakti anusAra upavAsa kiyA jAtA hai / tadanantara sarva prakAra ke yatnoM se paMca namaskAra maMtra ko mana meM dhAraNa karate hue zarIra ko chor3A jAtA hai| AcArya zrI hastImala jI ma.sA. ne nimAja meM tele kI tapasyA ke sAtha saMlekhanA evaM phira saMthArA svIkAra kara eka Adarza udAharaNa samAja ke sammukha rakhA / saMlekhanA vidhi saMlekhanApUrvaka saMthArA vidhi bar3I manovaijJAnika hai| yaha Atmadamana kI nahIM Atmazodhana kI vidhi / sAdhaka ke manobala, paristhiti, cikitsaka, parAmarzaka tathA pArivArika janoM kI bhAvanA ko samajha kara sarvaprathama caturvidha saMgha kI anumati lI jAtI hai| saMta munijana yA mahAsatiyA~ jI saMgha pramukha kI AjJA lekara paMca parameSThI aura apanI AtmA, ina chahoM kI sAkSI se AlocanA, nindA aura garhA karate haiN| inameM mukhya sopAna nimnAnusAra haiM - - saMlekhanA kI taiyArI - mAraNAntika saMlekhanA - saMthArA ke samaya pauSadhazAlA kA pratilekhana kara, pauSadhazAlA. kA pramArjana kara, darbha (ghAsa, tRNa) Adi kA bichaunA bichA kara pUrva yA uttara dizA meM mukha karake paryaMka tathA padmAsana Adi Asana se baiThakara, dasoM aMguliyA~ sahita donoM hAtha jor3akara mastaka para aMjali karake isa prakAra bole deva, guru ko vandanA - namaskAra ho siddha bhagavanta ko, namaskAra ho mahAvideha kSetra meM vicarane vAle sabhI arihanta bhagavantoM ko, namaskAra ho mere dharmAcArya ko / tatpazcAt sabhI sAdhu bhagavantoM ko tathA samasta jIva rAzi se apane dvArA kiye gaye doSoM hetu apane dvArA pUrva meM kiye gaye vratoM meM lagane vAle aticAroM hetu kSamA mA~gate hue pratijJA kI jAtI hai| Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinavANI 17 navambara 2006|| pratijJA- aba maiM sarva prakAra ke prANAtipAta kA, mRSAvAda kA, adattAdAna kA, maithuna aura parigraha kA tyAga karatA/karatI huuN| isI prakAra krodha se yAvat mithyAdarzana zalya taka 18 pApa rUpa akaraNIya sAvadha yogoM kA tyAga karatA/karatI huuN| jIvanabhara ke liye ina pApoM ko tIna karaNa aura tIna yoga se na karU~gA, na karavAU~gA aura na karate hue kA anumodana mana, vacana aura kAyA se kruuNgaa| sAtha hI azana, pAna, khAdima evaM svAda se saMbaMdhita samasta cAra AhAroM/tIna AhAra (azana, khAdima evaM svAdima) kA tyAga karatA/karatI huuN| AlocanA- jIvana paryanta maiMne apane isa zarIra kA pAlana evaM poSaNa kiyA hai| jo mujhe iSTa, kAnta, priya, manojJa, manorama, avalambana rUpa, vizvAsa yogya, sammata-anumata, AbhUSaNoM kI peTI ke samAna priya rahA hai aura jisakI maiMne sardI se, garmI se, bhUkha se, pyAsa se, sarpa se, cora se, DA~sa se, macchara, vAta-pitta-kapha evaM sannipAta Adi aneka prakAra ke roga tathA AtaMka se, parISaha aura deva evaM tiryaMca ke upasarga Adi se rakSA kI hai, aise zarIra kA maiM antima samaya taka tyAga karatA huuN| isa prakAra zarIra ke mamatva ko tyAga kara, saMlekhanA rUpa tapa meM apane Apa ko samarpita karake evaM jIvana aura maraNa kI AkAMkSA rahita hokara viharaNa kruuNgaa/kruuNgii| aticAra- mAraNAMtika saMlekhanA ke pA~ca aticAra haiM jo sAdhaka evaM zramaNopAsaka ke jAnane yogya haiM, AcaraNa karane yogya nahIM haiN| ataH sAdhaka cintana karatA hai ki maiMne isa loka ke sukhoM kI icchA kI ho, paraloka meMdevatA, indra Adi banane kI icchA kI ho, bahuta kAla jIne kI icchA yA roga se ghabarA kara zIghra marane kI icchA kI ho, kAma bhoga kI abhilASA kI ho to usakA pApa mere liye niSphala ho| ___isa prakAra jIvana bhara kI acchI-burI kriyAoM kA lekhA-jokhA lagA kara anta samaya meM samasta pApavRttiyoM kA tyAga karanA, mana-vacana aura kAyA ko saMyama meM rakhanA, mamatva bhAva se mana ko haTAkara, Atma-cintana meM lagAnA, bhojana, pAnI tathA anna sabhI upAdhiyoM ko tyAga kara AtmA ko nirdvandva aura nispRha banAnA saMthArA kA mahAn Adarza hai, jaina dharma kA Adarza hai| jaba taka jIo vivekapUrvaka dharmArAdhana karate hue Ananda se jIo aura jaba mRtyu A jAe to viveka pUrvaka dharmArAdhana meM Ananda se hI maro, yahI paMDita maraNa kA saMdeza hai| yahI pratikramaNa kA sarvocca lakSya hai, sarvottama upalabdhi hai| pratidina prAtaH, sAyaM, pakkhI, caumAsI yA saMvatsarI kA pratikramaNa karate hue sAdhaka ke manobala ko puSTa karate hue saMlekhanA saMthArA ke liye preraNA milatI rahatI hai| aise sAdhaka kI bhAvanA hotI hai ki maiM saMlekhanA kA avasara Ane para anazanapUrvaka saMlekhanA-saMthArA karatA huA zuddha banU~ tathA anta meM mokSa kA varaNa kruuN| Arambha parigraha chor3akara, zuddha saMyama lU~ dhAra / karake zuddha AlocanA, karU~ saMthArA sAra / / mokSa kI hai lagana pUrI, na koI anya AzA hai| deha chUTe samAdhi se, aMta zubhabhAva cAhatA huuN|| adhyakSa, samyagjJAna pracAraka maNDala --jI 21 zAstrI nagara, jodhapura