Book Title: Pratikraman Sutra par Ek Prachin Pustak Sankshipta Parichay
Author(s): 
Publisher: Z_Jinavani_002748.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229787/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa sUtra para eka prAcIna pustaka : saMkSipta paricaya 15,17 navambara 2006 jinavANI, 284 san 1933 ke ajamera sAdhu-sammelana meM nirdhArita pratikramaNa nirNaya samiti ke dvArA mAnya zrAvaka - pratikramaNa para eka pustaka 'sAmAyika pratikramaNa sUtra' prakAzita huI thI, jo AcAryapravara pUjya zrI hastImala jI ma.sA. dvArA taiyAra kI gaI thii| isa pustaka kA saMkSipta paricaya yahA~ prastuta hai / -sampAdaka sAmAyika evaM pratikramaNa para jaina ratna pustakAlaya, siMhapola, jodhapura se san 1935 ( saMvat 1992) meM pUjya zrI hastImala jI ma.sA. ke sahayoga se sampAdita evaM san 1933 ke ajamera sAdhu sammelana dvArA nirdhArita pratikramaNa samiti ke sadasya muniyoM dvArA bahumata se svIkRta 'sArtha sAmAyika pratikramaNa sUtra' pustaka prakAzita huI thii| isa pustaka meM sthAnakavAsI sAdhumArgIya saMgha ke lie sarvamAnya eka pratikramaNa prastuta karane kA abhinandanIya prayAsa kiyA gayA thaa| ajamera sammelana meM pratikramaNa ke saMbaMdha meM kucha nirNaya hue the, ve isa prakAra haiM 1. pratikramaNa meM ekarUpatA ke lie sAta muniyoM kI eka samiti niyata kI gaI tathA yaha taya kiyA gayA ki samiti dvArA kRta nirNaya sarvamAnya hogA / ve sAta munivarya the- 1. pUjya zrI hastImala jI ma.sA. 2. zrI saubhAgyamuni jI ma.sA. 3. laghuzatAvadhAnI muni zrI saubhAgyacandra jI ma. sA. 4. limbar3I sampradAya ke saMta zrI maMgalasvAmI jI ma.sA. ke ziSya zyAma jI mahArAja sA. 5. upAdhyAya zrI AtmArAma jI ma.sA. 6. pUjya zrI amolakaRSi jI ma.sA. 7. muni zrI chaganalAla jI ma.sA. / 2. pA~caveM Avazyaka 'kAyotsarga' meM cAra, ATha, bAraha, bIsa logassa kA dhyAna kiyA jAye / pUjya zrI hastImalajI ma.sA. ne eka praznAvalI taiyAra krvaayii| jinameM bahuta se prazna to pAThoM ke sambandha meM the aura kucha prazna pratikramaNa kI maulikatA ke sambandha meM bhI the| usa samaya caturviMzatistava ke bAda pratikramaNa na to mUla prAkRta bhASA meM thA aura na pUrNa dezI / hindI bhASA meM thA, apitu mUla va hindI bhASA mizrita thaa| praznAvalI mukhya 11 muniyoM kI sevA meM sammati ke lie bhejI gii| jaina divAkara upAdhyAya zrI AtmArAma jI ma.sA. kI sevA meM paNDita jI (zrI duHkhamocana jI jhA) gaye / saubhAgyavaza usa avasara para zatAvadhAnI zrI ratnacandra jI ma.sA., pUjya amolakaRSi jI mahArAja, pUjya zrI kAzIrAma jI ma.sA. bhI vahA~ padhAre hue the| cAroM munivaroM ke upayogI pArasparika vimarza ke bAda jo sammati banI, usakA sAra thA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||15.17 navambara 2006 jinavANI kevalI' prathama pada meM hI bole jAyeM, yahI yogya hai| pratikramaNa mUla prAkRta bhASA meM aura dezI bhASA meM svataMtra prati pRthak-pRthak taiyAra kI jaay| abhyAsI loga apanI-apanI zraddhA va zakti ke anusAra una donoM svataMtra pratiyoM meM cAhe jise apanAveM arthAt yaha acchA aura vaha burA, isa taraha vivAda nahIM kreN| aisA karane se sarvathA suruci aura pracAra sabhI surakSita raha sakate haiN| zramaNasUtra vAloM ke lie zramaNa sUtra aura zrAvaka sUtra vAloM ke lie zrAvaka sUtra ho to bahuta ThIka hogaa| jaba pUjya zrI cAturmAsArtha pAlI padhAre taba punaH isa kArya kA prArambha zAMti pAThazAlA, pAlI ke pradhAnAdhyApaka jaina nyAya vyAkaraNa tIrtha zrI cA~damala jI dvArA karavAyA gyaa| prAcIna, arvAcIna, hindI, gujarAtI bhASA ko pratikramaNa pustakoM evaM upAsakadazAMga sUtra ke AdhAra se pratikramaNa kA lekhana huA, jise pratikramaNa nirNaya samiti ke sadasya munivaroM kI sevA meM dikhAyA gyaa| sAtha hI kucha vijJamunivaroM kI bhI sammati lI gii| tadanusAra AcArya zrI haribhadrasUri kRta Avazyaka bRhad vRtti ke AdhAra se tathA Avazyaka kI prAcInatara hastalikhita zrAddha pratikramaNAvacUri ke AdhAra se vizeSa paramparA ko bhI yathAzakya surakSita rakhate hue zuddha mUla prAkRta bhASA baddha evaM vratAticAra mUla va hindI bhASA donoM meM nibaddha pratikramaNa sUtra taiyAra kiyA gyaa| vartamAna meM pracalita zrAvaka pratikramaNa sUtra kA AdhAra saMbhavataH pUjya zrI hastImala jI ma.sA. dvArA taiyAra kiyA gayA pratikramaNa sUtra rahA hai| vizeSa bheda yaha hai ki pUjyazrI ke dvArA taiyAra kiye gaye pratikramaNa meM zrAvaka ke bAraha vratoM ke aticAroM ke pATha do taraha se diye gaye haiN| eka to pUrI taraha prAkRta bhASA meM nibaddha haiM tathA dUsare hindI bhASA meM diye gaye haiN| vartamAna meM pracalita pratikramaNa sUtra meM bAraha vratoM ke aticAroM kA pATha pahale hindI bhASA meM hai tathA phira prAkRta evaM hindI kI mizrita bhASA meM hai| bhAva vandanA ke pAThoM meM tilokaRSi dvArA racita savaiyA usa samaya kI pustaka meM bhI upalabdha haiN| 'sAmAyika-pratikramaNa' nAmaka isa pustaka meM pratikramaNa nirNaya-samiti ke mAnya munivaryoM kI sammatiyA~ bhI prakAzita haiN| zramaNa sUtra ko zrAvaka-pratikramaNa sUtra meM rakhane ke sambandha meM sadasya munivara ekamata nahIM the| ladhu zatAvadhAnI muni zrI saubhAgyacandra jI mahArAja ne apanI sammati meM abhivyakta kiyA ki zramaNa sUtra pratikramaNa pATha meM bhale hI rahe kintu usakA upayoga vrata (pauSadha) ke dina hI ho| upAdhyAya zrI AtmArAma jI ma.sA. kA abhimata thA ki zramaNa sUtra pariziSTa meM hI rahanA caahie| jisakI icchA ho vaha pddh'e| pUjya zrI hastImala jI ma.sA. ne munivaryoM kI rAya meM madhyasthatA evaM bahumata kA pAlana karate hue zramaNasUtra ke pA~ca pAThoM ko tathA 25 mithyAtva ke pATha aura 14 sthAna meM utpanna hone vAle sammUrchima ke pATha ko pariziSTa meM rakhanA ucita smjhaa| pUjya zrI hastImala jI ma.sA. kA mantavya pustaka meM sUcanA' zIrSaka se nimnAnusAra prakAzita hai "zramaNa zabda kA artha kevala sAdhu hI nahIM hai kintu zrAvaka bhI isakA artha hai, isameM hamAre ArAdhya Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 15, 17 navambara 2006 | jinavANI munivara pramANarUpa se bhagavatI sUtra kA pATha dete haiM, kintu bAta aisI nahIM hai, hamAre jAnate zramaNasUtra meM bahuta kucha vimarza kI jarUrata hai| kyoMki Aja taka pracalita zrAvaka pratikramaNa mAnane vAle sAdhumArgIya, mandiramArgIya, terApaMthI ina tInoM samudAyoM meM sirpha sAdhumArgIya meM ginI huI sampradAyoM meM hI isakA pracAra hai| ina sampradAyoM meM bhI zramaNasUtra ke liye jo Agraha Aja hai, vaha pahale nahIM thaa| mAlavA, mevAr3a, dakSiNa meM kucha hissA isa AmnAya ko mAnane vAlA hai, kintu muni zrI tilokaRSi jI sampAdita satyabodha meM apanI AmnAya ke pratikUla zrAvaka sUtra hI diyA aura mAlavA marudhara Adi meM zrAvaka sUtra vAlA pratikramaNa hI kaI jagaha par3hAte the| kintu Aja to usa viSaya meM Agraha hone lagA hai, prasannatA kA viSaya hai ki zrAvaka pratikramaNa meM zramaNasUtra ko Avazyaka kA aMga na mAnane vAle zrAvaka sUtrAnuyAyI munigaNoM ne bhI samAja - -hita ye zrAvaka pratikramaNa ke pariziSTa meM zramaNa sUtra ko rakhA hai, apane mata kI rakSA kA lakSya chor3akara yadi samAja hita ko dhyAna meM rakha sabhI vijJa munivara va zrAvaka vicAra kareM to bhaviSya meM ekatA sahaja ho / zramaNasUtra zrAvaka pratikramaNa meM Avazyaka hai yA nahIM? yaha viSaya gahare manana kI jarUrata rakhatA hai, kyoMki Ajataka pracalita mUrtipUjaka va terApaMtha sampradAya ko bhI Avazyaka mAnya hai, kintu usameM zramaNasUtra kA praveza iSTa nahIM rahA, sAdhumArgIya sampradAya kI bAta isameM bhI bahuta se samudAyoM meM zramaNasUtra rahita hI par3hA jAtA hai, aisI hAlAta meM jo zramaNasUtra kA pATha zrAvaka pratikramaNa meM dAkhila kiyA gayA hai, usakA kyA kAraNa hai ? Aja ina pAThoM kI kyA AvazyakatA hai? isa pustaka meM pUjya upAdhyAya zrI AtmArAma jI ma.sA. ke dvArA likhita bhUmikA atIva upayogI hai| bhUmikA se kucha vicAra yahA~ saMkalita haiM "Arhatamata ke Avazyaka meM vizeSatA yaha hai ki donoM samaya vidhipUrvaka karane se gRhasthoM ko apanI kriyAoM kA bodha bhalI bhA~ti hotA rahatA hai, anya upAsanAoM se bar3hakara isa Avazyaka meM AtmavikAsa ke liye masAlA paryApta hai| isa prakAra chaH adhyayanoM ke samAna laukika va Atmika vikAsa kA samAveza anya kisI bhI upAsanA meM nahIM hai, anya dharmoM meM jo uddezya aneka dharmagranthoM ko par3hane se, upadeza - zravaNa se va satsaMgati se nahIM siddha hotA hai vaha uddezya jaina mata ke savidhi Avazyaka karane se hI bhalI bhA~ti siddha hotA hai| Avazyaka kI ArAdhanA se kyA nahIM milatA hai? bhAvanA se AtmA -1 -nija kalyANa kara sakatI hai, 12 vratoM ke 60 aticAra gRhasthAzrama ke tamAma niyamoM ko sUcita karate haiM, isa prakAra sarvathA lAbha kahIM bhI anya upAsanAoM meM nahIM milate haiN| anya upAsanAoM meM jahA~ AtmA ko viSayAbhimukha banAne kA bIja hai vahA~ Avazyaka meM Atma-ramaNatA kA bhAva bharA hai| ataH sarvathA sarvAtizayatva isa Avazyaka meM vicArottara siddha hotA hai| 'nitya, karttavya sUtrapATha deza kAlAnusAra sadA saMkSipta hI hote haiM jisase ki bAlavRddha rogI sabhI sarvatra subhItA se par3ha skeN| isa uddezya se isa Avazyaka ke chaH adhyayana bhI saMkSipta hI rakhe gaye haiN| ye itane bar3e nahIM Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 287 115,17 navambara 2006|| jinavANI haiM jo niyata sthAna para hI par3he jA sakate haiN|" "kAlakrama se athavA ruci ke vaicitrya se yA dezabheda se jo isa Avazyaka sUtra meM pATha bhedAdi yatratatra upalabdha haiM usa bheda ko miTAne ke liye ajamera ke muni-sammelana meM yaha prazna upasthita huA ki Avazyaka sUtra ke mUla pATha eka honA caahiye| jaise zvetAmbara mUrtipUjaka samAja meM Avazyaka ke bahuta se pATha bar3ha gaye haiM, isI prakAra zvetAmbara sAdhumArgIya zAkhA meM bhI katipaya gujarAtI, mAravAr3I Adi bhASA meM bhI pATha dekhane meM Ate haiN| jisase Avazyaka eka mizrita bhASA meM ho gayA hai, ataH maulika arddhamAgadhI bhASA meM Avazyaka sUtra ho to sthAnakavAsI zAkhA meM eka pratikramaNa ho sakatA hai|" "Ananda kA viSaya hai ki hamAre suhRdvarya marusthalIya AcAryavarya pUjya zrI hastImala jI ma.sA. ne isa kAma ko apane hAtha meM liyaa| katipaya prAcIna AvazyakoM kI pratiyoM ke AdhAra se isa maulika Avazyaka sUtra ke zuddha pAThoM kA saMgraha kara janatA para paramopakAra kiyA hai| isa Avazyaka sUtra meM uttarAdhyayana sUtra ke 29veM adhyayana meM Ae hue chaH Avazyaka sUtra pAThoM ke krama ke anusAra pATha saMgraha hai|" -nauratana mehatA, saha sampAdaka-jinavANI ghor3oM kA cauka, jodhapura (rAja.)