Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya saMskRti meM nArI parama lAvaNya evaM saundarya kI pratimUrti rahI hai / pariNAmataH vaha puruSoM kA AkarSaNa kendra banI rahI / prAkRta sAhitya meM varNita nAriyA~ bhI paramalAvaNya evaM saundarya kI khAna rahI haiM / yauvana avasthA kI dehalI para ArUr3ha hokara taruNiyA~ rati kI prAkRta sAhitya meM taraha rUpavatI dikhAI dene lagatI haiN| aisI anindya sundariyoM para puruSoM kA AkarSita honA svAbhAvika hai| kintu bhAratIya nAriyA~ aise kAmuka puruSoM se saMgharSa karatI huI apane zIla ko bacAne kA prayatna varNita zIla-surakSA karatI rahI haiM / aise ullekha AgamasAhitya me lagAkara prAkRta ke svatantra kathA granthoM taka meM prApta haiN| unameM se zIla-rakSA ke katipaya pramukha upAya isa prakAra haiMke upAya 1. dRSTAnta-udbodhana dvaaraa| 2. raudra rUpa pradarzana dvaaraa| 3. rUpa parivartana dvaaraa| 4. pAgalapana ke abhinaya dvaaraa| 5. kisI vizeSa yukti dvaaraa| 6. samaya-antarAla dvaaraa| 7. Atma-ghAta dvaaraa| 8. loka-nindA kA bhaya dikhAkara / 6. puruSoM dvArA zIla-rakSA ke upAya / DaoN. hukamacanda jaima (1) dRSTAnta-udbodhana dvArA-jJAtAdharma kathA ke mallI adhyayana ka AcArya, jaina vidyA evaM prAkRta vibhAga, meM vivAha ke lie Aye hue sAtoM rAjakumAroM ko eka sAtha ekatrita sukhAr3iyA vizvavidya laya, udayapura, kara mallI svarNamaya pratimA ke dRSTAnta dvArA udbodhana karatI hai| ra jasthAna / ) usakI saMkSipta kathA isa prakAra hai (ka) videha rAjakumAra mallI ke rUpa yauvana para mugdha hokara atyanta lAlAyita hokara animeSa dRSTi se use dekhane lage / ve saba usase vivAha karanA cAhate the / isake liye ve yuddha karane ke lie taiyAra the / taba mallI apane ko asahAya evaM vikaTa paristhitiyoM meM pA svarNapratimA meM ekatrita sar3e hue bhojana kI durgandha kA udAharaNa prastuta kara unheM sambodhita karatI huI kahatI hai ki-he devAnupriyo ! isa svarNamayI pratimA meM pratidina azana, pAna, khAdima, svAdima AhAra meM se eka-eka piNDa DAlate aise azubha pudgaloM kA pariNamana huaa| ( 155 )
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRta sAhitya meM varNita zIla-surakSA ke upAya : DaoN0 hukamacanda jaina imassa puNa orAliya sarIrassa khelAsavassa vaMtAsavassa pittAsavassa sukkasoNiyapUyAsavassa durUvaUsAsanIsAsassa durUvamuttapUtiyapurissapuNNassa saDaNa jAva dhammassa / / ___ arthAt yaha eka audArika zarIra hai, kapha ko pharAne vAlA hai, kharAba ucchvAsa evaM nizvAsa ko nikAlane vAlA hai, mUtra evaM durgandhita mala se paripUrNa hai, sar3anA usakA svabhAva hai / ataH he devAnupriyo ! Apa aise kAma-bhogoM se rAga mata kro| isa udbodhana se rAjakumAroM ko vairAgya ho gayA / azuci padArthoM ke dRSTAnta udbodhana dekara zIlarakSA kI kathA prAkRta ke svatantra kathA-granthoM meM bhI milatI hai| (kha) AcArya nemicandra sUri kRta rayaNacUDarAyacariyaM meM kulavarddhana seTha kI patnI apane zIla rakSA kA koI upAya nahIM dekhakara dRSTAnta udbodhana ke lie rAjA kAmapAla evaM madanadhI kI kathA sunAtI hai / madanazrI para rAjA vikramasena Asakta ho gyaa| usane apanA praNaya prastAva madanazrI ke pAsa bhejaa| madanazrI ne bar3I kuzalatA se kAma liyA aura rAjA ko apane bhavana meM bulavA liyA / jaba rAjA bhojana karane ke lie baiThA aura manohara vastroM se DhakI huI bahuta-sI thAliyoM ko usane dekhA to usane socA-aho ! mujhe prasanna karane ke lie madanazrI ne aneka prakAra kI rasoI taiyAra kI hai| isase rAjA khuza ho gayA / madanazrI ne sabhI thAliyoM se thor3A-thor3A bhojana rAjA ko diyaa| taba kautuhala se rAjA ne pUchA-aneka thAliyoM meM se eka hI prakAra kA bhojana rakhane kA kyA prayojana ? taba madanazrI ne kahA-'para se Dhake hue rezamI vastroM ko dikhAne kA prayojana thaa|' to rAjA ne kahA ki isa prakAra kI vyartha mehanata karane se kyA lAbha ? jabaki bhojana eka hI thA / taba madanazrI ne kahA--jisa prakAra se eka hI bhojana alaga-alaga thAliyoM meM vicitra dikhAI detA hai usI prakAra bAhara ke veza se yuvatiyoM kA zarIra alaga-alaga dikhAI detA hai kintu bhItara carbI, mA~sa, majjA, zukra, phippisa, rudhira, haDDI Adi se yukta apavitra vastuA kA bhaNDAra rUpa sabhI striyoM kA zarIra eka jasA hai| phira bhI puruSa bAharI rUpa-saundarya para mugdha ho jAtA hai / jaise sabhI bhojana kA svAda eka jaisA hai vaise hI sabhI striyoM meM eka jaisA hI Ananda hai / ataH apanI patnI meM hI santoSa kara lenA caahie| isa dRSTAnta se rAjA pratibodhita ho jAtA hai / (ga) AcArya nemicandrasUri ne apane prasiddha kathAgrantha AkhyAnakamaNikoza meM rohiNI kathA meM bhI isI taraha kI kathA dI hai| isameM rohiNI kA pati dhanAvaha seTha dhanArjana ke lie videza calA jAtA hai / vahA~ kA rAjA rohiNI para mugdha ho usase kAma-yAcanA karatA hai| rohiNI apane zIla rakSA kA anya upAya na dekhakara rAjA ko svayaM apane yahA~ bulavA letI hai tathA rAjA ko marmasparzI zabdoM meM upadeza detI hai he rAjana ! anIti meM lage hue dUsaroM ko Apa zikSA dete haiM kintu anIti meM lage hue Apako kauna zikSA degA? he rAjan ! anurAga ke vaza se thor3e se kiye gaye anucita kArya kA bhArI pariNAma jIvoM ko bhoganA par3atA hai / yauvana kI madahozI se binA vicAre jo kArya kiye jAte haiM una kAryoM ke pariNAma hRdaya ko pIr3A pahuMcAne vAle hote haiM / ApakI pIva, vasA, mA~sa, rudhira, haDDI (azuci padArthoM) se bharI huI ina mahilAoM ke prati itanI Asakti kyoM hai aura Apa apane kula ko kalaMkita kyoM kara rahe haiM ? Apa prajA ke lie pitA ke samAna ho / Apako aisA anucita kArya nahIM karanA caahie| 1. nAyAdhammakahA (mallI adhyayana) pAtharDI, 1964 2, jaina, hukamacaMda, rayaNacUDarAyacariyaM kA AlocanAtmaka sampAdana evaM adhyayana-thIsisa 1683 pR0 506
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ khaNDa 5 : nArI-tyAga, tapasyA, sevA kI surasari bahu-pUya-asui-vasa-maMsa ruhira-paripuriyANa mahilANa / kajje kiM kuNasi nariMdaM asarisa niya-kula-kalaMka // taba vaha rAjA isa upadeza se pratibodhita ho jaataa|| (gha) dRSTAnta udbodhana se pratibodhita nahIM hone kI sthiti meM nArI eka kadama aura Age bar3hakara arthAt azuci padArthoM ko dikhAkara zIla rakSA karatI huI dikhAI detI hai / uttarAdhyayanasUtra meM rAjImatI evaM rathanemi kI kathA varNita hai| isa kathA meM rAjImatI pAnI se bhIgI huI guphA meM praveza karatI hai| usake pUrva hI rathanemi vahA~ sAdhanA kara rahe hote haiM / aisI avasthA meM rAjImatI ko dekhakara unakI Asakti tIvra ho uThatI hai / taba ve rAjImatI ko kahate haiM : he bhadre ! he kalyANakAriNI ! he sundara rUpa vAlI ! he manohara bolane vAlo ! he sundara zarIra vAlI ! maiM rathanemi huuN| tU mujhe sevana kara / tujhe kisI prakAra kI pIr3A nahIM hogI / nizcaya hI manuSya janma kA milanA atyanta durlabha hai| isalie he bhadra ! idhara aao| hama donoM bhogoM kA upabhoga kareM / phira muktabhogI hokara bAda meM jinendra ke mArga kA anusaraNa kreNge| yaha sunakara rAjamatI hataprabha raha jAtI hai / vaha rathanemi ko phaTakAratI huI kahatI hai ki yadi tU rUpa meM vaizramaNa deva ke samAna aura lIlA-vilAsa meM nalakUbara deva ke samAna ho| adhika to kyA yadi sAkSAt indra bhI ho to bhI maiM terI icchA nahIM krtii| anta meM rAjImatI rathanemi ko apanA vamana pAtra batAtI huI kahatI hai ki tuma ise pI lo| taba rathanemi kahatA hai ki yaha azuci padArtha hai| isa para rAjImatI kahatI hai ki taba muni-dazA ko chor3akara kAma-vAsanA rUpI saMsAra meM ghRNita padArtha rUpI vamana ko tuma kyoM pInA cAhate ho ? saMyama se vicalita manuSya kA jIvana usa harar3a vRkSa ke samAna hai jo havA ke eka choTe se jhoMke se ukhar3a kara nadI meM baha jAtA hai| vaise hI saMyama se zithila .. hokara tumhArI AtmA bhI ucca pada se nIce gira jAyegI aura saMsAra sasudra meM paribhramaNa karatI rhegii| jai taM kAhisi bhAvaM jA jA dicchasi naariio| vAyA-iddho va haDo, aTThiappAbhavissasi / / -uttarAdhyayana sUtra, adhyayana 22, sailAnA, 1974 yaha kathA anya prAkRta granthoM meM bhI kucha hera-phera ke sAtha milatI hai| (2) raudrruu| pradarzana dvArA --upadeza evaM dRSTAnta udbodhana dvArA bhI yadi kAmI puruSa nahIM mAnatA hai aura balAt zIla khaNDana karanA cAhatA hai / usa samaya nArI apanA vikaTa rUpa dhAraNakara garjanA karatI hai aura taba kAmI puruSa Darakara haTa jAtA hai| aisI eka kathA Avazyaka niyukti meM milatI hai| caNDapradyota rAjA kI zivA rAnI para usakA mantrI bhUtadeva mohita ho jAtA hai| eka bAra 1. jaina, prema sumana, "rohiNI kathAnaka" sAhitya saMsthAna, udayapura 1986, pR0 24 se 27 2. (ka) uttarAdhyayana sUtra, adhyayana 22, sailAnA, 1674 (kha) jaina, jagadIza candra, jaina Agama sAhitya meM bhAratIya samAja, caukhambA, vArANasI, 1965, pR0 251 3. (ka) dazavaikAlika sUtra-2, 7-11 (kha) dazavakAlikacUrNau 2 pR087
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 prAkRta sAhitya meM varNita zIla-surakSA ke upAya : DaoN0 hukamacanda jaina ekAnta avasara evaM rAjA kI anupasthiti dekhakara, ranivAsa meM praveza kara vaha rAnI se kAma-yAcanA karatA hai / rAnI pahale use udbodhana detI hai / taba bhI vaha kAma ke lie lapakatA hai / taba zivA rAnI meM adbhuta zakti evaM sAhasa kA saMcAra ho jAtA hai| vaha bijalI kI taraha tvaritagati se kucha caraNa pIche haTI evaM pralayaMkara meghoM ke samAna garjanA karatI huI usa mantrI para barasa pdd'ii| vaha bolI-kAmI-kutte ! vahIM Thahara jA / khabaradAra jo eka caraNa bhI Age bar3hA / tU to hai hI kyA ? indra svayaM bhI prayatna kare to bhI mujhe zIla se khaNDita nahIM kara sakatA / avantI nareza kA mitra hone kA tU dAvA karatA hai aura unhIM se yaha bhayaMkara chala karate hue tujhe lajjA nahIM aatii| aise caNDI rUpa ko dekhakara vaha mantrI Darakara bhAga khar3A hotA hai aura zivArAnI apane zIla kI rakSA kara letI hai / / (3) rUpa parivartana dvArA-nArI vicitra auSadhi prayoga evaM rUpa parivartana se bhI apane zIla kI surakSA kara letI hai| aisI hI eka kathA rUpavatI tArA kI hai / candra evaM usakI patnI tArA ko ghara chor3ane ke lie kahA gyaa| ve tAmraliptI nagara meM eka mAlI ke ghara rahane lage / tArA ko eka dina parivrAjikA ke darzana hue| parivAjikA ne use eka golI dI jisake prabhAva se strI puruSa aura puruSa strI bana jAya / eka bAra vahA~ kA rAjA tArA para mohita ho gayA aura kahane lagA-priye ! tere viraha kI agni se merA aMga-aMga jhulasa rahA hai, apane saMgama-sukha se use zAnta kara / aisA kahakara rAjA ne jyoMhI use AliMganapAza meM bA~dhanA cAhA, usane turanta dUra hokara kahA-mahArAja ! yaha kyA ? rAjA apane sAmane eka puruSa ko khar3A dekhakara lajjita ho jAtA hai aura vaha rUpa-parivartana dvArA apane zIla kI rakSA karatI hai| nAriyA~ apane ko asahAya anAtha samajhakara, koI bahAnA banAkara, nATakIya DhaMga se apanI zIla rakSA karatI huI dekhI gayI haiM / (4) pAgalapana ke abhinaya dvArA-narmadAsundarI usake cAcA vIradAsa kI aMgUThI ke bahAne bulAkara kaida kara lI jAtI hai aura vezyA banAne ke lie use kitanI hI pIr3Ae~ sahanI par3atI haiM kintu vaha vezyA nahIM bntii| taba use rasoIghara meM kAma mila jAtA hai| lekina zIla khaNDana kA saMkaTa punaH khar3A ho jAtA hai| atyanta rUpavatI hone ke kAraNa rAjA use bahuta cAhane lagatA hai| rAjA daNDarakSaka ko bhejakara narmadAsundarI ko bulAtA hai| taba rAste meM hI pAnI kI eka bAvar3I dekhakara narmadA ko pAlakI se utAra diyaa| lekina bAvar3I ke pAsa pahu~cate hI vaha phisala kara gira par3atI hai / usake bAda vaha aTTahAsapUrvaka cillAkara kahane lagI-kyA rAjA ne mere lie yahI AbhUSaNa bhejA hai ? usane apane zarIra para kIcar3a lapeTa liyA / daNDarakSaka ne kahA-arI svAminI ! yaha kyA ? vaha usakI ora bar3hA / narmadA ne uttara diyA-are tU rAjA kI rAnI ko apanI rAnI banAnA cAhatA hai ? yaha kahakara daNDa rakSaka ke muMha para kIcar3a pheMkane lagI / bhUtanI-bhUtanI kA zora maca gyaa| narmadA netroM ko phAr3a, jIbha nikAla, gIdar3a kI 1. (ka) zAstrI, rAjendra muni "satya-zIla kI amara sAdhikAe~", udayapura 1677, pR0 130 (kha) Avazyaka niyukti, gA0 1284 pR0 130 2. (a) jaina jagadIza candra, ramaNI ke rUpa, vArANasI, pR0 21-25 (ba) jaina, jagadIzacandra, "nArI ke vividha rUpa" vArANasI, 1678, pR0 60 (sa) vasudeva hiNDI, (saMghadAsagaNi), bhAvanagara, 233 (da) jaina, jagadIza candra, prAkRta jaina kathA sAhitya, ahamadAbAda, 1671, pR0 48
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ khaNDa 5 : nArI - tyAga, tapasyA, sevA kI surasari 156 bolatI huI bhIr3a kI ora daur3I / daNDarakSaka ne rAjA ke pAsa pahu~cakara saba hAla sunAyA / rAjA use pAgala mAnakara chor3a detA hai / aura isa prakAra narmadA apane zIla ko bacA letI hai / (5) kisI vizeSa yukti dvArA kisI vicitra yukti dvArA bhI prAkRta sAhitya meM zIla rakSA ke upAya vAle dRSTAnta milate haiM / yuktipUrNa tarIke se zIla surakSA karane kI kathA kumArapAla pratibodha nAmaka grantha meM milatI hai| kathA isa prakAra hai eka bAra ajitasena kI patnI zIlavatI kI rAjA ne parIkSA lenI cAhI / usane eka-eka karake cAra yuvakoM ko usake pAsa bhejaa| una cAroM yuvakoM ne zIlavatI se kAma - bhoga kI prArthanA kii| nahIM mAnane para una cAroM ne zIlavatI ko dhamakAyA / jaba use yaha anumAna huA ki yaha pUrvaniyojita yojanA hai / isase kabhI bhI zIla bhaMga ho sakatA hai / taba usane eka yukti kA sahArA liyaa| vaha sahasA apane vyavahAra meM komala ho gayI / usake vArtAlApa meM sahaja anurAga kA svara A gayA usane una cAroM yuvakoM ko pRthaka-pRthaka rUpa se apanI svIkRti de dI / usane sandhyA ke samaya eka udyAna meM cAroM ko bulAyA gayA / pUrNa niyojita DhaMga se usane una cAroM ko eka kue meM dhakela kara bandI banA liyA / isa prakAra vizeSa yukti dvArA usane apane zIla kI rakSA kara lI / * (6) samaya-antarAla dvArA - - yukti, abhinaya, rUpa parivartana evaM anya upAyoM dvArA zIla- rakSA kA koI upAya nahIM dikhAI dene para nAriyoM dvArA kAmuka vyaktiyoM kI praNaya-yAcanA ko svIkAra kara unase kucha samaya kA avakAza mA~gakara apanI zIla rakSA kI jAtI thI / isa prakAra kI kathA isa prakAra hai / jJAtAdharma kathA meM, draupadI kI kathA varNita hai jisameM draupadI rAjA padmanAbha dvArA apaharaNa kara lI jAtI hai / rAjA use antaHpura meM lAkara usase kAmanA - prArthanA karatA hai / taba draupadI padmanAbha se isa prakAra kahatI hai he devAnupriya ! dvAravatI nagarI meM kRSNa nAmaka vAsudeva mere svAmI ke bhrAtA rahate haiM / yadi ve chaH mahIne taka lene ke lie yahA~ nahIM AyeMge to he devAnupriya ! Apa jo kaheMge vaho maiM karU~gI / isa prakAra samaya mA~gane kI kathAe~ paravartI prAkRta sAhitya meM bhI milatI hai yathA (1) satI mRgAvatI evaM caNDapradyota kI kathA | 4 (2) tilakasundarI evaM madanakezarI kI kathA / " (3) jayalakSmI evaM vijayasena kI kathA / " (4) ratnavatI evaM rudramaMtrI kI kathA / " 1. (a) jaina jagadIza candra, nArI ke vividha rUpa, pR0 26-27 (ba) zAstrI, nemicandra, vArANasI, 1966, pR0 464 2. zAstrI rAjendra muni, satyazIla kI amara sAdhikAe, pRSTha 226 / 3. ( a ) NAyAdhammaka hA ( 16 vA~ adhyayana ) pAtharDI, pR0 466-500 (ba) zAstrI, rAjendra muni, satyazIla kI amara sAdhikAe, pR0 77-79 / 4. vahI, pR0 110, para uddhRta, Avazyaka niyukti, gA0, 1048 evaM dazarva kAlika niyukti - a0 1 gA0 7 5. jaina, hukumacanda, " rayaNacUDarAyacariyaM kA AlocanAtmaka sampAdana evaM adhyayana" thIsisa 1983, anu0 66 pai0 2-3 / 6. prAkRta kathA saMgraha, sUrata, 1652, pR0 17, gA0 60-65 7. vahI pR0 2 gA0 50-60
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 prAkRta sAhitya meM varNita zIla-surakSA ke upAya : DaoN0 hukamacanda jaina (7) AtmaghAta dvArA--zIla rakSA kA koI upAya nahIM dikhAI dene para zIlavatI nAriyA~ AtmaghAta karane ke lie pravRtta ho jAtI haiM kintu zIla khaNDita nahIM hone detiiN| aisI kathAoM meM satI candanA kI kathA prasiddha hai| kabhI-kabhI koI kAmI vyakti apane ghara meM hI apane choTe bhAI kI patnI ke sAtha udAharaNArtharAjA maNiratha apane choTe bhAI kI patnI; to kabhI putravadhu to kabhI nikaTatama sambandhiyoM kI striyoM ke sAtha apanI kAma-bhAvanA vyakta karane lagate haiN| aisI vikaTa paristhitiyoM meM bhI nArI ne apane zIla kI rakSA kI hai| aisI hI eka kathA satya zIla kI amara sAdhikAe~ nAmaka pustaka meM varNita hai| (8) loka-nindA kA bhaya dikhAkara-rAjA maNiratha apane choTe yugabAhu kI patnI madanarekhA para Asakta thA kintu madanarekhA isa bAta se anabhijJa thii| vaha bar3e bhAI (rAjA) ko pitA kI taraha mAnatI thI kintu kAmAbhibhUta rAjA kaI prakAra ke upahAra use bhejatA rahatA thaa| use rAjA ke prati kiMcita mAtra zaMkA nahIM thii| eka dina rAjA use akelI samajhakara usake bhavana meM calA gayA aura aura kAmabhAvanA darzAne lgaa| tava madanarekhA usa bAta ko bhA~pa gyii| usane rAjA ko lalakAra kara bhagA diyA / rAjA use kaI bAra prApta karane kA prayatna karatA hai kintu loka-nindA kA bhaya dikhAne para vaha viphala ho jAtA hai| () puruSoM dvArA zIla-surakSA--prAkRta sAhitya meM aisI kathAe~ bhI milatI haiM jisameM strI puruSoM se kAga-yAcanA karatI hai / puruSa upadeza dvArA yA anya upAyoM dvArA apanI zIla vRtti kA pAlana karate haiM / yathA (ka) 'samarAiccakahA' ke paMcama bhava meM aisI hI eka kathA varNita hai jisameM sanatkumAra apane pitA se ruSTa hokara ghara se calA gyaa| eka bAra tAmralipti meM vilAsavatI ke bhavana ke samIpa se nikalA donoM eka-dUsare para mohita ho gaye / ye prema-prasaMga cala hI rahA thA ki eka dina premikA kI sautelI mAtA rAnI anaMgavatI ne sanatkumAra ko apane pAsa bulAyA aura svayaM usase prema yAcanA ko kintu sanatkumAra ne usakI bAta ko asvIkAra karake apane zIlavrata kA pAlana kiyA / (kha) aisI hI eka kathA samarAicca kahA ke aSTama bhava meM bhI AyI hai jisameM ratnavatI kI ko ajJAna veSTA ke phala ke udAharaNa meM gajinI ratnAvato ke pUrva bhava kI kathA kahI gayI hai| (ga) aisI hI eka kathA AkhyAnaka maNikoza meM bhI milatI hai jisameM sudarzana apane ko napusaMka batAkara apane zIla kI surakSA kara letA hai| eka bAra kapila ghara para nahIM the taba usakI patnI kapilA ne avasara dekhakara sudarzana seTha se kAma bhoga kI prArthanA kI / taba sudarzana seTha apane zIla kI surakSA karatA huA kahatA hai-maiM tumheM cAhatA huA bhI napuMsaka huuN| aisA kahatA huA vaha vahA~ se bhAga nikalA / yathAH 1. AkhyAnakamaNikoza (nemicandra) pR0 36, gA0 6-7 2. zAstrI, rAjendra muni, "satya-zIla kI amara sAdhikAe~, pR0 156-157 3. vahI pR 0 184-161 4. jaina rameza candra, samarAiccakahA (aSTama bhava), meraTha 1680, pR0 60
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ khaNDa 5 : nArI-tyAga, tapasyA, sevA kI surasari bhaNiyaM savisAeNaM suyaNu samIhemi saMgayaM tujjha / kiMtu niyadukiyakammeNa nimio paMDao ahayaM // -A. ma. ko. pR. 142 DA0 hIrAlAla jaina ne "sudaMsaNacariu" kI bhUmikA meM puruSa dvArA zIla-rakSA ke upAyoM ke kaI sandarbha bhAratIya sAhitya se khoja kara prastuta kiye haiN|1 prAkRta sAhitya meM upalabdha zIla-rakSA ke uparyukta upAyoM ke prasaMgoM se spaSTa hai ki bhAratIya samAja meM zIla kA pAlana karanA eka mahatvapUrNa jIvana mUlya rahA hai| bhAratIya nArI kA zIla eka aisA AbhUSaNa mAnA gayA hai, jo use bhautika AbhUSaNoM se adhika suzobhita karatA hai| isIlie zIla kI mahimA sarvatra gAyI gayI hai| isa vivaraNa se yaha bhI prakaTa hotA hai ki bhAratIya nArI saMgharSazIlA rahI hai| vaha saMkaToM se ghabar3AtI nahIM hai / ye prasaMga isa bAta kI zikSA dete haiM ki nArI kevala bhogyA nahIM hai| usakA bhI apanA sammAna evaM svatantra vyaktitva hai / puruSoM ko usakI rakSA karanI cAhie / yahI bAta nArI ko bhI socanI cAhie ki vaha bhautika sukha se Upara uThe / prAkRta sAhitya kA zIla, sadAcAra, puruSArtha, AtmanirbharatA Adi jIvanamUlyoM kI dRSTi se adhyayana kiyA jAnA cAhie / 1. jaina hIrAlAla, sudaMsaNacariu, vaizAlI-1670 bhUmikA pR0 18-23 nArI ke vividha rUpa gAhA kulA sudivvA va bhAvakA mdhurodkaa| ___ phullA va paumiNi rammA bAlakkaMtA va mAlavI // hemA guhA sasIhA vA, mAlA vA vjjhkppitaa| savisA gaMdhajuttI vA anto duTThA va vAhiNI // garaMtA madirA vA vi jogakaNNA va saalinnii| nArI logammi viNNeyA jA hojjA saguNodayA / -isibhAsiyAiM 22, 2, 3, 4 nArI sudivya kula kI gAthA ke sadRza hai, vaha suvAsita madhura jala ke samAna hai, vikasita ramya padminI (kamalinI) ke samAna hai aura vyAla se lipaTI mAlatI ke samAna hai| vaha svarNa kI guphA hai, para usameM siMha baiThA huA hai| vaha phUloM kI mAlA hai, para viSa puSpa kI banI huI hai| dUsaroM ke saMhAra ke lie vaha viSa mizrita gaMdha-puTikA hai| vaha nadI kI nirmala jala-dhArA hai, kintu usake bIca meM bhayaMkara bha~vara hai jo prANApahAraka hai| vaha matta banA dene vAlI madirA hai| sundara yoga-kanyA ke sadRza hai| yaha nArI hai, svaguNa ke prakAza meM yathArtha nArI hai| khaNDa 5/21