Book Title: Prabhu Mahavir
Author(s): Vasumati Daga
Publisher: Z_Jain_Vidyalay_Hirak_Jayanti_Granth_012029.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211388/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ O DaoN0 vasumati DAgA prabhu mahAvIra (reDiyo rUpaka) hiMsA se jalatI dharatI para amRtamegha bana jo barasA, vizva zAMti ke mahAbhagIratha, mahAvIra prabhu kI jaya ho jaya ho / mAnavatA kA kalpavRkSa bana, nandana kiyA vizva ko jisane, pAkara usakI zaraNa divyatama, sArI mAnava jAti abhaya ho / vAcaka : bhAratIya saMskRti kI anAdikAlIna zramaNa paramparA meM bhagavAna AdinAtha se lekara bhagavAna mahAvIra taka 24 tIrthaMkaroM evaM anantAnanta RSiyoM ne saMsAra ke prANimAtra ke lie dharma kA upadeza dekara ananta zAMti ko prApta karane kA mArga btaayaa| bhagavAna mahAvIra ne kahA- "vatthu sahAvo dhammo " vastu kA jo svabhAva hai vahI usakA dharma hai| lekina isa saMsAra ke prANI apane isa svabhAva rUpa dharma ko bhUlakara caturNatvAtmaka saMsAra meM saMkramaNa, paribhramaNa kara rahe haiN| saMsAra paribhramaNa ke isa cakra ko hama bhagavAna mahAvIra dvArA upadiSTa dharma kA pAlana karake roka sakate haiM aura apanI AtmA ko sAkSAt bhagavAna banA sakate haiN| bhagavAna mahAvIra ne ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya aura aparigraha tathA syAdvAda jaise siddhAMtoM kA upadeza diyA aura apane samaya ke adharmAMdhakAra ko dUra kara dharma kA prakAza phailAyA / hIraka jayantI smArikA DhAI hajAra varSa pUrva arthAt bhagavAna mahAvIra ke janma se pahale ke bhArata kI tatkAlIna dazA bar3I dayanIya thii| bhArata do rAjanaitika praNAliyoM meM baMTA huA thaa| magadha, aMga, baMga, kaliMga, vatsa, avantI aura uttarI kauzala Adi rAjataMtra praNAlI dvArA zAsita tathA vaizAlI meM licchavI, kapilavastu meM zAkya, kuzInArA aura malla gaNarAjya kI janatA gaNataMtra kI zAsana praNAlI se zAsita thii| rAjataMtra meM rAjA Izvara kA avatAra mAnA jAtA thA aura gaNataMtra meM zAsaka mAtra mAnava samajhA jAtA thA / bhagavAna mahAvIra vaizAlI gaNataMtra ke zAsaka zrI siddhArtha ke putra the| unakI mAtA kA nAma trizalA thA / vaizAlI ke upanagara kSatriya kuNDagrAma kI puNya bhUmi meM IsA pUrva 599, 30 mArca, caitra zuklA trayodazI ko unakA janma huA thaa| mahAvIra jaba jIvana ke aTThAisa varSa pUrNa kara rahe the taba unake mAtA-pitA kA svargavAsa ho gyaa| mahAvIra meM zramaNa hone kI bhAvanA jAga utthii| eka ora unakI vinamratA apane cAcA pArzva aura bar3e bhAI nandivardhana dvArA kucha varSoM taka ghara meM rahane ke anurodha asvIkAra na kara sakI to dUsarI ora unakA saMkalpa gRhavAsa ko svIkAra na kara skaa| isa arntadvandva meM unhoMne eka naye mArga kI khoja kii| mahAvIra : " jisakI vAsanA nahIM chUTI aura jo zramaNa ho gayA, vaha ghara meM nahIM hai, para ghara se dUra bhI nahIM hai, vAsanA se mukta hokara ghara meM rahate hue bhI ghara se dUra rahA jA sakatA hai|" vAcaka : ve parivAra meM rahakara bhI ekAnta meM rahe unhoMne asvAda kA viziSTa abhyAsa kiyaa| ve mauna aura dhyAna meM lIna rhe| unhoMne anubhava kiyA- ghara meM rahate hue ghara se dUra rahA jA sakatA hai para yaha sAmudAyika mArga nahIM hai vaha tabhI saMbhava hai jaba ve ghara ko chor3a deN| parivAra vAloM se AjJA lekara unhoMne ghara chor3a diyaa| aura janatA ke samakSa unhoMne svayaM bhramaNa kI dIkSA svIkAra kI, unhoMne saMkalpa kiyA : mahAvIra Aja se videha rahUMgA, deha kI surakSA nahIM kruuNgaa| jo bhI kaSTa Aye unheM sahana kruuNgaa| roga kI cikitsA nahIM kraauuNgaa| bhUkha aura pyAsa kI bAdhA se abhibhUta nahIM houuNgaa| nIMda para vijaya prApta kruuNgaa| 2- abhaya ke sadhe binA samatA nahIM sadha sakatI aura videha ke sadhe binA abhaya nahIM sadha sktaa| bhaya kA Adi bindu deha kI Asakti hai| abhaya kI siddhi anivArya hai| hiMsA, paira aura azAMti saba deha meM hote haiM, videha meM nhiiN| vAcikA : jaba bhagavAna mahAvIra kanakhala Azrama ke pArzvavartI devAlaya ke maMDapa meM dhyAna kara rahe the, caNDakauzika sarpa ne dRSTi se vi kA vikiraNa kiyA, bhagavAna para usakA koI prabhAva nahIM pdd'aa| vidvat khaNDa / 49 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - gautama : bhante, taba jIvana kaise calegA? mahAvIra : saMyata karma karo, bolanA Avazyaka ho to saMyama se bolo, calanA Avazyaka ho to saMyama se calo, khAnA Avazyaka ho to saMyama se khaao| gautama : bhante, jaba satya kI khoja kA mArga batAyA jA sakatA hai to satya kyoM nahIM batAyA jA sakatA? mahAvIra : yaha satyAMza hai| maiM satya kA sApekSa pratipAdana karatA hUM, pUrNa satya nahIM batAyA jA sktaa| isalie maiM kahatA hUM ki satya nahIM kahA jA sktaa| satyAMza batAyA jA sakatA hai| isalie maiM kahatA hUM ki satya kahA jA sakatA hai| satya avaktavya hai aura satya vaktavya hai, ina donoM kA sApekSa bodha hI samyagjJAna gautama : bhante, vaktavya satya kyA hai ? mahAvIra : abheda kI dRSTi se astitva (honA mAtra) satya hai aura bheda kI dRSTi se dravya aura paryAya satya hai| dravya zAzvata hai, paryAya azAzvata hai| zAzvata aura azAzvata kA samanvaya hI satya vaha sarpa bhagavAna ke pairoM se lipaTa bAra-bAra unheM Dasane lagA para unakI AMkhoM se nirantara amRta kI varSA hotI rhii| unakA maitrI bhAva viSa ko nirviSa karatA rhaa| ahiMsA kI hiMsA para vijaya huii| mahAvIra jaise-jaise sAdhanA meM Age bar3he vaise-vaise unakI cetanA meM samatA kA sUrya adhika Aloka dene lgaa| satya, acaurya, brahmacarya aura aparigraha saba usa Aloka se Alokita ho utthe| mahAvIra : "arakSA hI sabase bar3I surakSA hai| jo apane Apako asurakSita anubhava karatA hai, vaha adhyAtma ke mArga para nahIM cala sktaa| mujhe kisI surakSA kI apekSA nahIM hai| svataMtratA aura svAvalambana hI merI surakSA hai|" vAcaka : bhagavAna mahAvIra kI sAdhanA kA mUla maMtra hai samatA, na rAga aura na dveSa, cetanA kI yaha anubhava dazA samatA hai| unhoMne lAbha-alAbha, sukha-dukha, niMdA-stuti, mAna-apamAna, jIvana-maraNa kI aneka ghaTanAoM kI kasauTI para apane ko parakhA aura khare utre| unakI cetanA anAvRtta ho gii| abhaya sAdhanA, samatA kI sAdhanA siddha ho gii| vaha vItarAga kI bhUmikA meM pahuMca kevalI ho gye| indriya, mana aura buddhi kI upayogitA samApta ho gii| vAcikA : sAdhanA kAla meM bhagavAna prAya: mauna, akarma aura dhyAnastha rhe| sAdhanA kI siddhi hone para unhoMne satya kI vyAkhyA kii| IsA pUrva chaThI zatAbdI satya kI upalabdhiyoM kI zatAbdI hai| usa zatAbdI meM bhAratIya kSitija para mahAvIra aura buddha, cInI kSitija para lAotse aura kanphyUziyasa, yUnAnI kSitija para pAithogorasa jaise mahAn dharmavettA satya ke rahasyoM kA udghATana kara rahe the| buddha ne kahA- "satya avyAkRta hai|" lAotse ne kahA, "satya kahA nahIM jA sakatA" mahAvIra ne kahA, "satya nahIM kahA jA sktaa| yaha jitanA vAstavika hai utanA hI vAstavika yaha hai ki satya kahA jA sakatA hai| vastujagata meM pUrNa sAmaMjasya aura saha astitva hai| virodha kI kalpanA hamArI buddhi ne kI hai| utpAdana aura vinAza, janma aura mauta, zAzvata aura azAzvata saba sAtha-sAtha calate haiN|" bhagavAna mahAvIra ke jyeSTha ziSya gautama ne eka bAra pUchA :gautama : bhante! satya kyA hai? mahAvIra : vaha batAyA nahIM jA sktaa| gautama : to hama use kaise jAneM? mahAvIra : tuma svayaM use khojo gautama : usakI khoja kaise kareM? mahAvIra : karma ko chor3a do, mana ko vikalpoM se mata bharo, mauna rkho| zarIra ko sthira rkho| vAcaka : mahAvIra na sirpha dArzanika the aura na kore dhaarmik| ve darzana aura dharma ke samanvayakAra the| unhoMne satya ko dekhA, phira cetanA ke vikAsa ke lie anAcaraNIya kA saMyama aura AcaraNIya kA AcaraNa kiyaa| mahAvIra : "akelA jJAna, akelA darzana (bhakti) aura akelA puruSArtha (karma) manuSya ko duHkha mukti kI ora nahIM le jaataa| jJAna, darzana aura AcaraNa kA samanvaya hI use dukha mukti kI ora le jAtA hai| ...pahale jAno, phira kro| jJAnahIna karma aura karmahIna jJAna ye donoM vyartha ho jAte haiN| jJAna satya kA AcaraNa aura Acarita satya kA jJAna ye donoM eka sAtha hokara hI sArthaka hote haiM..." vAcaka : mahAvIra zraddhA ko jJAna aura AcAra kA setu samajhate the| mahAvIra : jisako jJAna ho jAye usake prati zraddhA karanI cAhie, zraddhA ajJAna kA saMrakSaNa nahIM karatI, vaha jJAna ko AcaraNa taka le jAtI hai| jJAna durlabha hai aura zraddhA usase bhI durlabha aura AcaraNa usase bhI durlabha / jJAna ke paripakva hone para zraddhA sulabha hotI hai aura zraddhA ke sulabha hone para AcaraNa sulabha hotA hai| vAcikA : unhoMne batAyA ki jJAna kA mUla srota manuSya hai| AtmA se bhinna koI paramAtmA nahIM hai| unake darzana meM svata: prAmANya zAstra kA nahIM hai, manuSya kA hai| vItarAga manuSya pramANa hotA hai aura antima pramANa usakI vItarAga dazA hai| vAcaka : ve anekAtmavAdI the| bhagavAna ke anusAra AtmAeM ananta haiN| pratyeka AtmA dUsarI AtmA se svataMtra hai| saba AtmAoM meM caitanya hai para vaha sAmudAyika nahIM hai| jaise AtmAeM aneka haiM vaise hI yoniyAM bhI aneka haiN| usa kAla meM manuSya brAhmaNa,kSatriya, hIraka jayantI smArikA vidvat khaNDa / 50 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaizya aura zudra ina cAra vargoM meM baMTA huA thaa| karma saMskAra hI isake AdhAra the| varga ke ahaMkAra ne uccatA aura nIcatA kI dIvAra khar3I kara dI aura janmajAta jAti kA pracalana ho gyaa| mahAvIra : jaba vastu jagata meM samanvaya aura sahaastitva hai to phira mAnava jagata meM samanvaya aura saha-astitva kyoM nhiiN| saba jIvoM ke sAtha maitrI kro| usakA eka hI sUtra hai sahiSNutA, bheda ke pIche chipe abheda ko mata bhuulo| tuma jise zatru mAnate ho use bhI sahana karo aura jise mitra mAnate ho use bhI sahana kro| maiM saba jIvoM ko sahana karatA huuN| ve saba mujhe sahana kreN| merI sabake prati maitrI hai| kisI ke prati merA vaira nahIM hai| ahaMkAra chor3o - yathArtha ko dekho|| anekatA ekatA se pRthaka nahIM hai| aura yahI saha-astitva kA mUla AdhAra hai| vAcaka : bhagavAna mahAvIra ne tatva dharma aura vyavahAra ke jina siddhAntoM kA pratipAdana kiyA aura janamAnasa ko Andolita kiyA, vaha Aja bhI utane hI khare haiM jitane DhAI hajAra varSa pUrva the| unhoMne kahA * upayoga kI vastuoM kA saMyama kro| * vistAravAdI nIti mata apnaao| * dUsaroM ke svatva para adhikAra karane ke lie AkramaNa mata kro| * manuSya apane sukha-dukha kA kartA svayaM hai| apane bhAgya kA vidhAtA bhI vaha svayaM hai| * rAjA IzvarIya avatAra nahIM hai, vaha manuSya hai| * koI bhI grantha IzvarIya nahIM hai, vaha manuSya kI kRti hai| * bhAgya manuSya ko nahIM banAtA, vaha apane puruSArtha se bhAgya ko badala sakatA hai| * asaMvibhAgI ko mokSa nahIM milatA, isalie saMvibhAga karo, dUsaroM ke hisse para adhikAra mata kro| * anAzritoM ko Azraya do| * zikSA dene ke lie sadA tatpara rho| * rogiyoM kI sevA kro| kalaha hone para kisI kA pakSa lie binA zAnta karane kA prayatna kro| * dharma sarvAdhika kalyANakArI hai, kintu vahI dharma jisakA svarUpa ahiMsA, saMyama aura tapa hai| * viSaya vAsanA, dhana aura sattA se jur3A huA dharma, sAMhArika viSa kI taraha hai| * dharma ke nAma para hiMsA adharma hai| * caritrahIna vyakti ko sampradAya aura veza trANa nahIM dete, dharma aura dharma-saMsthA eka nahIM hai| * bhASA kA pAMDitya aura vidyAoM kA anuzAsana hI mana ko zAMta nahIM krtaa| mana kI zAMti kA eka mAtra sAdhana hai dhrm| mahAn zAMti-dUta, ahiMsA ke pujArI aura samatA ke avatAra bhagavAna mahAvIra kA IsavI pUrva 527 meM nirvANa huaa| dharma, jJAna, samatA aura ahiMsA kI jo jyoti unhoMne jagAI, vaha Aja DhAI hajAra varSa bAda bhI apane prakAza se sAre saMsAra kA mArgadarzana kara rahI hai... agara hama saba unake dikhAye rAste para caleM to saMsAra meM phaile aMdhakAra ko dUra kara sakate haiN| ___ adRSTa dharmoM kA khaMDana mata kro| * satya kI sApekSa vyAkhyA kro| apane vicAra kA Agraha mata karo, dUsaroM ke vicAroM ko samajhane kA prayatna kro| * rAga-dveSa se mukta honA ahiMsA hai| samAnatA kA bhAva sAmudAyika jIvana meM vikasita hotA hai tabhI ahiMsaka krAnti sambhava hai| * unhoMne kahA- kisI kA vadha mata kro| kisI ke sAtha vaira mata kro| sabake sAtha maitrI kro| dAsa banAnA hiMsA hai isalie kisI ko dAsa mata bnaao| puruSa striyoM ko aura zAsaka zAsitoM ko parAdhIna na samajheM, isalie dUsaroM kI svAdhInatA kA apaharaNa mata kro| * UMca-nIca kA vicAra hI nahIM rakhanA caahie| na koI jAti UMcI hai aura na koI niicii| jAti vyavasthA parivartanazIla hai, kAlpanika hai| ise zAzvata banAkara hiMsA ko protsAhana mata do, saba jAtiyoM ko apane saMgha meM sammilita kro| * svarga manuSya kA uddezya nahIM hai, usakA uddezya hai parama zAMti, nirvaann| * yuddha hiMsA hai, vaira se vaira bar3hatA hai, usase samasyA kA samAdhAna nahIM jAti pAMti kI cira kaTutA ke, tama ko jisane dUra bhgaayaa| samatA kA zubha pATha par3hAkara, jisane sabako gale lgaayaa| tapa saMyama se deha mukti kA, kiyA prakAzita jisane patha hai| manuja mAtra ke dharma ketu kI, dizA dizA meM sadA vijaya ho| mana kA kalmaSa dhokara jisane, dayA kSamA kI jyoti jgaayii| viSa kI bela kATakara jisane, amRta kI latikA lhraaii| aMdhakAra ko dUra bhagA kara, jisane sabako diyA ujaalaa| vizva gagana ke mahAsUrya kI, dharma kIrti-nidhi nita akSaya ho| hotaa| * apane zarIra aura parivAra ke prati hone vAle mamatva ko kama kro| hIraka jayantI smArikA