Book Title: Pratibhamurti Pt Todarmal
Author(s): Darbarilal Kothiya
Publisher: Z_Darbarilal_Kothiya_Abhinandan_Granth_012020.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211380/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhAmUrti paNDita ToDaramalajI mahAmanA AcArya bhUtabali tathA puSpadantane aTkhaNDAgama siddhAnta aura AcArya guNadhara ne kasAya - pAhuDa siddhAnta-granthoMkA praNayana karake bhagavAn mahAvIrake avaziSTa tattvajJAna saura saddharmakA vistAra kiyA thA / yaha samaya lagabhaga vikramakI pahalI zatAbdIkA hai / kucha zatAbdiyoM taka ina siddhAnta-granthoMkA paryApta paThanapAThana banA rahA - inapara kaI TIkAe~, nibandha aura racanAe~ likhI gaIM / parantu kucha kAla bAda inakA paThanapAThana virala 'gayA aura TIkAdi grantha lupta athavA anupalabdha ho gaye / vikramako navamI zatImeM jaina vAG nabha meM eka dIptimAn pratibhA prakAzapuJja vidvannakSatrakA AvirbhAva huA, jisakA nAma AcArya vIrasena svAmI hai / vIrasena svAmIne ukta siddhAnta-granthoMpara vidvattA evaM pANDityapUrNa vizAla aura mahAn dhavalA tathA jayarvalA TIkAe~ likhIM, jo lagabhaga nabbe hajAra zloka pramANa hai / jayadhavalAke do tihAI bhAgako jinasena svAmI ne likhA, jo vIrasena svAmIke buddhimAna pradhAna ziSya the / ina TIkAoMke AdhArase vikrama saM0 kI gyArahavIM zatAbdI meM nemicandra siddhAntacakravartIne gommaTasAra siddhAntagranthako racanA kI / gommaTasAra jaina samAjako itanA priya huA ki isake bananeke bAda vidvAnoMmeM prAyaH usIkA paThana-pAThana rahA aura kezavavarNI, dvitIya nemicandra, abhayacandra Adi vidvAnAcAryo dvArA vistRta evaM sarala kanar3I tathA saMskRta TIkAe~ isapara likhI giiN| isa taraha vIrasena svAmI dvArA punaH pravartita siddhAntajJAna- paramparA terahavIM zatAbdI taka anacchanna rUpase calI AI | parantu terahavIM zatAbdIke bAda aThArahavIM zatAbdI paryanta usakA paThana-pAThana, likhanA-likhAnA prAyaH banda ho gayA aura unake jJAtAoMkA abhAva ho gayA / vikramakI aThArahavIM zatAbdI ke anta meM jayapurakI pavitra urvarA bhUmipara eka dUsare bahu prakAzamAna tejasvI nakSatrakA udaya huA, jisakA prakAza cAroM tarapha phailA aura jo 'paMDita ToDaramala' isa nAma se vikhyAta evaM vizruta huA / hama inheM inakI asAdhAraNa vidvattA aura asAdhAraNa kArya se dUsare vIrasena svAmI kaha haiM / vIrasenasvAmIne jaisA dhavalAdi TIkAoMke nirmANakA kArya kiyA, prAyaH vaisA hI ina mahAvidvAn paMDita ToDaramalajIne kiyA / jaba gommaTasAra, trilokasAra Adi gahana siddhAntagranthoMke jAnakAra durlabha the- unakA prAyaH abhAva thA aura tattvajJAnaparamparA vicchinna ho gayI thI, usa samaya inhoMne apanI asAdhAraNa pratibhA aura adbhuta kSayopazamase gommaTasArAdi siddhAntagranthoMke gahana evaM sUkSma tattvoM va rahasyoMko jJAtakara unapara paiMsaTha hajAra zloka pramANa 'samyagjJAnacandrikA' nAmakI vizAla bhASA-TIkA racI aura anekoM tattvajijJAsuoM ko usake se paricita karAyA / gurumukhase par3hakara par3he viSayako dUsaroMke liye samajhAnA athavA usapara kucha lekhAdi likhanA sarvathA sarala haiM / parantu jisa gahana tathA sUkSma viSayakA usa paryAya meM kisI se paricaya athavA jJAna nahIM huA usa viSayako dUsaroMke liye bar3I saralatA se samajhAnA athavA usapara vistRta TIkAdi likhanA binA asAdhAraNa pratibhA aura pUrvajanmIya vilakSaNa kSayopazamake asambhava hai / unakA banAyA mokSamArgaprakAzaka hindI bhASAkA bejor3a gadyagrantha hai / bhAratIya samagra hindI gadya sAhitya meM isakI tulanAkA eka bhI grantha dRSTigAcara nahIM hotaa| kyA bhASA, kyA bhAva, kyA padalAlitya aura kyA saralatA sabase bharapUra hai | isa granyane jaina paramparA meM thor3ese hI samaya meM vaha mahattva prApta kara liyA hai jo hinduoMke yahA~ gItAne, mumalamAnoMke yahA~ kurAnane aura IsAiyoMke yahA~ vAIvilane prApta kiyA hai| kAza ! yadi yaha grantha adhUrA na - 460 - Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahatA, paNDitajI use pUrA kara jAte, to vaha akelA hI hajAra granthoMko par3haneko jarUratako pUrA kara detaa| phira bhI vaha jitanA hai utanA bhI gItAdi jaisA mahattva rakhatA hai| paNDitajIne ina granthoMke atirikta puruSArthasiddhayupAya Adi granthoMpara bhI TIkAe~ likhI haiM aura isa taraha vIrasenasvAmIkI taraha inakI samagra racanAoMkA pramANa lagabhaga eka lAkha zloka jitanA hai / aise asAdhAraNa vidvAnko pratibhAmUrti evaM dUsare vIrasenasvAmI kahanA koI atyukti nahIM hai| sirpha antara yahI hai ki eka AcArya hai to dUsare gRhastha / ekane svataMtra saMskRta va prAkRtameM TIkAe~ likhI to dUsarene pUrvAdhArase rASTrabhASA hindImeM / lekhanakA vistAra, samAlocakatA, zaMkAsamAdhAnakAritA, dArzanika-vijJatA, siddhAnta-marmajJatA, vItarAgadharmakI ananya-upAsakatA tathA paropakArabhAvanA donoM vidvAnoM meM nihita hai / donoMkA sAhitya jJAnanidhi hai aura donoM hI apane-apane samayake khAsa yugapravartaka haiN| ataeva paNDita ToDaramalajIko AcArya athavA RSi nahIM to AcAryakalpa athavA RSikalpa to hama kaha hI sakate haiN| paNDitajI itane pratibhAvAn hote hue bhI jaba apanI laghutA prakaTa karate haiM aura apaneko 'manda buddhi' likhate haiM to unakI sAttvikatA, prAmANikatA aura nirabhimAnatAkA mUrtimAna citra sAmane A jAtA hai| unakI ina paMktiyoMko par3hiye "jAteM gommaTasArAdi granthani bi saMdRSTini kari jo artha prakaTa kiyA hai so saMdRSTinikA svarUpa jAnai vinA artha jAnane meM na Ave tAtai merI mati anusAri kiMcinmAtra artha saMdRSTinikA svarUpa kahIM hauM tahA~ jo kichU cUka hoi so meri maMda buddhikI bhUli jAni buddhivaMta kRpA kari zuddha kariyo"-arthasaMdRSTiadhikAra / yahI kAraNa hai ki sAdharmI bhAI rAyamalake', jo paNDitajIke gommaTasArAdikI TIkA likhane meM preraka the aura jaina zAsanake sArvatrika pracArako utkaTa bhAvanAko liye hae eka vivekavAna dhArmika satpuruSa the, likhe anusAra paNDitajIke pAsa deza-dezake prazna Ate the aura ve unakA samAdhAna karake unake pAsa bhejate the| inakI isa pariNatikA hI yaha prabhAva thA ki usa samaya jayapura meM jo jainadharmakI mahimA pravara vaha rAyamala sAdharmIke zabdoMmeM 'caturtha kAlavata' thii| yadi isa pratibhAmUrti vidvAnkA udaya na huA hotA to Aja jo gommaTasArAdi granthoMke abhyAsI vidvAn va svAdhyAyapremI dikha rahe haiM ve zAyada eka bhI na dikhate aura jayayura bAdako paM0 jayacandajI, sadAsukhajI Adi vidvanmaNiyoMko paidA na kara pAtA / isa sabakA zreya jayapurake isI mahAvidvAnko hai| sAdharmI bhAI rAyamalane yaha ThIka hI likhA hai ki-"abArake aniSTa kAla viSai ToDaramalajIke jJAnakA kSayopazama vizeSa bhayA / e gommaTasAra granthakA baMcanA pA~ca sai barasa pahalI thaa| tA pIche buddhikI maMdatA kari bhAva sahita baMcanA rahi gyaa| aba pheri yAkA udyota bhayA / bahari vartamAna kAla viSai yahA~ dharmakA nimitta hai tisA anyatra naahiiN|" paNDita ToDharamalajI bhAratIya sAhitya aura jaina vAGmayake itihAsameM eka mahAvidvAn aura mahAsAhityakArake rUpameM sadA amara rheNge| unake siddhAntamarmajJatA, samAlocakatA aura dArzanika abhijJatA Adi kitane hI aise guNa haiM, jinapara vistRta prakAza DAlanA cAhatA thA; parantu samayAbhAva aura zIghratAkai kAraNa use isa samaya chor3anA par3a rahA hai / vastutaH paM0 ToDaramalajIpara eka svataMtra pustaka hI likhI jAnA cAhie, jaisI tulasIdAsajI Adipara likhI gaI haiN| 1-2. dekho, 'sAdharmI bhAI rAyamala' lekhagata unakA AtmaparicayAtmaka lekhapatra, vIra-vANI varSa 1. aMka 2 / -461 -