Book Title: Pratikraman Atmvishuddhi ka Amogh Upay
Author(s): Hirachandra Acharya
Publisher: Z_Jinavani_002748.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229741/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15.17 navambara 2006 jinavANI, ___15 pratikramaNa : Atmavizuddhi kA amogha upAya AcAryapravara zrI hIrAcandra jI ma.sA. pratikramaNa kI sAdhanA Atma-vizuddhi kI amogha sAdhanA hai| Aja vyakti bAhyazuddhi ke prati jitanA sajaga hai utanA hI Antarika zuddhi ke prati asajaga / sthAnakavAsI ratnasaMgha ke aSTama paTTadhara AcAryapravara pUjya zrI hIrAcandra jI ma.sA. ne pratikramaNa viSayaka apane isa pravacana meM vyakti ko Antarika zuddhi ke prati sajaga banane kI mahatI preraNA kI hai| 17 sitambara 2006 ko baMgArapeTa meM pharamAye gae isa pravacana meM pratikramaNa kA sarvAMga vivecana huA hai| pravacana kA saMkalana zrAvakaratna zrI jagadIza jI jaina ke dvArA kiyA gayA hai| -sampAdaka tIrthaMkara bhagavAn mahAvIra ne AcArAMga se lekara dRSTivAda taka aMgazAstra meM jitane bhI upadeza diye, jitanI vAgaraNAe~ kI, ve saba Atmadharma ko lekara kI, Atmavizuddhi ke liye kii| unakA kathana hai- AtmA ke andara jo vAsanAe~-vikAra, jo karma-maila hamAre apane ajJAna aura asAvadhAnI se athavA pramAda se praviSTa ho gaye haiM, unheM zuddha kara bhItara soye hue Izvaratva ko jagAne kI sAdhanA 'sAmAyika' aura 'pratikramaNa' hai| vItarAga vANI kahatI hai- mAnava tere bhItara pazutva, asuratva, dAnavatva kI jo vRtti A gaI hai, vaha terI apanI svabhAvajanya nahIM, idhara-udhara bAhara se AI hai, yaha terA mUla svarUpa nahIM hai| AdhyAtmika darzana kahatA hai- he sAdhaka! tU ghanaghora ghaTAoM se ghire hue, bAdaloM meM chupe hue sUrya ke samAna hai| tujhe bAhara se bhale hI bAdaloM ne ghera rakhA ho, para tU andara se tejasvI sUrya hai, sahasrarazmi hI nahIM, ananta razmi hai, pahale thA aura ananta kAla taka sUrya hI rhegaa| ye jo tere Upara karmoM ke bAdala chA gaye haiM, vAsanAoM kI kAlI ghaTAe~ A gaI haiM, usI ke kAraNa terA anivarcanIya teja, parama prakAza lupta ho gayA hai, tujhe una ghaTAoM ko chinna-bhinna karanA hogaa| aisA karane se terA sahaja svAbhAvika teja aura prakAza jagamagA utthegaa| ataH "uTThie no pamAyara" uTha! pramAda mata kara aura apane Apako hIna, dIna, durAcArI mata smjh| hara azuddhi ko dUra karane kA upAya hai| ___ vyavahAra jagat meM maile kapar3e sor3e aura sAbuna se dhokara, rUI kI dhunAI kara, bartana ko mAMjakara, sone-cA~dI Adi dhAtu ko tapAkara, gaTara ke pAnI ko philTara kara, kamare ko jhAr3a-buhAra kara, dhAna ko havA meM barasA kara, rassI (mavAda) ko auSadhi se sukhAkara, ghI ko garma kara, peTa ko julAba lekara jaise zuddha kiyA jAtA hai, isI taraha pApa karmo se malina banI huI AtmA ko, AlocanA aura pratikramaNa ke pazcAttApa meM tapAkara zuddha kiyA jA sakatA hai| jitanA adhika pazcAttApa aura kheda hogA, utanI hI adhika azuddhi dUra hogii| Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinavANI ||15,17 navambara 2006 ___ ataH Aja pratikramaNa ko lekara kucha vicAraNA karate haiM, kramaNa zabda kA artha hai- calanA aura pratikramaNa kA artha hai lauttnaa| zAstra meM ise Avazyaka ke nAma se kahA gayA hai 'avazyaM karttavyam aavshykm'| sAdhu-sAdhvI evaM zrAvaka-zrAvikA rUpa cAroM saMgha ko donoM samaya avazya karanA cAhiye, ataH ise Avazyaka kahA gayA hai| AryakSetra bhAratavarSa kI vibhinna dharma-paramparAoM meM Atmazuddhi hetu saMdhyA karma, pratikramaNa, pazcAttApa, tobA ke rUpa meM yaha sAdhanA milatI hai| vItarAga vANI meM pratikramaNa kA zAbdika artha hai- vApasa lauTanA, vibhAva se svabhAva meM AnA, bahirmukhI se antarmukhI bananA, pramAda kI svIkRti arthAt pApAcaraNa kI AlocanA kara maryAdA meM vApasa aanaa| sarala zabdoM meM- 'apane guNoM meM jo atikramaNa huA hai, usase pratikramaNa karanA, vApasa lauTanA ! yati vRSabhAcAryakRta tiloyapannatti aura hAribhadrIya Avazyaka sUtra vRtti adhyayana 4 gAthA 1233-1242 meM pratikramaNa ke 8 paryAyavAcI nAma diye gaye haiM- 1. pratikramaNaAtmazuddhi ke kSetra meM lauTanA 2. pratisaraNa- saMyama-sAdhanA meM agrasara honA 3. pratiharaNa- azubha yogoM kA tyAga karanA 4. dhAraNA- zubha bhAvanAoM ko dhAraNa karanA 5. nivRtti- azubha bhAvoM se nivRtta honA 6. niMdAapane pApoM kI AtmasAkSI se nindA karanA 7. garhA- guru sAkSI se pApoM ko prakaTa karanA 8. zuddhi-vratoM meM lage doSoM kI zuddhi krnaa| vaidika paramparA meM ise saMdhyA karma ke nAma se kahA gayA hai| yajurveda meM uccarita maMtra kA artha karate hue kahA hai- maiM Acarita pApoM ke kSaya ke liye yaha upAsanA sampanna karatA hU~; mere mana, vANI aura zarIra se jo bhI durAcaraNa huA, usakA maiM visarjana karatA huuN| to pArasI dharma ke prAcInatama grantha 'khoradeavastA' meM kahA gayA hai- maiMne mana se jo bure vicAra, vANI se tuccha bhASaNa aura zarIra se jo ghRNita kArya kiyA, una sabake lie pazcAttApa karatA hU~, aparAdha se alaga hokara pavitra hotA huuN| isI pratikramaNa ko IsAI dharma meM 'kanphezana' arthAt pApa kI svIkRti kara, Acarita pApoM ko dharmaguru, popa yA pAdarI se kahakara prAyazcitta karane kA vidhAna hai| bauddha dharma meM- pratikramaNa ke pratikarma, pravAraNA aura pApadezanA ye nAma milate haiN| pravAraNA kI tithi para bhikSu-bhikSuNI va saMgha ke sadasya sabhI ikaTThe hote haiM aura AcAra ke niyamoM kA pATha bolate haiM, phira bhikSu se pRcchA kI jAtI hai, nahIM bolane para saMgha se pRcchA kI jAtI hai- isa AcAra kA kisI ne bhaMga to nahIM kiyA? kisI kI sUcanA nahIM milane para zikAyata karane kI pRcchA kI jAtI hai, vaha nahIM milane para 'nirdoSa kahakara' Age kA niyama par3hA jAtA hai- yadi kisI ne bhaMga kiyA ho to use yathocita prAyazcitta daNDa diyA jAtA hai| islAma dharma meM mahAtmA abUbakara ne kahA hai- taubA, kheda, pachatAvA (prAyazcitta) Adi chaH bAtoM se pUrA hotA hai- 1. pichale pApoM para lajjita hone se 2. phira pApa na karane kA prayatna (pratijJA) karane se 3. mAlika kI jo sevA chUTa gaI ho, use pUrA karane se 4. apane dvArA huI hAni kA ghATA bhara dene se 5. harAma ke khAne se- jo lohU aura carbI bar3hI hai, use tapa se dhulA DAlane se 6. zarIra ne pApoM se jitanA sukha uThAyA hai, satya dharma meM use utanA hI duHkha dene se taubA hotA hai| pratikramaNa kA AMgla bhASA meM sAmya rakhane vAlA eka Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 15,17 navambara 2006 jinavANI zabda hai About Turn (abAuTa Tarna) arthAt "jisa svabhAva se bAhara nikala gaye the, vApasa lauTakara vahIM A jAiye", "jahA~ se cale the, lauTa Aiye" yahI pratikramaNa hai| bAharI saMsAra asIma hai, anaMta hai| jaba hameM kisI lakSya kA jJAna ho jAtA hai to hama usa ora kramaNa arthAt pahu~cane kA prayAsa karate haiN| lakSya lekara calate hue bhI zakti, sAmarthya, puruSArtha pUrA nahIM karane ke kAraNa bhaTaka jAte haiM aura kabhI mArga kI durUhatA, Ane vAle kaSTa aura parISaha se kRtya ke sAtha akaraNIya bhI kara lete haiM aura ye akaraNIya atikramaNa hameM azAnti, asthiratA dete haiN| azAnta mana pApa meM pravRtti karatA hai, vahA~ se vApasa lauTanA pratikramaNa hai| hama aneka bhavoM ke yAtrI haiM, kaI janmoM se yAtrA karate A rahe haiM, kitane hI sAvadhAna hokara calane para bhI kahIM vAsanA-vikAra kI, to kahIM krodha-lobha kI, to kahIM mohamAyA kI, bhUla kI dhUla laga hI jAtI hai aura hamArI cAritra evaM niyama rUpI cadariyA mailI ho jAtI hai| bhale hI hama kitane hI saMbhala kara caleM, saMsAra kI kahAvata hai kAjala kI koTar3I meM lAkha ha~sayAno jAya! kAjala kI eka rekha, lAge pani lAge hai / / isI bhUla kI dhUla kA AtmanirIkSaNa kara, vibhAva se svabhAva meM Ane ko pratikramaNa kahate haiN| ye bhUla se lage sAtA-sukha ke zalya rUpa kA~Te, hameM sAdhanA patha para teja daur3ane nahIM dete| kahAvata hai DADhA~ khaTake kAMkaro, phUsa jo khaTake naina / kahyo khaTake Akaro, bichaDyo khaTake sena / / jaise dA~ta ke bIca meM kaMkara A jAne para, A~kha meM phUsa yA tinakA par3a jAne para, kaThora vacana kahane para, viyoga meM nizAnI sAtha rahane para khaTakatI hai, isI taraha AtmA meM pApa kA zalya cubhatA rahatA hai| bhUla kI dhUla AtmA ko malina banAtI hai| eka kahAvata hai- bhUla honA chadmastha mAnava kI prakRti hai, bhUla ko svIkAra nahIM karanA jIvana kI vikRti hai, bhUla ko mAna lenA saMskRti hai aura use sudhAranA pragati hai| kisI ne kahA kabhI nahIM phisalane vAlA bhagavAna hai, phisalana ko samajhane vAlA mativAna hai / / phisalakara saMbhalane vAlA iMsAna hai, phisalane ko acchA mAnane vAlA zaitAna hai|| saMkSepa meM bhUla yA galatI kucha bhI kahA jAya, jIvana kI eka vikRti hai| chadmastha avasthA meM jAneanajAne, cAhe-anacAhe yaha ho jAtI hai| bAharI bhUloM ke tIna rUpa Apake sAmane rakhe jA rahe haiN| vibhAga karane para ve jaldI samajha meM Ate haiM aura unheM pakar3akara sudhAra bhI kiyA jA sakatA hai| tIna rUpa haiM- ajJAnajanya, Avezajanya aura yojnaabddh| (1) ajJAnajanya bhUla- samajha kama hai, buddhi vikasita nahIM hai, umra se nAdAna hai aura isa nAdAnI meM vaha ha~sI karane lAyaka bhUla kara baiThatA hai| usake mana meM apamAnita karanA, badalA lenA athavA svArtha-sAdhanA jaisI koI Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 jinavANI 15, 17 navambara 2006 / manovRtti nahIM hai| nAsamajhI ke kAraNa vaha aisA karatA hai- jaise nAdAna bAlaka pitA kI mU~cheM khIMca letA hai, mAtA ke mukha para tamAcA mAra detA hai, nAdAnI meM lAta bhI mAra detA hai, ye bhUleM vaise sAdhAraNa nahIM haiM, yadi samajhadAra vyakti kare to use pratikAra svarUpa daNDa bhI diyA jA sakatA hai| lekina nAdAna zizu ke liye aisA kucha bhI nahIM hai / yahA~ taka ki vaha goda meM lene vAle ke kImatI vastroM ko malamUtra se gaMdA bhI kara detA hai, phira bhI vaha roSa karane lAyaka nahIM, kSamA ke yogya hai| use pITane kI bajAya dulArate dekhA jA sakatA hai| kabhI ativRddha, sthavira aura roga se ghire hue logoM kI bhUloM para dhyAna bhI nahIM diyA jAtA hai, kAraNa hai unake mana meM burAI karanA, badalA lenA jaisA kucha bhI nahIM hai| samAja meM prAyaH ye bhUleM kSamya mAnI gaI haiN| dharma ke kSetra meM bhI inakA koI mahattva nahIM hai| (2) Avezajanya bhUla- dUsarA vibhAga Avega yA Aveza athavA kSaNika uttejanA kA pariNAma hai / viparIta vyavahAra, aghaTita ghaTanA evaM saMkaTa ke prasaMga para kabhI sahasA vyakti ko kucha Aveza A jAtA hai| svAbhimAna para Thesa pahu~cane para vaha kabhI bhAna bhUla jAtA hai, kucha kA kucha kaha baiThatA hai, kara detA hai| gAlI denA, mAranA, pITanA Adi Aveza meM ho jAtA hai, "yaha bhUla noTa karane jaisI hai / " sAmAjika kSetra meM isakA adhika mUlya to nahIM hai aura samajhadAra prAyaH isa para dhyAna bhI nahIM dete haiM, phira bhI AdhyAtmika kSetra meM yaha bhUla, kSamA mA~gane, dUsare kA kheda miTAne aura pazcAttApa karane yogya hai| jaise A~kha meM girA huA choTA sA tinakA yA rajakaNa khaTakatA hai| paira meM lagA choTA kA~TA bhI nikAle binA gati nahIM milatI, isI taraha vivekavAna, samajhadAra vyaktiyoM ko isa Avega yA Avezajanya bhUla kI bhI tatkAla kSamAyAcanA kara hArdika pazcAttApa kara lenA cAhiye, jisase ye bhUleM Age nahIM bddh'eN| (3) yojanAbaddha bhUla- tIsarA vibhAga hai yojanAbaddha saMkalpapUrvaka kI jAne vAlI bhUloM kaa| ye bhUleM karane ke sAtha daNDa ke kSetra meM AtI haiN| sAmAjika dRSTi se hatyA karanA, dhokhA denA, jAlasAjI karanA, vyabhicAra, dezadroha, AtaMka, rizvatakhorI, sattA kA durupayoga, lAMchana, kalaMka Adi ke rUpa meM yaha bhUleM kSamya nahIM haiM / samAja athavA vyavahAra kSetra meM aisA karane vAlA kaThora daNDa kA adhikArI hotA hai aura sAdhanA ke kSetra meM ugra prAyazcitta kA / kaSAyajanita ye bhUleM bhayaMkara dveSa bar3hAne vAlI haiN| eka janma nahIM, janma-janma taka duHkha dene vAlI haiN| tana ke kaiMsara kI gA~Tha eka janma (jIvana) samApta karatI hai, mana ke kaSAya kI gA~Tha janma-janma taka duHkha detI hai| rAjA-mahArAjA, cakravartI hI nahIM, tIrthaMkara ko bhI nahIM chodd'tii| gaharA pazcAttApa, tIvra tapa aura dIrghakAla kA saMyama bhI kabhI-kabhI ina bhUloM ke parimArjana meM paryApta nahIM hotaa| binA bhoge inase chuTakArA nahIM hai, ataH aisI bhUleM samyagdRSTi zrAvaka aura sAdhaka ke jIvana meM hotI nahIM haiM athavA ina bhUloM ke hone para zrAvakatva aura sAdhutva ke bhAva nahIM rahate haiN| anAryoM ke jIvana kI ina ghaTanAoM ko dekhakara samyagdRSTi zrAvakoM, sAdhuoM se aisI bhUleM nahIM ho, yahI sAvadhAnI 'viveka' hai aura 'pratikramaNa' kI bhUmikA hai| mAnasika vicAroM meM rAjarSi prasannacandra ke aise bhAva Ane para kathAbhAga meM vivaraNa milatA hai - "ve narakoM ke Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 15,17 navambara 2006 | jinavANI | 191 dalika ikaTThe karane laga gaye, ye vicAra mAnasika the, isaliye gahare pazcAttApa se unhoMne zuddhIkaraNa kara kevalajJAna upArjita kara liyaa|" sAmAnya se lekara vizeSa prasaMgoM taka ke sthAnAMga sUtra ke chaThe ThANe meM bhagavAn mahAvIra ne sAdhu-sAdhvI ke lie chaH prakAra ke pratikramaNa kahe haiM- "chavihe paDikkamaNe paNNatte taMjahA''1. uccArapaDikkamaNe- mala visarjana ke pazcAt vApasa Ane para IpithikI sUtra ke dvArA pratikramaNa krnaa| 2. pAsavaNapaDikkamaNe- mUtra visarjana ke pazcAt vApasa Ane para I-pathikI sUtra ke dvArA pratikramaNa krnaa| 3. ittarie paDikkamaNe- devasiya, rAiya Adi pratikramaNa karanA athavA bhUla ho jAne para tatkAla mithyAduSkRta kahakara pratikramaNa krnaa| 4. Avakahie paDikkamaNe- mAraNAntikI saMlekhanA ke samaya kiyA jAne vAlA pratikramaNa / 5. jaMkiMci micchA paDikkamaNe- sAdhAraNa doSa lagane para usakI zuddhi ke liye 'micchA mi dukkaDaM' kahakara pazcAttApa prakaTa karanA! 6. somaNaMtie paDikkamaNe- duHsvapnAdi dekhane para kiyA jAne vAlA prtikrmnn| karma Ane ke pA~ca sthAna haiM, ataH pratikramaNa bhI pA~ca prakAra kA batAyA gayA hai, jinheM rUpakoM se samajheM1. mithyAtva kA pratikramaNa- ise samajhane ke lie rUpaka hai- lohe kI tAr3iyoM kA daravAjA, jisase AtaMkakArI, cora, pazu, pakSI, duzmanoM kA praveza baMda ho jaaye| 2. avrata kA pratikramaNa- choTI bar3I tAra kI jAlI, jisase makkhI macchara kA praveza baMda ho jaaye| 3. pramAda kA pratikramaNa- kA~ca kA daravAjA, jisase havA, dhUli, bAharI zoragula baMda ho jAya / 4. kaSAya kA pratikramaNa- lakar3I kA daravAjA- jisase bAhara kI zakla sUrata bhI dikhAI nahIM de| 5. azubhayoga kA pratikramaNa- chidra rahita sapATa daravAjA, jisase ati bArIka raja-dhUli bhI praviSTa na ho| anuyogadvAra sUtra meM pratikramaNa ke do bheda kiye gaye haiM- dravya Avazyaka evaM bhAva aavshyk| yadi Apane yAda kiyA ho to ve sUtra isa prakAra haiM "taM AvassayamitipadaM sikkhiyaM, thiyaM, jiyaM, miyaM, parimiyaM, nAmasamaM, ghosansama, ahINakkharaM, aNaccakkharaM, aviddhAkkharaM, akkhaliyaM, amiliyaM, avaccAmeliyaM, paDipuNNaM, paDipuNNadhosaM, kaNThoTThavimukkaM, vAyaNovagayaM davvAvassayaM / annuvogN|" dravyAvazyaka ke vividha rUpa haiM, yathA- 1. zikSita- samyak uccarita 2. sthita-na bhUlane se jo mana meM yAda rahe 3. jita- dUsare ke pUchane para zIghra uttara de sake 4. mita pada- jo akSaroM se maryAdita hai 5. parimitakrama-viruddha krama se AvRtti 6. nAmasama- zikSita Adi pA~coM se yukta, svapna meM bhI kaha de 7. ghoSasamahasva, dIrgha rUpa se zuddha uccAraNa 8. ahInAkSara- eka akSara bhI kama nahIM 9. anatyakSara- eka akSara bhI Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1201 jinavANI ||15,17 navambara 2006|| adhika nahIM 10. avyAviddhAkSara- ulaTe-sulaTe akSaroM kA prayoga nhiiN| bikhare ratnoM kI taraha nahIM, mAlA ke samAna 11. askhalita- patthara Ane para halavat rukatA-rukatA nahIM bole, 12. amilita- dUsare samAna padoM ko, dUsare zAstra ke padoM se milAnA nahIM 13. avyatyAmeDita- asthAna meM virAma rahita 14. pratipUrNa- adhika akSara, hInAkSara na hone se pratipUrNa 15. pratipUrNa ghoSa- guruvat udAtta Adi ghoSoM se sahita 16. kaNThoTTha vimukkaM- kaNTha aura hoTha se bAhara nikalA huA 17. vAcanopagata- vAcanA, pRcchanA, parivartanA, dharmakathA se pAyA huaa| itanA hote hue bhI binA upayoga ke bhAvazUnya hone ke kAraNa dravya pratikramaNa kahA jAtA hai| to kyA binA upayoga ke pratikramaNa karane para lAbha nahIM hotA? hotA hai, binA pathya kI auSadhi ke samAna, kama hotA hai| lekina jitanI dera pratikramaNa karegA, utane samaya taka pApoM se virati rhegii| isake sAtha dravya bhAva kA kAraNa hai| patA nahIM kaba bhAvanA jaga jAya, virati A jAya aura vairAgya jagAkara kSaNa-pala meM pApamala naSTa kara de| ataH bhAvanA kA prayAsa kareM, kintu dravya se karanA bhI chor3eM nhiiN| bhAvanA kA artha karate hue kahA gayA hai "jaNNaM ime samaNe vA samaNI vA sAvao vA sAviyA vA taccite tammaNe tallesse tadajjhavasie tattivyajjhavasANe tadaTThovautte tadappiyakaraNe tadabhAvaNAbhAvie aNNattha katthai maNaM akaremANe ubhao kAlaM AvarasayaM kareMti se taM loguttariyaM bhAvAvarasayaM / ' -anuyogadvAra sUtra / 'tat citta' se yahA~ citta zabda sAmAnya upayoga ke artha meM hai- aMgrejI meM ise Attention (aTeMzana- usakA upayoga usameM lagAnA) kahA jA sakatA hai| 'tanmana' se yahA~ mana zabda vizeSa upayoga ke artha meM hai, aMgrejI meM ise Interest (inTresTa- ruci) kahA jA sakatA hai| 'tallezyA' se yahA~ lezyA zabda upayoga bizuddhi ke artha meM hai, aMgrejI meM ise Desire (DijAyara-icchA) kahA jA sakatA hai| tadadhyavasAya se yahA~ vizuddhi kA cihna bhASita svara hai arthAt jaisA bhAva vaisA hI bhASita svara hai| yaha upayoga kI vizuddhi kA sUcaka hai! jaisA svara vaisA hI dhyAna jaba hone lagatA hai, taba use tadadhyavasAya kahA jAtA hai| aMgrejI meM ise Will (vila- Atmabala/aMtaraMgazakti yA lagana) kahA jA sakatA hai| vahI dhyAna jaba tIvra bana jAtA hai taba use 'tattivvajjhavasANe' kahA jAtA hai, aMgrejI zabda Power of imagination (pAvara oNpha imejinezana - kalpanA zakti) ko samakakSa kahA jA sakatA hai| 'taTThovautte' arthAt usI ke artha meM prayukta / ise aMgrejI meM Visualisation (vijuelAijezana-dRSTikoNa/dUradRSTi) kahA jA sakatA hai| tatpazcAt 'tadappiyakaraNe' arthAt jisameM sabhI karaNa usI ke viSaya meM arpita kara diye haiN| aMgrejI meM ise Identification (AiDenTIphikezana- usase sAkSAtkAra karanA) kahA jA sakatA hai| anta meM 'tabbhAvaNabhAvie' arthAt usI kI hI bhAvanA se bhAvita honA jise aMgrejI meM Complete Absorption (kampalITa ebjorpazana- sampUrNa rUpa se grahaNa karanA) kahA jA sakatA hai| Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||15,17 navambara 2006 jinavANI prAyazcitta bhI tapa hai| Atmazuddhi kA eka sAdhana hai| jise bhAI/bahina kara rahe haiN| Aja tIna bhAI/bahinoM ke 28 kI tapasyA hai| sabase mAsakhamaNa nahIM kiyA jA sktaa| kyA kiyA jA sakatA hai? harapala jAgRta rahakara galatI kA pshcaattaap| pazcAttApa cAlU ho jAyegA to galatI honA baMda ho jaayegaa| pApa kI svIkRti hI pratikramaNa hai| maiM galatI kara rahA hU~, ise svIkAra kara loge to yaha pratikramaNa hai| jaba taka mana meM ye bhAva raheMge- maiM bar3A hU~, maiM kyoM jAU~ khamAne, khamAyegA to vaha! jaba taka hamane galatI mAnI hI nahIM to vaha chUTegI kaise? aura chUTI hI nahIM to vahI 84 kA cakkara maujUda hai| __pazcAttApa kIjiye aura vaha hara samaya kiyA jA sakatA hai| prathama evaM antima tIrthaMkara ke samaya ubhayakAla pratikramaNa aura bIca ke 22 tIrthaMkaroM ke samaya jaba doSa, tabhI pratikramaNa / vyavahAra jagata meM abhI bAhya zuddhi tatkAla kI jAtI hai, bhItarI zuddhi kA koI lakSya nahIM hai| ka~vara sAhaba kA vastra pAna se kharAba ho jAe to turanta vastra badalate haiN| zuddhi hetu mAno - bahanoM ke yahA~ kI bindI vahA~ laga jAe to darpaNa meM dekhakara sahI sthAna para karatI haiN| kisI pakSI kI bITa Adi kapar3e para, bAloM para gira gaI to pahale ghara jAkara vastra parivartana evaM sphaaii| bAhara meM kahIM azuddhi raha jAya to tatkAla shuddhi| jaba bhI bAharI gaMdagI tabhI zuddhi aura antaraMga kaSAya saMbaMdhI galatI hone para socate haiM- sAyaMkAla pratikramaNa ke bAda kSamAyAcanA kara leNge| abhI kyA jaldI hai, pAkSika pratikramaNa meM kSamAyAcanA kara leNge| vaha bhI TAla deMge phira cAturmAsika pratikramaNa kI bAta kreNge| phira soceMge sAla bhara meM eka bAra saMvatsarI AtI hai usa dina sAtha-sAtha kSamAyAcanA kara leMge, usa dina bhI khamatakhAmaNA karate samaya hAtha sAmane evaM mu~ha bagala meM karake anamanepana se kSamAyAcanA karate haiN| lekina bhAI kSamAyAcanA karanA zUlI kI vedanA zUla meM samApta karanA hai| kitanI hI bar3I galatI ho, prAyazcitta se samApta evaM pazcAttApa se zuddha ho sakatI hai| para hove kaise? vaha bhAva se ho taba! dRr3hapraharI 4 moTI hatyA karake Ae- gau, brAhmaNa, pramadA evaM bAlaka kI hatyAe~ karake Aye, parantu pazcAttApa kI Aga meM jalane lge| upazama, saMvara, viveka ke dvArA antarmuhUrta meM kevalajJAna prApta kara liyA gau, brAhmaNa, pramadA, bAlaka kI, moTI hatyA caaroN| tehaNo karaNahAra prabhu bhajane, hota hatyA nyaaro|| padma prabhu pAvana nAma tihAro, patita uddhAraNa hAro..... isaliye tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra ne donoM samaya pratikramaNa kI bAta khii| pratikramaNa meM bhAI jorajora se 'tassa micchAmi dukkar3a dete haiM, para bhItara meM jUM bhI nahIM reNgtii| prakRti meM antara nahIM AyA hai, para bAhara meM jora-jora se micchAmi dukkddN| merA kahane kA tAtparya hai- khamatakhAmaNA mAtra bolane taka sImita na pazcAttApa ke rUpa meM pratikramaNa kiyA jAe to Atmazuddhi hote dera nahIM lgegii| yadi bhAvanA kI prakRSTatA meM pratikramaNa kara rahA hai aura utkRSTa rasAyana A jAve to jIva tIrthaMkara gotra kA upArjana kara sakatA Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 jinavANI 15, 17 navambara 2006 hai, isase bar3hakara aura kaunasA pada hai? vaha kaise mila sakatA hai- anazana tapa nahIM kara sakate to pratikramaNa rUpa sarala rAstA tIrthaMkara bhagavAn ne batAyA / yadi phira bhI the nahIM tiro, to thAMkI marajI / phira bhI agara patthara kI nAva meM baiThakara DUbanA cAhate ho to bhagavAn ke pAsa bhI koI upAya nahIM / saMsAra kI taraNI meM mohamAyA meM DUbanA cAhate ho to bhagavAna ke pAsa koI.... 1 jaba vibhAva meM jAo, svabhAva meM Ao, tatkAla prAyazcitta karo, pratikramaNa karo... Age kA mArga prazasta kara AtmA se paramAtmA... nara se nArAyaNa....... bana sakoge....... vyavahAra jagata meM pracalita bhUla, dUsaroM ko kaSTa yA pIr3A denA, hAni pahu~cAnA, apamAnita karanA yA jIvana rahita karanA, mAnA jA rahA hai aura isI bhUla kI dhUla kA micchA mi dukkaDaM, kSamAyAcanA, pazcAttApa kiyA jAtA hai, jabaki zAstra 5 prakAra kA pratikramaNa batAyA gayA hai- mithyAtva se haTakara vAstavika sahI zraddhA meM dRr3ha AsthA honA, yadi isameM koI atikrama, vyatikrama lagA ho to mithyA duSkRta dekara zraddhA dRr3ha banAnA / avrata-maryAdA rahita jIvana se haTakara apratyAkhyAnAvaraNa kaSAya ko chor3akara eka se lekara bAraha vrata svIkAra karanA / dezavirati evaM sampUrNa pApoM kA parityAga kara sarvavirati rUpa cAritra svIkAra karanA / maiM kyoM nahIM kara rahA ? kitanA kara sakatA hU~? kahA~ aTaka rahe haiM? kahA~ bhaTaka rahe haiM? nau dina cale aDhAI kosa ! vAlI kahAvata to caritArtha nahIM ho rahI hai; cintana karanA, puruSArtha karanA / pA~ca prakAra ke pramAda chor3akara apramatta bananA / kASAyika malina bhAvoM se Upara uThakara rAga-dveSa rahita vItarAga bananA tathA sampUrNa yogoM kA nirodha kara ayogI bananA / isa bhAva pratikramaNa kI ora kinhIM mahApuruSoM kA hI dhyAna jAtA hai| AcArya ASAr3habhUti ne antima samaya meM apane ziSyoM ko saMlekhanA saMthArA karavAyA aura kahA- deva banane para yahA~ Akara kahanA / nahIM Ane para zraddhA DAvAMDola huii| baccoM kI virAdhanA kara, AbhUSaNa lekara, gRhastha meM jAne kI bhAvanA banA lI, deva ke Akara kahane para saMbhale aura phira se zraddhA meM majabUtI kii| mithyAtva kA pratikramaNa huA / rAjakumAra megha tIrthaMkara bhagavAn mahAvIra kI dezanA se dIkSita hue| zayana kA sthAna daravAje para milaa| pUrva ke rAjakumAra ke rUpa ke sammAna kA khayAla AyA aura nidrA nahIM Ane para vicAra badalA aura prAtaHkAla rajoharaNa Adi upakaraNa bhagavAn mahAvIra ko saMbhalAne gye| pUrva janma kA dRSTAnta sunane ke bAda vratoM meM sthiratA AI aura apane ko saMtoM ke caraNoM meM samarpita kara diyA, phira se mahAvrata svIkAra kiye| avrata kA pratikramaNa huA / gaNadhara gautama ke caraNoM meM zrAvaka Ananda ne vaMdana namaskAra ke bAda pRcchA kii| kyA bhagavan! zrAvaka ko avadhijJAna ho sakatA hai? hA~- Ananda ! ho sakatA / bhagavan mujhe bhI itanA avadhijJAna huA hai| Ananda- itanA avadhijJAna nahIM ho sktaa| upayoga nahIM lagAne se gaNadhara gautama svAmI ne aisA kaha diyaa| para Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 ||15,17 navambara 2006|| | jinavANI bhagavAn mahAvIra ke samakSa AlocanA karane para zrAvaka ko itanA avadhijJAna ho sakatA hai- aisA kahane para bele kA pAraNA karane ke bajAya apane anupayoga kA prAyazcitta karane hetu ve Ananda se kSamAyAcanA karane pahu~ce aura pramAda kI zuddhi ke bAda pAraNA kiyaa| .. pUrva sneha ke kAraNa guphA meM mahAsatI rAjImatI ko yathAjAta (nagna) dekhakara mahAzramaNa rathami ne bhogoM kA nimaMtraNa kiyA, para rAjImatI ke subhASita vacana sunakara apane vikAra dUra kara kevalajJAnI bana gye| maiM bar3A hU~, pUrva meM dIkSita hU~, laghu bhrAtAoM ko vandana karane kaise jAU~? isa ahaMkAra meM bAhubalI eka varSa taka kaThora sAdhanA karate rhe| Akhira mahAsatI brAhmI, sundarI se hAthI se utarane kI bAta sunakara aham haTAkara vinamra bhAva se jyoM hI kadama bar3hAyA, kaSAya kA pratikramaNa hone se kevalajJAna ho gyaa| isI taraha itanI Rddhi ke sAtha merI taraha ThATa-bATa se bhagavAna ko vandana karane kauna gayA hogA, aisA dazArNabhadra ko aham bhAva AyA kintu devendra kI Rddhi dekhakara, Atma-vikAsa meM bAdhaka, aham haTA aura mahArAja dazArNabhadra ne dIkSA grahaNa kara lii| isa taraha sva-Atma vikAsa meM bAdhaka mithyAtva, avrata, pramAda, kaSAya se haTakara apanI AtmA ko ina vibhAvoM se haTAkara, svabhAva meM lAnA, bAhara se haTakara antarmukhI bananA bhAva pratikramaNa hai aura yahI pratikramaNa karmo kI dhUla ko jhAr3akara AtmA ko paramAtmA banAtA hai, isI ko karane kI AvazyakatA hai| jo kareMge, ve tireMge, inhIM bhAvanAoM ke sAtha.....